Projekty AVT
P
r
o
j
e
k
t
y
A
V
T
Equalizer
wielopunktowy korektor
w
i
e
l
o
p
u
n
k
t
o
w
y
k
o
r
e
k
t
o
r
charakterystyki częstotliwościowej
c
h
a
r
a
k
t
e
r
y
s
t
y
k
i
c
z
Ä™
s
t
o
t
l
i
w
o
Å›
c
i
o
w
e
j
Ankieta z grudniowego numeru EdW
Wersja 2 x 9-punktowa
W
e
r
s
j
a
2
x
9
p
u
n
k
t
o
w
a
wykazała, że większość naszych Czy-
telników zainteresowana jest prak-
2152
tycznymi układami audio. Trzeba też
przyznać, że ostatnio prezentowaliś-
my niewiele takich układów. Właśnie
nadrabiamy zaległości.
Opisywany dalej equalizer jest jed-
nym z urządzeń, o które upominaliś-
cie się najczęściej.
W poniższym artykule przedstawiono
zasadę działania korektora graficzne-
go equalizera oraz praktycznÄ… reali-
zacjÄ™ takiego urzÄ…dzenia. Zaprojekto-
wana płytka umożliwia zmontowanie
wersji 18-pasmowej (jeden kanał), al-
Wersja 18-punktowa
W
e
r
s
j
a
1
8
p
u
n
k
t
o
w
a
2151
bo wersji 9-pasmowej (dwa kanały -
stereo). Podane proste wzory umoż-
liwiÄ… wykonanie urzÄ…dzenia o jeszcze
innej liczbie kanałów. Artykuł zawiera
także zwięzłe wskazówki dotyczące
praktycznego wykorzystywania equa-
lizerów w systemach audio.
Pomimo znacznej liczby elementów,
i pozornej złożoności urządzenie nie
nastręcza żadnych kłopotów przy bu-
dowie, uruchamianiu i użytkowaniu.
Uzyskane parametry sÄ… bardzo dob-
re, wręcz rewelacyjne.
Nie trzeba nikogo przekonywać, że układu okazało się, iż ustawienia poten- urządzenia. Na ten cel jasno wskazuje na-
equalizer, czyli korektor graficzny, jest cjometrów sąsiednich pasm wpływają na zwa angielska equalizer. Equalize zna-
bardzo cennym uzupełnieniem każdego siebie wzajemnie i wypadkowa charakte- czy wyrównywać.
domowego zestawu elektroakustyczne- rystyka wcale nie jest podobna do obrazu Co wyrównywać?
go. Taki pasmowy korektor charakterys- wynikłego z ustawienia suwaków poten- Equalizery powstały do systemów od-
tyki częstotliwościowej jest też elemen- cjometrów. słuchu. Okazało się bowiem, że pomiesz-
tem wręcz niezbędnym we wszelkich Wiele osób rezygnuje z próby wykona- czenia odsłuchowe: pokoje mieszkalne,
systemach nagłośnienia. nia układu, w którym trzeba stosować sale wykładowe, hale i stadiony mają
Systemy elektroakustyczne wyższej kondensatory o nietypowych, dobiera- pewne specyficzne właściwości akus-
klasy często wyposażone są w taki korek- nych wartościach pojemności. tyczne. Na wypadkową charakterystykę
tor, czasem połączony z pasmowym Opisany dalej układ i podane wskazów- częstotliwościową całego systemu elek-
wskaznikiem wysterowania analizato- ki udowadniają, że wykonanie praktyczne- troakustycznego i uzyskany obraz dzwię-
rem widma sygnału. Nie każdy może jed- go wielopunktowego korektora nie jest kowy wielki wpływ ma akustyka po-
nak sobie pozwolić na taki zestaw kosz- wcale trudne, a wspomniane przeszkody mieszczenia odsłuchowego. W zależnoś-
tujący kilka tysięcy złotych. można bez trudu pokonać lub ominąć. ci od wymiarów, kształtu i użytych mate-
Samodzielna budowa korektora napo- riałów wykończeniowych (decydujących
tyka istotne trudności. Chętnych odstra- Do czego służy equalizer? o stopniu wytłumienia pod względem
szają problemy z wykonaniem estetycz- Przedstawione poniżej zagadnienie jest akustycznym) w obiektach takich po-
nej obudowy, zwłaszcza płyty czołowej bardzo ważne, ale niestety wielu użytkow- wstają odbicia, fale stojące i rezonanse.
