FRIEDRICH MAX MÜLLER

(1823-1900)

- pierwszy religioznawca porównawczy;

- tak jak 3 centra językowe -3 centra religijne;

- przedstawienie religii i mitologii;

- słowo przymiotnik do słowa oderwanie przymiotnika, słowo w domyśle uosobienie przymiotnika bóstwo;

- INFINITYZM:

RELIGIA POLEGA NA UCHWYCENIU NIESKOŃCZONOŚCI W JEJ PRZEJAWACH ZDOLNYCH WPŁYNĄĆ NA CHARAKTER MORALNY CZŁOWIEKA.

KORNELIS PETER TIELE

(1830-1902)

- pierwszy podręcznik religioznawstwa;

- RELIGIA TO STOSUNEK CZŁOWIEKA DO PONADLUDZKICH MOCY, W KTÓRE WIERZY, nie ponadzmysłowych - wykluczyłoby to niewidzialne bóstwa;

- nieprzerwany rozwój religijny, należy szukać w nim ciągłości i pewnych prawidłowości, ale krzyżuje się zbyt wiele czynników, by sformułować jakieś prawa;

- uczeń: William Brede Kristensen.

EDWARD BURNETT TYLOR

(1832-1913)

- ANIMIZM! (termin od Stahla);

- teoria PRZEŻYTKÓW;

- etapy rozwoju religii:

* animizm,

* animatyzm,

* fetyszyzm, bałwochwalstwo, kult przodków,

* polidemonizm,

* politeizm,

* dualizm,

* politeizm hierarchiczny,

* monolatria, panteizm,

* monoteizm właściwy;

- KRYTYKA - KRYTYKOWANY PRZEZ WUNDTA:

* animizm poprzedza religię, ale sam nie jest jej formą,

* RELIGIA TO UCZUCIE PRZYNALEŻNOŚCI CZŁOWIEKA I OTACZAJĄCEGO GO BYTU DO PONADZMYSŁOWEGO ŚWIATA, W KTÓRYM WYOBRAŻA SOBIE URZECZYWISTNIONE IDEAŁY, BĘDĄCE DLA NIEGO NAJWYŻSZYMI CELAMI DĄŻEŃ.

JAMES GEORGE FRAZER

(1854-1941)

- 3 teorie totemizmu:

* zewnętrznej duszy,

* ekonomiczna,

* pojęciowa;

- religia przeciwstawna magii i nauce;

- magia:

* teoretyczna (homeopatyczna i kontaktowa),

* praktyczna (czarodziejska i tabuiczna);

- obawa przed zmarłym najpotężniejszym czynnikiem religio twórczym;

- antagonizm magii i religii.

KONRAD THEODOR PREUSS

(1869-1938)

- preanimizm - stadium wiary poprzedzające wiarę w istoty duchowe, preanimistyczna magia;

- odcięcie od ewolucjonizmu - brak chronologii!;

- religia z pragłupoty;

- awe, mana.

ÉMILE DURKHEIM

(1858-1917)

- uczniowie: Mauss, Lévy-Bruhl, Hubert, Hertz, Halbwachs;

- świadomość zbiorowa kieruje życiem człowieka;

- totemizm jako pierwotna forma religii;

- religia jako serce, dusza grupy, miała zanikać, kiedy nie przebywali w większej grupie;

- religia wcześniejsza niż magia;

- magia to egoistyczna religia, religia to uspołeczniona magia;

- ZJAWISKA RELIGIJNE POLEGAJĄ NA WIERZENIACH OBOWIĄZKOWYCH, POŁĄCZONYCH Z OKREŚLONYMI PRAKTYKAMI, ODNOSZĄCYMI SIĘ DO TYCH WIERZEŃ;

- WSZELKA RELIGIA STANOWI SYSTEM SOLIDARNYCH WIERZEŃ I PRAKTYK ODNOŚNIE RZECZY ŚWIĘTYCH, CZYLI ODDZIELONYCH, ZAKAZANYCH, WIERZEŃ I PRAKTYK ŁĄCZĄCYCH W JEDNĄ WSPÓLNOTĘ MORALNĄ ZWANĄ KOŚCIOŁEM TYCH, KTÓRZY DO NIEJ NALEŻĄ;

- wprowadza pojęcie ŚWIĘTOŚCI!

„Świętymi są rzeczy, których wyobrażenia zostały wytworzone przez samo społeczeństwo… rzeczami świeckimi, przeciwnie, są te, które każdy z nas buduje sam, według danych dostrzeganych przez swe zmysły i doświadczenia.”

