Przestępstwo kryminalne - czyn zabroniony przez ustawę karną, charakteryzujący się niskimi pobudkami działania, brutalnością, agresywnością, który bezprawnie narusza prawa podmiotowe osoby uprawnionej lub wyrządza szkodę podmiotom uczestniczącym w działalności gospodarczej oraz instytucjom państwowym i samorządowym.
Kryteria wyodrębnienia przestępczości kryminalnej:
kryterium prawne - dotyczy przedmiotu ochrony, który obok przest. krym. pozwala wyodrębnić gospodarcze, polityczne i inne ( np.drogowe). Kryminalne odróżnia od innyc to, że są one skierowane bezpośrednio przeciwko osobie, jesj prawom. (majatkowe, niemajatkowe-życie, zdrowie, wolność itp.)
kryterium symptomatologiczne - dot. strony przdmiotowej i wyróżn. - zachowanie się sprawcy
- publicznie, dyskretnie, utajone.
- skutki zachowania się i związana z tym reakcja społeczna
-specyficzne cechy osobowości sprawcy - sprawca czynu o charakterze kryminalnym różni się od sprawców innych czynów. Np.w kr. więcej mężczyzn, młodsi, mniej wykształceni niz sprawcy przestepstw gospodarczych
- specyfika ujawniania i przestepstw kryminalnych i ich sprawców - kryminalne zgłaszają najczęściej ofiary, gosp. są zgłasz. najczęściej w wyniku kontroli, pracy oper.
kryterium techniczno-organizacyjne, zwiazane ze strukturą organów ścigania - ściganiem różnych przest. zajmują się różne piony policji.
Etiologia przestępczości - dot. przyczyn źródeł przestępczości. Dzieli się na trzy główne kierunki: cechy jednostki, środowisko społeczne i najbliższe otoczenie jednostki. Podział bardziej szczegółowy:
uwarunkowania społeczno-polityczne- jako wynik zakłóceń w ich rozwój
wpływ rozwoju ekonomicznego- uprzemysłowienie, urbanizacja i ruchliwość społeczna wpływa na wzrost przestępczości.
zjawiska i procesy kulturowe- akceptowane i uznawane systemy wartości, subkultury, system moralny odrębny od powszechnie akceptowanego.
wpływ postępu naukowotechnicznego- nowe mozliwości dokonywnia i zapobiegania, nowe rodzaje przestepstw.
cechy biopsychiczne- czynniki endogenne, tkeiące wewnątrz jednostki, zaburzenia psychiczne:psychozy, nerwice i inne czyli różnego niedorozwoje umysłowe.
dysfunkcyjność rodziny- nieobecność rodziców, zanik uczuć, niepełne rodziny
alkoholizm- powoduje degradację człowieka, wykolejenie, zanik hamulców, chęc zdobycia alkoholu i pieniędzy na alkohol za wszelką cene, często są ofiarami, 50-70% przestepstw popełnianych jest pod wpływem alkoholu lub ma związek z alkoholem.
wady funkcjonowanie instytucji, zakładu pracy, szkoły- brak nadzoru, brak znajomości psychiki podwładnego, ucznia, brak zróżnicowania wymagań wobec nich, trudności w nauce często są przyczyną agresji, wagarów, powstawania band.
wady systemu penitencjarnego- edukacja przestępców, słaba resocjalizacja, przepustki, urlopy udzialane niewłaściwym osobom.
wpływ środkó masowego przekazu- prezentowanie negatywnych wzorcó zachowan, charakter instruktażowy dla potencjalnych sprawców.
rola ofiary- nietrzeźwość, prowokacyjne zachowanie (zgwałcenia), nieostrożnośc, lekkomyślność.
inne (narkomania, prostytucja, bezrobocie, kontakty międzynarodowe )
Tendencje w przestepczości kryminalnej:
zmiany struktury- wzrost kradzieży samochodów, liczby rozboji, metody bardziej brutalne, więcej przestępstw transnarodowych.
zmiany techniki i taktyki popełniania przestępstw - np. zanik typowego kasiarza, częstsze wykorzystywanie broni, sposoby otwierania samochodów, techniki fałszerstw, przemytu.
