regionalna

GEOLOGIA REGIONALNA ŚWIATA
GAÓWNE PAYTY LITOSFERY:
TOM I: EUROPA
1. EURAZJATYCKA
2. PÓANOCNOAMERYKACSKA
WYKAAD 1.
3. POAUDNIOWOAMERYKACSKA
4. PACYFICZNA
WSTP:
5. AFRYKACSKA
6. AUSTRALIJSKA
Cele geologii regionalnej:
7. INDYJSKA
8. ARABSKA
�% przedstawienie zapisu skalnego z którego zbudowana jest dana jednostka
9. ANTARKTYCZNA
�% interpretacja genezy tej jednostki
10. SKOTII
11. NAZCA
Geologiczna jednostka (= jednostka strukturalna= tektoniczna)- jest to obiekt
geologiczny (trójwymiarowy) różniący się od sąsiednich jednostek zapisem 12. FILIPICSKA
litostratygraficznym, genezą (zapisem następstw procesów geologicznych) i budową
13. KARAIBSKA
strukturalną.
14. WYSP KOKOSOWYCH
15. JUAN DE FUCA
Granice jednostek mają z reguły charakter tektoniczny bądz są wytaczane na sposób
konwencjonalny (zatem umownie, w oparciu o różne inne kryteria).
+ OK. 40 MNIEJSZYCH...
RODZAJE (TYPY) GRANIC MIDZY PAYTAMI:
BUDOWA ZIEMI:
Ź% GRANICE ROZBIEŻNE (DYWERGENTNE)
(krótkie repetytorium)
/generowana jest tutaj nowa skorupa/
Np. granica płyty północnoamerykańskiej i eurazjatyckiej
% Ziemia charakteryzuje się warstwową budową wewnętrzną
% jej zewnętrzna warstwa to litosfera (zbudowana ze skorupy oceanicznej i kontynentalnej)
Ź% GRANICE ZBIEŻNE (KONWERGENTNE)
/w miejscu gdzie jedna płyta podsuwa się pod drugą, a zatem w strefach subdukcji/
% podzielona jest ona na wiele płyt które poruszają się względem siebie (wzajemnie ze sobą kolidują)
Np. wokół północnej części płyty pacyficznej
% siłą napędową ruchu płyt są strumienie ciepła pochodzące z wnętrza Ziemi
Ź% PRZESUWCZE (TRANSFORMUJCE)
% niektóre płyty litosfery mają tylko skorupę oceaniczną, inne zawierają natomiast dwa
rodzaje skorupy- oceaniczną i kontynentalną
UWAGA: Poza tymi rodzajami mamy również często do czynienia z trudnymi w wyznaczeniu
% płyty litosferyczne ze skorupą oceaniczną mają grubość ok. 70km, a ze skorupą
szerokimi strefami granicznymi (szeroki obszar którego granice trudno wytyczyć cechujący
kontynentalną powyżej 150km (max. ok. 200km)
się wysokim stopniem deformacji, jak: Alpy, ryft Afryki Wschodniej itd.)
% największa jest płyta eurazjatycka, natomiast najszybciej porusza się obecnie płyta Nazca
Porównanie (zestawienie) właściwości skorupy kontynentalnej i oceanicznej:
SKORUPA KONTYNENTALNA- granitowa
% jest górną częścią litosfery
Cechy: Kontynentalna Oceaniczna
Wiek średni 3.8 Ga 65 Ma
% budują ją zróżnicowane skały o składzie granitu
Max. wiek 4.1- 4.2 Ga 180 Ma
% współczesny zasięg to ok. 7mld km2 Skład Granity Bazalty
Gęstość ~ 2.6- 2.8 g/cm3 ~ 2.9- 3.2 g/cm3
% najstarsze skały- ACASTA GNEJS (gnejsy formacji Acasta datowane na 4.01Ga)
Grubość 35km 6- 10km
Struktura Heterogeniczna Homogeniczna
% generalnie najstarsze skały skorupy kontynentalnej budują kratony (stanowiące jądra kontynentów)
(niejednorodna) (bardziej jednorodna)
Aktywność tektoniczna Buduje stabilne kratony, Buduje bardziej aktywne
% grubość skorupy kontynentalnej jest zmienna: największa pod wielkimi łańcuchami
jedynie jej brzegi, grzbiety i rowy aktywne
górskimi (max. ok. 70km- pod Tybetem, pod Andami), w najstarszych częściach skorupy
krawędzie mogą być tektonicznie
kontynentalnej ok. 45- 50km (średnie wartości), natomiast najcieńsza jest oczywiście
aktywne
przy współczesnych krawędziach kontynentów
SKORUPA OCEANICZNA- bazaltowa
Główne struktury skorupy kontynentalnej i oceanicznej:
% jest częścią litosfery stanowiącą dno basenów oceanicznych
Kontynenty:
% zbudowana ze skał maficznych (= sima)
�% KRATONY
% cieńsza wyraznie od skorupy kontynentalnej, jej średnia grubość to ok. 6- 12km
�% TARCZE
% prosty zapis skalny (znacznie mniej złożony od kontynentalnej)
�% PLATFORMY
�% PASMA OROGENICZNE
% wydziela się w jej obrębie zasadnicze trzy warstwy: (w sekwencji od dołu do góry)
1. plutoniczne skały (gabra, ultramafity) ~5km
Oceany:
2. skały wulkaniczne ~1-2km
�% GRZBIETY ŚRÓDOCEANICZNE I ROWY TEKTONICZNE W ICH OBRBIE
3. skały osadowe ~0.5km
�% ROWY OCEANICZNE
% wiek skorupy oceanicznej:
�% AUKI WYSP
Ź% najmłodsze fragmenty występują w strefach ryftu (gdzie skorupa oceaniczna jest generowana)
Ź% najstarszy fragment datowany na ~180 Ma (dolna / środkowa jura)
WYKAAD 2.
