tom 1, nr 2, 74 81
Psychiatria
© Copyright 2008 Via Medica
w Praktyce Klinicznej PRACA P O G L D O W A ISSN 1899 5071
Joanna Rymaszewska
Pracownia Naukowa Psychiatrii Konsultacyjnej i Medycyny Behawioralnej,
Katedra i Klinika Psychiatrii, Akademia Medyczna we Wrocławiu
Postępowanie z pacjentem
agresywnym i pobudzonym
Streszczenie
Pobudzenie jest stanem psychicznego podniecenia i wzmożonej aktywności pacjenta. Jego przyczynami mogą
być: zaburzenia psychiczne, zły stan somatyczny, używanie substancji psychoaktywnych lub ich odstawienie.
Pobudzenie pacjenta jest stanem nagłym, który zwykle kończy się agresją (słowną, fizyczną) w stosunku do
otoczenia lub autoagresją. Personel medyczny powinien być zaznajomiony z zasadami postępowania diagno-
stycznego i terapeutycznego w takich przypadkach.
Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2008; 1, 2: 74 81
Słowa kluczowe: pobudzenie, agresja, postępowanie
Pojęcia reagowania agresją w odpowiedzi na wywołujące ją
Z pacjentem pobudzonym można mieć do czynienia bodzce. Wrogość z kolei oznacza negatywną, uogól-
w każdej jednostce opieki zdrowotnej, dlatego zna- nioną postawę wobec innych ludzi ze skłonnością
jomość zasad postępowania w takim przypadku jest do negatywnych ocen, uogólnionego gniewu i po-
niezwykle pomocna. Obejmują one wiedzę medyczną dejrzliwości w stosunku do społeczeństwa [1, 2].
(przyczyny, diagnostyka i leczenie), prawną (odpo- Z psychiatrycznego punktu widzenia nagłe zachowa-
wiednie przepisy regulujące postępowanie w stanach nia agresywne określa się także jako zaburzenia kon-
zagrożenia) oraz organizację pracy personelu medycz- troli impulsów czy zaburzenia dysforyczne. Nie funk-
nego i znajomość elementów technik psychologicz- cjonują one jako odrębne jednostki diagnostyczne
nych redukujących napięcie i agresję. w klasyfikacji International Classification of Disorders,
Pobudzenie jest fizjologiczną i psychiczną reakcją tenth revision (ICD-10), gdyż mogą występować
organizmu, która wiąże się z zwiększonym napędem w przebiegu różnych zaburzeń psychicznych oraz scho-
psychoruchowym, napięciem emocjonalnym i ogra- rzeń somatycznych.
niczeniem lub brakiem kontroli impulsów. Pobudze- Stany dysforyczne są formą uzewnętrznienia prze-
nie wymaga opanowania, gdyż zwykle prowadzi do żywanych nieadekwatnie do sytuacji negatywnych
zachowań agresywnych i aktów przemocy. emocji, takich jak gniew, złość czy wściekłość,
Agresję można zdefiniować jako formę zachowania a formą ich ekspresji jest agresja słowna i/lub fi-
ukierunkowującą niezadowolenie czy gniew na sie- zyczna. Stanom dysforycznym towarzyszy najczęś-
bie (autoagresja), inne osoby (agresja słowna lub fi- ciej ograniczenie krytycyzmu i zdolności do sa-
zyczna) lub przedmioty z otoczenia. Nie należy utoż- mokontroli [3].
