Konstytucja RP j


㎏ancelaria Sejmu s. 1/1
Opracowano na pod-
KONSTYTUCJA
stawie: Dz. U. z 1997
r. Nr 78, poz. 483, z
2001 r. Nr 28, poz.
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
319, z 2006 r. Nr 200,
poz. 1471, z 2009 r,
Nr 114, poz. 946.
z dnia 2 kwietnia 1997 r.
W trosce o byt i przysz艂o艣膰 naszej Ojczyzny,
odzyskawszy w 1989 roku mo偶liwo艣膰 suwerennego i demokratycznego stanowienia
o Jej losie,
my, Nar贸d Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej,
zar贸wno wierz膮cy w Boga
b臋d膮cego zr贸d艂em prawdy, sprawiedliwo艣ci, dobra i pi臋kna,
jak i nie podzielaj膮cy tej wiary,
a te uniwersalne warto艣ci wywodz膮cy z innych zr贸de艂,
r贸wni w prawach i w powinno艣ciach wobec dobra wsp贸lnego - Polski,
wdzi臋czni naszym przodkom za ich prac臋, za walk臋 o niepodleg艂o艣膰 okupion膮
ogromnymi ofiarami, za kultur臋 zakorzenion膮 w chrze艣cija艅skim dziedzictwie Naro-
du i og贸lnoludzkich warto艣ciach,
nawi膮zuj膮c do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej,
zobowi膮zani, by przekaza膰 przysz艂ym pokoleniom wszystko, co cenne
z ponadtysi膮cletniego dorobku,
z艂膮czeni wi臋zami wsp贸lnoty z naszymi rodakami rozsianymi po 艣wiecie,
艣wiadomi potrzeby wsp贸艂pracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej,
pomni gorzkich do艣wiadcze艅 z czas贸w, gdy podstawowe wolno艣ci i prawa cz艂owie-
ka by艂y w naszej Ojczyznie 艂amane,
pragn膮c na zawsze zagwarantowa膰 prawa obywatelskie, a dzia艂aniu instytucji pu-
blicznych zapewni膰 rzetelno艣膰 i sprawno艣膰,
w poczuciu odpowiedzialno艣ci przed Bogiem lub przed w艂asnym sumieniem,
ustanawiamy Konstytucj臋 Rzeczypospolitej Polskiej
jako prawa podstawowe dla pa艅stwa
oparte na poszanowaniu wolno艣ci i sprawiedliwo艣ci, wsp贸艂dzia艂aniu w艂adz, dialogu
spo艂ecznym oraz na zasadzie pomocniczo艣ci umacniaj膮cej uprawnienia obywateli i
ich wsp贸lnot.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 2/2
Wszystkich, kt贸rzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej t臋 Konstytucj臋 b臋d膮 stoso-
wali,
wzywamy, aby czynili to, dbaj膮c o zachowanie przyrodzonej godno艣ci cz艂owieka,
jego prawa do wolno艣ci i obowi膮zku solidarno艣ci z innymi,
a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszon膮 podstaw臋 Rzeczypospolitej Pol-
skiej.
Rozdzia艂 I
RZECZPOSPOLITA
Art. 1.
Rzeczpospolita Polska jest dobrem wsp贸lnym wszystkich obywateli.
Art. 2.
Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym pa艅stwem prawnym, urzeczywistniaj膮-
cym zasady sprawiedliwo艣ci spo艂ecznej.
Art. 3.
Rzeczpospolita Polska jest pa艅stwem jednolitym.
Art. 4.
1. W艂adza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej nale偶y do Narodu.
2. Nar贸d sprawuje w艂adz臋 przez swoich przedstawicieli lub bezpo艣rednio.
Art. 5.
Rzeczpospolita Polska strze偶e niepodleg艂o艣ci i nienaruszalno艣ci swojego terytorium,
zapewnia wolno艣ci i prawa cz艂owieka i obywatela oraz bezpiecze艅stwo obywateli,
strze偶e dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron臋 艣rodowiska, kieruj膮c si臋
zasad膮 zr贸wnowa偶onego rozwoju.
Art. 6.
1. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i r贸wnego dost臋pu do
d贸br kultury, b臋d膮cej zr贸d艂em to偶samo艣ci narodu polskiego, jego trwania i roz-
woju.
2. Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszka艂ym za granic膮 w za-
chowaniu ich zwi膮zk贸w z narodowym dziedzictwem kulturalnym.
Art. 7.
Organy w艂adzy publicznej dzia艂aj膮 na podstawie i w granicach prawa.
Art. 8.
1. Konstytucja jest najwy偶szym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 3/3
2. Przepisy Konstytucji stosuje si臋 bezpo艣rednio, chyba 偶e Konstytucja stanowi in-
aczej.
Art. 9.
Rzeczpospolita Polska przestrzega wi膮偶膮cego j膮 prawa mi臋dzynarodowego.
Art. 10.
1. Ustr贸j Rzeczypospolitej Polskiej opiera si臋 na podziale i r贸wnowadze w艂a
dzy ustawodawczej, w艂adzy wykonawczej i w艂adzy s膮downiczej.
2. W艂adz臋 ustawodawcz膮 sprawuj膮 Sejm i Senat, w艂adz臋 wykonawcz膮 Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministr贸w, a w艂adz臋 s膮downicz膮
s膮dy i trybuna艂y.
Art. 11.
1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno艣膰 tworzenia i dzia艂ania partii politycz-
nych. Partie polityczne zrzeszaj膮 na zasadach dobrowolno艣ci i r贸wno艣ci obywa-
teli polskich w celu wp艂ywania metodami demokratycznymi na kszta艂towanie
polityki pa艅stwa.
2. Finansowanie partii politycznych jest jawne.
Art. 12.
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno艣膰 tworzenia i dzia艂ania zwi膮zk贸w zawodo-
wych, organizacji spo艂eczno-zawodowych rolnik贸w, stowarzysze艅, ruch贸w obywa-
telskich, innych dobrowolnych zrzesze艅 oraz fundacji.
Art. 13.
Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwo艂uj膮cych si臋 w
swoich programach do totalitarnych metod i praktyk dzia艂ania nazizmu, faszyzmu i
komunizmu, a tak偶e tych, kt贸rych program lub dzia艂alno艣膰 zak艂ada lub dopuszcza
nienawi艣膰 rasow膮 i narodowo艣ciow膮, stosowanie przemocy w celu zdobycia w艂adzy
lub wp艂ywu na polityk臋 pa艅stwa albo przewiduje utajnienie struktur lub cz艂onko-
stwa.
Art. 14.
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolno艣膰 prasy i innych 艣rodk贸w spo艂ecznego prze-
kazu.
Art. 15.
1. Ustr贸j terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizacj臋 w艂adzy
publicznej.
2. Zasadniczy podzia艂 terytorialny pa艅stwa uwzgl臋dniaj膮cy wi臋zi spo艂eczne, go-
spodarcze lub kulturowe i zapewniaj膮cy jednostkom terytorialnym zdolno艣膰 wy-
konywania zada艅 publicznych okre艣la ustawa.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 4/4
Art. 16.
1. Og贸艂 mieszka艅c贸w jednostek zasadniczego podzia艂u terytorialnego stanowi z
mocy prawa wsp贸lnot臋 samorz膮dow膮.
2. Samorz膮d terytorialny uczestniczy w sprawowaniu w艂adzy publicznej. Przys艂u-
guj膮c膮 mu w ramach ustaw istotn膮 cz臋艣膰 zada艅 publicznych samorz膮d wykonuje
w imieniu w艂asnym i na w艂asn膮 odpowiedzialno艣膰.
Art. 17.
1. W drodze ustawy mo偶na tworzy膰 samorz膮dy zawodowe, reprezentuj膮ce osoby
wykonuj膮ce zawody zaufania publicznego i sprawuj膮ce piecz臋 nad nale偶ytym
wykonywaniem tych zawod贸w w granicach interesu publicznego i dla jego
ochrony.
2. W drodze ustawy mo偶na tworzy膰 r贸wnie偶 inne rodzaje samorz膮du. Samorz膮dy te
nie mog膮 narusza膰 wolno艣ci wykonywania zawodu ani ogranicza膰 wolno艣ci po-
dejmowania dzia艂alno艣ci gospodarczej.
Art. 18.
Ma艂偶e艅stwo jako zwi膮zek kobiety i m臋偶czyzny, rodzina, macierzy艅stwo i rodziciel-
stwo znajduj膮 si臋 pod ochron膮 i opiek膮 Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 19.
Rzeczpospolita Polska specjaln膮 opiek膮 otacza weteran贸w walk o niepodleg艂o艣膰,
zw艂aszcza inwalid贸w wojennych.
Art. 20.
Spo艂eczna gospodarka rynkowa oparta na wolno艣ci dzia艂alno艣ci gospodarczej, w艂a-
sno艣ci prywatnej oraz solidarno艣ci, dialogu i wsp贸艂pracy partner贸w spo艂ecznych
stanowi podstaw臋 ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 21.
1. Rzeczpospolita Polska chroni w艂asno艣膰 i prawo dziedziczenia.
2. Wyw艂aszczenie jest dopuszczalne jedynie w贸wczas, gdy jest dokonywane na ce-
le publiczne i za s艂usznym odszkodowaniem.
Art. 22.
Ograniczenie wolno艣ci dzia艂alno艣ci gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze
ustawy i tylko ze wzgl臋du na wa偶ny interes publiczny.
Art. 23.
Podstaw膮 ustroju rolnego pa艅stwa jest gospodarstwo rodzinne. Zasada ta nie narusza
postanowie艅 art. 21 i art. 22.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 5/5
Art. 24.
Praca znajduje si臋 pod ochron膮 Rzeczypospolitej Polskiej. Pa艅stwo sprawuje nadz贸r
nad warunkami wykonywania pracy.
Art. 25.
1. Ko艣cio艂y i inne zwi膮zki wyznaniowe s膮 r贸wnouprawnione.
2. W艂adze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowuj膮 bezstronno艣膰 w spra-
wach przekona艅 religijnych, 艣wiatopogl膮dowych i filozoficznych, zapewniaj膮c
swobod臋 ich wyra偶ania w 偶yciu publicznym.
3. Stosunki mi臋dzy pa艅stwem a ko艣cio艂ami i innymi zwi膮zkami wyznaniowymi s膮
kszta艂towane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej nieza-
le偶no艣ci ka偶dego w swoim zakresie, jak r贸wnie偶 wsp贸艂dzia艂ania dla dobra cz艂o-
wieka i dobra wsp贸lnego.
4. Stosunki mi臋dzy Rzecz膮pospolit膮 Polsk膮 a Ko艣cio艂em Katolickim okre艣laj膮
umowa mi臋dzynarodowa zawarta ze Stolic膮 Apostolsk膮 i ustawy.
5. Stosunki mi臋dzy Rzecz膮pospolit膮 Polsk膮 a innymi ko艣cio艂ami oraz zwi膮zkami
wyznaniowymi okre艣laj膮 ustawy uchwalone na podstawie um贸w zawartych
przez Rad臋 Ministr贸w z ich w艂a艣ciwymi przedstawicielami.
Art. 26.
1. Si艂y Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej s艂u偶膮 ochronie niepodleg艂o艣ci pa艅stwa i
niepodzielno艣ci jego terytorium oraz zapewnieniu bezpiecze艅stwa i nienaruszal-
no艣ci jego granic.
2. Si艂y Zbrojne zachowuj膮 neutralno艣膰 w sprawach politycznych oraz podlegaj膮
cywilnej i demokratycznej kontroli.
Art. 27.
W Rzeczypospolitej Polskiej j臋zykiem urz臋dowym jest j臋zyk polski. Przepis ten nie
narusza praw mniejszo艣ci narodowych wynikaj膮cych z ratyfikowanych um贸w mi臋-
dzynarodowych.
Art. 28.
1. God艂em Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek or艂a bia艂ego w koronie w
czerwonym polu.
2. Barwami Rzeczypospolitej Polskiej s膮 kolory bia艂y i czerwony.
3. Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek D膮browskiego.
4. God艂o, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej podlegaj膮 ochronie prawnej.
5. Szczeg贸艂y dotycz膮ce god艂a, barw i hymnu okre艣la ustawa.
Art. 29.
Stolic膮 Rzeczypospolitej Polskiej jest Warszawa.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 6/6
Rozdzia艂 II
WOLNO艢CI, PRAWA I OBOWIZKI CZAOWIEKA I OBYWATELA
ZASADY OG脫LNE
Art. 30.
Przyrodzona i niezbywalna godno艣膰 cz艂owieka stanowi zr贸d艂o wolno艣ci i praw
cz艂owieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest
obowi膮zkiem w艂adz publicznych.
Art. 31.
1. Wolno艣膰 cz艂owieka podlega ochronie prawnej.
2. Ka偶dy jest obowi膮zany szanowa膰 wolno艣ci i prawa innych. Nikogo nie wolno
zmusza膰 do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.
3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolno艣ci i praw mog膮
by膰 ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy s膮 konieczne w demokra-
tycznym pa艅stwie dla jego bezpiecze艅stwa lub porz膮dku publicznego, b膮dz dla
ochrony 艣rodowiska, zdrowia i moralno艣ci publicznej, albo wolno艣ci i praw in-
nych os贸b. Ograniczenia te nie mog膮 narusza膰 istoty wolno艣ci i praw.
Art. 32.
1. Wszyscy s膮 wobec prawa r贸wni. Wszyscy maj膮 prawo do r贸wnego traktowania
przez w艂adze publiczne.
2. Nikt nie mo偶e by膰 dyskryminowany w 偶yciu politycznym, spo艂ecznym lub go-
spodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
Art. 33.
1. Kobieta i m臋偶czyzna w Rzeczypospolitej Polskiej maj膮 r贸wne prawa w 偶yciu ro-
dzinnym, politycznym, spo艂ecznym i gospodarczym.
2. Kobieta i m臋偶czyzna maj膮 w szczeg贸lno艣ci r贸wne prawo do kszta艂cenia, zatrud-
nienia i awans贸w, do jednakowego wynagradzania za prac臋 jednakowej warto-
艣ci, do zabezpieczenia spo艂ecznego oraz do zajmowania stanowisk, pe艂nienia
funkcji oraz uzyskiwania godno艣ci publicznych i odznacze艅.
Art. 34.
1. Obywatelstwo polskie nabywa si臋 przez urodzenie z rodzic贸w b臋d膮cych obywa-
telami polskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego okre艣la ustawa.
2. Obywatel polski nie mo偶e utraci膰 obywatelstwa polskiego, chyba 偶e sam si臋 go
zrzeknie.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 7/7
Art. 35.
1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim nale偶膮cym do mniejszo艣ci
narodowych i etnicznych wolno艣膰 zachowania i rozwoju w艂asnego j臋zyka, za-
chowania obyczaj贸w i tradycji oraz rozwoju w艂asnej kultury.
2. Mniejszo艣ci narodowe i etniczne maj膮 prawo do tworzenia w艂asnych instytucji
edukacyjnych, kulturalnych i instytucji s艂u偶膮cych ochronie to偶samo艣ci religijnej
oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotycz膮cych ich to偶samo艣ci kultu-
rowej.
Art. 36.
Podczas pobytu za granic膮 obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypo-
spolitej Polskiej.
Art. 37.
1. Kto znajduje si臋 pod w艂adz膮 Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolno艣ci i
praw zapewnionych w Konstytucji.
2. Wyj膮tki od tej zasady, odnosz膮ce si臋 do cudzoziemc贸w, okre艣la ustawa.
WOLNO艢CI I PRAWA OSOBISTE
Art. 38.
Rzeczpospolita Polska zapewnia ka偶demu cz艂owiekowi prawn膮 ochron臋 偶ycia.
Art. 39.
Nikt nie mo偶e by膰 poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez
dobrowolnie wyra偶onej zgody.
Art. 40.
Nikt nie mo偶e by膰 poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poni偶aj膮cemu
traktowaniu i karaniu. Zakazuje si臋 stosowania kar cielesnych.
Art. 41.
1. Ka偶demu zapewnia si臋 nietykalno艣膰 osobist膮 i wolno艣膰 osobist膮. Pozbawienie
lub ograniczenie wolno艣ci mo偶e nast膮pi膰 tylko na zasadach i w trybie okre艣lo-
nych w ustawie.
2. Ka偶dy pozbawiony wolno艣ci nie na podstawie wyroku s膮dowego ma prawo od-
wo艂ania si臋 do s膮du w celu niezw艂ocznego ustalenia legalno艣ci tego pozbawie-
nia. O pozbawieniu wolno艣ci powiadamia si臋 niezw艂ocznie rodzin臋 lub osob臋
wskazan膮 przez pozbawionego wolno艣ci.
3. Ka偶dy zatrzymany powinien by膰 niezw艂ocznie i w spos贸b zrozumia艂y dla niego
poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on by膰 w ci膮gu 48 godzin
od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji s膮du. Zatrzymanego nale偶y
zwolni膰, je偶eli w ci膮gu 24 godzin od przekazania do dyspozycji s膮du nie zosta-
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 8/8
nie mu dor臋czone postanowienie s膮du o tymczasowym aresztowaniu wraz z
przedstawionymi zarzutami.
4. Ka偶dy pozbawiony wolno艣ci powinien by膰 traktowany w spos贸b humanitarny.
5. Ka偶dy bezprawnie pozbawiony wolno艣ci ma prawo do odszkodowania.
Art. 42.
1. Odpowiedzialno艣ci karnej podlega ten tylko, kto dopu艣ci艂 si臋 czynu zabronione-
go pod grozb膮 kary przez ustaw臋 obowi膮zuj膮c膮 w czasie jego pope艂nienia. Zasa-
da ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, kt贸ry w czasie jego pope艂nienia
stanowi艂 przest臋pstwo w my艣l prawa mi臋dzynarodowego.
2. Ka偶dy, przeciw komu prowadzone jest post臋powanie karne, ma prawo do obrony
we wszystkich stadiach post臋powania. Mo偶e on w szczeg贸lno艣ci wybra膰 obro艅-
c臋 lub na zasadach okre艣lonych w ustawie korzysta膰 z obro艅cy z urz臋du.
3. Ka偶dego uwa偶a si臋 za niewinnego, dop贸ki jego wina nie zostanie stwierdzona
prawomocnym wyrokiem s膮du.
Art. 43.
Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzko艣ci nie podlegaj膮 przedawnieniu.
Art. 44.
Bieg przedawnienia w stosunku do przest臋pstw, nie 艣ciganych z przyczyn politycz-
nych, pope艂nionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega
zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.
Art. 45.