KRATON (niem. Kraton, gr. kratos- mocny, trwały, 1944)- jest to najstarsza
(prekambryjska), stabilna część skorupy ziemskiej nie podlegająca ruchom fałdowym a
jedynie ruchom uskokowym (i przemieszczająca się w ramach tektoniki płyt).
Kratony stanowią jądrowe części kontynentów. BUDOWA GEOLOGICZNA EUROPY
PLATFORMA- jest to gruba pokrywa młodszych skał osadowych pokrywająca
(przykrywająca) kraton.
GAÓWNE JEDNOSTKI STRUKTURALNE:
�% z reguły zawiera liczne luki sedymentacyjne i stratygraficzne
�% najczęściej brak większych zafałdowań, obecne zaś liczne uskoki
1. KRATON WSCHODNIOEUROPEJSKI
�% wyraznie mniejsze miąższości w porównaniu z pasmami orogenicznymi
2. PLATFORMA WSCHODNIOEUROPEJSKA
3. TARCZA SKANDYNAWSKA (= FENNOSKANDII= BAATYCKA)
TARCZA- jest to wyniesiona część kratonu, pozbawiona pokrywy osadowej.
4. TARCZA UKRAICSKA
5. KALEDONIDY EUROPEJSKIE
PASMO OROGENICZNE- jest to pasmo górskie na kontynentach, wg. teorii tektoniki płyt
pasma orogeniczne powstają na konwergentnych (zbieżnych) granicach płyt.
6. HERCYNIDY EUROPEJSKIE
�% najpełniejsze zapisy cykli sedymentacyjno- diastroficznych są zachowane właśnie w
pasmach orogenicznych
7. BASENY PERMO- MEZOZOICZNE
�% pasma orogeniczne to z reguły ciągłe sekwencje o długim zasięgu stratygraficznym
8. ALPIDY EUROPEJSKIE
(są pofałdowane i cechują się znacznymi miąższościami)
9. MAODE BASENY
10. URAL
11. KAUKAZ
GRANICE KRATONU WSCHODNIO- EUROPEJSKIEGO:
PLATFORMA WSCHODNIOEUROPEJSKA:
% na W ograniczony szwem transeuropejskim (TESZ- Transeuropean Sulture Zone) dawniej
zwanym linią T- T, ma ok. 2000km długości ciągnąc się od Morza Północnego po Dobrudżę
�% zajmuje obszar ok. 5.5 mln km 2
% na E odgraniczony orogenem Uralsko- Nowej Ziemi- Tajmyrskim
�% kraton wschodnio- europejski stanowi fundament platformy i można w jego
obrębie wydzielić 3 krystaliczne fundamenty (= segmenty= regiony):
% po stronie NW na kraton są nasunięte kaledonidy (na nim tarcza bałtycka)
% na S graniczy (od SE ku SW) z Kaukazem, paleozoiczną platformą scytyjską i Karpatami
1. FENNOSKANDIA (= BALTIA) ~ na NW
STREFA TESZ (= TTZ= TT):
2. SARMACJA ~ na S
% rozdziela dwie prowincje tektoniczne: prekambryjską platformę wschodnio- europejską i
platformę paleozoiczną na zachodzie
3. WOAGO- URALIA (= REGION WOAŻACSKO- URALSKI) ~ na E
% stanowi szeroką na 50- 100km strefę wgłębnego rozłamu (do 55km głębokości)
przebiegającą na kierunku NW- SE
GRANICE:
% strefa ta stanowi część większej strefy dyslokacyjnej: Dobrudża- Morze Północne
I) PAS WULKANICZNY LIPETSK- AOSEW ~ 2.1 Ga- dolny proterozoik
(lub: Skania- Morze Czarne)
Stanowi granicę pomiędzy Sarmacją a Wołgo- Uralią
% jej przebieg w Polsce: Koszalin- Grudziądz- okolice Warszawy- Zamość- Tomaszów Lubelski
II) PASMO WULKANICZNE OSNITSK- MIKASZEWICZI ~ 2.0- 1.95 Ga- dolny proterozoik
ETAPY EWOLUCJI TEKTONICZNEJ FUNDAMENTU
Wyznacza złącze Sarmacja- Fennoskandia
KRYSTALICZNEGO PLATFORMY WSCHODNIO- EUROPEJSKIEJ:
1. OD PÓyNEGO WCZESNEGO PROTEROZOIKU DO WCZESNEGO RYFEJU
Orogeniczna i magmowa aktywność w obrębie kratonu zakończyła się
(1800- 1650 Ma)
prawdopodobnie w czasie wczesnego (dolnego) ryfeju (ok. 1650- 1300 Ma) !!!