samiać agresji z agresywnością będącą cechą oso- Zaburzenia kontroli impulsów są definiowane przez
bowości, a przejawiającą się stałą gotowością do Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w klasy-
fikacji Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders, fourth edition, text revision (DSM-IV-TR)
jako niemożność powstrzymania impulsu, popędu
Adres do korespondencji:
dr hab. med. Joanna Rymaszewska lub żądzy popełnienia czynu szkodliwego dla innych
Pracownia Psychiatrii Konsultacyjnej
lub siebie samego [4]. Występują w przebiegu róż-
i Medycyny Behawioralnej
nych zaburzeń psychicznych, zwłaszcza zaburzeń
Katedra i Klinika Psychiatrii, Akademia Medyczna
ul. Pasteura 10, 50 367 Wrocław
osobowości (z pogranicza, dyssocjalnej) związanych
tel.: (071) 784 16 00, faks: (071) 784 16 02
e-mail: ankarym@psych.am.wroc.pl
www.psychiatria.viamedica.pl
www.psychiatria.viamedica.pl
74
74
Joanna Rymaszewska, Postępowanie z pacjentem agresywnym i pobudzonym
Tabela 1. Somatyczne przyczyny pobudzenia psychoruchowego
Przyczyny pobudzenia Najczęstsze rodzaje przyczyn pobudzenia
Upośledzenie umysłowe
Otępienie Typu Alzheimera, naczyniowe, mieszane, w przebiegu choroby
Parkinsona, choroby Huntingtona
Organiczne zaburzenia Guz mózgu, stwardnienie rozsiane, toczeń trzewny, udar mózgu,
osobowości uraz głowy
Urazy, guzy mózgu,
zapalenie mózgu, opon
mózgowo-rdzeniowych
Zaburzenia świadomości Majaczenie na różnym podłożu
Zaburzenia endokrynologiczne Szczególnie zaburzenia funkcji tarczycy
Zaburzenia metaboliczne Hipoglikemia, hipoksja, kwasica, niedobory witamin (np. wit. B12),
porfiria (zaburzenia metabolizmu porfiryn, najczęstszy objaw
ostry brzuch)
Leki Sympatykomimetyki, cholinolityki, digoksyna
Zatrucie lub przewlekłe Alkohol, amfetamina, kokaina i inne środki psychoaktywne
stosowanie
Zespół odstawienny Poalkoholowy, po nagłym odstawieniu leków psychotropowych,
(abstynencyjny) zwłaszcza benzodiazepin
z używaniem substancji psychoaktywnych, zaburzeń związane ze zmianami w ośrodkowym układzie ner-
odżywiania, nastroju czy w schizofrenii. Klasycznym wowym wymieniono w tabeli 1 wraz z innymi soma-
przykładem zaburzeń kontroli impulsów są zaburze- tycznymi przyczynami pobudzenia.
nia obsesyjno-kompulsyjne.
Diagnostyka
Przyczyny Znajomość objawów towarzyszących pobudzeniu
Pobudzenie psychoruchowe może się wiązać z po- u pacjenta umożliwia postawienie trafnej diagnozy
gorszeniem stanu psychicznego lub fizycznego i zastosowanie skutecznego postępowania.
w przebiegu zaburzeń psychicznych, chorób somatycz- Diagnostyka pobudzenia u chorego jest kilkustop-
nych lub z powodu zażycia środków psychoaktyw- niowa, a od jej wyników zależy dalsze postępowa-
nych bądz ich odstawienia. Do przyczyn psychiatrycz- nie. Powinno się zastosować leczenie odpowiednie
nych pobudzenia należą: do stwierdzonego zespołu objawów (tab. 2).
zaburzenia psychotyczne (w tym ostre, przemija- Silne pobudzenie może wynikać z zaburzeń świado-
jące zaburzenia psychotyczne, schizofrenia, zabu- mości u chorego niedotlenionego z zaburzeniami
rzenia schizoafektywne, zaburzenia urojeniowe); oddychania lub poważnymi zakłóceniami pracy mię-
zaburzenia afektywne, czyli nastroju (szczegól- śnia sercowego. Zaburzenia zachowania z agresją
nie przebiegające z nasilonym lękiem); mogą być spowodowane zaburzeniami metabolicz-
zaburzenia lękowe; nymi w przebiegu niewydolności wątroby, nerek,
dekompensacje w przebiegu zaburzeń zachowa- udaru mózgu i innych schorzeń [5].
