Kielar-turska - „rozwój mowy” ćw. 9
rozwój mowy - pojęcie to obejmuje zagadnienia nabywania sprawności językowych i komunikacyjnych; dotyczą one percepcji mowy, opanowywania reguł gramatycznych, językowej produkcji, rozumienia wypowiedzi językowych i pragmatyki, czyli posługiwania się językiem do różnych celów w sytuacjach społecznych
Dyspozycje do opanowania języka i rola środowiska
Badacze o orientacji natywistycznej - do opanowania języka nie wystarczają wzory podawane przez otoczenie, potrzebne są odpowiednie struktury mózgowe
- dziecko rodzi się ze specjalnymi mechanizmami uczenia się języka, a kontakty z językiem otoczenia pozwalają mu odkryć realizację reguł językowych charakterystycznych dla języka rodzimego
- Noam Chomsky i jego koncepcja wrodzonego mechanizmu opanowywania języka (LAD)
- w późniejszej wersji swojej koncepcji Chomsky dodał do wrodzonej wiedzy o strukturze głębokiej i powierzchniowej oraz reguł powiązań między nimi, psychologiczne procesy uczenia się struktur i reguł gramatycznych - to Teoria Reguł i Parametrów (PPT)
- Teoria Wyuczalności i Rozwoju Języka (LLLD) Pinkera - język jest wrodzonym instynktem, ale ważny jest także czynnik wyuczalności, który umożliwia sukcesywne uczenie się słów i reguł
Badacze o orientacji poznawczej - uczenie się języka jest związane z wykorzystaniem ogólnych mechanizmów uczenia się; nie ma specyficznych mechanizmów uczenia się
Zwolennicy teorii uczenia - opanowanie języka jest możliwe dzięki stosowaniu przez opiekunów wzmocnień poprawnych wypowiedzeń dziecka -> proces ten przyjmuje postać wzmacniania drogą kolejnych przybliżeń
- ważną rolę odgrywa też naśladownictwo
- koncepcje uczenia się nie wyjaśniają, jak dziecko opanowuje zawiłości gramatyki
Zwolennicy teorii społecznego uczenia się - akcentują znaczenie interakcji w opanowywaniu języka; w toku interakcji dziecko staje się wrażliwe na reguły dialogu
E.L. Moerke - zaproponował model uczenia się oparty na integracji teorii uczenia, społecznych teorii uczenia i teorii rozwoju poznawczego Piageta -> opanowywanie języka zależy od cyklu ciągłych sprzężeń zwrotnych dostarczanych przez rodziców w odpowiedzi na wypowiedzi dziecka
Język jest zjawiskiem tak złożonym i specyficznym, że przyjęcie jednej teorii nie prowadzi do jego wyjaśnienia, konieczne jest dostrzeganie interakcji między różnymi podejściami.
Okres rozwojowy |
Osiągnięcia w opanowywaniu języka w poszczególnych okresach |
Okres prenatalny |
- w 12. tygodniu płód ma rozwinięty układ słyszenia - 6-miesięczny płód jest wrażliwy na prozodię mowy (rytm wypowiedzi i kontur intonacyjny) - pod koniec okresu płodowego obserwuje się wyraźną wrażliwość na głos matki
|
Wczesne dzieciństwo (0-2 lat) |
Percepcja - w 2. miesiącu odróżnia język matki od języków należących do innych grup na podstawie kryterium akcentowania - w 5. miesiącu skupia się na cechach specyficznych dla języka rodzimego, odkrywa możliwe kombinacje dźwięków, zdobywa orientację w granicach słowa - materiałem, który stymuluje proces opanowania języka przez dziecko jest mowa skierowana do dziecka, która ma specjalne charakterystyki:
- pierwszym zadaniem, z jakim musi poradzić sobie dziecko jest segmentacja strumienia dźwięków mowy docierających do niego
Produkcja mowy - 1. miesiąc - niemowlę produkuje głoskę o - między 2. a 3. miesiącem obserwuje się gruchanie - ma znaczenie komunikacyjne, choć jest niejęzykowe - gaworzenie zasadnicze (ok. 7. mies.)- płynne połączenia samogłoskowo-spółgłoskowe, niemowlę powtarza wielokrotnie sylaby np. „babababa” - gaworzenie złożone (ok. 10. mies.) - niemowlę produkuje zmodyfikowane sekwencje połączeń sylabowych jak np. „babi-babi” czy „biba-biba” - pod koniec 1. r.ż. współistnieje gaworzenie i wypowiadanie pierwszych słów - za słowa uznaje się te połączenia dźwięków, których dziecko używa sensownie w obecności jakichś obiektów czy sytuacji np. „da” z równoczesnym wskazaniem na obiekt, który chce otrzymać - różnicowanie i używanie dźwięków charakterystycznych dla ojczystego języka
Słownik - mówi pierwsze słowa ok. 12. miesiąca - słownik czynny 2-latka obejmuje ok. 50-200 słów - w różnych kulturach pierwsze dziecięce słowa są jakościowo podobne: są to nazwy znanych osób (mama, tata), przedmiotów (lala), zwierząt (kot, pies), pokarmów (mleko, chleb), funkcji ciała (spać) i wypowiedzenia regulujące zachowania społeczne („pa pa”) - dziewczynki zwykle wcześniej zaczynają mówić - dziecko opanowuje ok. 3 słów tygodniowo, dominują rzeczowniki