1. Ka偶dy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuza-
sadnionej zw艂oki przez w艂a艣ciwy, niezale偶ny, bezstronny i niezawis艂y s膮d.
2. Wy艂膮czenie jawno艣ci rozprawy mo偶e nast膮pi膰 ze wzgl臋du na moralno艣膰, bezpie-
cze艅stwo pa艅stwa i porz膮dek publiczny oraz ze wzgl臋du na ochron臋 偶ycia pry-
watnego stron lub inny wa偶ny interes prywatny. Wyrok og艂aszany jest publicz-
nie.
Art. 46.
Przepadek rzeczy mo偶e nast膮pi膰 tylko w przypadkach okre艣lonych w ustawie i tylko
na podstawie prawomocnego orzeczenia s膮du.
Art. 47.
Ka偶dy ma prawo do ochrony prawnej 偶ycia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego
imienia oraz do decydowania o swoim 偶yciu osobistym.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 9/9
Art. 48.
1. Rodzice maj膮 prawo do wychowania dzieci zgodnie z w艂asnymi przekonaniami.
Wychowanie to powinno uwzgl臋dnia膰 stopie艅 dojrza艂o艣ci dziecka, a tak偶e wol-
no艣膰 jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.
2. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich mo偶e nast膮pi膰 tylko w przy-
padkach okre艣lonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia
s膮du.
Art. 49.
Zapewnia si臋 wolno艣膰 i ochron臋 tajemnicy komunikowania si臋. Ich ograniczenie
mo偶e nast膮pi膰 jedynie w przypadkach okre艣lonych w ustawie i w spos贸b w niej
okre艣lony.
Art. 50.
Zapewnia si臋 nienaruszalno艣膰 mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia
lub pojazdu mo偶e nast膮pi膰 jedynie w przypadkach okre艣lonych w ustawie i w spos贸b
w niej okre艣lony.
Art. 51.
1. Nikt nie mo偶e by膰 obowi膮zany inaczej ni偶 na podstawie ustawy do ujawniania
informacji dotycz膮cych jego osoby.
2. W艂adze publiczne nie mog膮 pozyskiwa膰, gromadzi膰 i udost臋pnia膰 innych infor-
macji o obywatelach ni偶 niezb臋dne w demokratycznym pa艅stwie prawnym.
3. Ka偶dy ma prawo dost臋pu do dotycz膮cych go urz臋dowych dokument贸w i zbior贸w
danych. Ograniczenie tego prawa mo偶e okre艣li膰 ustawa.
4. Ka偶dy ma prawo do 偶膮dania sprostowania oraz usuni臋cia informacji niepraw-
dziwych, niepe艂nych lub zebranych w spos贸b sprzeczny z ustaw膮.
5. Zasady i tryb gromadzenia oraz udost臋pniania informacji okre艣la ustawa.
Art. 52.
1. Ka偶demu zapewnia si臋 wolno艣膰 poruszania si臋 po terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu.
2. Ka偶dy mo偶e swobodnie opu艣ci膰 terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
3. Wolno艣ci, o kt贸rych mowa w ust. 1 i 2, mog膮 podlega膰 ograniczeniom okre艣lo-
nym w ustawie.
4. Obywatela polskiego nie mo偶na wydali膰 z kraju ani zakaza膰 mu powrotu do kra-
ju.
5. Osoba, kt贸rej pochodzenie polskie zosta艂o stwierdzone zgodnie z ustaw膮, mo偶e
osiedli膰 si臋 na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na sta艂e.
Art. 53.
1. Ka偶demu zapewnia si臋 wolno艣膰 sumienia i religii.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 10/10
2. Wolno艣膰 religii obejmuje wolno艣膰 wyznawania lub przyjmowania religii wed艂ug
w艂asnego wyboru oraz uzewn臋trzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie
lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitw臋, uczestniczenie w
obrz臋dach, praktykowanie i nauczanie. Wolno艣膰 religii obejmuje tak偶e posiada-
nie 艣wi膮ty艅 i innych miejsc kultu w zale偶no艣ci od potrzeb ludzi wierz膮cych oraz
prawo os贸b do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie si臋 znajduj膮.
3. Rodzice maj膮 prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moral-
nego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosu-
je si臋 odpowiednio.
4. Religia ko艣cio艂a lub innego zwi膮zku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji
prawnej mo偶e by膰 przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie mo偶e by膰
naruszona wolno艣膰 sumienia i religii innych os贸b.
5. Wolno艣膰 uzewn臋trzniania religii mo偶e by膰 ograniczona jedynie w drodze ustawy
i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpiecze艅stwa pa艅stwa, po-
rz膮dku publicznego, zdrowia, moralno艣ci lub wolno艣ci i praw innych os贸b.
6. Nikt nie mo偶e by膰 zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w prak-
tykach religijnych.
7. Nikt nie mo偶e by膰 obowi膮zany przez organy w艂adzy publicznej do ujawnienia
swojego 艣wiatopogl膮du, przekona艅 religijnych lub wyznania.
Art. 54.
1. Ka偶demu zapewnia si臋 wolno艣膰 wyra偶ania swoich pogl膮d贸w oraz pozyskiwania
i rozpowszechniania informacji.
2. Cenzura prewencyjna 艣rodk贸w spo艂ecznego przekazu oraz koncesjonowanie pra-
sy s膮 zakazane. Ustawa mo偶e wprowadzi膰 obowi膮zek uprzedniego uzyskania
koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.
Art. 55.
1. Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyj膮tkiem przypadk贸w
okre艣lonych w ust. 2 i 3.
2. Ekstradycja obywatela polskiego mo偶e by膰 dokonana na wniosek innego pa艅stwa
lub s膮dowego organu mi臋dzynarodowego, je偶eli mo偶liwo艣膰 taka wynika z
ratyfikowanej przez Rzeczpospolit膮 Polsk膮 umowy mi臋dzynarodowej lub ustawy
wykonuj膮cej akt prawa stanowionego przez organizacj臋 mi臋dzynarodow膮, kt贸rej
Rzeczpospolita Polska jest cz艂onkiem, pod warunkiem 偶e czyn obj臋ty wnioskiem
o ekstradycj臋:
1) zosta艂 pope艂niony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz
2) stanowi艂 przest臋pstwo wed艂ug prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub
stanowi艂by przest臋pstwo wed艂ug prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie
pope艂nienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zar贸wno w czasie jego
pope艂nienia, jak i w chwili z艂o偶enia wniosku.
3. Nie wymaga spe艂nienia warunk贸w okre艣lonych w ust. 2 pkt 1 i 2 ekstradycja
maj膮ca nast膮pi膰 na wniosek s膮dowego organu mi臋dzynarodowego powo艂anego
na podstawie ratyfikowanej przez Rzeczpospolit膮 Polsk膮 umowy
mi臋dzynarodowej, w zwi膮zku z obj臋t膮 jurysdykcj膮 tego organu zbrodni膮
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 11/11
ludob贸jstwa, zbrodni膮 przeciwko ludzko艣ci, zbrodni膮 wojenn膮 lub zbrodni膮
agresji.
4. Ekstradycja jest zakazana, je偶eli dotyczy osoby podejrzanej o pope艂nienie bez
u偶ycia przemocy przest臋pstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie b臋dzie
narusza膰 wolno艣ci i prawa cz艂owieka i obywatela.
5. W sprawie dopuszczalno艣ci ekstradycji orzeka s膮d.
Art. 56.
1. Cudzoziemcy mog膮 korzysta膰 z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na za-
sadach okre艣lonych w ustawie.
2. Cudzoziemcowi, kt贸ry w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed
prze艣ladowaniem, mo偶e by膰 przyznany status uchodzcy zgodnie z wi膮偶膮cymi
Rzeczpospolit膮 Polsk膮 umowami mi臋dzynarodowymi.
WOLNO艢CI I PRAWA POLITYCZNE
Art. 57.
Ka偶demu zapewnia si臋 wolno艣膰 organizowania pokojowych zgromadze艅 i uczestni-
czenia w nich. Ograniczenie tej wolno艣ci mo偶e okre艣la膰 ustawa.
Art. 58.
1. Ka偶demu zapewnia si臋 wolno艣膰 zrzeszania si臋.
2. Zakazane s膮 zrzeszenia, kt贸rych cel lub dzia艂alno艣膰 s膮 sprzeczne z Konstytucj膮
lub ustaw膮. O odmowie rejestracji lub zakazie dzia艂ania takiego zrzeszenia orze-
ka s膮d.
3. Ustawa okre艣la rodzaje zrzesze艅 podlegaj膮cych s膮dowej rejestracji, tryb tej reje-
stracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami.
Art. 59.
1. Zapewnia si臋 wolno艣膰 zrzeszania si臋 w zwi膮zkach zawodowych, organizacjach
spo艂eczno-zawodowych rolnik贸w oraz w organizacjach pracodawc贸w.
2. Zwi膮zki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje maj膮 prawo do rokowa艅,
w szczeg贸lno艣ci w celu rozwi膮zywania spor贸w zbiorowych, oraz do zawierania
uk艂ad贸w zbiorowych pracy i innych porozumie艅.
3. Zwi膮zkom zawodowym przys艂uguje prawo do organizowania strajk贸w pracow-
niczych i innych form protestu w granicach okre艣lonych w ustawie. Ze wzgl臋du
na dobro publiczne ustawa mo偶e ograniczy膰 prowadzenie strajku lub zakaza膰 go
w odniesieniu do okre艣lonych kategorii pracownik贸w lub w okre艣lonych dzie-
dzinach.
4. Zakres wolno艣ci zrzeszania si臋 w zwi膮zkach zawodowych i organizacjach pra-
codawc贸w oraz innych wolno艣ci zwi膮zkowych mo偶e podlega膰 tylko takim ogra-
niczeniom ustawowym, jakie s膮 dopuszczalne przez wi膮偶膮ce Rzeczpospolit膮
Polsk膮 umowy mi臋dzynarodowe.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 12/12
Art. 60.
Obywatele polscy korzystaj膮cy z pe艂ni praw publicznych maj膮 prawo dost臋pu do
s艂u偶by publicznej na jednakowych zasadach.
Art. 61.
1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o dzia艂alno艣ci organ贸w w艂adzy
publicznej oraz os贸b pe艂ni膮cych funkcje publiczne. Prawo to obejmuje r贸wnie偶
uzyskiwanie informacji o dzia艂alno艣ci organ贸w samorz膮du gospodarczego i za-
wodowego, a tak偶e innych os贸b oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w
jakim wykonuj膮 one zadania w艂adzy publicznej i gospodaruj膮 mieniem komu-
nalnym lub maj膮tkiem Skarbu Pa艅stwa.
2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dost臋p do dokument贸w oraz wst臋p
na posiedzenia kolegialnych organ贸w w艂adzy publicznej pochodz膮cych z po-
wszechnych wybor贸w, z mo偶liwo艣ci膮 rejestracji dzwi臋ku lub obrazu.
3. Ograniczenie prawa, o kt贸rym mowa w ust. 1 i 2, mo偶e nast膮pi膰 wy艂膮cznie ze
wzgl臋du na okre艣lone w ustawach ochron臋 wolno艣ci i praw innych os贸b i pod-
miot贸w gospodarczych oraz ochron臋 porz膮dku publicznego, bezpiecze艅stwa lub
wa偶nego interesu gospodarczego pa艅stwa.
4. Tryb udzielania informacji, o kt贸rych mowa w ust. 1 i 2, okre艣laj膮 ustawy, a w
odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.
Art. 62.
1. Obywatel polski ma prawo udzia艂u w referendum oraz prawo wybierania Prezy-
denta Rzeczypospolitej, pos艂贸w, senator贸w i przedstawicieli do organ贸w samo-
rz膮du terytorialnego, je偶eli najp贸zniej w dniu g艂osowania ko艅czy 18 lat.
2. Prawo udzia艂u w referendum oraz prawo wybierania nie przys艂uguje osobom,
kt贸re prawomocnym orzeczeniem s膮dowym s膮 ubezw艂asnowolnione lub pozba-
wione praw publicznych albo wyborczych.
Art. 63.
Ka偶dy ma prawo sk艂ada膰 petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, w艂asnym
lub innej osoby za jej zgod膮 do organ贸w w艂adzy publicznej oraz do organizacji i
instytucji spo艂ecznych w zwi膮zku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z
zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosk贸w i skarg
okre艣la ustawa.
WOLNO艢CI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE
Art. 64.
1. Ka偶dy ma prawo do w艂asno艣ci, innych praw maj膮tkowych oraz prawo dziedzi-
czenia.
2. W艂asno艣膰, inne prawa maj膮tkowe oraz prawo dziedziczenia podlegaj膮 r贸wnej dla
wszystkich ochronie prawnej.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 13/13
3. W艂asno艣膰 mo偶e by膰 ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w ja-
kim nie narusza ona istoty prawa w艂asno艣ci.
Art. 65.
1. Ka偶demu zapewnia si臋 wolno艣膰 wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru
miejsca pracy. Wyj膮tki okre艣la ustawa.
2. Obowi膮zek pracy mo偶e by膰 na艂o偶ony tylko przez ustaw臋.
3. Sta艂e zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczal-
nego zatrudniania okre艣la ustawa.
4. Minimaln膮 wysoko艣膰 wynagrodzenia za prac臋 lub spos贸b ustalania tej wysoko艣ci
okre艣la ustawa.
5. W艂adze publiczne prowadz膮 polityk臋 zmierzaj膮c膮 do pe艂nego, produktywnego
zatrudnienia poprzez realizowanie program贸w zwalczania bezrobocia, w tym
organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz rob贸t pu-
blicznych i prac interwencyjnych.
Art. 66.
1. Ka偶dy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunk贸w pracy. Spos贸b re-
alizacji tego prawa oraz obowi膮zki pracodawcy okre艣la ustawa.
2. Pracownik ma prawo do okre艣lonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocz-
nych p艂atnych urlop贸w; maksymalne normy czasu pracy okre艣la ustawa.
Art. 67.
1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia spo艂ecznego w razie niezdolno艣ci do pra-
cy ze wzgl臋du na chorob臋 lub inwalidztwo oraz po osi膮gni臋ciu wieku emerytal-
nego. Zakres i formy zabezpieczenia spo艂ecznego okre艣la ustawa.
2. Obywatel pozostaj膮cy bez pracy nie z w艂asnej woli i nie maj膮cy innych 艣rodk贸w
utrzymania ma prawo do zabezpieczenia spo艂ecznego, kt贸rego zakres i formy
okre艣la ustawa.
Art. 68.
1. Ka偶dy ma prawo do ochrony zdrowia.
2. Obywatelom, niezale偶nie od ich sytuacji materialnej, w艂adze publiczne zapew-
niaj膮 r贸wny dost臋p do 艣wiadcze艅 opieki zdrowotnej finansowanej ze 艣rodk贸w
publicznych. Warunki i zakres udzielania 艣wiadcze艅 okre艣la ustawa.
3. W艂adze publiczne s膮 obowi膮zane do zapewnienia szczeg贸lnej opieki zdrowotnej
dzieciom, kobietom ci臋偶arnym, osobom niepe艂nosprawnym i osobom w pode-
sz艂ym wieku.
4. W艂adze publiczne s膮 obowi膮zane do zwalczania chor贸b epidemicznych i zapo-
biegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji 艣rodowiska.
5. W艂adze publiczne popieraj膮 rozw贸j kultury fizycznej, zw艂aszcza w艣r贸d dzieci i
m艂odzie偶y.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 14/14
Art. 69.
Osobom niepe艂nosprawnym w艂adze publiczne udzielaj膮, zgodnie z ustaw膮, pomocy
w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji spo艂ecz-
nej.
Art. 70.
1. Ka偶dy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku 偶ycia jest obowi膮zkowa. Spos贸b
wykonywania obowi膮zku szkolnego okre艣la ustawa.
2. Nauka w szko艂ach publicznych jest bezp艂atna. Ustawa mo偶e dopu艣ci膰 艣wiadcze-
nie niekt贸rych us艂ug edukacyjnych przez publiczne szko艂y wy偶sze za odp艂atno-
艣ci膮.
3. Rodzice maj膮 wolno艣膰 wyboru dla swoich dzieci szk贸艂 innych ni偶 publiczne.
Obywatele i instytucje maj膮 prawo zak艂adania szk贸艂 podstawowych, ponadpod-
stawowych i wy偶szych oraz zak艂ad贸w wychowawczych. Warunki zak艂adania i
dzia艂alno艣ci szk贸艂 niepublicznych oraz udzia艂u w艂adz publicznych w ich finan-
sowaniu, a tak偶e zasady nadzoru pedagogicznego nad szko艂ami i zak艂adami wy-
chowawczymi, okre艣la ustawa.
4. W艂adze publiczne zapewniaj膮 obywatelom powszechny i r贸wny dost臋p do wy-
kszta艂cenia. W tym celu tworz膮 i wspieraj膮 systemy indywidualnej pomocy fi-
nansowej i organizacyjnej dla uczni贸w i student贸w. Warunki udzielania pomocy
okre艣la ustawa.
5. Zapewnia si臋 autonomi臋 szk贸艂 wy偶szych na zasadach okre艣lonych w ustawie.
Art. 71.
1. Pa艅stwo w swojej polityce spo艂ecznej i gospodarczej uwzgl臋dnia dobro rodziny.
Rodziny znajduj膮ce si臋 w trudnej sytuacji materialnej i spo艂ecznej, zw艂aszcza
wielodzietne i niepe艂ne, maj膮 prawo do szczeg贸lnej pomocy ze strony w艂adz pu-
blicznych.
2. Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczeg贸lnej pomocy w艂adz pu-
blicznych, kt贸rej zakres okre艣la ustawa.
Art. 72.
1. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron臋 praw dziecka. Ka偶dy ma prawo 偶膮da膰
od organ贸w w艂adzy publicznej ochrony dziecka przed przemoc膮, okrucie艅-
stwem, wyzyskiem i demoralizacj膮.
2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy w艂adz
publicznych.
3. W toku ustalania praw dziecka organy w艂adzy publicznej oraz osoby odpowie-
dzialne za dziecko s膮 obowi膮zane do wys艂uchania i w miar臋 mo偶liwo艣ci
uwzgl臋dnienia zdania dziecka.
4. Ustawa okre艣la kompetencje i spos贸b powo艂ywania Rzecznika Praw Dziecka.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 15/15
Art. 73.
Ka偶demu zapewnia si臋 wolno艣膰 tw贸rczo艣ci artystycznej, bada艅 naukowych oraz
og艂aszania ich wynik贸w, wolno艣膰 nauczania, a tak偶e wolno艣膰 korzystania z d贸br
kultury.