�%W tym czasie powstaje pokrywa protoplatformy
2. ŚRODKOWY RYFEJ (1400- 1100 Ma) ~ 1200 Ma
�%Ma miejsce ryfting ale tylko przy krawędziach platformy
TRANSKRATONICZNY SYSTEM RYFTOWY CENTRALNEJ ROSJI I PACZELMY:
3. OD PÓŻNEGO ŚRODKOWEGO RYFEJU PO POCZTEK PÓyNEGO RYFEJU
Zawiera strefę szwu spajającego 3 zasadnicze segmenty kratonu:
(1100- 900 Ma)
�% ryfejski (1650- 670 Ma): ryft centralnej Rosji znajduje się tu w osiowej części tego złączenia
�%Powstaje wówczas paleoplatformowa pokrywa
(przypuszczalna korelacja z czasem powstania Rodinii !?!?!?- jest to jednak niepewny wniosek)
�% ryft ten był reaktywowany w czasie 1.3- 0.5 Ga (z różną intensywnością)
4. OD PÓŻNEGO RYFEJU DO WCZESNEGO WENDU
�% pokrywa sedymentacyjna kratonu zawierająca osady epikontynentalne i lądowe z szerokiego
(800- 600 Ma)
przedziału czasu: neoproterozoik- kenozoik
�%Ma miejsce ryfting i powstaje aulakogen centralnej Rosji
(czas rozpadu Rodinii !?!?!?)
Podział archaiku i proterozoiku: Fazy orogeniczne prowadzące do akrecji tarczy:
(od N na S mamy coraz młodsze skały)
(w ujęciu rosyjskim)
OROGENY:
(pasma powstałe podczas deformacji tarczy bałtyckiej)
1. SAMIJSKI (3.1- 2.9 Ga)
2. LOPIJSKI (2.9- 2.6 Ga)
3. SFEKOFECSKI (1.9- 1.75 Ga)
4. GOTYJSKI (1.75- 1.5 Ga)
5. SFEKONORWESKI (1.05- 0.9 Ga)
UWAGA: Po ustaniu tych głównych faz orogenicznych następuje długa przerwa i powstaje
następne pasmo (dobudowane do poprzednich): pasmo kaledońskie (~440- 410 Ma)...
�% tarcza bałtycka stanowi NW wydzwignięty fragment prekambryjskiego kratonu
wschodnio- europejskiego
�% obszar ten zaczął się wypiętrzać 1.5 Ga (i proces ten trwa nadal)
�% w plejstocenie lądolód obniżył powierzchnię tarczy pozostawiając cienką warstwę
WYKAAD 3.