WILHELM SCHMIDT

(1868-1954)

- PRAMONOTEIZM (od Langa);

- nie rozwój religii, a degradacja do „gorszych” form;

- religia rozwija się w kręgach kulturowych;

- chrystianocentryzm;

- koncepcja praobjawienia.

NATHAN SODERBLOM

(1866-1931)

- szukać przebłysków chrześcijaństwa w tzw. religiach pogańskich;

- ISTOTA RELIGII POLEGA NIE NA WYOBRAŻANIU SOBIE OSOBOWEGO BOGA, ALE NA STOSUNKU DO ŚWIĘTOŚCI;

- teoria PRASPRAWCY;

- rozumienie religii nieteistycznych;

- chciał pogodzić wszystkich powyższych .

RAFFAELE PETTAZZONI

(1883-1959)

- metoda historyczna;

- URANIZM: Najwyższa Istota u ludów niepiśmiennych nie stanowi przedmiotu wyabstrahowanego, lecz jest przeniesieniem cech nieba na panteon duchów;

- powołano dla niego pierwszą katedrę religioznawstwa we Włoszech;

- „Wyznanie grzechów” - powszechność zjawiska spowiedzi i żalu za złe uczynki.

RUDOLF OTTO

(1869-1937)

- 4 konstytutywne składniki religii:

* poczucie czegoś strasznego (awe), * wyobrażenie treści pozazmysłowej, * odruch hołdu, * zobowiązanie do stałych, regularnych czynności dla upamiętnienia wydarzenia;

- NUMINOSUM;

- homologie (paralelizmy formalno-organizacyjne) i analogie (życiowe i funkcyjne);

- religia rozwija się ze stadium irracjonalnej okropności;

- ROZWÓJ RELIGII: STOPNOWE ZASILANIE POCZĄTKOWO CZYSTO IRRACJONALNEJ STRONY NUMINOSUM PRZEZ ELMENTY RACJONALNE, PODDANE KONTROLI UMYSŁU I PRZEZ ELEMENTY MORALNE, PODPORZĄDKOWANE POTRZEBOM ROZWIJAJĄCYCH SIĘ FORM ŻYCIA RELIGIJNEGO CZŁOWIEKA;

- fazy życia religii: *założenie i krystalizacja, * twórczy przełom i stabilizacja, * tradycja i reinterpretacja, * asymilacja, * substytucja i izolacja, * zanikanie.

GUSTAV MENSCHING

(1901-1978)

- Lebensmitte - ośrodek życiowy, środowisko życiowe religii;

- zbawienie w religiach narodowych i uniwersalnych;

- RELIGIA TO SPOTKANIE CZŁOWIEKA ZE ŚWIĘTOŚCIĄ I ODPOWIADAJĄCE TEMU SPOTKANIU CZYNNOŚCI;

- cykliczny obraz transformacji przedmiotu kultu:

* mana - boska moc, * duchy - boskie moce, * bóstwa - boskie osoby, * bóg - boska osoba, * boskość - boska wszechmoc, * mana… itd.

EDWIN OLIVER JAMES

(1888-1972)

- rytuał prowadzi do powstania mitu;

- panbabilonizm;

- PRAMIT i PRARYTUAŁ;

- utylitarne uwarunkowanie ofiary;

- chrystianocentryzm;

- umierający i zmartwychwstający bóg, święte małżeństwo, obrzędowa

walka.

KARL KÉRENYI

(1897-1973)

- mitologia grecka i rzymska;

- konfrontowanie mitów z wyobrażeniami archetypowymi;

- negowanie wartości podejścia historycznego;

- MITOGEM - wątek zagadnieniowy;

- mitologia to opowiadanie mitów, opowiadanie to uzasadnianie.

HELMUTH VON GLASENAPP

(1891-1963)

- kompendium o pięciu wielkich religiach świata;

- postawy wobec religii: sceptyczna, materialistyczna, gradualistyczna, dogmatyczna, eklektyczna;

- wszystkie religie świata w swych zbieżnościach i rozbieżnościach stanowią przezwyciężenie obecnego stadium w drodze do realizacji ponadreligijnych ideałów transcendentnych ludzkości.

MIRCEA ELIADE

(1907-1986)

- morfologia świętości, struktura mitów (z Dumézilem);

- katedra w Chicago po Joachimie Wachu;

- człowiek wierzy w stałe wzorce mityczne i ich odnawianie się;

- sacrum vs profanum!;

- hierofania kosmiczna - wszechogarniający panteizm;

- struktury religijne bezczasowe, nie są z nim związane;

- człowiek areligijny: czas i przestrzeń jednorodne, człowiek religijny: czas świety i przestrzeń święta;

- archetypy powiązane z sacra gesta.