nia u nieletnich; Rozpoznanie przyczyny ma podstawowe znaczenie
zaburzenia osobowości u dorosłych. dla dalszego postępowania z chorym. Po wyklucze-
Pobudzenie może być wywołane silną reakcją na stres, niu niewydolności oddechowo-krążeniowej i zabu-
jakim są różne poważne wydarzenia życiowe (reak- rzeń świadomości powinno się zwrócić uwagę na
cja adaptacyjna lub zespół stresu pourazowego). obecność objawów wytwórczych, treści urojeniowych
Zmiany organiczne zachodzące w ośrodkowym ukła- w wypowiedziach chorego, zachowań świadczących
dzie nerwowym mogą wywołać zaburzenia zacho- o doznaniach omamowych (halucynacji słuchowych,
wania i emocji u chorego, skutkujÄ…ce silnym pobu- wzrokowych, dotykowych) bÄ…dz zachowania wska-
dzeniem i zachowaniami agresywnymi. Przyczyny zujÄ…cego na zaburzenia funkcji poznawczych (pamiÄ™-
www.psychiatria.med.pl
75
Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2008, tom 1, nr 2
Tabela 2. Etapy postępowania diagnostycznego w przypadku pacjenta pobudzonego
Postępowanie diagnostyczne Objawy
I. Wykluczenie poważnych zaburzeń funkcjonowania Zabezpieczenie podstawowych funkcji
układu sercowo-naczyniowego i oddechowego życiowych
II. Wykluczenie ostrego uszkodzenia ośrodkowego Obwodowe i ośrodkowe objawy
układu nerwowego (uraz głowy, udar mózgu, neurologiczne, ból głowy, zawroty głowy,
neuroinfekcja), padaczka skroniowa nudności, gorączka
III. Wykluczenie jakościowych zaburzeń świadomości Dezorientacja allopsychiczna (co do czasu,
(majaczenie, splÄ…tanie) miejsca, sytuacji)
Dezorientacja autopsychiczna (co do
własnej osoby)
Pobudzenie psychoruchowe
Niepokój
Objawy psychotyczne (urojenia, omamy)
IV. Wykluczenie ostrego zatrucia, zespołu abstynencyjnego Charakterystyczne objawy towarzyszące
V. Ocena objawów wskazujących na psychozę Urojenia, omamy, dezorganizacja myślenia,
lęk, spłycenie afektu
VI. Ocena objawów wskazujących na otępienie Odhamowanie, zaburzenia pamięci i uwagi,
lęk, drażliwość, dysforia, chwiejność afektu
VII. Ocena objawów wskazujących na zaburzenia osobowości Impulsywność, brak kontroli afektu,
zachowania dyssocjalne
ci, uwagi), co wskazywałoby na podłoże otępienne fizycznej skierowanej przeciwko sobie;
obserwowanych zmian w zachowaniu. fizycznej skierowanej przeciwko innym.
Zachowanie bezkrytyczne, odhamowanie, zmienność Każdy akt jest rejestrowany na jednym z czterech
(huśtawki) nastroju, niepokój, lęk mogą wskazywać na poziomów nasilenia (punktowane różnorodnie w skali
zaburzenia związane z substancjami psychoaktywnymi. 1 6 punktów). Stwierdzając agresję słowną, należy
Na używanie pochodnych morfiny mogą wskazywać zaznaczyć, czy było to tylko mówienie podniesionym
dodatkowo: zwężone zrenice, szkliste spojrzenie, bla- głosem, krzyk, czy formułowanie wyraznych grózb
dość skóry, na ich odstawienie natomiast: rozszerze- wobec innych lub siebie (np. zabiję cię! ) (punkto-
nie zrenic, gęsia skórka, potliwość, łzawienie, wysięk wane najwyżej 4 pkt). Podobnie, w przypadku
z nosa, kichanie, ziewanie, nudności. Po zażyciu am- agresji fizycznej wobec innych osób należy zazna-
fetaminy poza pobudzeniem pojawiają się rozszerzo- czyć, czy było to tylko grożenie gestami, wymachi-
ne zrenice, bezsenność, szybki oddech, a kokainy wanie, chwytanie za ubranie, czy też atak powodu-
dodatkowo krostki na zaczerwienionym nosie. jący poważne urazy (złamania, głębokie rany, we-
W każdym przypadku mogą dodatkowo wystąpić obja- wnętrzne obrażenia), któremu przypisywano naj-
wy psychotyczne. wyższą wartość (6 pkt). Dodatkowo skala zawiera
Nagłe odstawienie benzodiazepin grozi wystąpieniem 11 rodzajów interwencji podjętej przez personel,
niepokoju, pobudzenia, lęku, potów, łzawienia, nud- uszeregowanych według stopnia ciężkości: od najła-
ności, wymiotów, drżenia i kurczów mięśni, a także godniejszej rozmowy z pacjentem poprzez przy-
napadów padaczkowych. trzymanie, podanie leku aż po najpoważniejszą
natychmiastowÄ… pomoc medycznÄ… udzielonÄ… ofia-
Narzędzia diagnostyczne rom napaści z obrażeniami. Każdy akt agresji odno-
Skala Jawnej Agresji (OAS, Overt Aggression Scale) towują osoby z personelu medycznego, które są jego
[6] umożliwia ocenę nasilenia agresji w czterech jej świadkami.