zawierającej potencjometry suwakowe. ników sprzętu audio, w tym wielu elektro- Pomimo znakomitych parametrów
Ponadto niektórzy próbując zbudować ników nie rozumie istoty sprawy. wzmacniacza i kolumn, w rzeczywistych
układ na podstawie schematu z literatury Polska nazwa korektor pasmowy nie warunkach wskutek odbić, nierówno-
natknęli się na kłopoty. Po wykonaniu do końca pokazuje cel stosowania tego miernego tłumienia i rezonansów po-
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 7/97 7
Projekty AVT
P
r
o
j
e
k
t
y
A
V
T
mieszczenia słuchacz nie słyszy dokład- neutralnych warunków odsłuchu, po- łych obrotowych potencjometrów umo-
nie tego, co było nagrywane tego co winna być przeprowadzona jednorazowo. cowanych wprost na płycie czołowej.
usłyszał mikrofon i co zostało zarejest- W praktyce korektor służy wielu użyt- Elektronik chcący zbudować prezento-
rowane podczas produkcji. Sprawa ta na- kownikom nie tyle do wyrównywania, ale wany układ nie musi znać wszystkich
brała znaczenia po rozpowszechnieniu do krzywienia wypadkowej charakterys- szczegółów w dalszej części artykułu
się odtwarzaczy płyt kompaktowych. Ide- tyki częstotliwościowej systemu. Duża podane są potrzebne wartości elemen-
alna wręcz jakość nagrania może być część użytkowników znajduje niekłama- tów dla wersji monofonicznej 18-pasmo-
w dużym stopniu zepsuta przez złą akus- ną przyjemność w ustawicznym kręceniu wej i stereofonicznej 9-pasmowej.
tykę pomieszczenia. Jest to najbardziej wszystkiego, co da się pokręcić i podre- Niektórzy chcieliby jednak znać, cho-
istotne przy odtwarzaniu muzyki klasycz- gulować. Niech im będzie zapłacili za to ciaż z grubsza zasadę działania equalizera
nej upragnionym ideałem byłoby słu- ciężki kawałek grosza. i dla nich przeznaczony jest materiał za-
chanie dokładnie tego, co słychać na wi- Ale tak naprawdę to equalizer nie po- warty w następnym śródtytule.
downi podczas koncertu. wstał dla takiego celu.
Ma to jeszcze większe znaczenie w sys- Z przedstawionych wcześniej rozwa- Koncepcja układowa
temach nagłośnienia pomieszczeń, gdy na żań wynikają ważne wnioski praktyczne: (Tylko dla zaawansowanych
sali używany jest mikrofon. W pomieszcze- w wielu wypadkach celowe jest umiesz- i dociekliwych)
niu zawsze powstają rezonanse. Wypad- czenie equalizera wraz z jego pokrętłami Istnieje co najmniej kilka różnych kon-
kowa charakterystyka częstotliwościowa wewnątrz obudowy. Korekcję charakte- cepcji układowych wykorzystywanych do
zawsze jest pofałdowana, i to tym bardziej rystyki przeprowadzimy raz na zawsze budowy equalizerów. Z doświadczeń au-
im większe jest wzmocnienie, a system i po zamknięciu obudowy nie będzie niko- tora wynika, iż układ opisany w tym arty-
jest bliższy sprzężenia akustycznego go kusić myśl, żeby coś pokręcić. Ten naj- kule jest najprostszy do wykonania, ma
(objawiającego się dudnieniem lub piskiem prostszy sposób ma swoje ogromne za- ogromną elastyczność, i umożliwia łatwe
w głośnikach). W takich wypadkach zasto- lety, bo nie trzeba martwić się o obudo- przeprowadzenie zmian i eksperymentów.
r
y
s
u
n
k
u
1
a
sowanie dobrego korektora charakterysty- wę i płytę czołową. Zdecydowanie Podstawą jest układ z rysunku 1a.
ki częstotliwościowej jest wręcz nie- zmniejsza się też podatność układu na za- Jego działanie jest bardzo proste. Załóż-
odzowne. W profesjonalnych systemach kłócenia, zwłaszcza tak zwany brum sie- my, że pokazany szeregowy obwód rezo-
nagłośnienia używa się do tego celu bądz ciowy. Taki właśnie ukryty equalizer nansowy jest idealny, czyli dla częstotli-
korektorów graficznych o ilości regulowa- jest zdecydowanie najlepszy do stałych wości rezonansowej ma rezystancję rów-
nych pasm rzędu 20...30, albo też jeszcze systemów nagłośnienia, gdy aparatura ną zero. W lewym skrajnym położeniu su-
lepszych, przeznaczonych specjalnie do te- obsługiwana jest przez niefachowców waka potencjometru P wzmocnienie ukła-
go celu korektorów parametrycznych. czy wręcz przypadkowe osoby. du dla częstotliwości rezonansowej jest
Zagadnienie zapewnienia dobrych wa- To najprostsze rozwiązanie niewątpli- równe zeru, bo punkt A i wejście nieod-
runków odsłuchu jest bardzo szerokie wie zainteresuje wielu Czytelników, któ- wracające jest zwarte do masy pokazuje
r
y
s
u
n
e
k
1
b
i skomplikowane wykracza poza ramy rzy za naprawdę niską cenę zakupią je- to rysunek 1b. W drugim skrajnym położe-
r
y
s
u
n
e
k
1
c
niniejszego artykułu. den lub dwa moduły, które zamontują niu suwaka (patrz rysunek 1c) wzmocnie-
Ale nawet bez wdawania się w szcze- wewnątrz posiadanego sprzętu. Do zasi- nie jest bardzo duże, rzędu tysięcy.
