Listy od Piotra
Listy od Piotra
Listy od Piotra
Listy od Piotra
Listy od Piotra
Przed miesiącem rozważaliśmy
możliwości zmiany wartości Gdy się nie ma, co się lubi,
elementów, proponowanych
w publikowanych schematach.
Dziś omówię dwie pokrewne
sprawy: stosowanie typów
to siÄ™ lubi,
to siÄ™ lubi,
to siÄ™ lubi,
to siÄ™ lubi,
to siÄ™ lubi,
elementów innych niż podane na
schemacie, oraz nieodłącznie z tym
związaną sprawę przydatności
elementów pochodzących
z wykopalisk .
co siÄ™ ma!
co siÄ™ ma!
co siÄ™ ma!
co siÄ™ ma!
co siÄ™ ma!
część 2
W poprzednim liście pisałem Ci, że niejako ukierunkować, żebyś w przy- rać elementów bardzo starych, mających
wśród wielu elektroników występuje szłości dowiadując się o nowych ele- naprawdę słabe parametry.
obawa przed wprowadzeniem w ukła- mentach i podzespołach potrafił ocenić, Mam nadzieję, że podane dalej wska-
dzie jakichkolwiek zmian. Schemat nary- które parametry są istotne dla danego za- zówki przydadzą Ci się w praktyce.
sowany na papierze traktowany jest nie- stosowania, a które mają znaczenie mar- Zaczynamy, być może trochę nietypo-
malże jak świętość. Zasada taka może ginalne. Dzięki temu będziesz potrafił wo, od rezystorów, tranzystorów i ukła-
jest i słuszna w przypadku skomplikowa- bez wahania dobrać odpowiednie ele- dów scalonych. Za miesiąc wskazówki
nych, profesjonalnych urządzeń o wyrafi- menty zastępcze. Ale to przyjdzie z cza- dotyczące innych podzespołów.
nowanych parametrach. Ale w układach, sem. Na razie zachęcam Cię do zacho-
Rezystory, potencjometry
z jakimi Ty masz do czynienia, śmiało wania równowagi. W miarę możliwości
można wprowadzić wiele zmian. Wiesz podstawą Twoich konstrukcji powinny i kondensatory
już, jak można zmieniać wartości rezys- być nowoczesne podzespoły, w szcze-
Dziś standardem wśród amatorów są
torów i kondensatorów. Dziś zajmiemy gólności układy scalone. Układów scalo-
niewielkie rezystory o mocy 0,1...0,25W
się szczegółowo innymi elementami. nych niczym innym nie zastąpisz, nie ma
(wśród profesjonalistów standardem są
Mój drogi, jeśli nie wszystko z tego też najmniejszego sensu próba budowa-
elementy do montażu powierzchniowe-
listu będzie dla Ciebie jasne, nadmiernie nia ich odpowiedników z pojedynczych
go - SMD). Najczęściej używane konden-
się nie przejmuj! Resztę zrozumiesz elementów. Z drugiej strony, wiele ele-
satory to aluminiowe elektrolity oraz
z czasem - staraj się natomiast przy- mentów pochodzących z demontażu mo-
kondensatory foliowe i ceramiczne.
swoić sobie podane rady i próbuj zrozu- żna z powodzeniem stosować w amator-
O tym pisałem Ci w pierwszych nume-
mieć kluczowe sprawy. Ja chciałbym Cię skich konstrukcjach. Ale nie warto zbie-
rach EdW (numery archiwalne sÄ… do na-
bycia drogą przedpłaty).
Zbieraj rezystory drutowe dużej mo-
cy; nie przeocz dużych drutowych poten-
cjometrów o mocy kilku...kilkudziesięciu
watów (tzw. reostaty).
Zwróć też uwagę na starsze krajowe
potencjometry węglowe typu SP1 i SP2.