rodzajach: W celu oceny nie tylko odrębnych aktów przemocy,
słownej; ale także agresywnego nastroju i bardziej pasywnych
fizycznej skierowanej przeciwko przedmiotom; zachowań związanych z agresją można stosować
www.psychiatria.med.pl
76
Joanna Rymaszewska, Postępowanie z pacjentem agresywnym i pobudzonym
bardzo popularną w krajach skandynawskich 11- nieprzejawianie konfrontacyjnych zachowań, uni-
-punktową Skalę Dysfunkcji Społecznej i Agresji (SDAS, kanie sporów, zachowań prowokacyjnych;
Social Dysfunction and Agression Scale). AgresjÄ™ oce- zachowanie spokoju i opanowania, ale bez oka-
nia siÄ™ retrospektywnie przez podawanie kolejnych zywania strachu;
związanych z nią zachowań, relacjonowanych przez mówienie łagodnym, spokojnym tonem;
osoby badające i/lub pacjenta [7]. przedstawienie się (brak anonimowości obniża
Wskazane jest używanie powyższej skali łącznie napięcie);
z operującą prostszymi pojęciami Skalą Agresji Obser- przekonanie pacjenta o chęci działania na rzecz za-
wowanej przez Personel (SOAS, Staff Oobservation pewnienia bezpieczeństwa wszystkim obecnym;
Aggression Scale) [8], stanowiącą metodę rejestro- zadeklarowanie o chęci pomocy, a jednocześnie
wania liczby i ciężkości zachowań agresywnych. niedopuszczenia do zachowań agresywnych;
W 1999 roku zaproponowano skorygowaną wersję Skali starania o odroczenie zachowań zagrażających
Agresji Obserwowanej przez Personel (SOAS-R), któ- poprzez nawiązanie kontaktu z pacjentem agre-
ra jest bardziej precyzyjna od pierwotnej w klinicznej sywnym;
ocenie agresji [9]. Uproszczona procedura wypełnia- ukierunkowanie agresji fizycznej na przedmiot
nia tych skal czyni z nich łatwe i wiarygodne narzę- bądz dopuszczenie do słownej ekspresji agresji
dzie, pozwalające jednocześnie na rozróżnienie od- redukującej napięcie i obniżającej ryzyko agresji
rębnych form agresji. fizycznej;
zaproponowanie na przykład rozmowy, dostępu
Postępowanie do telefonu w celu odwrócenia uwagi pacjenta
Personel każdej jednostki opieki medycznej powinien i rozładowania jego napięcia.
być przeszkolony w zasadach postępowania z pa- W związku z zachowaniami agresywnymi chorego
cjentem pobudzonym, tak by działania podjęte przez konieczne może być mechaniczne zabezpieczenie
jego członków były spójne i harmonijne, a nie cha- pacjenta lub zastosowanie innych środków przymu-
otyczne i wzajemnie się wykluczające. su bezpośredniego. Są to działania, które umożli-
Pobudzenie pacjenta wywołane poważnym stanem wiają dalsze postępowanie diagnostyczne i terapeu-
somatycznym zagrażającym jego życiu jest w większo- tyczne wobec pobudzonej osoby. Zasady ich stoso-
ści przypadków krótkotrwałe, gdyż stan chorego gwał- wania reguluje jasno Ustawa o ochronie zdrowia psy-
townie się pogarsza, a zachowania impulsywne są cha- chicznego (UOZP) z 1994 roku z pózniejszymi po-
otyczne, więc pacjent nie może zwykle wyrządzić oso- prawkami [11].