dynamika i geografia przestępczości- lata 90 wzrost przestępczości, ostatnio dopiero wyhamowanie. Największy samochody, fałszerstwa środków płatniczych, zorganizowane przestępstwa, rozboje, wyłudzenia towarów, napady na banki i TIR-y. Najczęściej przestępstwa dokonywane są: w dużych miastach, sprawcy to młodzi mężczyźni, skierowane głównie przeciwko mieniu
Cechy współczesnego przestępcy:
mężczyzna, wykształcenie podstawowe lub zawodowe, często z zaburzeniami osobowości,
dokonuje przestępstw przeciwko mieniu,
mieszka w mieście i tam dokonuje przestępstw,
kieruje się irracjonalnymi pobudkami i agresją, często pod wpływem alko
często działa w warunkach recydywy,
częściej w grupie,
zwykle przestępca okazjonalny, uniwersalny (różne przestępstwa i met.)
przestępca prymitywny.
Podstawowe zadania pionu kryminalnego:
rozpoznanie
osobowe (recydywiści, paserzy, prostytutki, narkomani, dewianci seksualni
terenowe (meliny, miejsca zamieszkania, ulubione lokale, bazary, lombardy, warsztaty samochodowe, obiekty zagrożone) zjawisk i zdarzeń ( przestępstw niezgłoszonych, alkoholizmu, prostytucji, narkomani,
zabezpieczenie maksymalnej liczby źródeł informacji o zdarzeniu i sprawcy. Zaleznie od zdarzenia, pierwszych informacji i ustaleń, czynności niecierpiących zwłoki np.pościg, zadania grupy, jej skład i liczebność mogą byc modyfikowane. Skład grupy:
zespół procesowy - pracownicy doch.,technik, biegli maja za zadanie: oględziny miejsca osób rzeczy, przesłuchanie świadków i podejrzanych, przeszukania, okazania, inne np.eksperyment. Musza zabrac informacje dotyczące:danych o osobie pokrzywdzonej, okolicznościach ujawnienia przestepstwa, okolizności przed popełnieniem przestępstwa, dane o sprawcy, relacje sprawca-ofiara, zbieżność modus operandi czynu z innymi.
zespół operacyjny- sa to czynności pozaprocesowe ale wymagają stałej koordynacji z działaniami pozostałych zepołów. Zadania : rozpoznanie środowiska ofiary, ofiary, obiektu przestepstwa, rozpoznanie posesyjne, sprawdzenie lokali, sprawdzenie miejsc zbywania łupu, rozpoznanie okreslonych środowisk, wywiady o określonych osobach, typowanie sprawców.
zespół wspierający- prewencja wtym mogą byc oddziały zwarte: zabezpieczenie miejsca, pościg, działania zaporowe, penetracja terenu.
Wykorzystanie wyników wstepnych czynności do typowania:
Wnioski z ustaleń na miejscu przestępstwa wynikające z:
charakter i okoliczności przestepstwa
zabezpieczone ślady
sposób działania sprawcy, uzyte środki,
dane o pokrzywdzonym, środowisku, związki ze sprawcą,
dane o obiekcie przestępstwa, o osobach tam zatrudnionych,
motywy i pobudki czynu,
zeznania świadków,
użycia psa trp.,
inne dane
wyniki analizy czasowo-przestrzennej :
zbiory ewidencji kryminalnych,
przedmioty i łup związane z przestepstwem
rozpoznanie miejscowych funkcjonariuszy
informacje z POZI
informacje z innych pionów policji,
wyniki rozpoznania posesyjnego,
zaszłości operacyjo-śledcze,
inne instytucje ( szpitale, zakł.psychiatryczne, ZK, urzędy celne, SG itp.)