Art. 74.
1. W艂adze publiczne prowadz膮 polityk臋 zapewniaj膮c膮 bezpiecze艅stwo ekologiczne
wsp贸艂czesnemu i przysz艂ym pokoleniom.
2. Ochrona 艣rodowiska jest obowi膮zkiem w艂adz publicznych.
3. Ka偶dy ma prawo do informacji o stanie i ochronie 艣rodowiska.
4. W艂adze publiczne wspieraj膮 dzia艂ania obywateli na rzecz ochrony i poprawy sta-
nu 艣rodowiska.
Art. 75.
1. W艂adze publiczne prowadz膮 polityk臋 sprzyjaj膮c膮 zaspokojeniu potrzeb mieszka-
niowych obywateli, w szczeg贸lno艣ci przeciwdzia艂aj膮 bezdomno艣ci, wspieraj膮
rozw贸j budownictwa socjalnego oraz popieraj膮 dzia艂ania obywateli zmierzaj膮ce
do uzyskania w艂asnego mieszkania.
2. Ochron臋 praw lokator贸w okre艣la ustawa.
Art. 76.
W艂adze publiczne chroni膮 konsument贸w, u偶ytkownik贸w i najemc贸w przed dzia艂a-
niami zagra偶aj膮cymi ich zdrowiu, prywatno艣ci i bezpiecze艅stwu oraz przed nie-
uczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony okre艣la ustawa.
艢RODKI OCHRONY WOLNO艢CI I PRAW
Art. 77.
1. Ka偶dy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka zosta艂a mu wyrz膮dzona przez
niezgodne z prawem dzia艂anie organu w艂adzy publicznej.
2. Ustawa nie mo偶e nikomu zamyka膰 drogi s膮dowej dochodzenia naruszonych
wolno艣ci lub praw.
Art. 78.
Ka偶da ze stron ma prawo do zaskar偶enia orzecze艅 i decyzji wydanych w pierwszej
instancji. Wyj膮tki od tej zasady oraz tryb zaskar偶ania okre艣la ustawa.
Art. 79.
1. Ka偶dy, czyje konstytucyjne wolno艣ci lub prawa zosta艂y naruszone, ma prawo, na
zasadach okre艣lonych w ustawie, wnie艣膰 skarg臋 do Trybuna艂u Konstytucyjnego
w sprawie zgodno艣ci z Konstytucj膮 ustawy lub innego aktu normatywnego, na
podstawie kt贸rego s膮d lub organ administracji publicznej orzek艂 ostatecznie o
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 16/16
jego wolno艣ciach lub prawach albo o jego obowi膮zkach okre艣lonych w Konsty-
tucji.
2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw okre艣lonych w art. 56.
Art. 80.
Ka偶dy ma prawo wyst膮pienia, na zasadach okre艣lonych w ustawie, do Rzecznika
Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolno艣ci lub praw
naruszonych przez organy w艂adzy publicznej.
Art. 81.
Praw okre艣lonych w art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 i art. 74-76 mo偶na do-
chodzi膰 w granicach okre艣lonych w ustawie.
OBOWIZKI
Art. 82.
Obowi膮zkiem obywatela polskiego jest wierno艣膰 Rzeczypospolitej Polskiej oraz tro-
ska o dobro wsp贸lne.
Art. 83.
Ka偶dy ma obowi膮zek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 84.
Ka偶dy jest obowi膮zany do ponoszenia ci臋偶ar贸w i 艣wiadcze艅 publicznych, w tym
podatk贸w, okre艣lonych w ustawie.
Art. 85.
1. Obowi膮zkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.
2. Zakres obowi膮zku s艂u偶by wojskowej okre艣la ustawa.
3. Obywatel, kt贸remu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie po-
zwalaj膮 na odbywanie s艂u偶by wojskowej, mo偶e by膰 obowi膮zany do s艂u偶by za-
st臋pczej na zasadach okre艣lonych w ustawie.
Art. 86.
Ka偶dy jest obowi膮zany do dba艂o艣ci o stan 艣rodowiska i ponosi odpowiedzialno艣膰 za
spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialno艣ci okre艣la
ustawa.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 17/17
Rozdzia艂 III
yR脫DAA PRAWA
Art. 87.
1. yr贸d艂ami powszechnie obowi膮zuj膮cego prawa Rzeczypospolitej Polskiej s膮:
Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy mi臋dzynarodowe oraz rozporz膮dze-
nia.
2. yr贸d艂ami powszechnie obowi膮zuj膮cego prawa Rzeczypospolitej Polskiej s膮 na
obszarze dzia艂ania organ贸w, kt贸re je ustanowi艂y, akty prawa miejscowego.
Art. 88.
1. Warunkiem wej艣cia w 偶ycie ustaw, rozporz膮dze艅 oraz akt贸w prawa miejscowe-
go jest ich og艂oszenie.
2. Zasady i tryb og艂aszania akt贸w normatywnych okre艣la ustawa.
3. Umowy mi臋dzynarodowe ratyfikowane za uprzedni膮 zgod膮 wyra偶on膮 w ustawie
s膮 og艂aszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady og艂aszania innych um贸w
mi臋dzynarodowych okre艣la ustawa.
Art. 89.
1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolit膮 Polsk膮 umowy mi臋dzynarodowej i jej wypo-
wiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyra偶onej w ustawie, je偶eli umowa doty-
czy:
1) pokoju, sojuszy, uk艂ad贸w politycznych lub uk艂ad贸w wojskowych,
2) wolno艣ci, praw lub obowi膮zk贸w obywatelskich okre艣lonych w Konstytucji,
3) cz艂onkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji mi臋dzynarodowej,
4) znacznego obci膮偶enia pa艅stwa pod wzgl臋dem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w kt贸rych Konstytucja wymaga usta-
wy.
2. O zamiarze przed艂o偶enia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji um贸w
mi臋dzynarodowych, kt贸rych ratyfikacja nie wymaga zgody wyra偶onej w usta-
wie, Prezes Rady Ministr贸w zawiadamia Sejm.
3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania um贸w mi臋dzynaro-
dowych okre艣la ustawa.
Art. 90
1. Rzeczpospolita Polska mo偶e na podstawie umowy mi臋dzynarodowej przekaza膰
organizacji mi臋dzynarodowej lub organowi mi臋dzynarodowemu kompetencje
organ贸w w艂adzy pa艅stwowej w niekt贸rych sprawach.
2. Ustawa wyra偶aj膮ca zgod臋 na ratyfikacj臋 umowy mi臋dzynarodowej, o kt贸rej mo-
wa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm wi臋kszo艣ci膮 2/3 g艂os贸w w obecno艣ci co
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 18/18
najmniej po艂owy ustawowej liczby pos艂贸w oraz przez Senat wi臋kszo艣ci膮 2/3
g艂os贸w w obecno艣ci co najmniej po艂owy ustawowej liczby senator贸w.
3. Wyra偶enie zgody na ratyfikacj臋 takiej umowy mo偶e by膰 uchwalone w referen-
dum og贸lnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.
4. Uchwa艂臋 w sprawie wyboru trybu wyra偶enia zgody na ratyfikacj臋 podejmuje
Sejm bezwzgl臋dn膮 wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w w obecno艣ci co najmniej po艂owy usta-
wowej liczby pos艂贸w.
Art. 91.
1. Ratyfikowana umowa mi臋dzynarodowa, po jej og艂oszeniu w Dzienniku Ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi cz臋艣膰 krajowego porz膮dku prawnego i jest
bezpo艣rednio stosowana, chyba 偶e jej stosowanie jest uzale偶nione od wydania
ustawy.
2. Umowa mi臋dzynarodowa ratyfikowana za uprzedni膮 zgod膮 wyra偶on膮 w ustawie
ma pierwsze艅stwo przed ustaw膮, je偶eli ustawy tej nie da si臋 pogodzi膰 z umow膮.
3. Je偶eli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolit膮 Polsk膮 umowy konstytu-
uj膮cej organizacj臋 mi臋dzynarodow膮, prawo przez ni膮 stanowione jest stosowane
bezpo艣rednio, maj膮c pierwsze艅stwo w przypadku kolizji z ustawami.
Art. 92.
1. Rozporz膮dzenia s膮 wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podsta-
wie szczeg贸艂owego upowa偶nienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.
Upowa偶nienie powinno okre艣la膰 organ w艂a艣ciwy do wydania rozporz膮dzenia i
zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotycz膮ce tre艣ci ak-
tu.
2. Organ upowa偶niony do wydania rozporz膮dzenia nie mo偶e przekaza膰 swoich
kompetencji, o kt贸rych mowa w ust. 1, innemu organowi.
Art. 93.
1. Uchwa艂y Rady Ministr贸w oraz zarz膮dzenia Prezesa Rady Ministr贸w i ministr贸w
maj膮 charakter wewn臋trzny i obowi膮zuj膮 tylko jednostki organizacyjnie podle-
g艂e organowi wydaj膮cemu te akty.
2. Zarz膮dzenia s膮 wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mog膮 one stanowi膰
podstawy decyzji wobec obywateli, os贸b prawnych oraz innych podmiot贸w.
3. Uchwa艂y i zarz膮dzenia podlegaj膮 kontroli co do ich zgodno艣ci z powszechnie
obowi膮zuj膮cym prawem.
Art. 94.
Organy samorz膮du terytorialnego oraz terenowe organy administracji rz膮dowej, na
podstawie i w granicach upowa偶nie艅 zawartych w ustawie, ustanawiaj膮 akty prawa
miejscowego obowi膮zuj膮ce na obszarze dzia艂ania tych organ贸w. Zasady i tryb wy-
dawania akt贸w prawa miejscowego okre艣la ustawa.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 19/19
Rozdzia艂 IV
SEJM I SENAT
Art. 95.
1. W艂adz臋 ustawodawcz膮 w Rzeczypospolitej Polskiej sprawuj膮 Sejm i Senat.
2. Sejm sprawuje kontrol臋 nad dzia艂alno艣ci膮 Rady Ministr贸w w zakresie okre艣lo-
nym przepisami Konstytucji i ustaw.
WYBORY I KADENCJA
Art. 96.
1. Sejm sk艂ada si臋 z 460 pos艂贸w.
2. Wybory do Sejmu s膮 powszechne, r贸wne, bezpo艣rednie i proporcjonalne oraz
odbywaj膮 si臋 w g艂osowaniu tajnym.
Art. 97.
1. Senat sk艂ada si臋 ze 100 senator贸w.
2. Wybory do Senatu s膮 powszechne, bezpo艣rednie i odbywaj膮 si臋 w g艂osowaniu
tajnym.
Art. 98.
1. Sejm i Senat s膮 wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu
rozpoczynaj膮 si臋 z dniem zebrania si臋 Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwaj膮 do
dnia poprzedzaj膮cego dzie艅 zebrania si臋 Sejmu nast臋pnej kadencji.
2. Wybory do Sejmu i Senatu zarz膮dza Prezydent Rzeczypospolitej nie p贸zniej ni偶
na 90 dni przed up艂ywem 4 lat od rozpocz臋cia kadencji Sejmu i Senatu, wyzna-
czaj膮c wybory na dzie艅 wolny od pracy, przypadaj膮cy w ci膮gu 30 dni przed
up艂ywem 4 lat od rozpocz臋cia kadencji Sejmu i Senatu.
3. Sejm mo偶e skr贸ci膰 swoj膮 kadencj臋 uchwa艂膮 podj臋t膮 wi臋kszo艣ci膮 co najmniej 2/3
g艂os贸w ustawowej liczby pos艂贸w. Skr贸cenie kadencji Sejmu oznacza jednocze-
sne skr贸cenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje si臋 odpowiednio.
4. Prezydent Rzeczypospolitej, po zasi臋gni臋ciu opinii Marsza艂ka Sejmu i Marsza艂ka
Senatu, mo偶e w przypadkach okre艣lonych w Konstytucji zarz膮dzi膰 skr贸cenie
kadencji Sejmu. Wraz ze skr贸ceniem kadencji Sejmu skr贸cona zostaje r贸wnie偶
kadencja Senatu.
5. Prezydent Rzeczypospolitej, zarz膮dzaj膮c skr贸cenie kadencji Sejmu, zarz膮dza
jednocze艣nie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich dat臋 na dzie艅 przypada-
j膮cy nie p贸zniej ni偶 w ci膮gu 45 dni od dnia zarz膮dzenia skr贸cenia kadencji Sej-
mu. Prezydent Rzeczypospolitej zwo艂uje pierwsze posiedzenie nowo wybranego
Sejmu nie p贸zniej ni偶 na 15 dzie艅 po dniu przeprowadzenia wybor贸w.
6. W razie skr贸cenia kadencji Sejmu stosuje si臋 odpowiednio przepis ust. 1.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 20/20
Art. 99.
1. Wybrany do Sejmu mo偶e by膰 obywatel polski maj膮cy prawo wybierania, kt贸ry
najp贸zniej w dniu wybor贸w ko艅czy 21 lat.
2. Wybrany do Senatu mo偶e by膰 obywatel polski maj膮cy prawo wybierania, kt贸ry
najp贸zniej w dniu wybor贸w ko艅czy 30 lat.
3. Wybran膮 do Sejmu lub do Senatu nie mo偶e by膰 osoba skazana prawomocnym
wyrokiem na kar臋 pozbawienia wolno艣ci za przest臋pstwo umy艣lne 艣cigane z
oskar偶enia publicznego.
Art. 100.
1. Kandydat贸w na pos艂贸w i senator贸w mog膮 zg艂asza膰 partie polityczne oraz wybor-
cy.
2. Nie mo偶na kandydowa膰 r贸wnocze艣nie do Sejmu i Senatu.
3. Zasady i tryb zg艂aszania kandydat贸w i przeprowadzania wybor贸w oraz warunki
wa偶no艣ci wybor贸w okre艣la ustawa.
Art. 101.
1. Wa偶no艣膰 wybor贸w do Sejmu i Senatu stwierdza S膮d Najwy偶szy.
2. Wyborcy przys艂uguje prawo zg艂oszenia do S膮du Najwy偶szego protestu przeciw-
ko wa偶no艣ci wybor贸w na zasadach okre艣lonych w ustawie.
POSAOWIE I SENATOROWIE
Art. 102.
Nie mo偶na by膰 r贸wnocze艣nie pos艂em i senatorem.
Art. 103.
1. Mandatu pos艂a nie mo偶na 艂膮czy膰 z funkcj膮 Prezesa Narodowego Banku Polskie-
go, Prezesa Najwy偶szej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecz-
nika Praw Dziecka i ich zast臋pc贸w, cz艂onka Rady Polityki Pieni臋偶nej, cz艂onka
Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kan-
celarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z
zatrudnieniem w administracji rz膮dowej. Zakaz ten nie dotyczy cz艂onk贸w Rady
Ministr贸w i sekretarzy stanu w administracji rz膮dowej.
2. S臋dzia, prokurator, urz臋dnik s艂u偶by cywilnej, 偶o艂nierz pozostaj膮cy w czynnej
s艂u偶bie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz s艂u偶b ochrony
pa艅stwa nie mog膮 sprawowa膰 mandatu poselskiego.
3. Inne przypadki zakazu 艂膮czenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi
oraz zakazu jego sprawowania mo偶e okre艣li膰 ustawa.
Art. 104.
1. Pos艂owie s膮 przedstawicielami Narodu. Nie wi膮偶膮 ich instrukcje wyborc贸w.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 21/21
2. Przed rozpocz臋ciem sprawowania mandatu pos艂owie sk艂adaj膮 przed Sejmem na-
st臋puj膮ce 艣lubowanie:
"Uroczy艣cie 艣lubuj臋 rzetelnie i sumiennie wykonywa膰 obowi膮zki wobec
Narodu, strzec suwerenno艣ci i interes贸w Pa艅stwa, czyni膰 wszystko dla po-
my艣lno艣ci Ojczyzny i dobra obywateli, przestrzega膰 Konstytucji i innych
praw Rzeczypospolitej Polskiej."
艢lubowanie mo偶e by膰 z艂o偶one z dodaniem zdania "Tak mi dopom贸偶 B贸g".
3. Odmowa z艂o偶enia 艣lubowania oznacza zrzeczenie si臋 mandatu.
Art. 105.
1. Pose艂 nie mo偶e by膰 poci膮gni臋ty do odpowiedzialno艣ci za swoj膮 dzia艂alno艣膰
wchodz膮c膮 w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwa-
nia, ani po jego wyga艣ni臋ciu. Za tak膮 dzia艂alno艣膰 pose艂 odpowiada wy艂膮cznie
przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw os贸b trzecich mo偶e by膰 poci膮-
gni臋ty do odpowiedzialno艣ci s膮dowej tylko za zgod膮 Sejmu.
2. Od dnia og艂oszenia wynik贸w wybor贸w do dnia wyga艣ni臋cia mandatu pose艂 nie
mo偶e by膰 poci膮gni臋ty bez zgody Sejmu do odpowiedzialno艣ci karnej.
3. Post臋powanie karne wszcz臋te wobec osoby przed dniem wyboru jej na pos艂a
ulega na 偶膮danie Sejmu zawieszeniu do czasu wyga艣ni臋cia mandatu. W takim
przypadku ulega r贸wnie偶 zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w post臋-
powaniu karnym.
4. Pose艂 mo偶e wyrazi膰 zgod臋 na poci膮gni臋cie go do odpowiedzialno艣ci karnej. W
takim przypadku nie stosuje si臋 przepis贸w ust. 2 i 3.
5. Pose艂 nie mo偶e by膰 zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyj膮tkiem
uj臋cia go na gor膮cym uczynku przest臋pstwa i je偶eli jego zatrzymanie jest nie-
zb臋dne do zapewnienia prawid艂owego toku post臋powania. O zatrzymaniu nie-
zw艂ocznie powiadamia si臋 Marsza艂ka Sejmu, kt贸ry mo偶e nakaza膰 natychmia-
stowe zwolnienie zatrzymanego.
6. Szczeg贸艂owe zasady poci膮gania pos艂贸w do odpowiedzialno艣ci karnej oraz tryb
post臋powania okre艣la ustawa.
Art. 106.
Warunki niezb臋dne do skutecznego wype艂niania obowi膮zk贸w poselskich oraz ochro-
n臋 praw wynikaj膮cych ze sprawowania mandatu okre艣la ustawa.
Art. 107.