W odróżnieniu od innych, te typy są her-
metyzowane i mogą wiele lat pracować
bez trzasków w zakurzonym i wilgotnym
środowisku. Cennym wykopaliskiem są
wszelkie potencjometry wieloobrotowe,
zwłaszcza zagraniczne.
Tranzystory
Pomimo że na rynku występuje wiele
typów tranzystorów, w większości ukła-
dów amatorskich można bez obaw sto-
sować najróżniejsze zamienniki. W kraju
przed laty standardem były bipolarne
tranzystory BC107...109, BC147...149,
BC237...239 (wszystkie NPN), oraz
BC177...179, BC157...159, BC307...308
(PNP). Wcześniej popularne były tanzys-
tory BC527 oraz BF519...521. Za granicÄ…
za Wielką Wodą standardem był tranzys-
tor NPN o oznaczeniu 2N2222, a w Euro-
pie BC547...549. Generalnie rzecz bio-
63
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/96
Listy od Piotra
Listy od Piotra
Listy od Piotra
Listy od Piotra
Listy od Piotra
ne dane wieluset lub wielu tysięcy tran-
zystorów z całego świata.
W układach publikowanych w EdW,
w obwodach małej mocy możesz stoso-
wać dowolne tranzystory krzemowe
NPN i PNP - chyba, że w tekście wyraz-
nie podano, że musi to być konkretny
typ. Uwaga ta dotyczy także tranzysto-
Rys. 7b. Sprawdzanie omomierzem tranzystora NPN.
rów mocy (w tym tranzystorów Darling-
tona i tranzystorów MOSFET), ale wtedy
trzeba wiedzieć, czy dany tranzystor ma
wystarczająco duże napięcie pracy, prąd
kolektora (drenu) i moc strat.
Możesz więc przygotować dwa pudeł-
Rys. 7a. Tranzystor jako
ka: na uniwersalne tranzystory małej
połączenie dwóch diod.
mocy i oznaczyć je NPN oraz PNP (ale zi-
Rys. 7c. Sprawdzanie omomierzem tranzystora PNP. dentyfikowane tranzystory w.cz, np. ty-
pu BF... umieść oddzielnie). Ja kiedyś
rąc, w układach amatorskich, w obwo- D - tranzystor m.cz. dużej mocy, miałem takie pudełka, ale teraz stosuję
dach sygnałowych m.cz. i impulsowych F - tranzystor w.cz. małej mocy, wyłącznie tranzystory NPN typu
można stosować dowolne tranzystory L - tranzystor w.cz. dużej mocy, BC547...549 grupy B lub C i PNP typu
małej mocy (wyjątek stanowią tu układy S - tranzystor impulsowy małej mocy, BC557...559 z grupy B. Żeby było taniej,
w.cz - dla uzyskania dobrych paramet- U - tranzystor impulsowy dużej mocy. uzupełniam co jakiś czas ich zapas, kupu-
rów szumowych, wzmocnienia i pasma Trzecia litera może mieć różne zna- jąc na perskim w paczkach po 100 lub
zazwyczaj trzeba stosować podany typ czenia, nieistotne dla amatora. Z ozna- więcej sztuk.
tranzystora lub jego ścisły odpowiednik.) czenia cyfrowego nie można bezpośred- Gdy nie będziesz znał rozkładu wypro-
Oczywiście mówimy cały czas o tran- nio uzyskać informacji, trzeba odszukać wadzeń posiadanych tranzystorów, do
zystorach krzemowych - jeśli masz ja- w katalogu niezbędne parametry. identyfikacji możesz wykorzystać wska-
rysunku 7
kieś tranzystory germanowe (TG, ASY, Podany sposób oznaczania nie pozwa- zówki zawarte na rysunku 7
rysunku 7. Przy spraw-
rysunku 7
rysunku 7
AC, OC...), możesz je spokojnie wyrzucić la jednak uniknąc wszelkich pułapek. Na dzaniu omomierzem, tranzystor zacho-
na śmietnik albo oddać do muzeum. przykład BF245...247 to tranzystory polo- wuje się jak dwie połączone diody - po-
Przed ich wyrzuceniem spróbuj jednak we złączowe, a BS107 czy BS170 to tran- równaj rysunek 7a (ale tranzystora nie da
otworzyć obudowę i zobacz jak są zbu- zystory typu MOSFET. Jeszcze gorzej się wykorzystać do zastąpienia dwóch
dowane. Warto! wygląda sprawa z dość często spotyka- diod). Za pomocą omomierza, możesz
Według oznaczeń międzynarodo- nymi oznaczeniami typu 2N... General- więc przez porównanie ze znanym eg-
wych, oznaczenie typu tranzystora po- nie, nie wszystkie elementy, których oz- zemplarzem określić typ tranzystora
winno składać się z dwóch lub trzech li- naczenie zaczyna się od 2N, są tranzys- (NPN lub PNP).
