Ćwiczenia rozwijające analizę i syntezę
słuchowo-wzrokową i słuch fonemowy
O powodzeniu dziecka w początkowym okresie nauki decyduje jego prawidłowy rozwój
intelektualny, społeczny, emocjonalny, fizyczny, motoryczny oraz poziom funkcji analityczno
- syntetycznych. Rozważając problematykę gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole,
należy poświęcić nieco uwagi często spotykanemu pojęciu  dojrzałość szkolna".
Określenie dojrzałość dotyczy poziomu rozwoju dziecka, natomiast sformułowanie
szkolna pozwala nam zrozumieć, iż idzie tu o taki poziom rozwoju, który uczyniłby dziecko
gotowym do przekroczenia progu szkoły i sprostania stawianym przed nim w szkole zada-
niom i obowiązkom (1). Doniosłe znaczenie dla współczesnej koncepcji dojrzałości szkolnej
miały prace S. Szumana. Ukazał on, że pomyślny start szkolny dziecka i jego dalsze losy
szkolne uwarunkowane są przez poziom rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego i
społecznego(2)
Jednym z najważniejszych, przełomowych momentów życia dziecka jest rozpoczęcie nauki
czytania . Przygotowanie do tego trudnego procesu rozpoczyna się już w przedszkolu.
Właściwą naukę czytania nauczyciel przedszkola, poprzedza ćwiczeniami wstępnymi. Do
czynności wstępnych objętych tymi ćwiczeniami należą:
" kształcenie słuchu fonemowego,
" sprawdzanie i doskonalenie artykulacji,
" wyrabianie umiejętności dokonywania analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej i
sprawności mięśniowo-ruchowej.
" kształcenie orientacji w schemacie ciała
Kształcenie słuchu fonematycznego polega na ćwiczeniach, w których dziecko dokonuje
rozróżnienia w brzmienia głosek pod jakimś względem przeciwstawnych, np. dz
więcznych i
bezdz
więcznych, twardych i miękkich, ustnych i nosowych, przedniojęzykowych i
tylnojęzykowych, a także wyodrębnienie głoski w różnych miejscach wymawianego słowa:
na początku, w środku i na końcu. Podstawowym warunkiem skuteczności ćwiczeń
artykulacyjnych jest bezbłędne odtworzenie głosek izolowanych i zespołu głosek w wyrazie.
Specjalnej troski wymaga dopilnowanie dokładności i precyzji ruchów narządów mowy,
szczególnie zaś ruchliwości żuchwy (szczęki dolnej). Następnym zadaniem przedszkola w
przygotowywaniu dzieci do nauki czytania jest analiza i synteza wzrokowo-słuchowa, której
powinna towarzyszyć analiza mięśniowo-ruchowa w obrębie narządów mowy. Analizie
poddaje się najpierw zdanie, potem wyraz. Po wyćwiczeniu analizy należy przystąpić do
ćwiczeń w syntezie, stanowi ona bowiem istotę czytania. W toku dokonywania wstępnej
analizy słuchowej niezbędne są ćwiczenia polegające na ustaleniu następstwa wyrazów w
czasie - w analizie zdania (który wyraz pierwszy, który drugi?) oraz głosek - w analizie
wyrazu (jaka pierwsza głoska, jaka ostatnia itp.), zaś w analizie wzrokowej - stosuje się
ćwiczenia w ustalaniu następstwa elementów (liter i części liter) w przestrzeni (na lewo - na
prawo, na początku - na końcu, u góry - u dołu).
Jakie problemy można zauważyć w grupie przedszkolnej u dzieci z grupy ryzyka dysleksji?
1. Kształtowanie słuchu fonemowego:
" nie dokonują analizy zdania na wyrazy.
" nie dokonują analizy wyrazu na sylaby.
" nie wydzielają samogłosek jako samodzielnej sylaby - rozpoczynającej wyraz
(np. u-cho, o-ko, E-la).
" nie wydzielają samogłoski rozpoznającej wyraz jako części sylaby - (np. As).
" nie wydzielają spółgłoski znajdującej się na końcu wyrazu poprzedzonej
samogłoską (np. ul).