1. W zakresie okre艣lonym ustaw膮 pose艂 nie mo偶e prowadzi膰 dzia艂alno艣ci gospodar-
czej z osi膮ganiem korzy艣ci z maj膮tku Skarbu Pa艅stwa lub samorz膮du terytorial-
nego ani nabywa膰 tego maj膮tku.
2. Za naruszenie zakaz贸w, o kt贸rych mowa w ust. 1, pose艂, uchwa艂膮 Sejmu podj臋t膮
na wniosek Marsza艂ka Sejmu, mo偶e by膰 poci膮gni臋ty do odpowiedzialno艣ci
przed Trybuna艂em Stanu, kt贸ry orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 22/22
Art. 108.
Do senator贸w stosuje si臋 odpowiednio przepisy art. 103-107.
ORGANIZACJA I DZIAAANIE
Art. 109.
1. Sejm i Senat obraduj膮 na posiedzeniach.
2. Pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu Prezydent Rzeczypospolitej zwo艂uje na
dzie艅 przypadaj膮cy w ci膮gu 30 dni od dnia wybor贸w, z wyj膮tkiem przypadk贸w
okre艣lonych w art. 98 ust. 3 i 5.
Art. 110.
1. Sejm wybiera ze swojego grona Marsza艂ka Sejmu i wicemarsza艂k贸w.
2. Marsza艂ek Sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strze偶e praw Sejmu oraz repre-
zentuje Sejm na zewn膮trz.
3. Sejm powo艂uje komisje sta艂e oraz mo偶e powo艂ywa膰 komisje nadzwyczajne.
Art. 111.
1. Sejm mo偶e powo艂a膰 komisj臋 艣ledcz膮 do zbadania okre艣lonej sprawy.
2. Tryb dzia艂ania komisji 艣ledczej okre艣la ustawa.
Art. 112.
Organizacj臋 wewn臋trzn膮 i porz膮dek prac Sejmu oraz tryb powo艂ywania i dzia艂alno艣ci
jego organ贸w, jak te偶 spos贸b wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obo-
wi膮zk贸w organ贸w pa艅stwowych wobec Sejmu okre艣la regulamin Sejmu uchwalony
przez Sejm.
Art. 113.
Posiedzenia Sejmu s膮 jawne. Je偶eli wymaga tego dobro pa艅stwa, Sejm mo偶e bez-
wzgl臋dn膮 wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w w obecno艣ci co najmniej po艂owy ustawowej liczby
pos艂贸w uchwali膰 tajno艣膰 obrad.
Art. 114.
1. W przypadkach okre艣lonych w Konstytucji Sejm i Senat, obraduj膮c wsp贸lnie
pod przewodnictwem Marsza艂ka Sejmu lub w jego zast臋pstwie Marsza艂ka Sena-
tu, dzia艂aj膮 jako Zgromadzenie Narodowe.
2. Zgromadzenie Narodowe uchwala sw贸j regulamin.
Art. 115.
1. Prezes Rady Ministr贸w i pozostali cz艂onkowie Rady Ministr贸w maj膮 obowi膮zek
udzielenia odpowiedzi na interpelacje i zapytania poselskie w ci膮gu 21 dni.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 23/23
2. Prezes Rady Ministr贸w i pozostali cz艂onkowie Rady Ministr贸w maj膮 obowi膮zek
udzielenia odpowiedzi w sprawach bie偶膮cych na ka偶dym posiedzeniu Sejmu.
Art. 116.
1. Sejm decyduje w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej o stanie wojny i o zawarciu
pokoju.
2. Sejm mo偶e podj膮膰 uchwa艂臋 o stanie wojny jedynie w razie zbrojnej napa艣ci na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z um贸w mi臋dzynarodowych wyni-
ka zobowi膮zanie do wsp贸lnej obrony przeciwko agresji. Je偶eli Sejm nie mo偶e
si臋 zebra膰 na posiedzenie, o stanie wojny postanawia Prezydent Rzeczypospoli-
tej.
Art. 117.
Zasady u偶ycia Si艂 Zbrojnych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej okre艣la raty-
fikowana umowa mi臋dzynarodowa lub ustawa. Zasady pobytu obcych wojsk na tery-
torium Rzeczypospolitej Polskiej i zasady przemieszczania si臋 ich przez to teryto-
rium okre艣laj膮 ratyfikowane umowy mi臋dzynarodowe lub ustawy.
Art. 118.
1. Inicjatywa ustawodawcza przys艂uguje pos艂om, Senatowi, Prezydentowi Rzeczy-
pospolitej i Radzie Ministr贸w.
2. Inicjatywa ustawodawcza przys艂uguje r贸wnie偶 grupie co najmniej 100 000 oby-
wateli maj膮cych prawo wybierania do Sejmu. Tryb post臋powania w tej sprawie
okre艣la ustawa.
3. Wnioskodawcy, przedk艂adaj膮c Sejmowi projekt ustawy, przedstawiaj膮 skutki fi-
nansowe jej wykonania.
Art. 119.
1. Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach.
2. Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez
Sejm przys艂uguje wnioskodawcy projektu, pos艂om i Radzie Ministr贸w.
3. Marsza艂ek Sejmu mo偶e odm贸wi膰 poddania pod g艂osowanie poprawki, kt贸ra
uprzednio nie by艂a przed艂o偶ona komisji.
4. Wnioskodawca mo偶e wycofa膰 projekt ustawy w toku post臋powania ustawo-
dawczego w Sejmie do czasu zako艅czenia drugiego czytania projektu.
Art. 120.
Sejm uchwala ustawy zwyk艂膮 wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w w obecno艣ci co najmniej po艂owy
ustawowej liczby pos艂贸w, chyba 偶e Konstytucja przewiduje inn膮 wi臋kszo艣膰. W tym
samym trybie Sejm podejmuje uchwa艂y, je偶eli ustawa lub uchwa艂a Sejmu nie stano-
wi inaczej.
Art. 121.
1. Ustaw臋 uchwalon膮 przez Sejm Marsza艂ek Sejmu przekazuje Senatowi.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 24/24
2. Senat w ci膮gu 30 dni od dnia przekazania ustawy mo偶e j膮 przyj膮膰 bez zmian,
uchwali膰 poprawki albo uchwali膰 odrzucenie jej w ca艂o艣ci. Je偶eli Senat w ci膮gu
30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwa艂y, ustaw臋
uznaje si臋 za uchwalon膮 w brzmieniu przyj臋tym przez Sejm.
3. Uchwa艂臋 Senatu odrzucaj膮c膮 ustaw臋 albo poprawk臋 zaproponowan膮 w uchwale
Senatu uwa偶a si臋 za przyj臋t膮, je偶eli Sejm nie odrzuci jej bezwzgl臋dn膮 wi臋kszo-
艣ci膮 g艂os贸w w obecno艣ci co najmniej po艂owy ustawowej liczby pos艂贸w.
Art. 122.
1. Po zako艅czeniu post臋powania okre艣lonego w art. 121 Marsza艂ek Sejmu przed-
stawia uchwalon膮 ustaw臋 do podpisu Prezydentowi Rzeczypospolitej.
2. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustaw臋 w ci膮gu 21 dni od dnia przedsta-
wienia i zarz膮dza jej og艂oszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
3. Przed podpisaniem ustawy Prezydent Rzeczypospolitej mo偶e wyst膮pi膰 do Try-
buna艂u Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodno艣ci ustawy z Konstytu-
cj膮. Prezydent Rzeczypospolitej nie mo偶e odm贸wi膰 podpisania ustawy, kt贸r膮
Trybuna艂 Konstytucyjny uzna艂 za zgodn膮 z Konstytucj膮.
4. Prezydent Rzeczypospolitej odmawia podpisania ustawy, kt贸r膮 Trybuna艂 Kon-
stytucyjny uzna艂 za niezgodn膮 z Konstytucj膮. Je偶eli jednak niezgodno艣膰 z Kon-
stytucj膮 dotyczy poszczeg贸lnych przepis贸w ustawy, a Trybuna艂 Konstytucyjny
nie orzeknie, 偶e s膮 one nierozerwalnie zwi膮zane z ca艂膮 ustaw膮, Prezydent Rze-
czypospolitej, po zasi臋gni臋ciu opinii Marsza艂ka Sejmu, podpisuje ustaw臋 z po-
mini臋ciem przepis贸w uznanych za niezgodne z Konstytucj膮 albo zwraca ustaw臋
Sejmowi w celu usuni臋cia niezgodno艣ci.
5. Je偶eli Prezydent Rzeczypospolitej nie wyst膮pi艂 z wnioskiem do Trybuna艂u Kon-
stytucyjnego w trybie ust. 3, mo偶e z umotywowanym wnioskiem przekaza膰
ustaw臋 Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy
przez Sejm wi臋kszo艣ci膮 3/5 g艂os贸w w obecno艣ci co najmniej po艂owy ustawowej
liczby pos艂贸w Prezydent Rzeczypospolitej w ci膮gu 7 dni podpisuje ustaw臋 i za-
rz膮dza jej og艂oszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W razie
ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi Rzeczypospolitej nie
przys艂uguje prawo wyst膮pienia do Trybuna艂u Konstytucyjnego w trybie ust. 3.
6. Wyst膮pienie Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybuna艂u Konstytucyjnego z
wnioskiem w sprawie zgodno艣ci ustawy z Konstytucj膮 lub z wnioskiem do Sej-
mu o ponowne rozpatrzenie ustawy wstrzymuje bieg, okre艣lonego w ust. 2, ter-
minu do podpisania ustawy.
Art. 123.
1. Rada Ministr贸w mo偶e uzna膰 uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z
wyj膮tkiem projekt贸w ustaw podatkowych, ustaw dotycz膮cych wyboru Prezyden-
ta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organ贸w samorz膮du terytorialnego,
ustaw reguluj膮cych ustr贸j i w艂a艣ciwo艣膰 w艂adz publicznych, a tak偶e kodeks贸w.
2. Regulamin Sejmu oraz regulamin Senatu okre艣laj膮 odr臋bno艣ci w post臋powaniu
ustawodawczym w sprawie projektu pilnego.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 25/25
3. W post臋powaniu w sprawie ustawy, kt贸rej projekt zosta艂 uznany za pilny, termin
jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez
Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni.
Art. 124.
Do Senatu stosuje si臋 odpowiednio przepisy art. 110, art. 112, art. 113 i art. 120.
REFERENDUM
Art. 125.
1. W sprawach o szczeg贸lnym znaczeniu dla pa艅stwa mo偶e by膰 przeprowadzone
referendum og贸lnokrajowe.
2. Referendum og贸lnokrajowe ma prawo zarz膮dzi膰 Sejm bezwzgl臋dn膮 wi臋kszo艣ci膮
g艂os贸w w obecno艣ci co najmniej po艂owy ustawowej liczby pos艂贸w lub Prezydent
Rzeczypospolitej za zgod膮 Senatu wyra偶on膮 bezwzgl臋dn膮 wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w w
obecno艣ci co najmniej po艂owy ustawowej liczby senator贸w.
3. Je偶eli w referendum og贸lnokrajowym wzi臋艂o udzia艂 wi臋cej ni偶 po艂owa upraw-
nionych do g艂osowania, wynik referendum jest wi膮偶膮cy.
4. Wa偶no艣膰 referendum og贸lnokrajowego oraz referendum, o kt贸rym mowa w art.
235 ust. 6, stwierdza S膮d Najwy偶szy.
5. Zasady i tryb przeprowadzania referendum okre艣la ustawa.
Rozdzia艂 V
PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Art. 126.
1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwy偶szym przedstawicielem Rzeczy-
pospolitej Polskiej i gwarantem ci膮g艂o艣ci w艂adzy pa艅stwowej.
2. Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na
stra偶y suwerenno艣ci i bezpiecze艅stwa pa艅stwa oraz nienaruszalno艣ci i niepo-
dzielno艣ci jego terytorium.
3. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach
okre艣lonych w Konstytucji i ustawach.
Art. 127.
1. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Nar贸d w wyborach powszech-
nych, r贸wnych, bezpo艣rednich i w g艂osowaniu tajnym.
2. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pi臋cioletni膮 kadencj臋 i mo偶e by膰
ponownie wybrany tylko raz.
3. Na Prezydenta Rzeczypospolitej mo偶e by膰 wybrany obywatel polski, kt贸ry naj-
p贸zniej w dniu wybor贸w ko艅czy 35 lat i korzysta z pe艂ni praw wyborczych do
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 26/26
Sejmu. Kandydata zg艂asza co najmniej 100 000 obywateli maj膮cych prawo wy-
bierania do Sejmu.
4. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, kt贸ry otrzyma艂 wi臋-
cej ni偶 po艂ow臋 wa偶nie oddanych g艂os贸w. Je偶eli 偶aden z kandydat贸w nie uzyska
wymaganej wi臋kszo艣ci, czternastego dnia po pierwszym g艂osowaniu przeprowa-
dza si臋 ponowne g艂osowanie.
5. W ponownym g艂osowaniu wyboru dokonuje si臋 spo艣r贸d dw贸ch kandydat贸w,
kt贸rzy w pierwszym g艂osowaniu otrzymali kolejno najwi臋ksz膮 liczb臋 g艂os贸w.
Je偶eli kt贸rykolwiek z tych dw贸ch kandydat贸w wycofa zgod臋 na kandydowanie,
utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wybor贸w w ponownym
g艂osowaniu dopuszcza si臋 kandydata, kt贸ry otrzyma艂 kolejno najwi臋ksz膮 liczb臋
g艂os贸w w pierwszym g艂osowaniu. W takim przypadku dat臋 ponownego g艂oso-
wania odracza si臋 o dalszych 14 dni.
6. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, kt贸ry w ponownym
g艂osowaniu otrzyma艂 wi臋cej g艂os贸w.
7. Zasady i tryb zg艂aszania kandydat贸w i przeprowadzania wybor贸w oraz warunki
wa偶no艣ci wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej okre艣la ustawa.
Art. 128.
1. Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej rozpoczyna si臋 w dniu obj臋cia przez nie-
go urz臋du.
2. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej zarz膮dza Marsza艂ek Sejmu na dzie艅 przy-
padaj膮cy nie wcze艣niej ni偶 na 100 dni i nie p贸zniej ni偶 na 75 dni przed up艂ywem
kadencji urz臋duj膮cego Prezydenta Rzeczypospolitej, a w razie opr贸偶nienia urz臋-
du Prezydenta Rzeczypospolitej - nie p贸zniej ni偶 w czternastym dniu po opr贸偶-
nieniu urz臋du, wyznaczaj膮c dat臋 wybor贸w na dzie艅 wolny od pracy przypadaj膮-
cy w ci膮gu 60 dni od dnia zarz膮dzenia wybor贸w.
Art. 129.
1. Wa偶no艣膰 wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza S膮d Najwy偶szy.
2. Wyborcy przys艂uguje prawo zg艂oszenia do S膮du Najwy偶szego protestu przeciw-
ko wa偶no艣ci wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej na zasadach okre艣lonych w
ustawie.
3. W razie stwierdzenia niewa偶no艣ci wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej prze-
prowadza si臋 nowe wybory, na zasadach przewidzianych w art. 128 ust. 2 dla
przypadku opr贸偶nienia urz臋du Prezydenta Rzeczypospolitej.
Art. 130.
Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urz膮d po z艂o偶eniu wobec Zgromadzenia Naro-
dowego nast臋puj膮cej przysi臋gi:
"Obejmuj膮c z woli Narodu urz膮d Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
uroczy艣cie przysi臋gam, 偶e dochowam wierno艣ci postanowieniom Konstytu-
cji, b臋d臋 strzeg艂 niez艂omnie godno艣ci Narodu, niepodleg艂o艣ci i bezpiecze艅-
stwa Pa艅stwa, a dobro Ojczyzny oraz pomy艣lno艣膰 obywateli b臋d膮 dla mnie
zawsze najwy偶szym nakazem".
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 27/27
Przysi臋ga mo偶e by膰 z艂o偶ona z dodaniem zdania "Tak mi dopom贸偶 B贸g".
Art. 131.
1. Je偶eli Prezydent Rzeczypospolitej nie mo偶e przej艣ciowo sprawowa膰 urz臋du, za-
wiadamia o tym Marsza艂ka Sejmu, kt贸ry tymczasowo przejmuje obowi膮zki Pre-
zydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie za-
wiadomi膰 Marsza艂ka Sejmu o niemo偶no艣ci sprawowania urz臋du, w贸wczas o
stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urz臋du przez Prezydenta Rzeczypospo-
litej rozstrzyga Trybuna艂 Konstytucyjny na wniosek Marsza艂ka Sejmu. W razie
uznania przej艣ciowej niemo偶no艣ci sprawowania urz臋du przez Prezydenta Rze-
czypospolitej Trybuna艂 Konstytucyjny powierza Marsza艂kowi Sejmu tymczaso-
we wykonywanie obowi膮zk贸w Prezydenta Rzeczypospolitej.
2. Marsza艂ek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypo-
spolitej, wykonuje obowi膮zki Prezydenta Rzeczypospolitej w razie:
1) 艣mierci Prezydenta Rzeczypospolitej,
2) zrzeczenia si臋 urz臋du przez Prezydenta Rzeczypospolitej,
3) stwierdzenia niewa偶no艣ci wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych
przyczyn nieobj臋cia urz臋du po wyborze,
4) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwa艂ej niezdolno艣ci Prezydenta
Rzeczypospolitej do sprawowania urz臋du ze wzgl臋du na stan zdrowia,
uchwa艂膮 podj臋t膮 wi臋kszo艣ci膮 co najmniej 2/3 g艂os贸w ustawowej liczby
cz艂onk贸w Zgromadzenia Narodowego,
5) z艂o偶enia Prezydenta Rzeczypospolitej z urz臋du orzeczeniem Trybuna艂u Sta-
nu.
3. Je偶eli Marsza艂ek Sejmu nie mo偶e wykonywa膰 obowi膮zk贸w Prezydenta Rzeczy-
pospolitej, obowi膮zki te przejmuje Marsza艂ek Senatu.
4. Osoba wykonuj膮ca obowi膮zki Prezydenta Rzeczypospolitej nie mo偶e postanowi膰
o skr贸ceniu kadencji Sejmu.
Art. 132.
Prezydent Rzeczypospolitej nie mo偶e piastowa膰 偶adnego innego urz臋du ani pe艂ni膰
偶adnej funkcji publicznej, z wyj膮tkiem tych, kt贸re s膮 zwi膮zane ze sprawowanym
urz臋dem.
Art. 133.
1. Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant pa艅stwa w stosunkach zewn臋trz-
nych:
1) ratyfikuje i wypowiada umowy mi臋dzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm
i Senat,
2) mianuje i odwo艂uje pe艂nomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej
w innych pa艅stwach i przy organizacjach mi臋dzynarodowych,
3) przyjmuje listy uwierzytelniaj膮ce i odwo艂uj膮ce akredytowanych przy nim
przedstawicieli dyplomatycznych innych pa艅stw i organizacji mi臋dzynaro-
dowych.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 28/28
2. Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy mi臋dzynarodowej
mo偶e zwr贸ci膰 si臋 do Trybuna艂u Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej
zgodno艣ci z Konstytucj膮.
3. Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej wsp贸艂dzia艂a z Pre-
zesem Rady Ministr贸w i w艂a艣ciwym ministrem.
Art. 134.
1. Prezydent Rzeczypospolitej jest najwy偶szym zwierzchnikiem Si艂 Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej.
2. W czasie pokoju Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje zwierzchnictwo nad Si-
艂ami Zbrojnymi za po艣rednictwem Ministra Obrony Narodowej.
3. Prezydent Rzeczypospolitej mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dow贸dc贸w ro-
dzaj贸w Si艂 Zbrojnych na czas okre艣lony. Czas trwania kadencji, tryb i warunki
odwo艂ania przed jej up艂ywem okre艣la ustawa.
4. Na czas wojny Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Mini-
str贸w, mianuje Naczelnego Dow贸dc臋 Si艂 Zbrojnych. W tym samym trybie mo偶e
on Naczelnego Dow贸dc臋 Si艂 Zbrojnych odwo艂a膰. Kompetencje Naczelnego Do-
w贸dcy Si艂 Zbrojnych i zasady jego podleg艂o艣ci konstytucyjnym organom Rze-
czypospolitej Polskiej okre艣la ustawa.
5. Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje
okre艣lone w ustawach stopnie wojskowe.
6. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej, zwi膮zane ze zwierzchnictwem nad
Si艂ami Zbrojnymi, szczeg贸艂owo okre艣la ustawa.
Art. 135.
Organem doradczym Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie wewn臋trznego i ze-
wn臋trznego bezpiecze艅stwa pa艅stwa jest Rada Bezpiecze艅stwa Narodowego.
Art. 136.
W razie bezpo艣redniego, zewn臋trznego zagro偶enia pa艅stwa Prezydent Rzeczypospo-
litej, na wniosek Prezesa Rady Ministr贸w, zarz膮dza powszechn膮 lub cz臋艣ciow膮 mo-
bilizacj臋 i u偶ycie Si艂 Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 137.
Prezydent Rzeczypospolitej nadaje obywatelstwo polskie i wyra偶a zgod臋 na zrzecze-
nie si臋 obywatelstwa polskiego.
Art. 138.
Prezydent Rzeczypospolitej nadaje ordery i odznaczenia.
Art. 139.
Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo 艂aski. Prawa 艂aski nie stosuje si臋 do os贸b
skazanych przez Trybuna艂 Stanu.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 29/29
Art. 140.
Prezydent Rzeczypospolitej mo偶e zwraca膰 si臋 z or臋dziem do Sejmu, do Senatu lub
do Zgromadzenia Narodowego. Or臋dzia nie czyni si臋 przedmiotem debaty.
Art. 141.
1. W sprawach szczeg贸lnej wagi Prezydent Rzeczypospolitej mo偶e zwo艂a膰 Rad臋
Gabinetow膮. Rad臋 Gabinetow膮 tworzy Rada Ministr贸w obraduj膮ca pod prze-
wodnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej.
2. Radzie Gabinetowej nie przys艂uguj膮 kompetencje Rady Ministr贸w.
Art. 142.
1. Prezydent Rzeczypospolitej wydaje rozporz膮dzenia i zarz膮dzenia na zasadach
okre艣lonych w art. 92 i art. 93.
2. Prezydent Rzeczypospolitej wydaje postanowienia w zakresie realizacji pozosta-
艂ych swoich kompetencji.
Art. 143.
Organem pomocniczym Prezydenta Rzeczypospolitej jest Kancelaria Prezydenta
Rzeczypospolitej. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje statut Kancelarii oraz powo艂uje
i odwo艂uje Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej.
Art. 144.
1. Prezydent Rzeczypospolitej, korzystaj膮c ze swoich konstytucyjnych i ustawo-
wych kompetencji, wydaje akty urz臋dowe.
2. Akty urz臋dowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagaj膮 dla swojej wa偶no艣ci
podpisu Prezesa Rady Ministr贸w, kt贸ry przez podpisanie aktu ponosi odpowie-
dzialno艣膰 przed Sejmem.
3. Przepis ust. 2 nie dotyczy:
1) zarz膮dzania wybor贸w do Sejmu i Senatu,
2) zwo艂ywania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,
3) skracania kadencji Sejmu w przypadkach okre艣lonych w Konstytucji,
4) inicjatywy ustawodawczej,
5) zarz膮dzania referendum og贸lnokrajowego,
6) podpisywania albo odmowy podpisania ustawy,
7) zarz膮dzania og艂oszenia ustawy oraz umowy mi臋dzynarodowej w Dzienniku
Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,
8) zwracania si臋 z or臋dziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Naro-
dowego,
9) wniosku do Trybuna艂u Konstytucyjnego,
10) wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwy偶sz膮 Izb臋 Kontroli,
11) desygnowania i powo艂ywania Prezesa Rady Ministr贸w,
12) przyjmowania dymisji Rady Ministr贸w i powierzania jej tymczasowego pe艂-
nienia obowi膮zk贸w,
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 30/30
13) wniosku do Sejmu o poci膮gni臋cie do odpowiedzialno艣ci przed Trybuna艂em
Stanu cz艂onka Rady Ministr贸w,
14) odwo艂ywania ministra, kt贸remu Sejm wyrazi艂 wotum nieufno艣ci,
15) zwo艂ywania Rady Gabinetowej,
16) nadawania order贸w i odznacze艅,
17) powo艂ywania s臋dzi贸w,
18) stosowania prawa 艂aski,
19) nadawania obywatelstwa polskiego i wyra偶ania zgody na zrzeczenie si臋
obywatelstwa polskiego,
20) powo艂ywania Pierwszego Prezesa S膮du Najwy偶szego,
21) powo艂ywania Prezesa i Wiceprezesa Trybuna艂u Konstytucyjnego,
22) powo艂ywania Prezesa Naczelnego S膮du Administracyjnego,
23) powo艂ywania prezes贸w S膮du Najwy偶szego oraz wiceprezes贸w Naczelnego
S膮du Administracyjnego,
24) wniosku do Sejmu o powo艂anie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,
25) powo艂ywania cz艂onk贸w Rady Polityki Pieni臋偶nej,
26) powo艂ywania i odwo艂ywania cz艂onk贸w Rady Bezpiecze艅stwa Narodowego,
27) powo艂ywania cz艂onk贸w Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
28) nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powo艂ywa-
nia i odwo艂ywania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej,
29) wydawania zarz膮dze艅 na zasadach okre艣lonych w art. 93,
30) zrzeczenia si臋 urz臋du Prezydenta Rzeczypospolitej.
Art. 145.
1. Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za pope艂nie-
nie przest臋pstwa mo偶e by膰 poci膮gni臋ty do odpowiedzialno艣ci przed Trybuna艂em
Stanu.
2. Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskar偶enia mo偶e nast膮pi膰
uchwa艂膮 Zgromadzenia Narodowego, podj臋t膮 wi臋kszo艣ci膮 co najmniej 2/3 g艂o-
s贸w ustawowej liczby cz艂onk贸w Zgromadzenia Narodowego na wniosek co
najmniej 140 cz艂onk贸w Zgromadzenia Narodowego.
3. Z dniem podj臋cia uchwa艂y o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan
oskar偶enia przed Trybuna艂em Stanu sprawowanie urz臋du przez Prezydenta Rze-
czypospolitej ulega zawieszeniu. Przepis art. 131 stosuje si臋 odpowiednio.
Rozdzia艂 VI
RADA MINISTR脫W I ADMINISTRACJA RZDOWA
Art. 146.
1. Rada Ministr贸w prowadzi polityk臋 wewn臋trzn膮 i zagraniczn膮 Rzeczypospolitej
Polskiej.
2. Do Rady Ministr贸w nale偶膮 sprawy polityki pa艅stwa nie zastrze偶one dla innych
organ贸w pa艅stwowych i samorz膮du terytorialnego.
3. Rada Ministr贸w kieruje administracj膮 rz膮dow膮.
4. W zakresie i na zasadach okre艣lonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministr贸w
w szczeg贸lno艣ci:
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 31/31
1) zapewnia wykonanie ustaw,
2) wydaje rozporz膮dzenia,
3) koordynuje i kontroluje prace organ贸w administracji rz膮dowej,
4) chroni interesy Skarbu Pa艅stwa,
5) uchwala projekt bud偶etu pa艅stwa,
6) kieruje wykonaniem bud偶etu pa艅stwa oraz uchwala zamkni臋cie rachunk贸w
pa艅stwowych i sprawozdanie z wykonania bud偶etu,
7) zapewnia bezpiecze艅stwo wewn臋trzne pa艅stwa oraz porz膮dek publiczny,
8) zapewnia bezpiecze艅stwo zewn臋trzne pa艅stwa,
9) sprawuje og贸lne kierownictwo w dziedzinie stosunk贸w z innymi pa艅stwami
i organizacjami mi臋dzynarodowymi,
10) zawiera umowy mi臋dzynarodowe wymagaj膮ce ratyfikacji oraz zatwierdza i
wypowiada inne umowy mi臋dzynarodowe,
11) sprawuje og贸lne kierownictwo w dziedzinie obronno艣ci kraju oraz okre艣la
corocznie liczb臋 obywateli powo艂ywanych do czynnej s艂u偶by wojskowej,
12) okre艣la organizacj臋 i tryb swojej pracy.
Art. 147.
1. Rada Ministr贸w sk艂ada si臋 z Prezesa Rady Ministr贸w i ministr贸w.
2. W sk艂ad Rady Ministr贸w mog膮 by膰 powo艂ywani wiceprezesi Rady Ministr贸w.
3. Prezes i wiceprezes Rady Ministr贸w mog膮 pe艂ni膰 tak偶e funkcj臋 ministra.
4. W sk艂ad Rady Ministr贸w mog膮 by膰 ponadto powo艂ywani przewodnicz膮cy okre-
艣lonych w ustawach komitet贸w.
Art. 148.
Prezes Rady Ministr贸w:
1) reprezentuje Rad臋 Ministr贸w,
2) kieruje pracami Rady Ministr贸w,
3) wydaje rozporz膮dzenia,
4) zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministr贸w i okre艣la sposoby jej wy-
konywania,
5) koordynuje i kontroluje prac臋 cz艂onk贸w Rady Ministr贸w,
6) sprawuje nadz贸r nad samorz膮dem terytorialnym w granicach i formach
okre艣lonych w Konstytucji i ustawach,
7) jest zwierzchnikiem s艂u偶bowym pracownik贸w administracji rz膮dowej.
Art. 149.
1. Ministrowie kieruj膮 okre艣lonymi dzia艂ami administracji rz膮dowej lub wype艂niaj膮
zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministr贸w. Zakres dzia艂ania mini-
stra kieruj膮cego dzia艂em administracji rz膮dowej okre艣laj膮 ustawy.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 32/32
2. Minister kieruj膮cy dzia艂em administracji rz膮dowej wydaje rozporz膮dzenia. Rada
Ministr贸w, na wniosek Prezesa Rady Ministr贸w, mo偶e uchyli膰 rozporz膮dzenie
lub zarz膮dzenie ministra.
3. Do przewodnicz膮cego komitetu, o kt贸rym mowa w art. 147 ust. 4, stosuje si臋 od-
powiednio przepisy odnosz膮ce si臋 do ministra kieruj膮cego dzia艂em administracji
rz膮dowej.
Art. 150.
Cz艂onek Rady Ministr贸w nie mo偶e prowadzi膰 dzia艂alno艣ci sprzecznej z jego obo-
wi膮zkami publicznymi.
Art. 151.
Prezes Rady Ministr贸w, wiceprezesi Rady Ministr贸w i ministrowie sk艂adaj膮 wobec
Prezydenta Rzeczypospolitej nast臋puj膮c膮 przysi臋g臋:
"Obejmuj膮c urz膮d Prezesa Rady Ministr贸w (wiceprezesa Rady Ministr贸w,
ministra), uroczy艣cie przysi臋gam, 偶e dochowam wierno艣ci postanowieniom
Konstytucji i innym prawom Rzeczypospolitej Polskiej, a dobro Ojczyzny
oraz pomy艣lno艣膰 obywateli b臋d膮 dla mnie zawsze najwy偶szym nakazem".
Przysi臋ga mo偶e by膰 z艂o偶ona z dodaniem zdania "Tak mi dopom贸偶 B贸g".
Art. 152.
1. Przedstawicielem Rady Ministr贸w w wojew贸dztwie jest wojewoda.
2. Tryb powo艂ywania i odwo艂ywania oraz zakres dzia艂ania wojewod贸w okre艣la
ustawa.
Art. 153.
1. W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neu-
tralnego wykonywania zada艅 pa艅stwa, w urz臋dach administracji rz膮dowej dzia艂a
korpus s艂u偶by cywilnej.
2. Prezes Rady Ministr贸w jest zwierzchnikiem korpusu s艂u偶by cywilnej.
Art. 154.
1. Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministr贸w, kt贸ry proponuje
sk艂ad Rady Ministr贸w. Prezydent Rzeczypospolitej powo艂uje Prezesa Rady Mi-
nistr贸w wraz z pozosta艂ymi cz艂onkami Rady Ministr贸w w ci膮gu 14 dni od dnia
pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyj臋cia dymisji poprzedniej Rady Mini-
str贸w i odbiera przysi臋g臋 od cz艂onk贸w nowo powo艂anej Rady Ministr贸w.
2. Prezes Rady Ministr贸w, w ci膮gu 14 dni od dnia powo艂ania przez Prezydenta
Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program dzia艂ania Rady Ministr贸w z
wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala
bezwzgl臋dn膮 wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w w obecno艣ci co najmniej po艂owy ustawowej
liczby pos艂贸w.
3. W razie niepowo艂ania Rady Ministr贸w w trybie ust. 1 lub nieudzielenia jej wo-
tum zaufania w trybie ust. 2 Sejm w ci膮gu 14 dni od up艂ywu termin贸w okre艣lo-
nych w ust. 1 lub ust. 2 wybiera Prezesa Rady Ministr贸w oraz proponowanych
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 33/33
przez niego cz艂onk贸w Rady Ministr贸w bezwzgl臋dn膮 wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w w
obecno艣ci co najmniej po艂owy ustawowej liczby pos艂贸w. Prezydent Rzeczypo-
spolitej powo艂uje tak wybran膮 Rad臋 Ministr贸w i odbiera przysi臋g臋 od jej cz艂on-
k贸w.
Art. 155.
1. W razie niepowo艂ania Rady Ministr贸w w trybie art. 154 ust. 3 Prezydent Rze-
czypospolitej w ci膮gu 14 dni powo艂uje Prezesa Rady Ministr贸w i na jego wnio-
sek pozosta艂ych cz艂onk贸w Rady Ministr贸w oraz odbiera od nich przysi臋g臋. Sejm
w ci膮gu 14 dni od dnia powo艂ania Rady Ministr贸w przez Prezydenta Rzeczypo-
spolitej udziela jej wotum zaufania wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w w obecno艣ci co najmniej
po艂owy ustawowej liczby pos艂贸w.
2. W razie nieudzielenia Radzie Ministr贸w wotum zaufania w trybie okre艣lonym w
ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencj臋 Sejmu i zarz膮dza wybory.
Art. 156.
1. Cz艂onkowie Rady Ministr贸w ponosz膮 odpowiedzialno艣膰 przed Trybuna艂em Sta-
nu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a tak偶e za przest臋pstwa pope艂nione w
zwi膮zku z zajmowanym stanowiskiem.
2. Uchwa艂臋 o poci膮gni臋ciu cz艂onka Rady Ministr贸w do odpowiedzialno艣ci przed
Trybuna艂em Stanu Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej lub
co najmniej 115 pos艂贸w wi臋kszo艣ci膮 3/5 ustawowej liczby pos艂贸w.
Art. 157.
1. Cz艂onkowie Rady Ministr贸w ponosz膮 przed Sejmem solidarn膮 odpowiedzialno艣膰
za dzia艂alno艣膰 Rady Ministr贸w.
2. Cz艂onkowie Rady Ministr贸w ponosz膮 przed Sejmem r贸wnie偶 odpowiedzialno艣膰
indywidualn膮 za sprawy nale偶膮ce do ich kompetencji lub powierzone im przez
Prezesa Rady Ministr贸w.
Art. 158.
1. Sejm wyra偶a Radzie Ministr贸w wotum nieufno艣ci wi臋kszo艣ci膮 ustawowej liczby
pos艂贸w na wniosek zg艂oszony przez co najmniej 46 pos艂贸w i wskazuj膮cy imien-
nie kandydata na Prezesa Rady Ministr贸w. Je偶eli uchwa艂a zosta艂a przyj臋ta przez
Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisj臋 Rady Ministr贸w i powo艂u-
je wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministr贸w, a na jego wniosek
pozosta艂ych cz艂onk贸w Rady Ministr贸w oraz odbiera od nich przysi臋g臋.
2. Wniosek o podj臋cie uchwa艂y, o kt贸rej mowa w ust. 1, mo偶e by膰 poddany pod
g艂osowanie nie wcze艣niej ni偶 po up艂ywie 7 dni od dnia jego zg艂oszenia. Powt贸r-
ny wniosek mo偶e by膰 zg艂oszony nie wcze艣niej ni偶 po up艂ywie 3 miesi臋cy od
dnia zg艂oszenia poprzedniego wniosku. Powt贸rny wniosek mo偶e by膰 zg艂oszony
przed up艂ywem 3 miesi臋cy, je偶eli wyst膮pi z nim co najmniej 115 pos艂贸w.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 34/34
Art. 159.
1. Sejm mo偶e wyrazi膰 ministrowi wotum nieufno艣ci. Wniosek o wyra偶enie wotum
nieufno艣ci mo偶e by膰 zg艂oszony przez co najmniej 69 pos艂贸w. Przepis art. 158
ust. 2 stosuje si臋 odpowiednio.
2. Prezydent Rzeczypospolitej odwo艂uje ministra, kt贸remu Sejm wyrazi艂 wotum
nieufno艣ci wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w ustawowej liczby pos艂贸w.
Art. 160.