góły każdy powinien wiedzieć, że wiele lania potrzebne jest jedno napięcie Przy ustawieniu suwaków potencjo-
mankamentów pomieszczenia odsłucho- 10...30V, które na pewno znajdzie się metrów w położeniu środkowym
wego można wyeliminować stosując w urządzeniu. Nie trzeba ponosić żad- wzmocnienie układu dla częstotliwości
dobry korektor charakterystyki częstotli- nych nakładów na obudowę. rezonansowej będzie wynosić 1, czyli
wościowej. Bez wątpienia największą po- Inną możliwością jest wykonanie equ- w mierze logarytmicznej 0dB.
pularnością cieszą się korektory graficz- alizera jako niezależnego urządzenia. Dla W praktycznych układach obwód LC
ne, wyposażone w potencjometry suwa- obniżenia kosztów można użyć niedrogiej nie jest idealny i dla częstotliwości rezo-
kowe ustawienie suwaków pokazuje plastikowej, lub lepiej metalowej obudo- nansowej przedstawia sobą pewną re-
jednocześnie przebieg charakterystyki wy, zastosować prosty zasilacz, a zamiast zystancję szeregową Rs. Czym większa
częstotliwościowej korektora. PR-ków na płytce drukowanej użyć zwyk- ta rezystancja, tym mniejsze zmiany
Warto przy tym zauważyć, że wiele wzmocnienia przebiegów o częstotliwoś-
wzmacniaczy i przedwzmacniaczy najlep- a)
ci rezonansowej podczas regulacji poten-
szej klasy (High End) nie posiada żadnych cjometru P. Z wartością rezystancji szere-
(!) regulatorów barwy dzwięku. Bierze się gowej nierozerwalnie wiąże się dobroć
to między innymi stąd, iż celem ma być obwodu LC. Ona z kolei decyduje o stro-
odtworzenie dokładnie tego, co było na- mości zboczy powstałego w ten sposób
grywane. Zamiast stosować korektor, filtru. Rezystancja szeregowa obwodu re-
wspomniane defekty likwiduje się przez zonansowego decyduje więc nie tylko
optymalne wytłumienie pomieszczenia o stromości charakterystyki filtru, ale
odsłuchowego. Jednak nie zawsze możli- b)
również o głębokości podbicia lub osła-
we jest skorygowanie parametrów akus- bienia charakterystyki przy częstotliwości
tycznych pomieszczenia wtedy jedynym rezonansowej. W większości equalize-
wyjściem jest zastosowanie equalizera. rów jest to zakres ą12dB, rzadko ą15dB.
Equalizer, zgodnie ze swą nazwą, ma Jeśli teraz równolegle do potencjometru
c)
wyrównać wypadkową charakterystykę P dołączymy kilka takich samych potencjo-
systemu elektroakustycznego składają- metrów z obwodami LC o innych częstotli-
cego się z zestawu elektroakustycznego wościach rezonansowych, to otrzymamy
i pomieszczenia odsłuchowego. nic innego jak nasz upragniony equalizer.
Nietrudno się domyślić, że regulacja Dla prawidłowego działania należy
Rys. 1. Zasada działania korektora
equalizera, mająca na celu uzyskanie rozmieścić częstotliwości rezonansowe
8 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 7/97
Projekty AVT
P
r
o
j
e
k
t
y
A
V
T
filtrów równomiernie w całym paśmie dziesięć razy mniejszych pojemnościach
L
akustycznym. Oczywiście w zależności C1, uzyskamy częstotliwości rezonanso-
C
od ilości filtrów należy wybrać odpo- Q = we w proporcji 1 : 2,2 : 4,68 : 10 : ... : 468.
