ćwiczenia nr 9 Rozwój mowy i umiejętności komunikowania się, Kielar-Turska cw. 9


Kielar-turska - „rozwój mowy” ćw. 9

rozwój mowy - pojęcie to obejmuje zagadnienia nabywania sprawności językowych i komunikacyjnych; dotyczą one percepcji mowy, opanowywania reguł gramatycznych, językowej produkcji, rozumienia wypowiedzi językowych i pragmatyki, czyli posługiwania się językiem do różnych celów w sytuacjach społecznych

Dyspozycje do opanowania języka i rola środowiska

- dziecko rodzi się ze specjalnymi mechanizmami uczenia się języka, a kontakty z językiem otoczenia pozwalają mu odkryć realizację reguł językowych charakterystycznych dla języka rodzimego

- Noam Chomsky i jego koncepcja wrodzonego mechanizmu opanowywania języka (LAD)

- w późniejszej wersji swojej koncepcji Chomsky dodał do wrodzonej wiedzy o strukturze głębokiej i powierzchniowej oraz reguł powiązań między nimi, psychologiczne procesy uczenia się struktur i reguł gramatycznych - to Teoria Reguł i Parametrów (PPT)

- Teoria Wyuczalności i Rozwoju Języka (LLLD) Pinkera - język jest wrodzonym instynktem, ale ważny jest także czynnik wyuczalności, który umożliwia sukcesywne uczenie się słów i reguł

- ważną rolę odgrywa też naśladownictwo

- koncepcje uczenia się nie wyjaśniają, jak dziecko opanowuje zawiłości gramatyki

E.L. Moerke - zaproponował model uczenia się oparty na integracji teorii uczenia, społecznych teorii uczenia i teorii rozwoju poznawczego Piageta -> opanowywanie języka zależy od cyklu ciągłych sprzężeń zwrotnych dostarczanych przez rodziców w odpowiedzi na wypowiedzi dziecka

Język jest zjawiskiem tak złożonym i specyficznym, że przyjęcie jednej teorii nie prowadzi do jego wyjaśnienia, konieczne jest dostrzeganie interakcji między różnymi podejściami.

Okres rozwojowy

Osiągnięcia w opanowywaniu języka w poszczególnych okresach

Okres prenatalny

- w 12. tygodniu płód ma rozwinięty układ słyszenia

- 6-miesięczny płód jest wrażliwy na prozodię mowy (rytm wypowiedzi i kontur intonacyjny)

- pod koniec okresu płodowego obserwuje się wyraźną wrażliwość na głos matki

Wczesne dzieciństwo

(0-2 lat)

Percepcja

- w 2. miesiącu odróżnia język matki od języków należących do innych grup na podstawie kryterium akcentowania

- w 5. miesiącu skupia się na cechach specyficznych dla języka rodzimego, odkrywa możliwe kombinacje dźwięków, zdobywa orientację w granicach słowa

- materiałem, który stymuluje proces opanowania języka przez dziecko jest mowa skierowana do dziecka, która ma specjalne charakterystyki:

  • fonologiczne - mowa uproszczona fonetycznie, cechuje ją większy rozstęp dźwięków, stosowanie wysokiej intonacji

  • składniowe - prosta składnia, wiele powtórzeń

  • ekspresywne - duża ekspresywność uzyskana przez używanie wielu zdrobnień i zmian fonetycznych np. zmiękczeń

- pierwszym zadaniem, z jakim musi poradzić sobie dziecko jest segmentacja strumienia dźwięków mowy docierających do niego

Produkcja mowy

- 1. miesiąc - niemowlę produkuje głoskę o

- między 2. a 3. miesiącem obserwuje się gruchanie - ma znaczenie komunikacyjne, choć jest niejęzykowe

- gaworzenie zasadnicze (ok. 7. mies.)- płynne połączenia samogłoskowo-spółgłoskowe, niemowlę powtarza wielokrotnie sylaby np. „babababa”

- gaworzenie złożone (ok. 10. mies.) - niemowlę produkuje zmodyfikowane sekwencje połączeń sylabowych jak np. „babi-babi” czy „biba-biba”

- pod koniec 1. r.ż. współistnieje gaworzenie i wypowiadanie pierwszych słów - za słowa uznaje się te połączenia dźwięków, których dziecko używa sensownie w obecności jakichś obiektów czy sytuacji np. „da” z równoczesnym wskazaniem na obiekt, który chce otrzymać

- różnicowanie i używanie dźwięków charakterystycznych dla ojczystego języka

Słownik

- mówi pierwsze słowa ok. 12. miesiąca

- słownik czynny 2-latka obejmuje ok. 50-200 słów

- w różnych kulturach pierwsze dziecięce słowa są jakościowo podobne: są to nazwy znanych osób (mama, tata), przedmiotów (lala), zwierząt (kot, pies), pokarmów (mleko, chleb), funkcji ciała (spać) i wypowiedzenia regulujące zachowania społeczne („pa pa”)

- dziewczynki zwykle wcześniej zaczynają mówić

- dziecko opanowuje ok. 3 słów tygodniowo, dominują rzeczowniki

Gramatyka

- wypowiedzi jednowyrazowe - holofrazy (dziecko produkuje pojedyncze słowa, ale wyraża przez nie złożone znaczenia)

- zlepki dwuwyrazowe (ok. 18. mies.) - dziecko łączy dwa słowa nie używając reguł gramatyki, np. „mama lala”, a zestawienie to może wyrażać więcej niż jedną relację funkcjonalną; takie wypowiedzi tworzą tzw. mowę telegraficzną