osadów glacjalnych, mnogie jeziora oraz rzeki
�% akrecja skorupy tego obszaru odbyła się podczas czterech głównych zdarzeń
FENNOSKANDIA (= BALTIA)
orogenicznych, czyli w czasie trwania orogenezy saamijskiej, lopijskiej, sfekofeńskiej,
gotyjskiej natomiast podczas orogenezy sfekonorweskiej (grenwilskiej) przetwarzana była
�% na NW zawiera tarczę bałtycką (fennoskandzką)
powstała uprzednio skorupa (nie dochodziło do akrecji nowych fragmentów)
�% ma zróżnicowaną akrecyjną archaiczno- wczesnoproterozoiczną skorupę o
zróżnicowanej grubości 30- 60km
�% w jej obrębie wydzielono 7 głównych kompleksów granitowych rapakiwi i ok. 15
podrzędnych kompleksów (przykład: Salmi batolit- od Rosji po centralną Szwecję)
�% większość intruzji jest wieku 1.65- 1.77 Ga
2. PROWINCJA SFEKOFECSKA
GAÓWNE PROWINCJE (= PASMA= DOMENY OROGENICZNE) TARCZY BAATYCKIEJ:
zbudowana jest ze skał młodszych niż 2.2 Ga, które to podlegały akrecji i kolidowały w
czasie 2.0- 1.8 Ga oraz zostały upłynnione (przetopione) około 1.80- 1.54 Ga
1. PROWINCJA KOLSKO- KARELSKA
obejmuje N i centralną Szwecję oraz SW część Finlandii
2. PROWINCJA SFEKOFECSKA
jest oddzielona od prowincji kolsko- karelskiej strefą uskokową Luleć- Kuopio
3. TRANSSKANDYNAWSKI PAS OGNIOWY (TIB)
nie zawiera archaicznych terranów
4. PROWINCJA SFEKONORWESKA
powstała z akrecji juwenilnych łuków (2.0- 1.8 Ga) i z rozległego przetapiania skorupy
(1.80- 1.55 Ga)
zawiera kilka magmowych łuków, których skały są porównywalne do skał
współczesnych łuków wyspowych i intra- ryftowych
1. PROWINCJA KOLSKO- KARELSKA datowania U- Pb sugerują erupcje law w czasie 1.9- 1.8 Ga i są izochroniczne z
tonalitami, granodiorytami i granitami tworzącymi batolity
zawiera 5 archaicznych terrarów, które kolidowały w czasie 2.0- 1.9 Ga
wiele sfekofeńskich łupków jest porozdzielanych metaszarogłazami i metapelitami
(które to stanowiły protolit dla biotytowo- granitowych gnejsów i łupków krystalicznych) z
wydzielono tu ponad 20 archaicznych stref zieleńcowych (głównie bazalty toleitowe
licznymi soczewami amfibolitów, metagabr i metaultramaficznych skał
oraz skały maficzne o składzie komatyt- ryolit), które obecnie uznaje się za pozostałości
dawnych stref subdukcji
ostatnim etapem ewolucji tej prowincji była depozycja szarogłazów i piaskowców
(jotnickich ~1.5 Ga) w dużym podłużnym basenie Zatoki Botnickiej (ich średnia
strefy zieleńcowe przy przechodzeniu w kierunku zachodnim zawierają coraz to młodsze
miąższość to około 10km)
skały (3.0- 2.9 Ga na E i centralnej Karelii do 2.65 Ga w Finlandii)
klastyki te zawierają interkalacje maficznych wulkanitów co sugeruje obecność co
pomiędzy strefami zieleńcowymi znajdują się bloki (terrany) zbudowane głównie z
najmniej 2 łuków wyspowych rozdzielonych wielkim basenem sedymentacyjnym
orto- i para- gnejsów a także różnych odmian granitów, tonalitów oraz amfibolitów i
migmatytów
w obrębie tej prowincji występują olbrzymie złoża rud żelaza (min. kopalnia Kiruna na
obszarze Szwecji)
w czasie postorogenicznym w proterozoiku powstawała pokrywa osadowa oraz liczne
intruzje (głównie granitowe)
najstarsze skały: zieleńce 3.5- 3.0 Ga; zmetamorfizowane bazyty i ultrabazyty 3.8 Ga
(okolice Monczegorska); gnejsy 3.5 Ga (SE Karelia)
przyjmuje się, że amalgamacja elementów składowych tej części kontynentu nastąpiła
około 2.97 Ga, co koreluje się z orogenezą saamijską (Saamidy)
3. TRANSSKANDYNAWSKI PAS OGNIOWY
GOTYDY
(= TIB ang. Transscandinavian Igneous Belt)
(~ 1.75- 1.50 Ga)
wydzielany na obszarze położonym na W od prowincji sfekofeńskiej, rozciąga się na
Ź% stanowią najmłodszy orogen na platformie wschodnio- europejskiej
długości ok. 1600km (wzdłuż kierunku N- S) oraz szerokości ponad 200km
Ź% tylko niewielka część tego orogenu nie została przetworzona podczas orogenezy
batolit ten zawiera głównie skały granitowe i wulkanity z czasu aktywności
sfekonorweskiej
magmatycznej szacowanej na przedział: 1.83- 1.65 Ga
Ź% pozostałości tego pasma wychodzą na powierzchnię w obszarze SE Szwecji, na
granity TIB wykazują intruzywny charakter względem sfekofeńskich skał
Bornholmie i w Danii
starsze granity TIB są równowiekowe z młodszymi granitami sfekofeńskimi
Ź% skały budujące orogen: kwaśne meta- wulkanity (~ 1.705 Ga), metabazyty, kwarcyty,
łupki łyszczykowe, gnejsy (~ 1.69 Ga), intruzje granodiorytów
przyjmuje się że powstały powyżej zanurzającej się ku E strefy subdukcji czyli na W
krawędzi sfekofeńskiego orogenu
Po ostatecznym uformowaniu się pasm orogenicznych na obszarze platformy
podlegały one następnie erozji co w konsekwencji doprowadziło do wykształcenia
się znacznych rozmiarów sekwencji osadowych zalegających niezgodnie na
krystalicznym podłożu.