bie drugiej większej krzywdy. Należy jak najszybciej uspo- Artykuł 18 UOZP mówi o warunkach użycia przymu-
koić chorego oraz podjąć działania diagnostyczne i te- su bezpośredniego wobec osób z zaburzeniami psy-
rapeutyczne związane z jego stanem somatycznym. chicznymi, który można stosować tylko wtedy, gdy
W każdym innym przypadku pobudzenia i zachowań osoby te:
agresywnych należy pamiętać o kilku podstawowych dopuszczają się zamachu przeciwko życiu lub
zasadach postępowania. zdrowiu własnemu;
Jeśli osoba pobudzona i zachowująca się agresywnie dopuszczają się zamachu przeciw życiu lub zdro-
nie jest w stanie somatycznym zagrażającym życiu, wiu innej osoby;
należy przede wszystkim podjąć działania zapewnia- dopuszczają się zamachu wobec bezpieczeństwa
jące bezpieczeństwo personelu (w tym własne) oraz powszechnego;
innych pacjentów: w gwałtowny sposób niszczą lub uszkadzają
unikać przebywania z osobą agresywną w za- przedmioty znajdujące się w ich otoczeniu;
mkniętym pomieszczeniu; poważnie zakłócają lub uniemożliwiają funkcjono-
unikać zbliżania się na bliską odległość (wycią- wanie zakładu psychiatrycznej opieki zdrowotnej
gniętych ramion); lub jednostki organizacyjnej pomocy społecznej.
jak najszybciej powiadomić pozostałych członków Przed zastosowaniem środków przymusu bezpośred-
personelu o zagrożeniu i wezwać pomoc; niego należy o tej decyzji zawiadomić osobę, wobec
ograniczyć pacjentowi dostęp do niebezpiecznych której mają one być podjęte. Zastosowanie przymu-
przedmiotów (naczynia szklane, sztućce, strzy- su bezpośredniego polega na przytrzymywaniu, przy-
kawki, nożyczki itd.). musowym zastosowaniu leków, unieruchomieniu lub
Do technik słownych i bezsłownych przeciwdziałają- izolacji. Może on trwać jedynie do czasu ustąpienia
cych pobudzeniu i agresji należą [3, 10]: powodów zabezpieczenia. Lekarz (wyjątkowo pielęg-
www.psychiatria.med.pl
77
Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2008, tom 1, nr 2
niarka) jest zobowiązany do osobistego zlecania przy- iniekcji domięśniowych [13]. W uzasadnionych przy-
musu, nadzoru jego wykonania oraz odnotowania padkach może być podawany także dożylnie (np. ist-
tego w dokumentacji medycznej, natomiast perso- niejący dostęp dożylny przy jednoczesnych zanikach
nel średni, sanitariusze mają obowiązek zastosowa- mięśniowych u osób w starszym wieku). Haloperidol
nia się do wskazówek lekarza. Możliwa jest pomoc jest lekiem bezpiecznym dla układu sercowo-naczy-
członków ochrony, jeśli jest to ujęte w regulaminie niowego, który nie wywołuje poważniejszych obja-
szpitala. Pogotowie ratunkowe, policja oraz straż wów niepożądanych przy krótkim stosowaniu. Nie-
pożarna są zobowiązane do udzielania lekarzowi zależne od podanej dawki zawsze istnieje ryzyko
pomocy na jego żądanie. wywołania ostrego zespołu poneuroleptycznego
Szczegóły stosowania przymusu określa rozporządze- (szczególnie u młodych mężczyzn) czy wystąpienia
nie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 1995 roku objawów pozapiramidowych (ostre dystonie, np.
[12]. Po zabezpieczeniu mechanicznym, najczęściej napady wejrzeniowe okoruchowe) i akatyzji. Halo-
pasami skórzanymi, kończyn górnych, górnych i dol- peridol podaje się w dawce dostosowanej do wieku
nych lub założeniu kaftanu bezpieczeństwa koniecz- i masy ciała pacjenta (tab. 3), a przy braku efektu co
ne jest sprawdzanie przez pielęgniarki co 15 minut 30 40 minut powtarza się dawkę, aż do uspokoje-
stanu psychofizycznego chorego i odnotowywanie nia pacjenta.
tego w odpowiedniej karcie zastosowania unierucho- Spośród neuroleptyków dostępnych w polskich szpi-
mienia lub izolacji (załącznik 1). Obowiązuje ścisły talach stosuje się nadal chlorpromazynę, ale nie jest
nadzór. Zabezpieczenie nie może trwać dłużej niż ona zalecana, podobnie jak inne fenotiazyny, ze wzglę-
4 godziny, ale może być przedłużone ponownie przez du na ich niekorzystne działania niepożądane, w tym
lekarza po wykonaniu badania chorego o kolejne na układ sercowo-naczyniowy (spadki ciśnienia, za-
okresy 6-godzinne (załącznik 1). Nie rzadziej niż co burzenia przewodzenia), i efekt cholinolityczny.