Przesłanki powołania grupy operacyjno-dochodzeniowej do prowadzenia postępowania przygotowawczego:
wsysoki stopień złożoności zadań ze strony techicznej i taktycznej,
brak danych pozwalających indywidualizować sprawcę,
znaczny upływ czasu od dokonania przestępstwa,
sposób dokonania przestępstwa wskazuje na duże doświadczenie i kwalifikację sprawcy,
występowanie okoliczności sprzyjających uniknięciu odpowiedzialności,
charakter motywów przestępstwa utrudniający określenie środowisk, z których wywodzi się sprawca
ciężar zadań nałożonych na dana jednostkę w związku prowadzona sprawa uniemożliwia jesj normalne funkcjonowanie.
siły i środki danej jednostki są niewystarczjace
W skład grupy wczhodza zespoły procesowy, operacyjny i administracyjny.
Funkcje planowania:
okreslenie właściwej taktyki postępowania,
koordynowanie działań,
zabezpieczenie prawidłowej organizacji pracy,
zapewnienie systematyczności i rytmiczności przedsięwzięć,
wskazanie srodków i metod wykrycia sprawcy.
Przy planowaniu nalezy uwzględzić:
stan faktyczny wynikający z zebranych dotychczas informacji,
cele,
inwencję i doświadczenie funkcjonariuszy,
siły i środki, którymi dysponuje grupa.
Etapy planowania:
Intelektualny (koncepcyjny)
analiza danych uzyskanych podczas wstepnych czynności,
konstruowanie wersji róznego stopnia i zakresu,
ustalenie czynności wykrywczych weryfikujących poszczególne wersje oraz sposoby i środki ich realizacji.
Pisemny ( formalno-techniczny)- dokumentowanie koncepcji wykrywania.
Analiza powinna obejmować:
rekonstrukcje przebiegu zdarzenia
ocene faktu i okoliczności pod kątem ich logicznego zwiazku z przestępst
wnioski odnoszące się do:
sposobu i srodków uzytych do popełnienia przestepstwa
pobudek i motywów działania
cechy psychofizyczne sprawców oraz środowiska z jakiego się wywodza,
osobowość ofiary, zwiazku ze sprawca oraz roli w genezie przestepstwa,
związek przestepstwa z innymi zdarzeniami ocene prawidłowości dotychczsowych kierunków działań
zasadność przyjetych wersji,
pornografi, chuligaństwo, różne zloty np. młodzieży alter. )
zapobieganie - powinno zmierzać do usunięcia przyczyn, zmianę warunków i kierunku ich oddziaływania, usunięcie przedmiotów zamachu lub zmianę ich charakteru, kształtowanie warunków minimalizujących przestępne skutki. Można to osiągnąć poprzez:
profilaktykę kryminalną,
politykę karną,
profilaktykę penitencjarną,
profilaktykę kryminalistyczną
wykrywanie i ściganie ( pogłębianie rozpoznania, uaktywnienie metod, form i środków pr.op., skuteczniejsze poszukiwania ukrywających się przestępców, szkolenia policjantów, stosowanie nowych elementów taktycznych i technicznych, koordynacja działan, technika operacyjna)
Wykrywanie - długi i skomplikowany proces polegający na zbieraniu w toku czynności procesowych i pozaprocesowych informaci o p-stwie, budowaniu i weryfikowaniu wersji w efekcie czego powinno nastąpić wykrycie, zatrzymanie sprawcy, zabezpieczenie dowodów i rozpoczęcie procesu dowodzenia.