" nie wydzielają spółgłoski znajdującej się na początku wyrazu i stanowiącej
część sylaby zakończonej również spółgłoską (np. _dom, _mak)
" nie wydzielają samogłoski na końcu wyrazu (np. mama, tata, pole).
2. Artykulacja
" występuje u nich nieprawidłowa wymowa (nie każdy problem z wymową u
dzieci do 6 r.ż. świadczy o potencjalnych problemach w pisaniu i czytaniu).
3. Analiza i synteza wzrokowa
" mają problemy z prawidłowym odwzorowaniem elementów graficznych,
" ich rysunki są ubogie w szczegóły.
4. Orientacja w schemacie ciała.
" nie rozróżniają strony prawej i lewej;
" mylą górę i dół.
Dziecko z grupy ryzyka dysleksji może wymagać więcej ćwiczeń z poszczególnych grup, nie
można jednak ograniczać zabawy, która zapewnia dziecku dobre samopoczucie fizyczne, a
tym samym zdolność do wysiłku i pokonywania trudności. Istotnym elementem ćwiczeń u
dzieci z grupy ryzyka dysleksji są ćwiczenia poprawiające koncentrację uwagi.
We wstępnym etapie nauczania ujawniają się głównie trudności wynikające z obniżonej
sprawności analizatora wzrokowego i kinestetyczno-ruchowego (trudności w rozpoznawaniu
liter i odwzorowywaniu ich kształtu). Dopiero w dalszym toku nauki ujawniają się kłopoty
wynikające z obniżonej sprawności analizatora słuchowego.
Dzieci niezręczne manualnie lub z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej, a także z
opóz
nieniami spostrzegania i pamięci wzrokowej - upraszczają rysowane kształty, rysunki ich
są ubogie.
Długo utrzymują się formy zgeometryzowane i brak płynności linii. Dzieci te chętnie ściągają
pomysł rysunku, a przy rysunkach dowolnych - z zasady powielają zawsze te same tematy.
Mają trudności w rejestrowaniu i zapamiętywaniu elementów postrzeganych wzrokowo.
Pisanie angażuje te same funkcje co rysunek, lecz wymaga znacznie większej precyzji. U
dzieci dyslektycznych ujawniają się podobne niedobory w zakresie spostrzegania
wzrokowego, sprawności manualnej i koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dzieci te piszą
brzydko, a nawet nieczytelnie. Ruchy ich rąk przy pisaniu nie są płynne, litery wychodzą poza
linie i nie są łączone, co powoduje, że potrzebują więcej czasu dla nabrania wprawy w
pisaniu. Ich zeszyty zapisane są różnym charakterem pisma, a w zeszytach do dyktand
spotkać można niedokończone słowa czy urywki zdań. Pisząc -opuszczają litery, przestawiają
ich kolejność, mylą litery o podobnym kształcie (np. m-n, 1-t-ł). Czytając - uporczywie
głoskują lub sylabizują, gubią liniaturę (tj. pomijają jakiś fragment lub ponownie czytają ten
sam tekst), lepiej rozumieją tekst czytany po cichu niż głośno.
Dyslektycy z zaburzoną percepcją słuchową zachowują się tak, jakby nie rozumieli tego, co
się do nich mówi. Dlatego wskazane jest, aby kierowane do nich pytania czy polecenia
przeformułowywać nawet kilkakrotnie i cierpliwie czekać na odpowiedz
czy realizację
polecenia. Dzieci z zaburzeniami funkcji słuchowych, nawet gdy opanują czytanie, nie
potrafią modulować głosu, czytają monotonnie. Zamiast przeczytać daną lekturę, wolą
obejrzeć ją w kinie lub w teatrze.
Opóz
nienia w rozwoju funkcji poznawczych i motorycznych powodują nie tylko trudności w
nauce języka polskiego, ale również w nauce języków obcych, a także w nauce wielu innych
przedmiotów m.in. dobra znajomość faktów historycznych, a trudność ich chronologicznego
uporządkowania; dobra wiedza z zakresu geografii, a słaba orientacja na mapie; niemożność
zapamiętania tabliczki mnożenia, czy pomyłki w działaniach arytmetycznych; dobry słuch
muzyczny, a niemożność nauczenia się czytania nut.