4 godziny pielęgniarka powinna na krótko uwolnić Neuroleptyki nie są wskazane w przypadku wzrostu tem-
pacjenta, aby umożliwić mu zmianę położenia ciała peratury oraz podawania ich samodzielnie w zespołach
lub zaspokojenie potrzeb fizjologicznych. abstynencyjnych, gdyż obniżają próg drgawkowy.
Lekarz zlecający jeden ze środków przymusu bezpośred- W pobudzeniu psychotycznym stosuje się neuroleptyk
niego zawiadamia pisemnie kierownika jednostki o tym o silnym działaniu uspokajającym klopiksol.
fakcie (załącznik 2) lub, w przypadku zakładów opie- Coraz częściej w schematach postępowania u pacjen-
kuńczych, konsultanta wojewódzkiego (załącznik 3). tów pobudzonych pojawiają się neuroleptyki atypowe
(risperidon, olanzapina, ziprasidon, kwetiapina, aripi-
Farmakoterapia prazol). W Polsce poza risperidonem (ampułki i płyn)
Należy pamiętać, że efekt podania leków jest odro- i ziprasidonem (ampułki) są one dostępne jedynie w
czony w czasie (od kilku do kilkunastu minut od po- formie tabletek. Risperidon w formie domięśniowej jest
dania). Przy wyborze leku należy się kierować aktual- preparatem o przedłużonym działaniu, więc nie ma za-
nym stanem psychosomatycznym pacjenta, dotych- stosowania w stanach nagłych, a oba leki w formie
czasowym przebiegiem choroby i schorzeniami ampułek nie są refundowane. Należy podkreślić, że sto-
współistniejącymi, stosowanymi wcześniej lekami sowanie atypowych leków przeciwpsychotycznych
i tego typu czynnikami. u osób w starszym wieku wymaga dużej ostrożności
Jeśli sytuacja na to pozwala, należy pobudzonemu (ryzyko nagłej śmierci, udaru mózgu).
pacjentowi zaproponować doustne przyjęcie leku Benzodiazepiny są skutecznymi lekami, cechującymi
okazanie szacunku i włączenie chorego w proces się małym ryzykiem skutków ubocznych. Poza efek-
decyzyjny może zredukować napięcie. Zastosowanie tem uspokajającym i przeciwlękowym mają działanie
formy pozajelitowej zapewnia z kolei szybszy efekt zwiotczające mięśnie i zapobiegają ewentualnym na-
działania leku. padom drgawkowym (w przypadku uzależnienia, ze-
Przy występowaniu pobudzenia u osoby cierpiącej społu abstynencyjnego itp.). Mogą być podawane
na zaburzenie psychotyczne lekiem z wyboru jest doustnie bądz domięśniowo. Najczęściej stosuje się
neuroleptyk, natomiast w przypadku pobudzenia nie- klonazepam lub diazepam, choć ten ostatni działa de-
psychotycznego lek uspokajający z grupy benzo- prywacyjnie na ośrodek oddechowy w pniu mózgu.
diazepin. Klonazepam powinien być podawany w powolnym
Najskuteczniejszym i najpowszechniej stosowanym wstrzyknięciu dożylnie lub za pomocą wlewu dożyl-
lekiem neuroleptycznym jest haloperidol, dostępny nego, podawanie domięśniowe można rozważać je-
zarówno w tabletkach, kroplach, jak i ampułkach do dynie, gdy zastosowanie dożylne nie jest możliwe.
www.psychiatria.med.pl
78
Joanna Rymaszewska, Postępowanie z pacjentem agresywnym i pobudzonym
Tabela 3. Leki i dawki stosowane w opanowaniu pobudzenia
Lek Dawka jednorazowa Maksymalna dawka dobowa
(u osób w podeszłym wieku) (u osób w podeszłym wieku)
Haloperidol 1 5 mg p.o. 30 mg
Tabletki 1, 5, 10 mg (0,25 1 mg) (20 mg)
Krople 2 mg/ml 2,5 5 mg i.m. lub i.v.