ter i trzech cyfr. torami. W tym przypadku również należy Jeśli wynik pomiaru będzie inny niż na
Pierwsza litera wskazuje na materiał, odszukać w katalogu bliższe informacje. rysunku 7b i 7c, to albo tranzystor jest
z którego wykonano tranzystor. I tak: A Podobnie ma się rzecz z tranzystorami uszkodzony, albo mierzysz inny element
oznacza german, B - krzem, C - arsenek japońskimi 2SA..., 2SD..., 2SK... itd. np. tranzystor JFET, MOSFET, jednozłą-
galu. Druga litera wskazuje główny W praktyce ten nieporządek nie jest czowy lub jeszcze inny wynalazek. Po-
obszar zastosowań tranzystora: większym problemem, bo wielu sprze- nadto, sprawdzając bipolarne tranzystory
C - tranzystor m.cz. małej mocy, dawców ma katalogi zawierające skróco- dużej mocy możesz trafić na typy z wbu-
dowanym rezystorem (między bazą
a emiterem), lub diodą (między bazą
a emiterem, albo emiterem i kolekto-
rem).
Sposobem podanym na rysunku
7 możesz jedynie określić, gdzie jest ba-
za nieznanego tranzystora. Żeby rozróż-
rysu-
nić emiter i kolektor, wykorzystaj rysu-
rysu-
rysu-
rysu-
nek 8
nek 8
nek 8 i następujące uwagi:
nek 8
nek 8
- tranzystory w metalowej obudowie
mają zazwyczaj kolektor połączony
z obudową - dotyczy to tranzystorów
małej i dużej mocy.
- w tranzystorach małej mocy w metalo-
wej obudowie, języczek umieszczony
jest przy emiterze. Zwykle baza jest
umieszczona pomiędzy wyprowadze-
niami emitera i kolektora. Ale w nie-
których tranzystorach w.cz. środkową
elektrodÄ… jest emiter.
Gdy ze sterty wylutowanych skÄ…dÅ›
elementów wybierzesz już tranzystory
Rys. 8. Typowa kolejność wyprowadzeń tranzystorów.
małej mocy NPN i PNP, powinieneś jesz-
64 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/96
Listy od Piotra
Listy od Piotra
Listy od Piotra
Listy od Piotra
Listy od Piotra
obudowie. Darlingtony poznasz po tym, Co prawda obecnie w sprzęcie po-
że napięcie między emiterem a bazą wy- wszechnego użytku nie używa się już
nosi podczas pracy około 1,2...1,2V, tranzystorów mocy w metalowych obu-
&!
a nie, jak w zwykłych tranzystorach, dowach TO-3 lub TO-66, ale jeśli masz
&!
0,6...0,7V. Spotykane na rynku darlingto- takie tranzystory, nie wyrzucaj ich - przy-
ny to tranzystory większej mocy, umiesz- dadzą się w niektórych eksperymental-
czone w obudowach typowych dla tran- nych układach. Spróbuj jednak zmierzyć
zystorów mocy. ich wzmocnienie i od razu oddziel tran-
Aby przekonać się, czy tranzystor jest zystory ze wzmocnieniem poniżej 30.