Gramatyka - wypowiedzi jednowyrazowe - holofrazy (dziecko produkuje pojedyncze słowa, ale wyraża przez nie złożone znaczenia) - zlepki dwuwyrazowe (ok. 18. mies.) - dziecko łączy dwa słowa nie używając reguł gramatyki, np. „mama lala”, a zestawienie to może wyrażać więcej niż jedną relację funkcjonalną; takie wypowiedzi tworzą tzw. mowę telegraficzną -nie uwzględnia reguł gramatycznych Rozumienie - dużą trudność sprawia dziecku zrozumienie, że słowo niemające związku z danym obiektem, może go oznaczać (dlatego dziecko na początku łatwiej przyjmuje jako oznaczenia obiektów nazwy onomatopeiczne np. „hau-hau”) oraz odnoszenie się słowa nie do pojedynczego obiektu, ale do klasy obiektów (słowo „kot” oznacza klasę kotów) - zaznacza się zjawisko nadmiernego zawężania znaczenia (odnoszenie słowa-nazwy tylko do jednego obiektu) i nadmiernego rozszerzania znaczenia (rozciąganie znaczenia nazwy i przypisywanie jej także obiektom z innych kategorii) - 12. mies. -rozumie ok. 10 słów, 18. mies. - rozumie ok. 100 słów - w odczytywaniu znaczeń dziecko kieruje się wskazówkami:
Pragmatyka - w pierwszych trzech latach życia dziecięce zdolności dialogowe są ograniczone, dzieci są zdolne jedynie do wymian typu: pytanie-odpowiedź - aktywnie uczestniczy w zabawach wymagających zwrotnych reakcji partnerów, np. "a ku-ku” - używa gestów do komunikowania się:
|
Średnie dzieciństwo (2-6 lat) |
Słownik - szybko wzrasta słownik od momentu pojawienia się wglądu nazywania (dziecko uważa, że wszystko powinno mieć swoją nazwę) - dziecko opanowuje ok. 8-10 słów dziennie - pod koniec wieku przedszkolnego czynny słownik obejmuje 4-5 tys. słów, bierny ok. 10 tysięcy słów
Gramatyka - zdania 2-3 wyrazowe - uwzględnia podstawowy porządek słów w zdaniu - opanowuje zasady deklinacji i koniugacji - pojawia się zjawisko hiperregularyzacji - dziecko stosuje opanowane reguły gramatyczne także do wyjątków - pod koniec tego okresu dziecko buduje wiele złożonych form gramatycznych: tworzy zdania złożone współrzędnie i podrzędnie
Rozumienie - coraz lepiej rozumie znaczenia słów - grupuje słowa wg zasady tematycznej, a od 5. r.ż. wg zasady przynależności do tej samej kategorii semantycznej - buduje definicje funkcjonalne i opisowe - zaczyna używać języka kreatywnie, tworzy nowe nazwy, staje się „genialnym lingwistą” - rozumie niektóre słowa wieloznaczne i metafory
świadomość językowa - rozwija się świadomość słowa - początkowo dziecko uznaje za słowo jedynie rzeczowniki o treści konkretnej - dziecko używa z sensem form gramatycznych w tworzeniu nowych słów - dziecko orientuje się w cechach odróżniających opowiadanie od innych form wypowiedzi Pragmatyka - rozwija się umiejętność przejmowania tur w rozmowie i utrzymywania tematu rozmowy - dziecko opanowuje akceptowane kulturowo sposoby dostosowywania wypowiedzi do wieku, płci i statusu społecznego słuchacza i mówcy - rozwija się umiejętność opowiadania: rośnie liczba epizodów, uwzględniane są wszystkie elementy strukturalne opowiadania - początki nabywania umiejętności czytania i pisania
|
Późne dzieciństwo (6-11 lat) |
Słownik - nadal szybko wzrasta słownik - uczeń uczy się ok. 20 słów dziennie - zakres słownikowy wynosi ok. 10 tysięcy słów
Gramatyka - poprawia się rozumienie złożonych form gramatycznych
Rozumienie - początkowo jeszcze definicje słów są konkretne, uwzględniają wygląd i funkcje - z czasem (powyżej 9. r.ż. ) definicje podkreślają relacje kategorialne - uczniowie rozumieją wieloznaczne słowa, co staje się podstawą do rozumienia metafor i humoru
Świadomość językowa - zmienia się postawa dziecka wobec języka pod wpływem lekcji gramatyki - uznaje za słowo nie tylko słowa niosące konkretną treść (rzeczownik, czasownik, przymiotnik), ale także słowa funkcyjne (przyimki, spójniki) - dziecko przejawia świadomość reguł gramatycznych
Pragmatyka - dostosowuje informacje do potrzeb partnera w złożonych sytuacjach komunikacyjnych - stosuje bardziej wyrafinowane strategie konwersacyjne - kompetencja narracyjna rozwija się intensywnie między 7. a 10. r.ż. - tworzy rozbudowane opowiadania - intensywnie opanowuje język pisany 6 grup warunków promujących piśmienność wg Fields i Spangler:
|
Okres dorastania (11-18 lat) |
Słownik - zasób słownikowy powiększa się o słowa abstrakcyjne
Gramatyka - ciągle poprawia się rozumienie złożonych konstrukcji gramatycznych
Rozumienie - wychodzi poza literalną interpretację słów, rozumie metafory, ironię i sarkazm
Pragmatyka - dostosowuje styl mówienia do sytuacji - może czytać i interpretować utwory literackie przeznaczone dla dorosłych
|
1