Prezes Rady Ministr贸w mo偶e zwr贸ci膰 si臋 do Sejmu o wyra偶enie Radzie Ministr贸w
wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania Radzie Ministr贸w nast臋puje wi臋kszo-
艣ci膮 g艂os贸w w obecno艣ci co najmniej po艂owy ustawowej liczby pos艂贸w.
Art. 161.
Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministr贸w, dokonuje zmian w
sk艂adzie Rady Ministr贸w.
Art. 162.
1. Prezes Rady Ministr贸w sk艂ada dymisj臋 Rady Ministr贸w na pierwszym posiedze-
niu nowo wybranego Sejmu.
2. Prezes Rady Ministr贸w sk艂ada dymisj臋 Rady Ministr贸w r贸wnie偶 w razie:
1) nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministr贸w,
2) wyra偶enia Radzie Ministr贸w wotum nieufno艣ci,
3) rezygnacji Prezesa Rady Ministr贸w.
3. Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmuj膮c dymisj臋 Rady Ministr贸w, powierza jej
dalsze sprawowanie obowi膮zk贸w do czasu powo艂ania nowej Rady Ministr贸w.
4. Prezydent Rzeczypospolitej, w przypadku okre艣lonym w ust. 2 pkt 3, mo偶e od-
m贸wi膰 przyj臋cia dymisji Rady Ministr贸w.
Rozdzia艂 VII
SAMORZD TERYTORIALNY
Art. 163.
Samorz膮d terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrze偶one przez Konstytu-
cj臋 lub ustawy dla organ贸w innych w艂adz publicznych.
Art. 164.
1. Podstawow膮 jednostk膮 samorz膮du terytorialnego jest gmina.
2. Inne jednostki samorz膮du regionalnego albo lokalnego i regionalnego okre艣la
ustawa.
3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorz膮du terytorialnego nie zastrze偶one
dla innych jednostek samorz膮du terytorialnego.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 35/35
Art. 165.
1. Jednostki samorz膮du terytorialnego maj膮 osobowo艣膰 prawn膮. Przys艂uguj膮 im
prawo w艂asno艣ci i inne prawa maj膮tkowe.
2. Samodzielno艣膰 jednostek samorz膮du terytorialnego podlega ochronie s膮dowej.
Art. 166.
1. Zadania publiczne s艂u偶膮ce zaspokajaniu potrzeb wsp贸lnoty samorz膮dowej s膮
wykonywane przez jednostk臋 samorz膮du terytorialnego jako zadania w艂asne.
2. Je偶eli wynika to z uzasadnionych potrzeb pa艅stwa, ustawa mo偶e zleci膰 jednost-
kom samorz膮du terytorialnego wykonywanie innych zada艅 publicznych. Ustawa
okre艣la tryb przekazywania i spos贸b wykonywania zada艅 zleconych.
3. Spory kompetencyjne mi臋dzy organami samorz膮du terytorialnego i administracji
rz膮dowej rozstrzygaj膮 s膮dy administracyjne.
Art. 167.
1. Jednostkom samorz膮du terytorialnego zapewnia si臋 udzia艂 w dochodach publicz-
nych odpowiednio do przypadaj膮cych im zada艅.
2. Dochodami jednostek samorz膮du terytorialnego s膮 ich dochody w艂asne oraz
subwencje og贸lne i dotacje celowe z bud偶etu pa艅stwa.
3. yr贸d艂a dochod贸w jednostek samorz膮du terytorialnego s膮 okre艣lone w ustawie.
4. Zmiany w zakresie zada艅 i kompetencji jednostek samorz膮du terytorialnego na-
st臋puj膮 wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochod贸w publicznych.
Art. 168.
Jednostki samorz膮du terytorialnego maj膮 prawo ustalania wysoko艣ci podatk贸w i
op艂at lokalnych w zakresie okre艣lonym w ustawie.
Art. 169.
1. Jednostki samorz膮du terytorialnego wykonuj膮 swoje zadania za po艣rednictwem
organ贸w stanowi膮cych i wykonawczych.
2. Wybory do organ贸w stanowi膮cych s膮 powszechne, r贸wne, bezpo艣rednie i odby-
waj膮 si臋 w g艂osowaniu tajnym. Zasady i tryb zg艂aszania kandydat贸w i przepro-
wadzania wybor贸w oraz warunki wa偶no艣ci wybor贸w okre艣la ustawa.
3. Zasady i tryb wybor贸w oraz odwo艂ywania organ贸w wykonawczych jednostek
samorz膮du terytorialnego okre艣la ustawa.
4. Ustr贸j wewn臋trzny jednostek samorz膮du terytorialnego okre艣laj膮, w granicach
ustaw, ich organy stanowi膮ce.
Art. 170.
Cz艂onkowie wsp贸lnoty samorz膮dowej mog膮 decydowa膰, w drodze referendum, o
sprawach dotycz膮cych tej wsp贸lnoty, w tym o odwo艂aniu pochodz膮cego z wybor贸w
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 36/36
bezpo艣rednich organu samorz膮du terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania re-
ferendum lokalnego okre艣la ustawa.
Art. 171.
1. Dzia艂alno艣膰 samorz膮du terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia le-
galno艣ci.
2. Organami nadzoru nad dzia艂alno艣ci膮 jednostek samorz膮du terytorialnego s膮 Pre-
zes Rady Ministr贸w i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne
izby obrachunkowe.
3. Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministr贸w, mo偶e rozwi膮za膰 organ stanowi膮cy
samorz膮du terytorialnego, je偶eli organ ten ra偶膮co narusza Konstytucj臋 lub usta-
wy.
Art. 172.
1. Jednostki samorz膮du terytorialnego maj膮 prawo zrzeszania si臋.
2. Jednostka samorz膮du terytorialnego ma prawo przyst臋powania do mi臋dzynaro-
dowych zrzesze艅 spo艂eczno艣ci lokalnych i regionalnych oraz wsp贸艂pracy ze spo-
艂eczno艣ciami lokalnymi i regionalnymi innych pa艅stw.
3. Zasady, na jakich jednostki samorz膮du terytorialnego mog膮 korzysta膰 z praw, o
kt贸rych mowa w ust. 1 i 2, okre艣la ustawa.
Rozdzia艂 VIII
SDY I TRYBUNAAY
Art. 173.
S膮dy i Trybuna艂y s膮 w艂adz膮 odr臋bn膮 i niezale偶n膮 od innych w艂adz.
Art. 174.
S膮dy i Trybuna艂y wydaj膮 wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.
SDY
Art. 175.
1. Wymiar sprawiedliwo艣ci w Rzeczypospolitej Polskiej sprawuj膮 S膮d Najwy偶szy,
s膮dy powszechne, s膮dy administracyjne oraz s膮dy wojskowe.
2. S膮d wyj膮tkowy lub tryb dorazny mo偶e by膰 ustanowiony tylko na czas wojny.
Art. 176.
1. Post臋powanie s膮dowe jest co najmniej dwuinstancyjne.
2. Ustr贸j i w艂a艣ciwo艣膰 s膮d贸w oraz post臋powanie przed s膮dami okre艣laj膮 ustawy.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 37/37
Art. 177.
S膮dy powszechne sprawuj膮 wymiar sprawiedliwo艣ci we wszystkich sprawach, z wy-
j膮tkiem spraw ustawowo zastrze偶onych dla w艂a艣ciwo艣ci innych s膮d贸w.
Art. 178.
1. S臋dziowie w sprawowaniu swojego urz臋du s膮 niezawi艣li i podlegaj膮 tylko Kon-
stytucji oraz ustawom.
2. S臋dziom zapewnia si臋 warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadaj膮ce godno艣ci
urz臋du oraz zakresowi ich obowi膮zk贸w.
3. S臋dzia nie mo偶e nale偶e膰 do partii politycznej, zwi膮zku zawodowego ani prowa-
dzi膰 dzia艂alno艣ci publicznej nie daj膮cej si臋 pogodzi膰 z zasadami niezale偶no艣ci
s膮d贸w i niezawis艂o艣ci s臋dzi贸w.
Art. 179.
S臋dziowie s膮 powo艂ywani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej
Rady S膮downictwa, na czas nieoznaczony.
Art. 180.
1. S臋dziowie s膮 nieusuwalni.
2. Z艂o偶enie s臋dziego z urz臋du, zawieszenie w urz臋dowaniu, przeniesienie do innej
siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli mo偶e nast膮pi膰 jedynie na mo-
cy orzeczenia s膮du i tylko w przypadkach okre艣lonych w ustawie.
3. S臋dzia mo偶e by膰 przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemo偶liwiaj膮cych
mu sprawowanie jego urz臋du choroby lub utraty si艂. Tryb post臋powania oraz
spos贸b odwo艂ania si臋 do s膮du okre艣la ustawa.
4. Ustawa okre艣la granic臋 wieku, po osi膮gni臋ciu kt贸rej s臋dziowie przechodz膮 w
stan spoczynku.
5. W razie zmiany ustroju s膮d贸w lub zmiany granic okr臋g贸w s膮dowych wolno s臋-
dziego przenosi膰 do innego s膮du lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu
pe艂nego uposa偶enia.
Art. 181.
S臋dzia nie mo偶e by膰, bez uprzedniej zgody s膮du okre艣lonego w ustawie, poci膮gni臋ty
do odpowiedzialno艣ci karnej ani pozbawiony wolno艣ci. S臋dzia nie mo偶e by膰 zatrzy-
many lub aresztowany, z wyj膮tkiem uj臋cia go na gor膮cym uczynku przest臋pstwa,
je偶eli jego zatrzymanie jest niezb臋dne do zapewnienia prawid艂owego toku post臋po-
wania. O zatrzymaniu niezw艂ocznie powiadamia si臋 prezesa w艂a艣ciwego miejscowo
s膮du, kt贸ry mo偶e nakaza膰 natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Art. 182.
Udzia艂 obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwo艣ci okre艣la ustawa.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 38/38
Art. 183.
1. S膮d Najwy偶szy sprawuje nadz贸r nad dzia艂alno艣ci膮 s膮d贸w powszechnych i woj-
skowych w zakresie orzekania.
2. S膮d Najwy偶szy wykonuje tak偶e inne czynno艣ci okre艣lone w Konstytucji i usta-
wach.
3. Pierwszego Prezesa S膮du Najwy偶szego powo艂uje Prezydent Rzeczypospolitej na
sze艣cioletni膮 kadencj臋 spo艣r贸d kandydat贸w przedstawionych przez Zgromadze-
nie Og贸lne S臋dzi贸w S膮du Najwy偶szego.
Art. 184.
Naczelny S膮d Administracyjny oraz inne s膮dy administracyjne sprawuj膮, w zakresie
okre艣lonym w ustawie, kontrol臋 dzia艂alno艣ci administracji publicznej. Kontrola ta
obejmuje r贸wnie偶 orzekanie o zgodno艣ci z ustawami uchwa艂 organ贸w samorz膮du
terytorialnego i akt贸w normatywnych terenowych organ贸w administracji rz膮dowej.
Art. 185.
Prezesa Naczelnego S膮du Administracyjnego powo艂uje Prezydent Rzeczypospolitej
na sze艣cioletni膮 kadencj臋 spo艣r贸d kandydat贸w przedstawionych przez Zgromadzenie
Og贸lne S臋dzi贸w Naczelnego S膮du Administracyjnego.
Art. 186.
1. Krajowa Rada S膮downictwa stoi na stra偶y niezale偶no艣ci s膮d贸w i niezawis艂o艣ci
s臋dzi贸w.
2. Krajowa Rada S膮downictwa mo偶e wyst膮pi膰 do Trybuna艂u Konstytucyjnego z
wnioskiem w sprawie zgodno艣ci z Konstytucj膮 akt贸w normatywnych w zakre-
sie, w jakim dotycz膮 one niezale偶no艣ci s膮d贸w i niezawis艂o艣ci s臋dzi贸w.
Art. 187.
1. Krajowa Rada S膮downictwa sk艂ada si臋 z:
1) Pierwszego Prezesa S膮du Najwy偶szego, Ministra Sprawiedliwo艣ci, Prezesa
Naczelnego S膮du Administracyjnego i osoby powo艂anej przez Prezydenta
Rzeczypospolitej,
2) pi臋tnastu cz艂onk贸w wybranych spo艣r贸d s臋dzi贸w S膮du Najwy偶szego, s膮d贸w
powszechnych, s膮d贸w administracyjnych i s膮d贸w wojskowych,
3) czterech cz艂onk贸w wybranych przez Sejm spo艣r贸d pos艂贸w oraz dw贸ch
cz艂onk贸w wybranych przez Senat spo艣r贸d senator贸w.
2. Krajowa Rada S膮downictwa wybiera spo艣r贸d swoich cz艂onk贸w przewodnicz膮ce-
go i dw贸ch wiceprzewodnicz膮cych.
3. Kadencja wybranych cz艂onk贸w Krajowej Rady S膮downictwa trwa cztery lata.
4. Ustr贸j, zakres dzia艂ania i tryb pracy Krajowej Rady S膮downictwa oraz spos贸b
wyboru jej cz艂onk贸w okre艣la ustawa.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 39/39
TRYBUNAA KONSTYTUCYJNY
Art. 188.
Trybuna艂 Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1) zgodno艣ci ustaw i um贸w mi臋dzynarodowych z Konstytucj膮,
2) zgodno艣ci ustaw z ratyfikowanymi umowami mi臋dzynarodowymi, kt贸rych
ratyfikacja wymaga艂a uprzedniej zgody wyra偶onej w ustawie,
3) zgodno艣ci przepis贸w prawa, wydawanych przez centralne organy pa艅stwo-
we, z Konstytucj膮, ratyfikowanymi umowami mi臋dzynarodowymi i usta-
wami,
4) zgodno艣ci z Konstytucj膮 cel贸w lub dzia艂alno艣ci partii politycznych,
5) skargi konstytucyjnej, o kt贸rej mowa w art. 79 ust. 1.
Art. 189.
Trybuna艂 Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomi臋dzy centralnymi
konstytucyjnymi organami pa艅stwa.
Art. 190.
1. Orzeczenia Trybuna艂u Konstytucyjnego maj膮 moc powszechnie obowi膮zuj膮c膮 i
s膮 ostateczne.
2. Orzeczenia Trybuna艂u Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188
podlegaj膮 niezw艂ocznemu og艂oszeniu w organie urz臋dowym, w kt贸rym akt nor-
matywny by艂 og艂oszony. Je偶eli akt nie by艂 og艂oszony, orzeczenie og艂asza si臋 w
Dzienniku Urz臋dowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".
3. Orzeczenie Trybuna艂u Konstytucyjnego wchodzi w 偶ycie z dniem og艂oszenia,
jednak Trybuna艂 Konstytucyjny mo偶e okre艣li膰 inny termin utraty mocy obowi膮-
zuj膮cej aktu normatywnego. Termin ten nie mo偶e przekroczy膰 osiemnastu mie-
si臋cy, gdy chodzi o ustaw臋, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu
miesi臋cy. W przypadku orzecze艅, kt贸re wi膮偶膮 si臋 z nak艂adami finansowymi nie
przewidzianymi w ustawie bud偶etowej, Trybuna艂 Konstytucyjny okre艣la termin
utraty mocy obowi膮zuj膮cej aktu normatywnego po zapoznaniu si臋 z opini膮 Rady
Ministr贸w.
4. Orzeczenie Trybuna艂u Konstytucyjnego o niezgodno艣ci z Konstytucj膮, umow膮
mi臋dzynarodow膮 lub z ustaw膮 aktu normatywnego, na podstawie kt贸rego zosta-
艂o wydane prawomocne orzeczenie s膮dowe, ostateczna decyzja administracyjna
lub rozstrzygni臋cie w innych sprawach, stanowi podstaw臋 do wznowienia post臋-
powania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygni臋cia na zasadach i w trybie
okre艣lonych w przepisach w艂a艣ciwych dla danego post臋powania.
5. Orzeczenia Trybuna艂u Konstytucyjnego zapadaj膮 wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w.
Art. 191.
1. Z wnioskiem w sprawach, o kt贸rych mowa w art. 188, do Trybuna艂u Konstytu-
cyjnego wyst膮pi膰 mog膮:
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 40/40
1) Prezydent Rzeczypospolitej, Marsza艂ek Sejmu, Marsza艂ek Senatu, Prezes
Rady Ministr贸w, 50 pos艂贸w, 30 senator贸w, Pierwszy Prezes S膮du Najwy偶-
szego, Prezes Naczelnego S膮du Administracyjnego, Prokurator Generalny,
Prezes Najwy偶szej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich,
2) Krajowa Rada S膮downictwa w zakresie, o kt贸rym mowa w art. 186 ust. 2,
3) organy stanowi膮ce jednostek samorz膮du terytorialnego,
4) og贸lnokrajowe organy zwi膮zk贸w zawodowych oraz og贸lnokrajowe w艂adze
organizacji pracodawc贸w i organizacji zawodowych,
5) ko艣cio艂y i inne zwi膮zki wyznaniowe,
6) podmioty okre艣lone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym.
2. Podmioty, o kt贸rych mowa w w ust. 1 pkt 3-5, mog膮 wyst膮pi膰 z takim wnio-
skiem, je偶eli akt normatywny dotyczy spraw obj臋tych ich zakresem dzia艂ania.
Art. 192.
Z wnioskiem w sprawach, o kt贸rych mowa w art. 189, do Trybuna艂u Konstytucyjne-
go wyst膮pi膰 mog膮: Prezydent Rzeczypospolitej, Marsza艂ek Sejmu, Marsza艂ek Sena-
tu, Prezes Rady Ministr贸w, Pierwszy Prezes S膮du Najwy偶szego, Prezes Naczelnego
S膮du Administracyjnego i Prezes Najwy偶szej Izby Kontroli.
Art. 193.
Ka偶dy s膮d mo偶e przedstawi膰 Trybuna艂owi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do
zgodno艣ci aktu normatywnego z Konstytucj膮, ratyfikowanymi umowami mi臋dzyna-
rodowymi lub ustaw膮, je偶eli od odpowiedzi na pytanie prawne zale偶y rozstrzygni臋-
cie sprawy tocz膮cej si臋 przed s膮dem.
Art. 194.
1. Trybuna艂 Konstytucyjny sk艂ada si臋 z 15 s臋dzi贸w, wybieranych indywidualnie
przez Sejm na 9 lat spo艣r贸d os贸b wyr贸偶niaj膮cych si臋 wiedz膮 prawnicz膮. Ponow-
ny wyb贸r do sk艂adu Trybuna艂u jest niedopuszczalny.