Serie osadowe na obszarze platformy wschodnio- europejskiej:
4. PROWINCJA SFEKONORWESKA
(= SFEKONORWEGIA= SW PROWINCJA GNEJSOWA= GOTIA)
JOTNIUM:
�% jest to sekwencja osadowa powstała na speneplenizowanych sfekokarelidach (= sfekofenii)
cechuje się złożoną ewolucją zachodzącą w czasie 1.7- 0.9 Ga (okres konsolidacji)
i reprezentowana przez skały detrytyczne głównie piaskowce czerwone (tzw. piaskowce z
Dala), zlepieńce, arkozy + wulkanity
większość zapisu skalnego to tzw. fundament (skorupa) gotyjski (orogeneza gotyjska:
1.70- 1.55 Ga) przetworzony podczas orogenezy sfekonorweskiej (1.05- 0.90 Ga) poprzez
�% wiek całej sekwencji określany jest na ok. 1.4- 1.2 Ga
liczne deformacje i metamorfoze w facji amfibolitowej
�% rozprzestrzenienie serii: środkowa Szwecja- S Finlandia po jezioro Onega
prowincja zbudowana jest z kilku segmentów (o przebiegu N- S) zawierających meta-andezyty,
tufy, brekcje wulkaniczne, gnejsy i kilka generacji intruzji granitowych (z których najmłodsza to
�% sekwencja jest nieciągła i zachowana jedynie mocno fragmentarycznie ( plackami ) w
tzw. granit Bohus ~900 Ma)
rowach tektonicznych
skały tej prowincji (szczególnie na obszarze W Norwegii) kolejny raz były deformowane
EOKAMBR:
podczas orogenezy kaledońskiej
�% osady te tworzy sekwencja określana mianem tzw. grupy sparagmitowej (miąższość
osadów to ok. 3.8 tys. m)
�% w skład serii wchodzą głównie arkozy, kwarcyty, wapienie oraz łupki ilaste
�% rozprzestrzenienie na obszarze N Norwegii
WYKAAD 4.
BLOKI FUNDAMENTU TARCZY UKRAICSKIEJ:
(OD SE DO NW)
1. AZOWSKI
SARMACJA
2. ŚRODKOWEGO DNIEPRU
3. INGUL- INGULETSKI
�% wydzielono na jej obszarze kilka różnych domen zespojonych prawdopodobnie w
póznym archaiku i wczesnym proterozoiku
4. ROS- TIKICZ
�% ograniczona jest od NW pasem magmowym Osnitsk- Mikaszewiczi o przebiegu SW-
5. DNIESTRU- BUGU (lub dwa osobne bloki w jego obrębie: PODOLSKI I BUGU)
NE i szerokości 100- 150km
�% pas ten zawiera plutoniczno- wulkaniczne kompleksy wieku 2.02- 1.98 Ga (koniec
starszego proterozoiku)
trzy spośród tych bloków powstały w archaiku (azowski, środkowego Dniepru i Ingul- Ingulet)
�% Wg Bogdanowej i in. (2004) magmatyzm ten może odzwierciedlać aktywną krawędz
i są tego samego wieku co występujące na ich przedłużeniu bloki w masywie woroneskim
kontynentalną i subdukcję skorupy oceanicznej pod sarmacki protokraton
(= masywie Woroneża):
�% od NE natomiast Sarmacja rozgraniczona jest pasem wulkanicznym Lipetsk- Aosjew z
�% BLOK OSKOLSKO- AZOWSKI (3.65- 3.00 Ga): zawiera ultramaficzne i tonalitowe skały
metawulkanitami łuku wyspowego (~ 2.1 Ga) oraz ryftem Paczelmy (młodszy ryft)
+ zieleńce (podścielające paleoproterozoik) oraz sekwencje zawierające BIF-y
�% w S części zawiera tarczę ukraińską i masyw Woroneża (z pokrywą osadową) które to
�% BLOK SUMY- DNIEPRU ŚRODKOWEGO (3.20- 3.10 Ga): złożony jest z pasów
jednostki rozdzielone są rowem (aulakogenem= bruzdą tektoniczną= paleoryftem )
zieleńcowych (metawulkanity, skały metaosadowe i BIF-y) okalających granitowo- gnejsowe
dnieprowsko- donieckim, przedłużającym się dalej (na kierunku NW) w rów Prypeci
struktury (~ 3.2- 3.0 Ga)
�% średnia grubość skorupy na obszarze Sarmacji to ok. 48km a max. dochodzi do 50km
�% BLOK SEWSKO- INGULETSKI (3.10- 2.80 Ga): charakteryzuje go skład granitowo-
(jednakże na powierzchnię wychodzi tylko zewnętrzna część skorupy)
gnejsowo- zieleńcowy
TARCZA UKRAICSKA (= WOAYCSKO- AZOWSKA)
Podane fakty pozwalają wysunąć jeden zasadniczy wniosek, iż przyłączanie
(akrecja) bloków do tarczy ukraińskiej następowało od strony NW !!!!!