Rys. 9a. Pomiar współczynnika
sprawny, możesz zewrzeć jego złącze Jeśli chodzi o tranzystory wysokona-
wzmocnienia prądowego małych
baza-emiter (stąd przycisk S1 na rys. 9) - pięciowe, to musisz wiedzieć, że współ-
tranzystorów NPN.
w sprawnym tranzystorze krzemowym czesne typy mają parametry nieporów-
prąd kolektora spadnie wtedy do wartoś- nanie lepsze niż elementy sprzed lat. Dla-
ci poniżej 0,1µA. tego nie warto zbierać takich starych,
Z grubsza współczynnik wzmocnienia wysokonapięciowych tranzystorów -
możesz też określić bez miliamperomie- chyba, że zdarza Ci się naprawiać stare
rza - obserwując jasność świecenia dio- czarno-białe telewizory. Zapomnij też
dy LED. o pomysłach na łączenie szeregowe kil-
Zachęcam Cię do takiego przetesto- ku niskonapięciowych tranzystorów dla
wania wszystkich tranzystorów małej uzyskania wyższego napięcia pracy -
Rys. 9b. Pomiar współczynnika
mocy pochodzących z odzysku. Tranzys- w ogromnej większości przypadków
wzmocnienia prądowego małych
tory o wzmocnieniu poniżej 50 wyrzuć w takich wysokonapięciowych obwo-
tranzystorów PNP.
lub oddziel od pozostałych - przy tak ma- dach możesz zastosować tanie MOSFE-
łym wzmocnieniu w niektórych układach Ty o napięciu pracy do 600V.
cze sprawdzić ich wzmocnienie. Napię- możesz nadziać się na kłopoty. Tranzys- W tym liście nie opowiem Ci szczegó-
cia pracy nie musisz sprawdzać - każdy tory ze wzmocnieniem powyżej 50 mo- łowo o tranzystorach polowych JFET
tranzystor krzemowy m.cz. na pewno żesz stosować bez obaw, chyba że i MOSFET; zostawimy to na inną okazję.
będzie pracował przy napięciach kolekto- w wykazie elementów zaleca się użycie Sprawą dyskusyjną jest, czy warto
ra do 20...25V. Nie sprawdzaj prądu zero- tranzystora o dużym wzmocnieniu (np. kupować za kilkaset tysięcy złotych
wego kolektora - jeśli krzemowy tranzys- BC548 grupy B). Możesz się przygoto- katalog ze skróconymi danymi klkuset
tor nie jest definitywnie uszkodzony - wać i na taką okoliczność: oddzielnie od- lub kilku tysięcy typów tranzystorów. Ja
prąd ten ma znikomą wartość rzędu na- łóż tranzystory o bardzo dużym wzmoc- takiego katalogu nie mam, bo skrócone
noamperów. Nie sprawdzisz też dopusz- nieniu ( powyżej 200). dane otrzymam od sprzedawcy, a po peł-
rysunku 10
czalnego prądu kolektora (musiałbyś zaj- Na rysunku 10 znajdziesz schemat ne informacje, potrzebne przy opraco-
rysunku 10
rysunku 10
rysunku 10
rzeć do katalogu), ale na pewno prąd ten układu, który pomoże Ci zmierzyć tran- waniu nowego projektu, i tak muszę
jest większy niż 50mA. zystory większej mocy. Tym razem dla sięgnąć do katalogu producenta.