Roztwór do iniekcji
Ampułki 1 ml (5 mg/ml)
Zuklopentiksol 10 25 mg 10 50 mg
Tabletki 10, 25 mg (10 25 mg)
Octan zuklopentiksolu 50 150 mg i.m. Maksymalna dawka 2-tygodniowa
Ampułki 1 ml (50 mg/ml) 400 mg i.m. w 4 dawkach
Dekanian zuklopentiksolu 200 400 mg i.m.
Ampułki 1 ml (200 mg/ml)
Risperidon 0,5 2 mg 6 10 mg
Tabletki 1, 2, 3, 4 mg (0,25 1 mg)
Olanzapina 2,5 10 mg 20 30 mg
Tabletki 5, 7,5, 10 mg
Klonazepam 0,5 2 mg 2 20 mg
Tabletki 0,5 i 2 mg (0,25 1 mg) (1,5 8 mg)
Ampułki 1 mg
Lorazepam 1 2,5 mg p.o. 10 15 mg
Tabletki 1 i 2,5 mg (0,5 mg)
Klorazepat 5 20 mg 20 200 mg
Tabletki 5, 10 mg (5 mg)
Ampułki 20, 50, 100 mg
Klometiazol 300 1200 mg 3600 mg
Tabletki 300 mg (300 mg) (900 mg)
Klorazepat jest lekiem o działaniu przeciwlękowym, w starszym wieku (pobudzenie, zaburzenia snu). Jest
uspokajającym, przeciwdrgawkowym i miorelaksa- przeciwwskazany u osób ze współistniejącym scho-
cyjnym. Powinien być podawany głęboko domięśnio- rzeniem dróg oddechowych, gdyż zwiększa ilość
wo lub dożylnie, także we wlewie w roztworze soli wydzieliny w oskrzelach i istnieje ryzyko zachłyśnię-
fizjologicznej lub glukozy co 3 4 godziny, aż do uzy- cia. W związku z tym pacjent nie powinien leżeć
skania efektu uspokojenia. płasko na wznak.
Lorazepam jest stosowany standardowo w Stanach W przypadkach pobudzenia bÄ…dz agresji z objawa-
Zjednoczonych, ale w Polsce, jak dotąd, jest dostęp- mi psychotycznymi korzystne jest podanie neurolep-
ny tylko w formie tabletek (z możliwością powtórze- tyku łącznie z lekiem z grupy benzodiazepin, gdyż
nia dawki co 30 60 min). szybki efekt uspokojenia można uzyskać przy zasto-
Klometiazol jest lekiem silnie uspokajającym i na- sowaniu mniejszych dawek leków z obu grup. Ben-
sennym, mającym działanie spazmolityczne, który zodiazepiny redukują ryzyko napadów drgawkowych
bywa stosowany w majaczeniu alkoholowym, po- i akatyzji, a neuroleptyki odhamowania po ben-
budzeniu w zespołach abstynencyjnych i u osób zodiazepinach i działają przeciwpsychotycznie.
www.psychiatria.med.pl
79
Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2008, tom 1, nr 2
dzia oceny zachowań agresywnych. Post. Psychiatr. Neurol.
PIÅšMIENNICTWO
2004; 3: 255 261.
1. Podlasińska R. Próba zdefiniowania zjawiska agresji. Lider 2001;
8. Palmstierna T., Wistedt B. Staff observation aggression scale,
12: 6 8.
SOAS: presentation and evaluation. Acta Psychiatr. Scand. 1987;
2. Stanik J.M. Wybrane techniki diagnostyki klinicznej. Wydaw-
76: 657 663.
nictwo UÅš, Katowice 1980.
9. Nijman I.L.H., Palmstierna T. Measuring aggression with the staff
3. Heitzman J. Postępowanie w stanach dysforycznych i zaburze-
observation aggression scale-revised. Acta Psychiatr. Scand.
niach kontroli impulsów. Psychiatr. Pol. 2007; 6: 926 931.
2002; 106 (supl. 412): 101 102.