powierzchnia tej jednostki strukturalnej to ok. 200 tys. km2
zbudowana jest ze skał metamorficznych i magmowych z przedziału wiekowego 3.65- 0.60 Ga kompleksem archaicznym jest również blok podolski zawierający skały maficzne, granulity i
tworzących kilka (5 lub 6) bloków skorupy granitoidy wieku 3.65 Ga
blok azowski jak i blok podolski zostały silnie przebudowane w paleoproterozoiku, natomiast
blok środkowego Dniepru nie podlegał proterozoicznym procesom przebudowy
blok wołyński (NW blok) i sąsiedni (w kierunku E) Ros- Tikicz zawierają w większości
fragmenty paleoproterozoicznej skorupy (~ 2.4- 2.0 Ga) dołączone do paleo- mezoarchaicznej II. Skały krystaliczne tarczy ukraińskiej reprezentują orogeny:
skorupy bloku podolskiego i są to głównie gnejsowe kompleksy zmetamorfizowane w facji
amfibolitowej i epidotowo- amfibolitowej
1. DNIEPRYDÓW (~ 3.7- 2.7 Ga)
w paleoproterozoiku (2.5- 2.3 Ga) powstało szereg suprakrustalnych pasm rozdzielających te
bloki i zawierających liczne żelaziste formacje (BIF-y) 2. BUGIDÓW (~ 2.7- 2.0 Ga)
rozróżniono 2 zasadnicze rodzaje sekwencji żelazistych: 3. WOAYNIDÓW (~ 2.0 Ga)
�% Krzywego Rogu, które rozwinęły się wzdłuż krawędzi Sumy- dnieprowskiego 4. SAKSAGANIDÓW (~ 2.0- 1.7 Ga)
archaicznego bloku (kratonu)
5. OWRUCYDÓW (~ 1.575 Ga)
�% oskolsko- azowskie formacje żelaziste, charakterystyczne z kolei dla wewnętrznej
części tej domeny
metamorfizm i fałdowanie tych formacji tworzących pasma oraz silna przebudowa archaicznej
skorupy odbyła się w paleoproterozoiku (2.3- 2.1 Ga)
następnie podczas mezoproterozoiku dochodzi do intruzji anortozytów oraz granitów rapakiwi
biegnących od centralnej i NW części tarczy ukraińskiej (wieku 1.79- 1.72 Ga) aż po centralną
część tarczy bałtyckiej (1.65- 1.50 Ga)
MASYW WORONEŻA
w neoproterozoiku na tarczy ukraińskiej zaczęła się rozwijać pokrywa osadowa !!!
(= MASYW WORONESKI= ANTEKLIZA WORONEŻA)
(wykształcona jako piaskowce i iłowce z interkalacjami tufów oraz trachitów)
kolejne intruzje (głównie gabrowo- piroksenitowe, sjenitowe i andezytowe) zachodziły na
obszarze bloku azowskiego
zbudowany jest z szeregu bloków archaiczno- wczesno- proterozoicznych, które
pierwotnie były prawdopodobnie częścią tarczy ukraińskiej
PODSUMOWANIE:
otoczony jest ze wszystkich stron aulakogenami
I. Archaiczna litosfera tarczy ukraińskiej i masywu woroneskiego została kilkakrotnie w
występuje stosunkowo cienka i niekompletna pokrywa osadowa, zawierająca ogniwa
różnym stopniu przebudowana:
wieku: młodszy paleozoik, jura- kreda oraz paleogen
1. w paleoproterozoiku: �% 2.10- 2.00 Ga
paleoproterozoiczne pasma z BIF- ami stanowią tutaj obszar jednej z największych
�% 1.80- 1.75 Ga
anomalii magnetycznych (jest to tzw. kurska anomalia magnetyczna)
�% 1.70- 1.40 Ga
2. w neoproterozoiku: �% ~ 550 Ma
3. w dewonie : �% ~ 380- 360 Ma
[wówczas to powstał ryft (paleoryft) Dniepr- Donieck z zachodnim przedłużeniem w
rowie Prypeci o przebiegu WNW- ESE i długości ok. 2000km]
WYKAAD 5.