R1
wiednią wartość ich dobroci (czyli w is- Pokryje to cały zakres pasma akus-
tocie ich rezystancji szeregowej Rs). W zależności od ilości pasm projekto- tycznego. Nie warto stosować filtru na
Rzecz w tym, żeby poszczególne pasma wanego korektora należy dobrać stosow- pasmo 20Hz, bo takich częstotliwości nie
nie były za szerokie i zbytnio na siebie ną wartość dobroci Q. Dla korektora dzie- przenoszą nawet dobre kolumny. Z kolei
nie zachodziły, a z drugiej strony, oraz by więciopunktowego potrzebna wartość częstotliwości 20kHz praktycznie nikt nie
przy ustawieniu wszystkich potencjo- dobroci wynosi 2...3. słyszy. Dlatego dla korektora 9-pas-
metrów na maksimum lub minimum Zauważmy, że dla wartości 1; 2,2; 4,7; mowego najbardziej sensowne wydają
wypadkowa charakterystyka była w mia- 10 itd. wziętych z dwudziestoprocentowe- się następujące wartości częstotliwości
rę płaska. go szeregu E6, stosunek każdej następnej rezonansowej poszczególnych filtrów:
Przy podziale pasma akustycznego wartości do poprzedniej jest bliski 2,2. Jest 34Hz; 75Hz; 160Hz; 340Hz; 750Hz;
(20Hz...20kHz) na dziesięć zakresów ko- to prawie dokładnie taki stosunek, jaki po- 1,6kHz; 7,5kHz; 16kHz.
lejne częstotliwości rezonansowe filtrów trzebny jest w korektorze oktawowym Mając te częstotliwości wystarczy dla
będą w stosunku do siebie mniej więcej drobna różnica nie ma żadnego znaczenia. jednej z nich obliczyć R1 i R2 z prostych
jak 1 : 2 (czyli co oktawę) otrzymamy Dla korektora o większej ilości pasm wzorów:
korektor oktawowy. Dwukrotne zwięk- dobroć musi być większa, bo poszczegól- 1
R1=
szenie liczby filtrów daje korektor półok- ne zakresy zbyt silnie zachodziłyby na sie-
2Ä„ fC2Q
tawowy, a profesjonaliści używają korek- bie. Przykładowo dla opisanego dalej ko-
Q
R2 =
torów tercjowych (1/3 oktawy). rektora 18-pasmowego przyjęta wartość
2Ä„ fC1
W opisywanym rozwiÄ…zaniu zamiast dobroci wynosi 6.
klasycznych cewek zastosowano układ W praktyce przy obliczaniu wartości We wszystkich filtrach wartości R1
symulowanej indukcyjności, zbudowany elementów equalizera najpierw zakłada i R2 będą takie same, inne będą tylko po-
z wzmacniacza operacyjnego, kondensa- się ilość pasm. Z ilości pasm wynika jemności.
tora i dwóch rezystorów. Umożliwia to wstępna wartość dobroci Q. Następnie Analogicznie dla korektora wykorzys-
miniaturyzację i zmniejsza wrażliwość na przyjmuje się jakieś wartości rezystancji tującego kondensatory z szeregu 10-pro-
szkodliwy wpływ zakłócających pól mag- R1 << R2 oraz częstotliwości rezonanso- centowego należy przyjąć potrzebną war-
netycznych (szczególnie sieci 50Hz). we i oblicza pojemności C1 i C2. tość dobroci (teoretycznie Q=4, ale
Dodatkowo przyjęto pewne istotne za- W praktyce okazuje się zwykle, iż war- w praktyce trzeba przyjąć wartość dobro-
łożenie, radykalnie upraszczające kon- tości dobroci Q przyjęte na podstawie ci nieco większą), założyć stały stosunek
strukcję. Zastosowano mianowicie typo- prostych rozważań teoretycznych, C1 do C2 we wszystkich filtrach, zaplano-
we kondensatory z szeregu 10-procento- w praktyce są za małe. Jest to związane wać i obliczyć potrzebne częstotliwości
wego (korektor 18-pasmowy) i 20-pro- z zachodzeniem na siebie charakterystyk rezonansowe a potem z podanych wzo-
centowego (korektor 9-pasmowy). Prak- nie tylko jednego, ale kilku sąsiednich rów obliczyć wartości rezystorów R1 i R2
tyka pokazuje bowiem, iż największe kło- pasm. Można próbować to obliczać, moż- (które także będą jednakowe we wszyst-
poty występują przy doborze kondensa- na też zmierzyć charakterystyki przy róż- kich filtrach).
torów o nietypowych wartościach. Wielu nych ustawieniach potencjometrów. Z pewnych względów zalecane jest
elektroników nie chce nawet zaczynać Największą praktyczną pojemnością stosowanie potencjometrów o rezystan-
budowy urządzenia, w którym trzeba do- kondensatora stałego wydaje się być cji 10...47k&!.