2. Prezesa i Wiceprezesa Trybuna艂u Konstytucyjnego powo艂uje Prezydent Rzeczy-
pospolitej spo艣r贸d kandydat贸w przedstawionych przez Zgromadzenie Og贸lne
S臋dzi贸w Trybuna艂u Konstytucyjnego.
Art. 195.
1. S臋dziowie Trybuna艂u Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urz臋du s膮 nie-
zawi艣li i podlegaj膮 tylko Konstytucji.
2. S臋dziom Trybuna艂u Konstytucyjnego zapewnia si臋 warunki pracy i wynagrodze-
nie odpowiadaj膮ce godno艣ci urz臋du oraz zakresowi ich obowi膮zk贸w.
3. S臋dziowie Trybuna艂u Konstytucyjnego w okresie zajmowania stanowiska nie
mog膮 nale偶e膰 do partii politycznej, zwi膮zku zawodowego ani prowadzi膰 dzia艂al-
no艣ci publicznej nie daj膮cej si臋 pogodzi膰 z zasadami niezale偶no艣ci s膮d贸w i nie-
zawis艂o艣ci s臋dzi贸w.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 41/41
Art. 196.
S臋dzia Trybuna艂u Konstytucyjnego nie mo偶e by膰, bez uprzedniej zgody Trybuna艂u
Konstytucyjnego, poci膮gni臋ty do odpowiedzialno艣ci karnej ani pozbawiony wolno-
艣ci. S臋dzia nie mo偶e by膰 zatrzymany lub aresztowany, z wyj膮tkiem uj臋cia go na go-
r膮cym uczynku przest臋pstwa, je偶eli jego zatrzymanie jest niezb臋dne do zapewnienia
prawid艂owego toku post臋powania. O zatrzymaniu niezw艂ocznie powiadamia si臋 Pre-
zesa Trybuna艂u Konstytucyjnego, kt贸ry mo偶e nakaza膰 natychmiastowe zwolnienie
zatrzymanego.
Art. 197.
Organizacj臋 Trybuna艂u Konstytucyjnego oraz tryb post臋powania przed Trybuna艂em
okre艣la ustawa.
TRYBUNAA STANU
Art. 198.
1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w zwi膮zku z zajmowanym stanowiskiem
lub w zakresie swojego urz臋dowania, odpowiedzialno艣膰 konstytucyjn膮 przed
Trybuna艂em Stanu ponosz膮: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Mini-
str贸w oraz cz艂onkowie Rady Ministr贸w, Prezes Narodowego Banku Polskiego,
Prezes Najwy偶szej Izby Kontroli, cz艂onkowie Krajowej Rady Radiofonii i Tele-
wizji, osoby, kt贸rym Prezes Rady Ministr贸w powierzy艂 kierowanie minister-
stwem, oraz Naczelny Dow贸dca Si艂 Zbrojnych.
2. Odpowiedzialno艣膰 konstytucyjn膮 przed Trybuna艂em Stanu ponosz膮 r贸wnie偶 po-
s艂owie i senatorowie w zakresie okre艣lonym w art. 107.
3. Rodzaje kar orzekanych przez Trybuna艂 Stanu okre艣la ustawa.
Art. 199.
1. Trybuna艂 Stanu sk艂ada si臋 z przewodnicz膮cego, 2 zast臋pc贸w przewodnicz膮cego i
16 cz艂onk贸w wybieranych przez Sejm spoza grona pos艂贸w i senator贸w na czas
kadencji Sejmu. Zast臋pcy przewodnicz膮cego Trybuna艂u oraz co najmniej po艂o-
wa cz艂onk贸w Trybuna艂u Stanu powinni mie膰 kwalifikacje wymagane do zajmo-
wania stanowiska s臋dziego.
2. Przewodnicz膮cym Trybuna艂u Stanu jest Pierwszy Prezes S膮du Najwy偶szego.
3. Cz艂onkowie Trybuna艂u Stanu w sprawowaniu funkcji s臋dziego Trybuna艂u Stanu
s膮 niezawi艣li i podlegaj膮 tylko Konstytucji oraz ustawom.
Art. 200.
Cz艂onek Trybuna艂u Stanu nie mo偶e by膰 bez uprzedniej zgody Trybuna艂u Stanu po-
ci膮gni臋ty do odpowiedzialno艣ci karnej ani pozbawiony wolno艣ci. Cz艂onek Trybuna艂u
Stanu nie mo偶e by膰 zatrzymany lub aresztowany, z wyj膮tkiem uj臋cia go na gor膮cym
uczynku przest臋pstwa, je偶eli jego zatrzymanie jest niezb臋dne do zapewnienia prawi-
d艂owego toku post臋powania. O zatrzymaniu niezw艂ocznie powiadamia si臋 przewod-
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 42/42
nicz膮cego Trybuna艂u Stanu, kt贸ry mo偶e nakaza膰 natychmiastowe zwolnienie za-
trzymanego.
Art. 201.
Organizacj臋 Trybuna艂u Stanu oraz tryb post臋powania przed Trybuna艂em okre艣la
ustawa.
Rozdzia艂 IX
ORGANY KONTROLI PACSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA
NAJWY呕SZA IZBA KONTROLI
Art. 202.
1. Najwy偶sza Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli pa艅stwowej.
2. Najwy偶sza Izba Kontroli podlega Sejmowi.
3. Najwy偶sza Izba Kontroli dzia艂a na zasadach kolegialno艣ci.
Art. 203.
1. Najwy偶sza Izba Kontroli kontroluje dzia艂alno艣膰 organ贸w administracji rz膮dowej,
Narodowego Banku Polskiego, pa艅stwowych os贸b prawnych i innych pa艅stwo-
wych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalno艣ci, gospodarno艣ci,
celowo艣ci i rzetelno艣ci.
2. Najwy偶sza Izba Kontroli mo偶e kontrolowa膰 dzia艂alno艣膰 organ贸w samorz膮du te-
rytorialnego, komunalnych os贸b prawnych i innych komunalnych jednostek or-
ganizacyjnych z punktu widzenia legalno艣ci, gospodarno艣ci i rzetelno艣ci.
3. Najwy偶sza Izba Kontroli mo偶e r贸wnie偶 kontrolowa膰 z punktu widzenia legalno-
艣ci i gospodarno艣ci dzia艂alno艣膰 innych jednostek organizacyjnych i podmiot贸w
gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystuj膮 one maj膮tek lub 艣rodki pa艅-
stwowe lub komunalne oraz wywi膮zuj膮 si臋 z zobowi膮za艅 finansowych na rzecz
pa艅stwa.
Art. 204.
1. Najwy偶sza Izba Kontroli przedk艂ada Sejmowi:
1) analiz臋 wykonania bud偶etu pa艅stwa i za艂o偶e艅 polityki pieni臋偶nej,
2) opini臋 w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministr贸w,
3) informacje o wynikach kontroli, wnioski i wyst膮pienia, okre艣lone w ustawie.
2. Najwy偶sza Izba Kontroli przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej
dzia艂alno艣ci.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 43/43
Art. 205.
1. Prezes Najwy偶szej Izby Kontroli jest powo艂ywany przez Sejm za zgod膮 Senatu
na 6 lat i mo偶e by膰 ponownie powo艂any tylko raz.
2. Prezes Najwy偶szej Izby Kontroli nie mo偶e zajmowa膰 innego stanowiska, z wy-
j膮tkiem stanowiska profesora szko艂y wy偶szej, ani wykonywa膰 innych zaj臋膰 za-
wodowych.
3. Prezes Najwy偶szej Izby Kontroli nie mo偶e nale偶e膰 do partii politycznej, zwi膮zku
zawodowego ani prowadzi膰 dzia艂alno艣ci publicznej nie daj膮cej si臋 pogodzi膰 z
godno艣ci膮 jego urz臋du.
Art. 206.
Prezes Najwy偶szej Izby Kontroli nie mo偶e by膰 bez uprzedniej zgody Sejmu poci膮-
gni臋ty do odpowiedzialno艣ci karnej ani pozbawiony wolno艣ci. Prezes Najwy偶-
szej Izby Kontroli nie mo偶e by膰 zatrzymany lub aresztowany, z wyj膮tkiem uj臋cia go
na gor膮cym uczynku przest臋pstwa i je偶eli jego zatrzymanie jest niezb臋dne do za-
pewnienia prawid艂owego toku post臋powania. O zatrzymaniu niezw艂ocznie powiada-
mia si臋 Marsza艂ka Sejmu, kt贸ry mo偶e nakaza膰 natychmiastowe zwolnienie zatrzy-
manego.
Art. 207.
Organizacj臋 oraz tryb dzia艂ania Najwy偶szej Izby Kontroli okre艣la ustawa.
RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH
Art. 208.
1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na stra偶y wolno艣ci i praw cz艂owieka i obywa-
tela okre艣lonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych.
2. Zakres i spos贸b dzia艂ania Rzecznika Praw Obywatelskich okre艣la ustawa.
Art. 209.
1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powo艂ywany przez Sejm za zgod膮 Senatu na
5 lat.
2. Rzecznik Praw Obywatelskich nie mo偶e zajmowa膰 innego stanowiska, z wyj膮t-
kiem stanowiska profesora szko艂y wy偶szej, ani wykonywa膰 innych zaj臋膰 zawo-
dowych.
3. Rzecznik Praw Obywatelskich nie mo偶e nale偶e膰 do partii politycznej, zwi膮zku
zawodowego ani prowadzi膰 dzia艂alno艣ci publicznej nie daj膮cej si臋 pogodzi膰 z
godno艣ci膮 jego urz臋du.
Art. 210.
Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej dzia艂alno艣ci niezawis艂y, niezale偶ny od
innych organ贸w pa艅stwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach okre-
艣lonych w ustawie.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 44/44
Art. 211.
Rzecznik Praw Obywatelskich nie mo偶e by膰 bez uprzedniej zgody Sejmu poci膮gni臋-
ty do odpowiedzialno艣ci karnej ani pozbawiony wolno艣ci. Rzecznik Praw Obywatel-
skich nie mo偶e by膰 zatrzymany lub aresztowany, z wyj膮tkiem uj臋cia go na gor膮cym
uczynku przest臋pstwa i je偶eli jego zatrzymanie jest niezb臋dne do zapewnienia pra-
wid艂owego toku post臋powania. O zatrzymaniu niezw艂ocznie powiadamia si臋 Mar-
sza艂ka Sejmu, kt贸ry mo偶e nakaza膰 natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Art. 212.
Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej dzia艂alno-
艣ci oraz o stanie przestrzegania wolno艣ci i praw cz艂owieka i obywatela.
KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI
Art. 213.
1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na stra偶y wolno艣ci s艂owa, prawa do in-
formacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji.
2. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydaje rozporz膮dzenia, a w sprawach in-
dywidualnych podejmuje uchwa艂y.
Art. 214.
1. Cz艂onkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji s膮 powo艂ywani przez Sejm,
Senat i Prezydenta Rzeczypospolitej.
2. Cz艂onek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nie mo偶e nale偶e膰 do partii poli-
tycznej, zwi膮zku zawodowego ani prowadzi膰 dzia艂alno艣ci publicznej nie daj膮cej
si臋 pogodzi膰 z godno艣ci膮 pe艂nionej funkcji.
Art. 215.
Zasady i tryb dzia艂ania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, jej organizacj臋 oraz
szczeg贸艂owe zasady powo艂ywania jej cz艂onk贸w okre艣la ustawa.
Rozdzia艂 X
FINANSE PUBLICZNE
Art. 216.
1. 艢rodki finansowe na cele publiczne s膮 gromadzone i wydatkowane w spos贸b
okre艣lony w ustawie.
2. Nabywanie, zbywanie i obci膮偶anie nieruchomo艣ci, udzia艂贸w lub akcji oraz emi-
sja papier贸w warto艣ciowych przez Skarb Pa艅stwa, Narodowy Bank Polski lub
inne pa艅stwowe osoby prawne nast臋puje na zasadach i w trybie okre艣lonych w
ustawie.
3. Ustanowienie monopolu nast臋puje w drodze ustawy.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 45/45
4. Zaci膮ganie po偶yczek oraz udzielanie gwarancji i por臋cze艅 finansowych przez
pa艅stwo nast臋puje na zasadach i w trybie okre艣lonych w ustawie.
5. Nie wolno zaci膮ga膰 po偶yczek lub udziela膰 gwarancji i por臋cze艅 finansowych, w
nast臋pstwie kt贸rych pa艅stwowy d艂ug publiczny przekroczy 3/5 warto艣ci roczne-
go produktu krajowego brutto. Spos贸b obliczania warto艣ci rocznego produktu
krajowego brutto oraz pa艅stwowego d艂ugu publicznego okre艣la ustawa.
Art. 217.
Nak艂adanie podatk贸w, innych danin publicznych, okre艣lanie podmiot贸w, przedmio-
t贸w opodatkowania i stawek podatkowych, a tak偶e zasad przyznawania ulg i umo-
rze艅 oraz kategorii podmiot贸w zwolnionych od podatk贸w nast臋puje w drodze usta-
wy.
Art. 218.
Organizacj臋 Skarbu Pa艅stwa oraz spos贸b zarz膮dzania maj膮tkiem Skarbu Pa艅stwa
okre艣la ustawa.
Art. 219.
1. Sejm uchwala bud偶et pa艅stwa na rok bud偶etowy w formie ustawy bud偶etowej.
2. Zasady i tryb opracowania projektu bud偶etu pa艅stwa, stopie艅 jego szczeg贸艂owo-
艣ci oraz wymagania, kt贸rym powinien odpowiada膰 projekt ustawy bud偶etowej, a
tak偶e zasady i tryb wykonywania ustawy bud偶etowej okre艣la ustawa.
3. W wyj膮tkowych przypadkach dochody i wydatki pa艅stwa w okresie kr贸tszym
ni偶 rok mo偶e okre艣la膰 ustawa o prowizorium bud偶etowym. Przepisy dotycz膮ce
projektu ustawy bud偶etowej stosuje si臋 odpowiednio do projektu ustawy o pro-
wizorium bud偶etowym.
4. Je偶eli ustawa bud偶etowa albo ustawa o prowizorium bud偶etowym nie wesz艂y w
偶ycie w dniu rozpocz臋cia roku bud偶etowego, Rada Ministr贸w prowadzi gospo-
dark臋 finansow膮 na podstawie przed艂o偶onego projektu ustawy.
Art. 220.
1. Zwi臋kszenie wydatk贸w lub ograniczenie dochod贸w planowanych przez Ra-
d臋 Ministr贸w nie mo偶e powodowa膰 ustalenia przez Sejm wi臋kszego deficytu
bud偶etowego ni偶 przewidziany w projekcie ustawy bud偶etowej.
2. Ustawa bud偶etowa nie mo偶e przewidywa膰 pokrywania deficytu bud偶etowego
przez zaci膮ganie zobowi膮zania w centralnym banku pa艅stwa.
Art. 221.
Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy bud偶etowej, ustawy o prowizorium
bud偶etowym, zmiany ustawy bud偶etowej, ustawy o zaci膮ganiu d艂ugu publicznego
oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez pa艅stwo przys艂uguje wy艂膮cz-
nie Radzie Ministr贸w.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 46/46
Art. 222.
Rada Ministr贸w przedk艂ada Sejmowi najp贸zniej na 3 miesi膮ce przed rozpocz臋ciem
roku bud偶etowego projekt ustawy bud偶etowej na rok nast臋pny. W wyj膮tkowych
przypadkach mo偶liwe jest p贸zniejsze przed艂o偶enie projektu.
Art. 223.
Senat mo偶e uchwali膰 poprawki do ustawy bud偶etowej w ci膮gu 20 dni od dnia prze-
kazania jej Senatowi.
Art. 224.
1. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ci膮gu 7 dni ustaw臋 bud偶etow膮 albo
ustaw臋 o prowizorium bud偶etowym przedstawion膮 przez Marsza艂ka Sejmu. Do
ustawy bud偶etowej i ustawy o prowizorium bud偶etowym nie stosuje si臋 przepisu
art. 122 ust. 5.
2. W przypadku zwr贸cenia si臋 Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybuna艂u Konsty-
tucyjnego w sprawie zgodno艣ci z Konstytucj膮 ustawy bud偶etowej albo ustawy o
prowizorium bud偶etowym przed jej podpisaniem, Trybuna艂 orzeka w tej sprawie
nie p贸zniej ni偶 w ci膮gu 2 miesi臋cy od dnia z艂o偶enia wniosku w Trybunale.
Art. 225.
Je偶eli w ci膮gu 4 miesi臋cy od dnia przed艂o偶enia Sejmowi projektu ustawy bud偶etowej
nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezy-
dent Rzeczypospolitej mo偶e w ci膮gu 14 dni zarz膮dzi膰 skr贸cenie kadencji Sejmu.
Art. 226.
1. Rada Ministr贸w w ci膮gu 5 miesi臋cy od zako艅czenia roku bud偶etowego przed-
k艂ada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy bud偶etowej wraz z informacj膮
o stanie zad艂u偶enia pa艅stwa.
2. Sejm rozpatruje przed艂o偶one sprawozdanie i po zapoznaniu si臋 z opini膮 Najwy偶-
szej Izby Kontroli podejmuje, w ci膮gu 90 dni od dnia przed艂o偶enia Sejmowi
sprawozdania, uchwa艂臋 o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Mini-
str贸w absolutorium.
Art. 227.
1. Centralnym bankiem pa艅stwa jest Narodowy Bank Polski. Przys艂uguje mu wy-
艂膮czne prawo emisji pieni膮dza oraz ustalania i realizowania polityki pieni臋偶nej.
Narodowy Bank Polski odpowiada za warto艣膰 polskiego pieni膮dza.
2. Organami Narodowego Banku Polskiego s膮: Prezes Narodowego Banku Pol-
skiego, Rada Polityki Pieni臋偶nej oraz Zarz膮d Narodowego Banku Polskiego.
3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powo艂ywany przez Sejm na wniosek
Prezydenta Rzeczypospolitej na 6 lat.
4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie mo偶e nale偶e膰 do partii politycznej,
zwi膮zku zawodowego ani prowadzi膰 dzia艂alno艣ci publicznej nie daj膮cej si臋 po-
godzi膰 z godno艣ci膮 jego urz臋du.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 47/47
5. W sk艂ad Rady Polityki Pieni臋偶nej wchodz膮 Prezes Narodowego Banku Polskiego
jako przewodnicz膮cy oraz osoby wyr贸偶niaj膮ce si臋 wiedz膮 z zakresu finans贸w,
powo艂ywane na 6 lat, w r贸wnej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm
i Senat.