STRUKTURY RYFTOWE PLATFORMY WSCHODNIOEUROPEJSKIEJ:
WOAGO- URALIA
(= REGION WOAŻACSKO- URALSKI=
1. Intensywny ryfting fundamentu krystalicznego platformy w ryfeju (1650- 650 Ma)
ANTEKLIZA WOAŻACSKO- URALSKA)
Powstaje wówczas m.in.:
�% stanowi E region kratonu wschodnioeuropejskiego
PROWINCJA RYFTOWA MEZEN
�% skorupa jest w większości archaicznego wieku (podobnie jak Sarmacja) a jej średnia
[złożona z 4 ryftów o orientacji NW- SE i średnich rozmiarach: 15- 40km szerokości oraz
grubość to ok. 40km
ponad 100km długości i 1- 2km głębokości]
�% fundament krystaliczny w różnych częściach tego regionu zalega na zmiennych
głębokościach: od 800m do nawet 4km i podzielony jest na szereg rowów i wyniesień
RYFT WAADAJSKI
�% ta jednostka strukturalna posiada pokrywę osadową o zasięgu stratygraficznym: górny
[jego przybliżone wymiary to 40- 50km szerokości oraz 130km długości i ok. 3.5km
proterozoik- czwartorzęd a jej zapis sedymentacyjny jest nieciągły (obecność licznych luk)
głębokości a ogólny kierunek przebiegu: ENE- WSW]
KRATON WSCHODNIOEUROPEJSKI:
[zestawienie najważniejszych zdarzeń geologicznych i ich następstw]
RYFT WOAYC- ORSZA
[ok. 150- 200km długości]
konsolidacja kratonu wschodnioeuropejskiego nastąpiła w paleoproterozoiku podczas
kolizji archaicznej części Sarmacji, Fennoskandii oraz Wołgo- Uralii
RYFT CENTRALNO- ROSYJSKI (= ŚRODKOWO- ROSYJSKI)
segmenty te uwidaczniają wyraznie złożoną budowę, której składowymi były terrany
(protokontynenty)
[jest to system lokalnych rowów o głębokości od 1.5 do 4.5km szerokości w przedziale15-
40km i długości w granicach: 40- 150km]
każdy spośród segmentów cechuje się zupełnie niezależnym rozwojem w archaiku po
wczesny proterozoik
RYFT PACZELMY
segmenty Wołgo- Uralii oraz Sarmacji utworzyły w czasie 2.05- 2.00 Ga niezależny
[jest to ryft o ogólnej orientacji: NW- SE usytuowany pomiędzy masywem Woroneża a
kontynent
Wołgo- Uralską anteklizą i ma 50- 100km szerokości oraz 4.5- 5.0km głębokości]
natomiast terminalna amalgamacja z Fennoskandią nastąpiła 1.7 Ga
Wszystkie te ryfty w miarę formowania się były wypełniane synryftowymi osadami.
na W od tych trzech archaicznych składowych kratonu wschodnioeuropejskiego
Postryfejska sedymentacja (prowadząca do ukształtowania osadów postryftowych)
(Fennoskandii, Sarmacji, Wołgo- Uralii) znajduje się europejska część bardzo rozległego
trwa z kolei od neoproterozoiku po kenozoik.
północnoatlantyckiego akrecyjnego pasa juwenilnej proterozoicznej skorupy
pas ten ciągnie się do Europy przez Grenlandię i dalej do N Ameryki wzdłuż ówczesnej
południowej krawędzi kratonu laurentyjskiego
w Europie można wydzielić 2 wyrazne części tego pasa: jedna rozrastała się na zewnątrz
od archaicznej Fennoskandii, druga tworzyła się na zewnątrz od Wołgo- Uralii
2. Rozległy ryfting fundamentu krystalicznego platformy w czasie od środkowego STRUKTURY POKRYWY OSADOWEJ PLATFORMY WSCHODNIOEUROPEJSKIEJ:
póznego dewonu po wczesny karbon
Powstaje wówczas m.in.: �% w podłożu pokrywy osadowej platformy wschodnioeuropejskiej występują liczne
wyniesienia i obniżenia
INTRAKRATONICZNY RYFT DNIEPROWSKO- DONIECKI I PRYPECI
�% w miejscu wyniesień mamy anteklizy
[rozcina on archaiczno- proterozoiczny fundament krystaliczny i oddziela masyw woroneski (pokrywa osadowa ma wówczas mniejsze miąższości)
od tarczy ukraińskiej !!!]