Każda z wymienionych form działalności ma swoje specyficzne wartości i zadania, a
wszystkie wzajemnie się uzupełniają, czyniąc proces nauki czytania bardziej dla dzieci
interesującym, a tym samym dającym lepsze efekty. Znana to prawda, że każde dziecko jest
inne i każde wymaga innego traktowania, jeżeli ma się rozwijać w sposób harmonijny.
Głównym zadaniem w przygotowaniu dziecka do nauki czytania jest podmiotowe traktowanie
dziecka - o czym nie wolno nam zapominać.
Poniżej prezentuję przykłady zabaw i ćwiczeń z uczniami klasy I, u
których zauważa się w/w problemy w nauce. Mogą je wykorzystywać zarówno
nauczyciele nauczania zintegrowanego, nauczyciele przedszkoli, jak również rodzice.
Są to ćwiczenia rozwijające analizę i syntezę słuchowo-wzrokową
i słuch fonemowy.
1. Powiedz, ile jest wyrazów w zdaniu: Ala ma lalkę. To jest książka. Na drzewie siedzą
wróble. itp.
2. Jakie to słowo?  podajemy wyrazy sylabami, a dziecko mówi całe słowo, zaczynamy od
krótkich wyrazów i przechodzimy do coraz dłuższych.
mo-tyl -motyl, no-ga  noga, la-to  lato, lak-ka  lalka, no-sek  nosek, ze-szyt - zeszyt
3. Powiedz, ile sylab (cząstek) jest w moim słowie? Wyklaszcz je. (Mówimy całe słowo,
dziecko dzieli i klaszcze)
wyrazy 1-sylabowe: kot, nos, las, miś, lis, płot, dzik, rów, rok, rak, włos,
wyrazy 2-sylabowe: motor- mo-tor, kajak  ka-jak, wazon  wa-zon, noga  no-ga
wyrazy 3-sylabowe: kanapa  ka-na-pa, dywany  dy-wa-ny, ( litera, nagroda, kanapa,
skakanka, motyle, ulica, Ozorków, Warszawa, komputer itp.)
wyrazy 4-sylabowe: kaloryfer  ka-lo-ry-fer, krasnoludek- kras-no-lu-dek, ( telewizor,
Marcelina, Katarzyna, parasole, długopisy, rękawica itp.)
4. Dodaj do mojej sylaby jakąś swoją , ale taką, żeby powstał konkretny wyraz (Dokończ
słowo)
ma  ma ko-tek li-zak ru-ra bu-zia wo-da ro-wer
-ły -lor -ście -sza -da -zi -man
-sło -szyk - piec -mak -ty -z
na -gi
las-ka, kred-ka, lis-tek, baj-ka, mis-ka, zas-pa, Woj-tek, ar-tys-ta, tra-sa, łóż-ko itp.
5. Powiedz, co słyszysz na początku?  mówimy różne słowa, a dziecko rozpoznaje
słuchowo, jaka głoska jest na początku wyrazu.
lato  l, rower  r, oko  o, auto  a, krowa  k , itp.
( Dzieci często mylą głoski p-b, k-g, w-f, d-t, a te, które mają wadę wymowy s-sz, c-cz, z-ż,
r-l )
6. Podaj kilka ( np. 2, 3, albo 5 ) słów, które zaczynają się np. na a, k, r, m, l, w, a ja ci
podam kilka następnych.
Na  a  Ala, album, Agata, artysta, anioł, ananas, antena, atlas, Adam, auto
 r  rower, rok, Roman, rajd, rura, radio, rak, rajtuzy, rolnik, rachunek
7. Co słyszysz na końcu wyrazu?
noga, krowa, nos, oko, lato, zając, liście, mydło, wazon, komputer, szal, itp.
8. Podaj mi 2, 3, 4, czy też kilka słów, które mają na końcu np. o, a, s, k, r, cz,
Przykłady:
s- las, lis, nos, stos, los, stos, pies, autobus, kaktus, kos,
t- samolot, robot, zeszyt, sufit, lot, kot, młot, płot,
a- mama, tata, kanapa, głowa, ręka, bluzka, kredka,
o- lato, masło, oko, ucho, gorąco, zimno, ciasno,
k- kok, rok, skok, mak, rak, kotek, młotek, dzik,
cz- miecz, warkocz, zmywacz, palacz, mecz,
ch- dach, mech, puch, brzuch, piach, duch, węch, itp.