bierać kondensatory. wartość 2,2µF (nie bÄ™dziemy stosować W zależnoÅ›ci od obliczonej rezystancji
Układ aktywnej indukcyjności pokaza- elektrolitów ze względu na ich dużą to- R1 (która decyduje o rezystancji szerego-
r
y
s
u
n
k
u
2
ny jest na rysunku 2. lerancję i kiepskie parametry). Przyjmuje- wej obwodu rezonansowego) trzeba też
Nie wchodząc w szczegóły trzeba przy- my też dla wygody stosunek pojemności eksperymentalnie dobrać wartości R4
jąć do wiadomości, że taki układ zachowu- kondensatorów C1/C2 równy 10. i R5. Zakresy regulacji tłumienia i podbi-
je się jak cewka indukcyjna o pewnej in- I teraz uwaga! Jeśli rezystory R1 i R2 cia poszczególnych pasm zależą bowiem
dukcyjności L i rezystancji szeregowej Rs. we wszystkich filtrach będą jednakowe to od stosunku pewnych rezystancji (poten-
W praktycznych układach wartość R2 dla pojemności C2 kolejnych filtrów rów- cjometrów P, rezystancji szeregowej ob-
(z rysunku 2) jest zawsze dużo wiÄ™ksza nych 2,2µF; 1µF; 470nF; 220nF; 100nF; wodu LC oraz R4 i R5). ZmieniajÄ…c war-
od R1 nawet sto razy wtedy rezystan- 47nF; 22nF; 10nF; 4,7nF i odpowiednio tości oporników R4 i R5 można uzyskać
cja szeregowa jest niewielka i równa potrzebne zakresy regulacji typowo
w przybliżeniu wartości R1, a indukcyj- ą12...ą15dB.
ność wynosi w przybliżeniu: Nie jest to sprawa taka łatwa, dlatego
początkujący powinni opierać się na war-
L = R1R2C1
tościach podanych w spisie elementów,
Jeśli teraz do takiej symulowanej in- natomiast bardziej zaawansowani mogą
dukcyjności dołączymy kondensator C2 śmiało przeprowadzić praktyczne próby.
Rys. 2. Aktywna indukcyjność
r
y
s
u
n
k
u
3
jak na rysunku 3, to otrzymamy szerego- Co można zmieniać?
wy obwód rezonansowy między punk- Na pewno można zmieniać wartość
tem Y a masą. Częstotliwość rezonanso- R1=R2 (rysunek 3) w zakresie 2,2...47k&!
wa takiego obwodu wyniesie: zwiększanie rezystancji nieco zwiększa
zakres regulacji.
1
f =
Bez najmniejszego problemu można
2Ä„ (R1R2C1C2)
zmieniać wartość dobroci filtrów. Wystar-
Ważna jest też wartość dobroci całego czy zauważyć, że częstotliwość pozosta-
Rys. 3. Szeregowy obwód rezonansowy
obwodu rezonansowego. Wynosi ona: nie stała, a zmieni się dobroć, jeśli war-
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 7/97 9
Projekty AVT
P
r
o
j
e
k
t
y
A
V
T
tość R1*R2 pozostanie stała. Przykłado- Opis układu niekiedy potrzebne do obcięcia częstotli-
wo przy zwiększeniu R1 dwukrotnie Schemat ideowy equalizera pokazano wości powyżej pasma akustycznego.
r
y
s
u
n
k
u
4
i zmniejszeniu R2 też dwukrotnie (R1*R2 na rysunku 4. Użyto tu podwójnych Pozostałe wzmacniacze operacyjne
= const) wartość dobroci zostanie zwięk- wzmacniaczy operacyjnych TL072 pracują w opisanych wcześniej układach
szona dwukrotnie (przede wszystkim dla- (TL082). Układ może pełnić rolę korekto- symulowanej indukcyjności.
tego, że dwukrotnie zmniejszyła się re- ra stereofonicznego, dlatego zastosowa- Obwód zasilania umożliwia wykorzys-
zystancja szeregowa sztucznej indukcyj- no dwa oddzielne układy wejściowe ze tanie zarówno pojedynczego napięcia, jak
ności, równa w przybliżeniu R1). Po wzmacniaczami U1A i U11B pełniącymi i napięć symetrycznych. Należy pamię-
wprowadzeniu samodzielnych zmian rolę buforów. Schemat ideowy pokazuje tać, że przy zasilaniu napięciem pojedyn-
wartości jakichkolwiek elementów ukła- zarówno wersję stereofoniczną czym U+, rzeczywistą masą dla przetwa-
du należy koniecznie sprawdzić przyrzą- 2 x 9 pasm (rysunek 4a), jak i wersję mo- rzanych sygnałów jest ujemna szyna zasi-
dami otrzymane wyniki. nofonicznÄ… 18-pasmowÄ… (rysunek 4b). lania czyli punkt N. W punkcie O wystÄ™-
Należy tu jeszcze wspomnieć, że W wersji podstawowej jest to korek- puje wtedy napięcie sztucznej masy rów-
zmiany zakresu regulacji wywołują też tor stereofoniczny, ale wykonując odpo- ne 0,5U+, ale wyjścia B i D są na pozio-
zmiany charakterystyki regulacji. wiednie zwory można bez trudu zbudo- mie rzeczywistej masy rezystory R6
Pożądane jest, aby regulacja każdego wać pojedynczy korektor 18-pasmowy. i R10 są przecież dołączone do punktu N!