Ważny parametr - wzmocnienie stało- zmniejszenia mocy strat, napięcie zasila-
Układy scalone
prądowe sprawdzisz w bardzo prostym nia powinno być znacznie niższe (3...6V),
rysunku 9
układzie z rysunku 9
rysunku 9. Najlepiej byłoby za- powinieneś też samodzielnie dobrać re- Jak Cię znam, na pewno nie wyrzucisz
rysunku 9
rysunku 9
stosować amperomierz z cyfrowego zystor R1, aby uzyskać prąd bazy 0,1 lub żadnych układów scalonych, nawet jeśli
miernika uniwersalnego, pracujący na za- 1mA i rezystor ograniczający prąd kolek- nie wiesz, do czego służą.
kresie 20mA (lub przy tranzystorach tora R2 do wartości bezpiecznej dla am- Zbieraj je; z czasem prawdopodobnie
większej mocy - 200mA). Prąd kolektora peromierza. Nie powinieneś sprawdzać zdobędziesz informacje, jaką pełnią funk-
(mierzony amperomierzem) jest wprost tych dużych tranzystorów przy prądzie cję. Gwarantuję Ci jednak, że i tak wyko-
proporcjonalny do wzmocnienia staÅ‚oprÄ…- bazy równym 10µA, jak w ukÅ‚adzie z ry- rzystasz tylko maÅ‚Ä… część tak odzyska-
dowego tranzystora (tak zwana b). Przy sunku 10. Powinieneś mierzyć tranzystor nych skarbów. I mam do Ciebie małą
podanym napięciu zasilania (12V) i war- przy prądach bazy i kolektora zbliżonych prośbę: jeśli wylutujesz skądś nieznany
tości rezystora R1 (100kW), prąd bazy do prądów w rzeczywistych warunkach układ, nie pisz do redakcji EdW z prośbą
tranzystora wynosi okoÅ‚o 10µA. MierzÄ…c pracy. Przy maÅ‚ych prÄ…dach możesz o wyjaÅ›nienie, do czego można go zasto-
prąd kolektora można łatwo określić otrzymać przerażająco słabe wyniki - na sować. Mamy aż nadto takich pytań,
współczynnik wzmocnienia jako stosu- przykład niektóre krajowe tranzystory ro- a nie ma sensu na nie odpowiadać szcze-
nek prądu kolektora do prądu bazy: dziny BD135...140 przy małych prądach gółowo, bo zwykle są to specjalizowane
b = I / I wykazują wzmocnienie stałoprądowe układy automatyki przemysłowej, kom-
C B
Ponieważ prąd bazy wynosi 1/100 mi- rzędu 2...5, a przy większych prądach puterowe czy telekomunikacyjne. Lepiej
liampera, odczytany z miernika prąd wy- wzmocnienie wzrasta do kilkudziesięciu. znajdz dostęp do dobrego katalogu typu
rażony w miliamperach należy pomnożyć Master (w sklepie z częściami, w klubie,
przez 100 - da to wartość współczynnika w bibliotece szkolnej), gdzie znajdziesz
wzmocnienia prÄ…dowego. przynajmniej podstawowÄ… informacjÄ™
Rezystor R2 ograniczy prąd w przy- o funkcjach takiego układu.
padku, gdyby mierzony tranzystor był Natomiast jeśli posiadasz jakieś kostki
uszkodzony (przebity). Gdyby mierzony produkcji krajowej (CEMI), a nie wiesz
prąd był większy niż 20mA, to tranzystor do czego służą, napisz do mnie - mogę
prawdopodobnie jest uszkodzony - nie- zająć się tym tematem w jednym z na-
zmiernie rzadko spotyka się tranzystory stępnych listów.
Rys. 10. Pomiar współczynnika
o wzmocnieniu powyżej 2000. Chyba, że
Piotr Górecki
Piotr Górecki
Piotr Górecki
Piotr Górecki
Piotr Górecki
wzmocnienia prÄ…dowego tranzysto-
jest to tzw. tranzystor Darlingtona, czyli
rów NPN większej mocy.
połączenie dwóch tranzystorów w jednej
65
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 10/96
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Gdy si c4 99 nie ma co si c4 99 lubi 2c to si c4 99 lubi 2c co si c4 99 ma e2 80 a6 cz 1Gdy sie nie ma co sie lubiGdy nie ma dzieci KULT txtgdy sie nie ma 4Gdy nie ma energi elektrycznejwięcej podobnych podstron