Model procesu wykrywania sprawców p-stw kryminalnych
Źródła informacji
Znane nieznane
uzyskanie pierwszych ustalenie źródła
informacji informacji
Sprawdzenie i uzupełnienie
Budowanie wersji (zdarzenia, zagadnieniowych,cząstkowych)i ich weryfikacja
Ujawnienie ,identyfikacjia sprawcy jako wynik weryfikacji wersji
zabezpieczenie -zatrzymanie(poszukiwanie) sprawcy
Przekształcenie mat. oper. w mat. proc.(rozpoczęcie procesu dowodzenia
Czynniki determinujace efektywność procesu wykrywania można podzielić na czynniki obiektywne (niezależne od org. ścigania) oraz subiektywne(na które org. ścigania mają duży wpływ) uniwersalne na które należy zwrócić szczególną uwagę w procesie wykrywania:
-rodzaj przestępstwa
- charakter, liczba jakość źródeł pierwszych informacji
- korelacje czasowo przestrzenne (czas i miejsce zdarzenia)
- ofiara czynu i relacje zachodzące między nią a sprawcą
- sposób i czas reagowania org. ścigania po uzyskaniu pierwszych informacji
- siły i środki policji stosowane w procesie wykrywania
Wstępne czynności wykrywcze po uzyskaniu inf
W przyjęciu informacji o p-stwie zwrócić należy uwagę na:
czas popełnienia p-stwa
miejsce
rodzaj czynu zabronionego
sposób popełnienia p-stwa (modus operandi,zachowania się ofiary)
środki lokomocji, kierunek dojścia i odejścia, znajomość obiektu lub ofiary
kto jest pokrzywdzonym (a aspekcie wiktymologicznym)
osoby mogące mieć inf o p-twie
podejrzenia co do sprawcy
jakie skutki zdarzenia mogą być u sprawcy(zadrapania, uszk. odzieży)
jaki stosunek łączy osobę informującą ze zdarzeniem(świadek bezpośredni, pośredni, sprawca)
jakich zmian dokonano na miejscu zdarzenia(np.pomoc lekarska,straż pożarna)
Kryminalistyczne zabezpieczenia miejsca zdarzenia
Zakres czynności podejmowanych na miejscu zdarzenia zależy m.in. od: rodzaju zdarzenia, charakteru miejsca i konkretnej sytuacjizastanej po przybyciu, warunków atmosfer. Głównym celem zabezp. jest ochrona śladów przed zniszczeniem, zatarciem, ale należy również np. czy było to p-stwo, i jakiego rodzaju, zorganizować pomoc lekarską, zatrzymać sprawcę(przeszukanie osoby, pomieszczeń, zabezp. narzędzi), ochrona mienia znajdującego się na miejscu zdarzenia przed kradzieżą lub zniszczeniem, zebrania wstępnych informacji o p-stwie, wezwanie służb specjalistycznych (staż pożarna), przekazanie wstępnych spostrzeżeń kierownikowi grupy która przybędzie na miejsce
Rola dyżurnego jednostki w organizowaniu wstępnych czynności:
poinformowanie osoby informującej przez telefon o sposobie zabezp. miejsca do czasu przybycia grupy
skierowanie na miejsce policjantów którzy wstępnie zabezpieczą miejsce zdarzenia (zatrzymają sprawców
zorganizowanie działań mających na celu usęcie sprawcy (blokady, penetracje, działania zaporowe)
zawiadomienie innych służb( pogotowie med,gazowe, pożarne)
powiadomienie o zdarzenie kierownictwa jednostki, dyżurnego nadrzędnej jednostki, prokuratora itp
powiadomienie podległych i sąsiednich jednostek na wypadek konieczności współdziałania
zorganizowanie grupy oper-doch
organizowanie w czasie działań wymiany informacji mających znaczenie w działaniach wykrywczych
zapewnienie f-szom prowadzącym działania niezbędnych środków (transport, łączność)Struktura grupy operacyjno-dochodzeniowej:( do KBMZ) podstawowym zadaniem jest ustalenie i
czy wykozystano możliwości procesowe i operacyjne,
nie wyjasnione sprzeczności oraz stiwedzone braki i niedociągnięcia.
WERSJA-hipoteza (przypuszczenie) oparta na informacjach zebranych w danej sprawie, odnoszaca się do charakteru zdarzenia, przyczyn jego przebiegu a także osób i ról w jakich one wystepowały.
Rodzaje wersji:
zdarzenia- odnosza się do całości zdarzenia, przyjęte w nich założenia determinuja kontunuowanie procesu wykrywania, istoty zdarzenia.
zagadnieniowe (ogólne)- odnosza się do zespołu faktów możliwych do wyodrębnienia. Wyznaczają kierunki działań.
cząstkowe- odnoszą się do fragmentów zdarzenia, przypuszczeń o osobach i rzeczach jako mających związek ze zdarzeniem. Budowane często w trakcie weryfikacji wersji zagadnieniowych.