potencjometru miała charakter, chociaż W tym celu wprowadzono punkty ozna- Natomiast przy zasilaniu napięciem sy-
w przybliżeniu logarytmiczny. Niestety, czone X, Y, Z i W. metrycznym rzeczywistą masą będzie
charakterystyka regulacji, z uwagi na zło- Na schematach podano wartości ele- punkt O nie należy wtedy stosować
żoną zależność wzmocnienia od położe- mentów filtrów, które są inne w wersji 9- elementów C6R6 i C9R10, bo na wyjściu
nia suwaka, nie będzie ani dokładnie li- oraz 18-pasmowej. Wartości elementów wzmacniaczy operacyjnych U2A i U2B
niowa, ani logarytmiczna. W przypad- dla obu wersji podane są też w wykazie napięcie będzie praktycznie równe poten-
kach gdy rezystancja potencjometrów na końcu artykułu. cjałowi masy (z dokładnością ą10mV).
będzie dużo większa od rezystancji sze- Dzięki zastosowaniu buforów rezys-
regowej obwodu LC oraz rezystorów tancja wejściowa equalizera jest duża, Montaż i uruchomienie
sprzężenia głównego wzmacniacza, to równa 100k&! (R3, R7). Z kolei na wy- Montaż układu można wykonać na
tylko w pobliżu skrajnych położeń suwa- jściu zastosowano obwody separujące jednostronnej płytce drukowanej pokaza-
r
y
s
u
n
k
u
5
ków wystąpi regulacja w środkowych C6R6 i C9R10. Wszystko to powoduje, nej na rysunku 5.
położeniach suwaków zmiany wzmoc- że nie będzie żadnych kłopotów z włą- Układ może być zasilany pojedynczym
nienia będą minimalne. Ponieważ wza- czeniem equalizera w tor dowolnego napięciem w zakresie 10...30V albo na-
jemny stosunek wymienionych rezys- wzmacniacza. pięciem symetrycznym ą5...ą15V (w
tancji jest sprawą istotną, osobom nie Głównymi elementami każdego kana- praktyce układ pracuje jeszcze przy na-
posiadającym odpowiedniego sprzętu łu equalizera są wzmacniacze operacyjne pięciu 7V).
pomiarowego (przynajmniej generatora U2A i U2B. Między ich wejścia włączone Moduł w wersji podstawowej przewi-
i oscyloskopu) nie zaleca siÄ™ stosowania sÄ… potencjometry regulacyjne poszcze- dziany jest do zasilania pojedynczym na-
innych wartości elementów, niż podane gólnych pasm. Przewidziano miejsce na pięciem dołączonym między punkty
w wykazie. kondensatory C5 i C8, które mogą być P i N. Rezystory R1 i R2 tworzą wtedy
Rys. 4a. Schemat ideowy wersja stereofoniczna 2×9 pasm
10 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 7/97
Projekty AVT
P
r
o
j
e
k
t
y
A
V
T
Rys. 4b. Schemat ideowy wersja 18-pasmowa monofoniczna
dzielnik wytwarzający napięcie sztucznej W zależności od wersji trzeba zmontować wzmacniaczy U11B i U2B trzeba zamiast
masy. W każdym przypadku potrzebne są odpowiednie zwory i przeciąć ścieżki. rezystorów R7, R8 i R9 wlutować zwory.
tylko dwa spośród trzech kondensatorów Przy potencjometrach podano częstot- Nie montować R10, C7, C9, C10.
C1, C2, C3. liwości środkowe pasm zarówno dla wer- Aby połączyć ze sobą oba tory korektora na-
Przy zasilaniu napięciem pojedynczym sji stereofonicznej, jak i monofonicznej. leży jeszcze wykonać zwory Y-Y1 oraz W-W1.
potrzebne będą elementy R1, R2, C2 i C3 Wersja stereofoniczna 9-kanałowa: Potrzebne wartości elementów filtrów
nie należy natomiast montować C1. Nie trzeba montować żadnych zwór, tyl- podane są w wykazie elementów.