9. Podaj mi słowo, które ma w środku wyrazu np. l, t, r, w, s, o, a, itd.
r- Bartek, worek, karty, narty, kurtka,
l- Ola, balon, walc, kalafior, polka, kolce
10. Co to za słowo? Jakie słowo powiedziałam?  osoba dorosła podaje każdą głoskę osobno,
ale nie przeciągając zbytnio, a dziecko mówi całe słowo, zaczynamy od wyrazów prostych,
krótkich, jeśli nie sprawiają one dziecku kłopotów, przechodzimy do coraz dłuższych.
o-k-o, k-o-t, A-l-a, m-a-m-a, t-a-t-a, u-ch-o, rz-e-k-a, b-rz-u-ch, l-a-m-p-a, t-e-cz-k-a,
b-l-u-z-k-a, p-o-d-ł-o-g-a, t-o-r-n-i-s-t-e-r, t-e-l-e-w-i-z-o-r, itp.
11.Powiedz, wymień mi, jakie słyszysz głoski w tym wyrazie.- ćwiczenie odwrotne do ćw.10,
nauczyciel podaje całe słowo, a dziecko rozkłada je na głoski, przy każdej głosce prostuje
jeden paluszek, a potem je liczy. Uwaga! Omijamy słowa ze zmiękczeniami!
lato  l-a-t-o - 4 głoski, Ola  O-l-a - 3 głoski, szczotka - sz-cz-o-t-k-a  6 głosek
czapka  cz-a-p-k-a  5 głosek, dach  d-a-ch 3 głoski itp.
12. Podaj mi słowo, które zaczyna się na ostatnią głoskę mojego słowa.
motor radio Olek kot trawa album morze
13. Narysuj pod obrazkiem tyle kółeczek, ile słyszysz głosek. Kółeczka samogłosek zamaluj
na czerwono, a kółeczka pod spółgłoskami- na niebiesko.
 a,e,i,o,ó,u,y,ą,ę - to samogłoski
14. Ułóż z czerwonych (samogłoski) i niebieskich(spółgłoski) kartoników-nakrywek model
podanego wyrazu. Potem rozsuń nakrywki tak, aby rozdzielić sylaby.
kotek oko nos kaloryfer
15. Jeśli dziecko zna litery można mu zadać następującą zabawę.
Z podanych liter ułóż i napisz tyle wyrazów, ile potrafisz.
Np. k o l a s t
klasa, sok, stok, kostka, kosa, las, Ola, Ala, sos, sok, sto, laska,
16. Godne polecenia jest budowanie wyrazów z pojedynczych liter- ruchomy alfabet,
drewniane klocki z literkami, Scrabble, lub sylab  domino
17. Bardzo interesujące dla dzieci i ciekawe ćwiczenie, to rozwiązywanie rozmaitych
krzyżówek, od bardzo prostych- z krótkimi wyrazami, do coraz bardziej skomplikowanych.
18. Ćwiczenia na materiale obrazkowym:
" Wyszukiwanie różnic na 2 obrazkach
" Dorysowywanie brakujących elementów
" Szukanie przedmiotu, który nie pasuje do pozostałych
" Kończenie logicznych ciągów rysunkowych
" Wyszukiwanie identycznych przedmiotów
" Gromadzenie przedmiotów w zbiory wg jednakowej cechy
" Dorysowywanie w kratkach brakującej połowy rysunku
" Labirynty
" Plątaninki
" Rysowanie po śladzie albo kropkach
" Połącz punkty- rysowanie krótkimi odcinkami
" Kolorowanki wg kodu lub własnego pomysłu
" Rysowanie, malowanie na podany lub dowolny temat
" Edukacyjne gry planszowe np.  Super pamięć
" Puzzle
" Układanie porozcinanej ilustracji, bądz
klocków według podanego wzoru lub z
pamięci itp.
Opracowała: mgr Aleksandra Gąszczyk


Wyszukiwarka