4. Kryteria diagnostyczne według DSM-IV-TR. American Psychia-
10. Petit J.R. Psychiatria ratunkowa. Sidorowicz S. (red. wyd. pol.).
tric Association. Wciórka J. (red. wyd. pol.). Wyd. 1. Elsevier
Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2007; 28 45.
Urban & Partner, Wrocław 2008.
11. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia
5. Rymaszewska J. Zagadnienia i ogólne zasady w psychiatrii kon-
1994 r. (Dz.U. z dn. 20.10.1994) zm. 01.01.2006
sultacyjnej. Psychiatr. Prakt. Ogólnolek. 2007; 1: 1 7.
Dz.U.05.141.1183 art. 1, Dz.U.05.175.1462. art. 9.
6. Yudovsky S.C., Silver J.M., Jackson W. i wsp. The overt aggres- 12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia
sion scale: an operationalized rating scale for verbal and physi-
23 sierpnia 1995 r. w sprawie sposobu stosowania przymusu
cal aggression. Am. J. Psychiatry 1986; 143: 35 39.
bezpośredniego (Dz.U. z dn. 08.09.1995 r.).
7. Tryzna M., Kiejna A., Rymaszewska J. Agresja u osób z zaburze- 13. Kaplan H.I., Sadock B.J. Pocket handbook of emergency psy-
niami psychicznymi wybrane teorie, mechanizmy i narzÄ™- chiatric medicine. Williams & Wilkins, Baltimore 1993.
Załącznik 1.
www.psychiatria.med.pl
80
Joanna Rymaszewska, Postępowanie z pacjentem agresywnym i pobudzonym
Załącznik 2.
Lekarz specjalista
w dziedzinie psychiatrii
(upoważniony przez wojewodę)
Załącznik 3.
Pytania B. zastosować techniki odprężające
C. podać lek uspokajający
D. zabezpieczyć mechanicznie chorego
1. Agresja jest:
A. zachowaniem ukierunkowanym na otoczenie
4. Mechaniczne zabezpieczenie pacjenta pobudzo-
B. zachowaniem wyrażającym gniew, złość
C. wrogością nego:
D. poprawne A i B A. jest formą przymusu bezpośredniego
B. wymaga podania leku
C. wymaga zgłoszenia do sądu rodzinnego
2. Zaburzenie kontroli impulsów:
D. wymaga zgłoszenia kierownikowi jednostki
A. jest tożsame z nerwicą natręctw
B. to zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne
C. może występować w różnych zaburzeniach 5. Postępowanie terapeutyczne wobec pacjenta
psychicznych agresywnego wiąże się z:
D. może występować w różnych zaburzeniach A. podaniem neuroleptyku domięśniowo
B. uwzględnieniem okoliczności i stanem psy-
psychicznych i somatycznych
chofizycznym chorego
C. podaniem leku uspokajajÄ…cego
3. W przypadku pacjenta agresywnego należy
przede wszystkim: D. rozmową rozładowującą napięcie
A. zapewnić bezpieczeństwo sobie i innym oso-
bom z otoczenia
.
Dr hab. med., prof. nadzw. Joanna Rymaszewska
Kierownik Pracowni Psychiatrii Konsultacyjnej i Medycyny Behawioralnej Kliniki Psychiatrii Akademii Medycznej
we Wrocławiu oraz profesor nadzwyczajny Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Od wielu lat zaj-
muje się problematyką psychiatrii konsultacyjnej i jest autorką licznych publikacji z tej dziedziny. Członek Europe-
an Association for Consultation-Liaison Psychiatry and Psychosomatics oraz sekcji psychiatrii konsultacyjnej
w European Psychiatry Association.
www.psychiatria.med.pl
81
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
04 (131)2006 04 Karty produktów04 Prace przy urzadzeniach i instalacjach energetycznych v1 104 How The Heart Approaches What It Yearnsstr 04 07 maruszewski[W] Badania Operacyjne Zagadnienia transportowe (2009 04 19)Plakat WEGLINIEC Odjazdy wazny od 14 04 27 do 14 06 14MIERNICTWO I SYSTEMY POMIAROWE I0 04 2012 OiOr07 04 ojqz7ezhsgylnmtmxg4rpafsz7zr6cfrij52jhi04 kruchosc odpuszczania rodz2Rozdział 04 System obsługi przerwań sprzętowychKNR 5 04egzamin96 06 04więcej podobnych podstron