W przypadku zasilania napięciem sy- ko wykonać układ według rysunku 4a Ze względów praktycznych zamiast
metrycznym nie trzeba montować R1, z odpowiednimi wartoÅ›ciami elementów. kondensatora 2,2µF można Å›miaÅ‚o użyć
R2, R6, R10, C3, C6 i C9 potrzebne bę- Wersja monofoniczna 18-kanałowa: dwóch połączonych równolegle konden-
dÄ… tylko C1 i C2, a zamiast C6 i C9 trzeba W tej wersji wzmacniacze U11B i U2B nie satorów o pojemnoÅ›ci 1µF, Å‚atwiej do-
wlutować zwory. będą wykorzystywane. Należy przeciąć stępnych w tym celu przewidziano miej-
Na płytce może być zmontowany zaró- ścieżki prowadzące do wejść wzmacnia- sce na dodatkowe kondensatory. Dziesię-
wno korektor stereofoniczny (2x9 kana- cza U2B w punktach oznaczonych X. Aby cioprocentowa zmiana pojemności nie
łów), jak i monofoniczny (1x18 kanałów). nie pozostawić niepodłączonych wejść ma tu żadnego znaczenia praktycznego.
Rys. 5. Schemat montażowy
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 7/97 11
Projekty AVT
P
r
o
j
e
k
t
y
A
V
T
W większości zastosowań kondensa-
tory C5 i C8 nie będą montowane. Jednak
w rzadkich przypadkach pożądane jest
ograniczenie pasma do zakresu rzeczy-
wiście wykorzystanego i wtedy należy
b)
wlutować te kondensatory (Przy wartoś- a)
ciach R5 i R9 równych 10k&! pojemność
Rys. 6. Układ pomiarowy
1nF ogranicza pasmo do około 16kHz.
Prawidłowo zmontowany układ nie
wymaga żadnego uruchamiania i powi- nie lub zmniejszenie go dwa razy, 12dB
nien od razu pracować poprawnie. cztery razy, 24dB 8 razy i 30dB 32 razy.
Pobór prądu modułu z układami TL074 wy- Najlepszą odporność na zewnętrzne za-
nosił przy napięciu zasilania 12V około 42mA. kłócenia uzyskuje się w wersji z potencjo-
Ewentualne kłopoty będą spowodo- metrami montażowymi wlutowanymi
wane zwarciami, zimnymi lutami, jakie w płytkę. W przypadku zastosowania po-
mogą się zdarzyć podczas lutowania albo tencjometrów zewnętrznych należy stoso-
pomyłkami w wykonaniu zwór. wać możliwie krótkie przewody połączenio-
Osoby posiadające oscyloskop i płyn- we. Nie muszą być ekranowane, ale zaleca
nie przestrajany generator sinusoidalny się, by wykonane były z trzyżyłowej skrętki
(na przykład opisany ostatnio w EdW ge- lub w ostateczności z popularnej tasiemki.
Rys. 7. Zastosowanie przełącznika
nerator funkcji) mogą sprawdzić rzeczy- Niewłaściwe prowadzenie przewo-
BYPASS
wiste zakresy regulacji w poszczegól- dów może radykalnie zwiększyć poziom
r
y
s
u
n
nych pasmach w układzie według rysun- brumu sieciowego. W takim przypadku czas przełączania, przełączać sygnały na
ku 6. Na rysunku 6a pokazano układ ste- należy koniecznie zastosować po trzy poziomie masy. Przykładowe połączenia
k
u
6
reo z zasilaniem niesymetrycznym, rysu- przewody, oddzielnie dla każdego poten- układu w wersji stereo przy zasilaniu poje-
r
y
s
u
n
e
k
7
nek 6b pokazuje układ testowy equalize- cjometru (nie stosować przewodów dynczym napięciem pokazuje rysunek 7.
ra mono o zasilaniu symetrycznym. Po- wspólnych dla zaoszczędzenia czasu
miary polegają przede wszystkim na zna- i ilości przewodów), zwiększyć odległość Parametry układu
lezieniu częstotliwości środkowych pasm od zródła zakłóceń, czyli transformatora Dzięki zastosowaniu szybkich, nisko-
i sprawdzeniu zakresu regulacji w po- sieciowego, a także eksperymentalnie szumnych kostek z rodziny TL072 paramet-
szczególnych pasmach. dobrać optymalne ustawienie płytki ry układu podane w tabeli są bardzo dobre.
Przypomnijmy młodszym Czytelnikom, i przewodów w przestrzeni co może
Tabela
że zmiana sygnału o 6dB oznacza zwiększe- okazać się kluczowym czynnikiem.
Zakres napięć
Choć ekranowanie nie zawsze tu po-
zasilania: 10...30V
(lub Ä…5...Ä…15V)
maga, w niektórych przypadkach celowe
Wykaz elementów
W
y
k
a
z
e
l
e
m
e
n
t
ó
w
Pobór prądu
może okazać się zaekranowanie płytki
WERSJA MONO 18 PASM przy 12V: typ. 40...50mA
z pomocÄ… blachy i zastosowanie dodatko-
zakres regulacji
R1A R18A: 360&!
wej filtracji zasilania. w poszczególnych
R1B R18B: 120k&!
pasmach: Ä…14dB
R1,R2: 24k&!