Reguły budowy wersji:
mocnych podstaw- na takich podstawach, które oparły się próbie elimimacji.
prostoty- unikać założeń niecodziennych, dziwnych,
wielości- tyle wersji ile wynika mozliwosci z posiadanych materiałów,
wyboru czasu - wówczas gdy zachodzi taka potrzeba np.pojawiły się nowe okoliczności lub dotychczasowe czynności były nieskuteczne.
Metody budowy wersji:
wnioskowanie z analizy elementów obiektywnych -
wnioskowanie na podstawie dowodów i śladów
wnioskowanie z układów czasowo-przestrzennych,
wnioskowanie z rytmów temporalnych ( przestępstwa seryjne )
wnioskowanie przez analogie
między sprawcą a ofiarą,
środowiska pracy,
wieku bądź niektórych innych cech psychofizycznych.
wnioskowanie z zestawu pytan:
kto wiedział, mógł wiedziec o okolicznościach zdarzenia,
kto chciał lub mógł popełnic przestepstwo,
kto zyskał lub mógł zyskać na przestępstwie,
kto w konkretnym czasie i miejscu mógł popełnić przestępstwo,
czyje cechy psychofizyczne mogły doprowadzić do przestępstwa ( chodzi o zboczenie, stany silnego wzburzenia itp.)
wnioskowanie na podstawie motywu wiodącego: ten mógł dokonać kto miał motyw.
Zawartość planu:
charakterystyka materiałów,
wersje,
okoliczności wymagające wyjasnienia,
czynności do wykonania, terminy, wykonawcy
Zasady przebiegu procesu wykrywania
Szybkość podejmowania i kontynuacji działań
Racjonalność (na pdstawie wiedzy o zdarzeniu oraz o możliwościach przyszłych stanów wiedzy w danej sprawie)
Celowość czyli przydatność danego przedsięwzięcia
Wykonalność
Ciągłość czyli następowanie czynności jednych po drugich
Dynamiczność czyli zwartość w czasie
Zupełność i dokładność czyli wyczerpujące wyjaśnienie wszystkich okoliczności
Ekonomiczność czyli osięganie wyników za pomocą najminiejszych kosztów
Korelowanie wyników pracy operacyjnej i śledczej
Komplementarność metod i środków pracy
zmienność i powtarzalność metod
Adekwatność sił i środków
Elastyczność czyli możliwość modyfikacji działań
Kontrolowanie i weryfikacjia wyników pracy
Na efektywność działań operacyjnych wpływają odpowiedni dobór metod i środków pracy operacyjnej, aktywny nadzór ze strony kierownictwa, prawidłowe dokumentowanie czynnośći , współdziałanie poszczególnych pionów policji właściwe przygotowanie i przeprowadzenie działań
Przesłanki wszczęcia RO
niemożność ustalenia sprawcy przy pomocy szybszych metod i w drodze procesowej
konieczność przetworzenia mat. oper. w procesowe
rodzaj zdarzenia lub wysokość szkody
zorganizowany sposób działania sprawców i seryjność działania
Taktyka kryminalistyczna dział kryminalistyki obejmujący wiedzę o takim wykorzystaniu sił i środków przede wszystkim w sferze organicacji działań i ich efektywnej realizacji, nastawiony bezpośrednio na walkę ze sprawcą czynu bezprawnego, które pozwoli na optymalne szybkie oraz zgodne z etyką i prawem osiągnięcie zamierzonych celów i spełnienie przez to funkcji kryminalistyki.
Funkcje kryminalistyki
Rozpoznanie ,wykrycie , udowodnienie ,zapobieganie
Taktyka zwalczania p-ci kryminalnej dziedzina wiedzy o mechanizmach działań a także programowaniu organizacji i realizacji działań wykrywczych i dowodowych oraz rozpoznawczych i zapobiegawczych
Uwarunkowania taktyki zwalczania p-stw kryminalnych : rodzaj sprawy osobowość sprawcy, etyka zawodowa f-sza, praworządność, humanitaryzm, prawda materialna obiektywizm, organizacja walki, tajność, wszechstronność, celowość, dokładność, szybkość.