-nie uwzględnia reguł gramatycznych

Rozumienie

- dużą trudność sprawia dziecku zrozumienie, że słowo niemające związku z danym obiektem, może go oznaczać (dlatego dziecko na początku łatwiej przyjmuje jako oznaczenia obiektów nazwy onomatopeiczne np. „hau-hau”) oraz odnoszenie się słowa nie do pojedynczego obiektu, ale do klasy obiektów (słowo „kot” oznacza klasę kotów)

- zaznacza się zjawisko nadmiernego zawężania znaczenia (odnoszenie słowa-nazwy tylko do jednego obiektu) i nadmiernego rozszerzania znaczenia (rozciąganie znaczenia nazwy i przypisywanie jej także obiektom z innych kategorii)

- 12. mies. -rozumie ok. 10 słów, 18. mies. - rozumie ok. 100 słów

- w odczytywaniu znaczeń dziecko kieruje się wskazówkami:

  • gramatycznymi (semantyczna osłonka kategorialna)

  • leksykalno-poznawczymi (każdy obiekt ma tylko jedną nazwę, a nazwa oznacza cały obiekt, a nie jego część)

  • kontekstowymi

Pragmatyka

- w pierwszych trzech latach życia dziecięce zdolności dialogowe są ograniczone, dzieci są zdolne jedynie do wymian typu: pytanie-odpowiedź

- aktywnie uczestniczy w zabawach wymagających zwrotnych reakcji partnerów, np. "a ku-ku”

- używa gestów do komunikowania się:

  • protoimperatywy - służą wpływaniu na partnera interakcji, spełnianiu swoich oczekiwań

  • protodeklaratywy - służą podzielaniu z partnerem interakcji doświadczenia i orzekania o świecie

Średnie dzieciństwo (2-6 lat)

Słownik

- szybko wzrasta słownik od momentu pojawienia się wglądu nazywania (dziecko uważa, że wszystko powinno mieć swoją nazwę)

- dziecko opanowuje ok. 8-10 słów dziennie

- pod koniec wieku przedszkolnego czynny słownik obejmuje 4-5 tys. słów, bierny ok. 10 tysięcy słów

Gramatyka

- zdania 2-3 wyrazowe

- uwzględnia podstawowy porządek słów w zdaniu

- opanowuje zasady deklinacji i koniugacji

- pojawia się zjawisko hiperregularyzacji - dziecko stosuje opanowane reguły gramatyczne także do wyjątków

- pod koniec tego okresu dziecko buduje wiele złożonych form gramatycznych: tworzy zdania złożone współrzędnie i podrzędnie

Rozumienie

- coraz lepiej rozumie znaczenia słów

- grupuje słowa wg zasady tematycznej, a od 5. r.ż. wg zasady przynależności do tej samej kategorii semantycznej

- buduje definicje funkcjonalne i opisowe

- zaczyna używać języka kreatywnie, tworzy nowe nazwy, staje się „genialnym lingwistą”

- rozumie niektóre słowa wieloznaczne i metafory

świadomość językowa

- rozwija się świadomość słowa

- początkowo dziecko uznaje za słowo jedynie rzeczowniki o treści konkretnej

- dziecko używa z sensem form gramatycznych w tworzeniu nowych słów

- dziecko orientuje się w cechach odróżniających opowiadanie od innych form wypowiedzi

Pragmatyka

- rozwija się umiejętność przejmowania tur w rozmowie i utrzymywania tematu rozmowy

- dziecko opanowuje akceptowane kulturowo sposoby dostosowywania wypowiedzi do wieku, płci i statusu społecznego słuchacza i mówcy

- rozwija się umiejętność opowiadania: rośnie liczba epizodów, uwzględniane są wszystkie elementy strukturalne opowiadania

- początki nabywania umiejętności czytania i pisania

Późne dzieciństwo (6-11 lat)

Słownik

- nadal szybko wzrasta słownik - uczeń uczy się ok. 20 słów dziennie

- zakres słownikowy wynosi ok. 10 tysięcy słów

Gramatyka

- poprawia się rozumienie złożonych form gramatycznych

Rozumienie

- początkowo jeszcze definicje słów są konkretne, uwzględniają wygląd i funkcje

- z czasem (powyżej 9. r.ż. ) definicje podkreślają relacje kategorialne

- uczniowie rozumieją wieloznaczne słowa, co staje się podstawą do rozumienia metafor i humoru

Świadomość językowa

- zmienia się postawa dziecka wobec języka pod wpływem lekcji gramatyki - uznaje za słowo nie tylko słowa niosące konkretną treść (rzeczownik, czasownik, przymiotnik), ale także słowa funkcyjne (przyimki, spójniki)

- dziecko przejawia świadomość reguł gramatycznych

Pragmatyka

- dostosowuje informacje do potrzeb partnera w złożonych sytuacjach komunikacyjnych

- stosuje bardziej wyrafinowane strategie konwersacyjne

- kompetencja narracyjna rozwija się intensywnie między 7. a 10. r.ż.

- tworzy rozbudowane opowiadania

- intensywnie opanowuje język pisany

6 grup warunków promujących piśmienność wg Fields i Spangler:

  • bogate w druki środowisko

  • otoczenie bogate w język mówiony

  • doświadczenia bezpośrednie prowadzące do wzbogacenia słownictwa

  • doświadczenia z symboliczną reprezentacją

  • eksperymentowanie z pisaniem

  • eksploracja czytania

Okres dorastania (11-18 lat)

Słownik

- zasób słownikowy powiększa się o słowa abstrakcyjne

Gramatyka

- ciągle poprawia się rozumienie złożonych konstrukcji gramatycznych

Rozumienie

- wychodzi poza literalną interpretację słów, rozumie metafory, ironię i sarkazm

Pragmatyka

- dostosowuje styl mówienia do sytuacji

- może czytać i interpretować utwory literackie przeznaczone dla dorosłych

1



Wyszukiwarka