W większości equalizerów stosuje się
Zniekształcenia
R3,R6: 100k&!
przełącznik BYPASS, który pozwala omi-
nieliniowe (1kHz): <0,05%
R4,R5: 18k&!
nąć korektor. Gdyby ktoś chciał zastoso- Dynamika: >90dB
PR1 PR18: 22k&! miniaturowe
C1,C2,C3: 100µF\25V
wać taki przełącznik omijający equali-
C4: 220nF foliowy lub ceramiczny
zer, to aby uniknąć przykrego stuku pod- W zależności od napięcia zasilającego
C5,C7,C8,C9: (nie montować)
zmienia siÄ™ maksymalna amplituda przetwa-
C6: 10µF\25V
U1 U11: TL072 rzanego sygnału. Ponieważ equalizer jest
Wykaz elementów
W
y
k
a
z
e
l
e
m
e
n
t
ó
w
wszystkie poniższe kondensatory:
umieszczony zazwyczaj tuż przed wzmac-
WERSJA STEREO 2×9 PASM
foliowe MKSE lub MKT:
niaczem mocy, więc przechodzące przezeń
C1A: 2,2µF (lub 2x1µF) R1A R18A: 560&!
sygnały będą mieć wartość około 1...3Vpp.
C2A,C3A: 1µF R1B R18B: 82k&!
C4A: 680nF R1,R2: 24k &!
Dla takich napięć wyjściowych można osiąg-
C2AA,C5A: 470nF R3,R6,R7,R10: 100k&!
nąć dynamikę w granicach 90dB.
C6A: 330nF R5,R4,R8,R9: 10k&!
W praktyce dynamika może się nieco
C1B, C7A: 220nF PR1 PR18: 22k&!
C8A,C2B: 150nF U1 U11: TL072
zmniejszyć, jeśli moduł będzie łapał za-
C9A,C3B: 100nF C1,C2,C3: 100µF\25V
kłócenia wytwarzane przez sąsiednie
C10A,C4B: 68nF C6,C9: 10µF/16V
układy, zwłaszcza brum sieciowy. Dlate-
C11A,C5B: 47nF C5,C8: (nie montować)
C12A,C6B: 33nF wszystkie kondensatory foliowe MKT lub go warto zastosować się do wcześniej
C13A,C7B: 22nF MKSE: (oprócz C9B i C10B)
podanych wskazówek.
C8B,C14A: 15nF C1A,C18A: 2,2µF (lub 2x1µF)
Okazało się także, że przy sygnałach
C9B,C15A: 10nF C2A,C17A: 1µF
wejściowych o poziomie rzędu 0,5V i więk-
C10B,C16A: 6,8nF C3A,C16A: 470nF
C11B,C17A: 4,7nF C1B,C18B,C4A,C15A,C4,C7: 220n F
szych można zastosować kostki TL082 bez
C12B,C18A: 3,3nF C2B,C17B,C5A,C14A: 100nF
zauważalnego pogorszenia parametrów.
C13B: 2,2nF C3B,C16B,C6A,C13A: 47nF
Piotr Górecki
P
i
o
t
r
G
ó
r
e
c
k
i
C14B: 1,5nF C4B,C15B,C7A,C12A: 22nF
C15B: 1nF C5B,C14B,C8A,C11A: 10nF
C16B: 680pF ceramiczny C6B,C13B,C9A,C10A: 4,7nF
Komplet elementów korektora
K
o
m
p
l
e
t
e
l
e
m
e
n
t
ó
w
k
o
r
e
k
t
o
r
a
C17B: 470pF ceramiczny C7B,C12B: 2,2nF
stereofonicznego jest dostępny jako kit
s
t
e
r
e
o
f
o
n
i
c
z
n
e
g
o
j
e
s
t
d
o
s
t
Ä™
p
n
y
j
a
k
o
k
i
t
C18B: 330pF ceramiczny C8B,C11B: 1nF
AVT-2152, a korektora monofonicznego
A
V
T
2
1
5
2
,
a
k
o
r
e
k
t
o
r
a
m
o
n
o
f
o
n
i
c
z
n
e
g
o
C9B,C10B: 470pF (ceramiczne)
(18-pasm), jako kit AVT-2151.
(
1
8
p
a
s
m
)
,
j
a
k
o
k
i
t
A
V
T
2
1
5
1
.
12 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 7/97
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
296 297296 299293 296291 296296 15296 05296 0914 (296)296 21296?4204 operator sprzetu ciezkiego296 12więcej podobnych podstron