6. Rada Polityki Pieni臋偶nej ustala corocznie za艂o偶enia polityki pieni臋偶nej i przed-
k艂ada je do wiadomo艣ci Sejmowi r贸wnocze艣nie z przed艂o偶eniem przez Ra-
d臋 Ministr贸w projektu ustawy bud偶etowej. Rada Polityki Pieni臋偶nej, w ci膮gu 5
miesi臋cy od zako艅czenia roku bud偶etowego, sk艂ada Sejmowi sprawozdanie z
wykonania za艂o偶e艅 polityki pieni臋偶nej.
7. Organizacj臋 i zasady dzia艂ania Narodowego Banku Polskiego oraz szczeg贸艂owe
zasady powo艂ywania i odwo艂ywania jego organ贸w okre艣la ustawa.
Rozdzia艂 XI
STANY NADZWYCZAJNE
Art. 228.
1. W sytuacjach szczeg贸lnych zagro偶e艅, je偶eli zwyk艂e 艣rodki konstytucyjne s膮 nie-
wystarczaj膮ce, mo偶e zosta膰 wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan
wojenny, stan wyj膮tkowy lub stan kl臋ski 偶ywio艂owej.
2. Stan nadzwyczajny mo偶e by膰 wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w dro-
dze rozporz膮dzenia, kt贸re podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiado-
mo艣ci.
3. Zasady dzia艂ania organ贸w w艂adzy publicznej oraz zakres, w jakim mog膮 zosta膰
ograniczone wolno艣ci i prawa cz艂owieka i obywatela w czasie poszczeg贸lnych
stan贸w nadzwyczajnych, okre艣la ustawa.
4. Ustawa mo偶e okre艣li膰 podstawy, zakres i tryb wyr贸wnywania strat maj膮tkowych
wynikaj膮cych z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolno艣ci i praw
cz艂owieka i obywatela.
5. Dzia艂ania podj臋te w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego musz膮 odpo-
wiada膰 stopniowi zagro偶enia i powinny zmierza膰 do jak najszybszego przywr贸-
cenia normalnego funkcjonowania pa艅stwa.
6. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mog膮 by膰 zmienione: Konstytucja, ordyna-
cje wyborcze do Sejmu, Senatu i organ贸w samorz膮du terytorialnego, ustawa o
wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.
7. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ci膮gu 90 dni po jego zako艅czeniu nie
mo偶e by膰 skr贸cona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum og贸lnokrajo-
we, nie mog膮 by膰 przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organ贸w samo-
rz膮du terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych
organ贸w ulegaj膮 odpowiedniemu przed艂u偶eniu. Wybory do organ贸w samorz膮du
terytorialnego s膮 mo偶liwe tylko tam, gdzie nie zosta艂 wprowadzony stan nad-
zwyczajny.
Art. 229.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 48/48
W razie zewn臋trznego zagro偶enia pa艅stwa, zbrojnej napa艣ci na terytorium Rzeczpo-
spolitej Polskiej lub gdy z umowy mi臋dzynarodowej wynika zobowi膮zanie do
wsp贸lnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady
Ministr贸w mo偶e wprowadzi膰 stan wojenny na cz臋艣ci albo na ca艂ym terytorium pa艅-
stwa.
Art. 230.
1. W razie zagro偶enia konstytucyjnego ustroju pa艅stwa, bezpiecze艅stwa obywateli
lub porz膮dku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Mini-
str贸w mo偶e wprowadzi膰, na czas oznaczony, nie d艂u偶szy ni偶 90 dni, stan wyj膮t-
kowy na cz臋艣ci albo na ca艂ym terytorium pa艅stwa.
2. Przed艂u偶enie stanu wyj膮tkowego mo偶e nast膮pi膰 tylko raz, za zgod膮 Sejmu i na
czas nie d艂u偶szy ni偶 60 dni.
Art. 231.
Rozporz膮dzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyj膮tkowego Prezydent Rze-
czypospolitej przedstawia Sejmowi w ci膮gu 48 godzin od podpisania rozporz膮dze-
nia. Sejm niezw艂ocznie rozpatruje rozporz膮dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej.
Sejm mo偶e je uchyli膰 bezwzgl臋dn膮 wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w w obecno艣ci co najmniej
po艂owy ustawowej liczby pos艂贸w.
Art. 232.
W celu zapobie偶enia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych nosz膮-
cych znamiona kl臋ski 偶ywio艂owej oraz w celu ich usuni臋cia Rada Ministr贸w mo偶e
wprowadzi膰 na czas oznaczony, nie d艂u偶szy ni偶 30 dni, stan kl臋ski 偶ywio艂owej na
cz臋艣ci albo na ca艂ym terytorium pa艅stwa. Przed艂u偶enie tego stanu mo偶e nast膮pi膰 za
zgod膮 Sejmu.
Art. 233.
1. Ustawa okre艣laj膮ca zakres ogranicze艅 wolno艣ci i praw cz艂owieka i obywatela w
czasie stanu wojennego i wyj膮tkowego nie mo偶e ogranicza膰 wolno艣ci i praw
okre艣lonych w art. 30 (godno艣膰 cz艂owieka), art. 34 i art. 36 (obywatelstwo), art.
38 (ochrona 偶ycia), art. 39, art. 40 i art. 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie), art.
42 (ponoszenie odpowiedzialno艣ci karnej), art. 45 (dost臋p do s膮du), art. 47 (do-
bra osobiste), art. 53 (sumienie i religia), art. 63 (petycje) oraz art. 48 i art. 72
(rodzina i dziecko).
2. Niedopuszczalne jest ograniczenie wolno艣ci i praw cz艂owieka i obywatela wy-
艂膮cznie z powodu rasy, p艂ci, j臋zyka, wyznania lub jego braku, pochodzenia spo-
艂ecznego, urodzenia oraz maj膮tku.
3. Ustawa okre艣laj膮ca zakres ogranicze艅 wolno艣ci i praw cz艂owieka i obywatela w
stanie kl臋ski 偶ywio艂owej mo偶e ogranicza膰 wolno艣ci i prawa okre艣lone w art. 22
(wolno艣膰 dzia艂alno艣ci gospodarczej), art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolno艣膰 osobista), art.
50 (nienaruszalno艣膰 mieszkania), art. 52 ust. 1 (wolno艣膰 poruszania si臋 i pobytu
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art.
64 (prawo w艂asno艣ci), art. 65 ust. 1 (wolno艣膰 pracy), art. 66 ust. 1 (prawo do
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 49/49
bezpiecznych i higienicznych warunk贸w pracy) oraz art. 66 ust. 2 (prawo do
wypoczynku).
Art. 234.
1. Je偶eli w czasie stanu wojennego Sejm nie mo偶e zebra膰 si臋 na posiedzenie, Pre-
zydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministr贸w wydaje rozporz膮dzenia z
moc膮 ustawy w zakresie i w granicach okre艣lonych w art. 228 ust. 3-5. Rozpo-
rz膮dzenia te podlegaj膮 zatwierdzeniu przez Sejm na najbli偶szym posiedzeniu.
2. Rozporz膮dzenia, o kt贸rych mowa w ust. 1, maj膮 charakter zr贸de艂 powszechnie
obowi膮zuj膮cego prawa.
Rozdzia艂 XII
ZMIANA KONSTYTUCJI
Art. 235.
1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji mo偶e przed艂o偶y膰 co najmniej 1/5 ustawo-
wej liczby pos艂贸w, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.
2. Zmiana Konstytucji nast臋puje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym
brzmieniu przez Sejm i nast臋pnie w terminie nie d艂u偶szym ni偶 60 dni przez Se-
nat.
3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji mo偶e odby膰 si臋 nie
wcze艣niej ni偶 trzydziestego dnia od dnia przed艂o偶enia Sejmowi projektu ustawy.
4. Ustaw臋 o zmianie Konstytucji uchwala Sejm wi臋kszo艣ci膮 co najmniej 2/3 g艂o-
s贸w w obecno艣ci co najmniej po艂owy ustawowej liczby pos艂贸w oraz Senat bez-
wzgl臋dn膮 wi臋kszo艣ci膮 g艂os贸w w obecno艣ci co najmniej po艂owy ustawowej licz-
by senator贸w.
5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniaj膮cej przepisy rozdzia艂贸w I, II lub XII
Konstytucji mo偶e odby膰 si臋 nie wcze艣niej ni偶 sze艣膰dziesi膮tego dnia po pierw-
szym czytaniu projektu tej ustawy.
6. Je偶eli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepis贸w rozdzia艂u I, II lub XII,
podmioty okre艣lone w ust. 1 mog膮 za偶膮da膰, w terminie 45 dni od dnia uchwale-
nia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzaj膮cego. Z wnio-
skiem w tej sprawie podmioty te zwracaj膮 si臋 do Marsza艂ka Sejmu, kt贸ry zarz膮-
dza niezw艂ocznie przeprowadzenie referendum w ci膮gu 60 dni od dnia z艂o偶enia
wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyj臋ta, je偶eli za t膮 zmian膮 opowiedzia艂a
si臋 wi臋kszo艣膰 g艂osuj膮cych.
7. Po zako艅czeniu post臋powania okre艣lonego w ust. 4 i 6 Marsza艂ek Sejmu przed-
stawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwalon膮 ustaw臋 do podpisu. Prezydent
Rzeczypospolitej podpisuje ustaw臋 w ci膮gu 21 dni od dnia przedstawienia i za-
rz膮dza jej og艂oszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 50/50
Rozdzia艂 XIII
PRZEPISY PRZEJ艢CIOWE I KOCCOWE
Art. 236.
1. W okresie 2 lat od dnia wej艣cia w 偶ycie Konstytucji Rada Ministr贸w przedstawi
Sejmowi projekty ustaw niezb臋dnych do stosowania Konstytucji.
2. Ustawy wprowadzaj膮ce w 偶ycie art. 176 ust. 1 w zakresie dotycz膮cym post臋po-
wania przed s膮dami administracyjnymi zostan膮 uchwalone przed up艂ywem 5 lat
od dnia wej艣cia w 偶ycie Konstytucji. Do czasu wej艣cia w 偶ycie tych ustaw obo-
wi膮zuj膮 przepisy dotycz膮ce rewizji nadzwyczajnej od orzecze艅 Naczelnego S膮-
du Administracyjnego.
Art. 237.
1. W okresie 4 lat od dnia wej艣cia w 偶ycie Konstytucji w sprawach o wykroczenia
orzekaj膮 kolegia do spraw wykrocze艅 przy s膮dach rejonowych, przy czym o ka-
rze aresztu orzeka s膮d.
2. Odwo艂anie od orzeczenia kolegium rozpoznaje s膮d.
Art. 238.
1. Kadencja konstytucyjnych organ贸w w艂adzy publicznej i os贸b wchodz膮cych w
ich sk艂ad wybranych lub powo艂anych przed wej艣ciem w 偶ycie Konstytucji ko艅-
czy si臋 z up艂ywem okresu ustalonego w przepisach obowi膮zuj膮cych przed dniem
wej艣cia w 偶ycie Konstytucji.
2. W przypadku gdy przepisy obowi膮zuj膮ce przed dniem wej艣cia w 偶ycie Konsty-
tucji nie ustala艂y tej kadencji, a od dnia wyboru lub powo艂ania up艂yn膮艂 okres
d艂u偶szy ni偶 ustalony przez Konstytucj臋, kadencja konstytucyjna organ贸w w艂a-
dzy publicznej lub os贸b wchodz膮cych w ich sk艂ad up艂ywa po roku od dnia wej-
艣cia w 偶ycie Konstytucji.
3. W przypadku gdy przepisy obowi膮zuj膮ce przed dniem wej艣cia w 偶ycie Konsty-
tucji nie ustala艂y tej kadencji, a od dnia wyboru lub powo艂ania up艂yn膮艂 okres
kr贸tszy ni偶 ustalony przez Konstytucj臋 dla konstytucyjnych organ贸w w艂adzy
publicznej lub os贸b wchodz膮cych w ich sk艂ad, czas, w kt贸rym organy te lub
osoby pe艂ni艂y funkcje wed艂ug przepis贸w dotychczasowych, wlicza si臋 do kaden-
cji ustalonej w Konstytucji.
Art. 239.
1. W okresie 2 lat od dnia wej艣cia w 偶ycie Konstytucji orzeczenia Trybuna艂u Kon-
stytucyjnego o niezgodno艣ci z Konstytucj膮 ustaw uchwalonych przed dniem jej
wej艣cia w 偶ycie nie s膮 ostateczne i podlegaj膮 rozpatrzeniu przez Sejm, kt贸ry
mo偶e odrzuci膰 orzeczenie Trybuna艂u Konstytucyjnego wi臋kszo艣ci膮 2/3 g艂os贸w,
w obecno艣ci co najmniej po艂owy ustawowej liczby pos艂贸w. Nie dotyczy to orze-
cze艅 wydanych w nast臋pstwie pyta艅 prawnych do Trybuna艂u Konstytucyjnego.
2. Post臋powanie w sprawach o ustalenie przez Trybuna艂 Konstytucyjny powszech-
nie obowi膮zuj膮cej wyk艂adni ustaw, wszcz臋te przed wej艣ciem w 偶ycie Konstytu-
cji, podlega umorzeniu.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 51/51
3. Z dniem wej艣cia w 偶ycie Konstytucji uchwa艂y Trybuna艂u Konstytucyjnego w
sprawie ustalenia wyk艂adni ustaw trac膮 moc powszechnie obowi膮zuj膮c膮. W mo-
cy pozostaj膮 prawomocne wyroki s膮du oraz inne prawomocne decyzje organ贸w
w艂adzy publicznej, podj臋te z uwzgl臋dnieniem znaczenia przepis贸w ustalonego
przez Trybuna艂 Konstytucyjny w drodze powszechnie obowi膮zuj膮cej wyk艂adni
ustaw.
Art. 240.
W okresie roku od dnia wej艣cia w 偶ycie Konstytucji ustawa bud偶etowa mo偶e prze-
widywa膰 pokrywanie deficytu bud偶etowego przez zaci膮ganie zobowi膮za艅 w central-
nym banku pa艅stwa.
Art. 241.
1. Umowy mi臋dzynarodowe ratyfikowane dotychczas przez Rzeczpospolit膮 Polsk膮
na podstawie obowi膮zuj膮cych w czasie ich ratyfikacji przepis贸w konstytucyj-
nych i og艂oszone w Dzienniku Ustaw uznaje si臋 za umowy ratyfikowane za
uprzedni膮 zgod膮 wyra偶on膮 w ustawie i stosuje si臋 do nich przepisy art. 91 Kon-
stytucji, je偶eli z tre艣ci umowy mi臋dzynarodowej wynika, 偶e dotycz膮 one katego-
rii spraw wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji.
2. Rada Ministr贸w w ci膮gu 2 lat od wej艣cia w 偶ycie Konstytucji przedstawi Sej-
mowi wykaz um贸w mi臋dzynarodowych zawieraj膮cych postanowienia niezgodne
z Konstytucj膮.
3. Senatorowie wybrani przed dniem wej艣cia w 偶ycie Konstytucji, kt贸rzy nie uko艅-
czyli 30 lat, zachowuj膮 swoje mandaty do ko艅ca kadencji, na kt贸r膮 zostali wy-
brani.
4. Po艂膮czenie mandatu pos艂a lub senatora z funkcj膮 lub zatrudnieniem, kt贸rych do-
tyczy zakaz okre艣lony w art. 103, powoduje wyga艣ni臋cie mandatu po up艂ywie
miesi膮ca od dnia wej艣cia w 偶ycie Konstytucji, chyba 偶e pose艂 albo senator wcze-
艣niej zrzeknie si臋 funkcji albo ustanie zatrudnienie.
5. Sprawy b臋d膮ce przedmiotem post臋powania ustawodawczego albo przed Trybu-
na艂em Konstytucyjnym b膮dz Trybuna艂em Stanu, a rozpocz臋te przed wej艣ciem w
偶ycie Konstytucji, s膮 prowadzone zgodnie z przepisami konstytucyjnymi obo-
wi膮zuj膮cymi w dniu rozpocz臋cia sprawy.
6. W okresie 2 lat od dnia wej艣cia w 偶ycie Konstytucji Rada Ministr贸w ustali, kt贸re
z uchwa艂 Rady Ministr贸w oraz zarz膮dze艅 ministr贸w lub innych organ贸w admi-
nistracji rz膮dowej, podj臋te lub wydane przed dniem wej艣cia w 偶ycie Konstytucji,
wymagaj膮 - stosownie do warunk贸w okre艣lonych w art. 87 ust. 1 i art. 92 Kon-
stytucji - zast膮pienia ich przez rozporz膮dzenia wydane na podstawie upowa偶nie-
nia ustawy, kt贸rej projekt w odpowiednim czasie Rada Ministr贸w przedstawi
Sejmowi. W tym samym okresie Rada Ministr贸w przedstawi Sejmowi projekt
ustawy okre艣laj膮cej, kt贸re akty normatywne organ贸w administracji rz膮dowej,
wydane przed dniem wej艣cia w 偶ycie Konstytucji, staj膮 si臋 uchwa艂ami albo za-
rz膮dzeniami w rozumieniu art. 93 Konstytucji.
7. Obowi膮zuj膮ce w dniu wej艣cia w 偶ycie Konstytucji akty prawa miejscowego oraz
przepisy gminne staj膮 si臋 aktami prawa miejscowego w rozumieniu art. 87 ust. 2
Konstytucji.
2009-11-16
㎏ancelaria Sejmu s. 52/52
Art. 242.
Trac膮 moc:
1) ustawa konstytucyjna z dnia 17 pazdziernika 1992 r. o wzajemnych stosun-
kach mi臋dzy w艂adz膮 ustawodawcz膮 i wykonawcz膮 Rzeczypospolitej Pol-
skiej oraz o samorz膮dzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426, z 1995 r. Nr
38, poz. 184 i Nr 150, poz. 729 oraz z 1996 r. Nr 106, poz. 488),
2) ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i
uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 67, poz. 336 i
z 1994 r. Nr 61, poz. 251).
Art. 243.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wchodzi w 偶ycie po up艂ywie 3 miesi臋cy od
dnia jej og艂oszenia.
2009-11-16


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja9
zasady konstytucji RP
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja6
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja2
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja8
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja7
Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku
konstytucja RP
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja1
Konstytucja RP
Konstytucja RP
A Gwi偶d偶 System 藕r贸de艂 prawa w Konstytucji RP 2005
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja5
Konstytucja RP z 1997 Konstytucja3

wi臋cej podobnych podstron