�% w miejscu obniżeń występują syneklizy
WSCHODNI BASEN BARENTSA (duże miąższości pokrywy osadowej)
BASEN TIMAN- PECZORA �% główne anteklizy obszaru platformy to:
BASEN PERYKASPIJSKI 1. ANTEKLIZA BIAAORUSKO- MAZURSKA
2. ANTEKLIZA WORONESKA
3. ANTEKLIZA WOAŻACSKO- URALSKA
�% główne syneklizy obszaru platformy to:
Trzy ostatnie baseny ryftowe powstawały na krawędziach kratonu, stąd określane są jako
baseny perykratoniczne w odróżnieniu od intra- (wewnątrz) kratonicznych.
1. SYNEKLIZA PERYBAATYCKA
[Wschodni basen Barentsa uformowany na E krawędzi dalej na jego S płytkomorskim
2. SYNEKLIZA PODLASKA
przedłużeniu- Basen Timan- Peczora oraz na SE krawędzi- basen perykaspijski]
3. SYNEKLIZA MOSKIEWSKA
Baseny powstały na przebudowanym krystalicznym fundamencie akrecyjnie
połączonym w neoproterozoiku (~ 1000- 540 Ma) z platformą wschodnioeuropejską.
UPROSZCZONY PROFIL:
RYFT (AULAKOGEN) DNIEPROWSKO- DONIECKI Z ROWEM PRYPECI
1. środkowy dewon- górny dewon
�% jest to intrakratoniczny ryft rozdzielający tarczę ukraińską i masyw woroneski
�% wykształcony jako polifacjalna sekwencja wulkanogenicznych, solnych,
�% jego przedłużenie w kierunku NW stanowi rów Prypeci
węglanowych i terygenicznych osadów w barwach od szarych do czerwonych
�% z kolei w części SE ryftu wyróżnić można strukturę fałdową o charakterze synklinorium
�% całkowita miąższość sekwencji jest stosunkowo duża: 7.5- 9.0km
określaną mianem Donbasu (= DONBAS)
2. karbon
RÓW PRYPECI:
�% jest tu reprezentowany przez wszystkie piętra i stanowi ważny dokument
�% rów Prypeci wypełniają (jako najstarsze) osady środkowego dewonu (wykształcone w
paleontologiczny z licznymi złożami węgla kamiennego
postaci osadów terygenicznych) następnie sedymentacja kontynuowała się do triasu
(klastyki a w obrębie nich wkładki skał węglanowych plus skały wulkanogeniczne) a
�% osady: aluwialne, paraliczne, deltowe, lagunowe oraz morskie polifacje z
łączna miąższość całej tej sekwencji dochodzi do nawet kilku kilometrów
umiarkowanym udziałem wapieni
�% młodsze serie osadów rowu Prypeci reprezentują zakres czasowy: górny trias-
�% miąższość wynosi ponad 12km
czwartorzęd i charakterystyczna jest dla nich stosunkowo niewielka miąższość (jedynie ok.
150- 200m) i spowolniona, przerywana sedymentacja
DNIEPR- DONN: Skały dewonu i karbonu SE części aulakogenu dnieprowsko- donieckiego zostały
sfałdowane i stanowią podłoże paleozoicznej platformy scytyjskiej !!!
�% fundament krystaliczny tej struktury znajduje się na głębokości ok. 5km na W zaś w części
E strefa Moho sięga do głębokości 45km
�% początek sedymentacji następuje w młodszym paleozoiku i trwa po kenozoik
3. dolny perm (ASELSK- DOLNY SAKMAR)
�% ma stosunkowo małe rozprzestrzenienie geograficzne
�% miąższość osadów na obszarze aulakogenu jest stosunkowo mocno
zróżnicowana: od 10- 100m w jego NW części do 2.5- 2.7km w centralnej i SE
�% osady dolnego permu wykształcone tutaj jako dolomity, osady klastyczno-
węglanowe, anhydryty oraz sole zalegają niezgodnie na środkowym i górnym
karbonie
4. trias
�% reprezentują osady piaszczysto- ilaste niezgodnie zalegające na utworach permu
i karbonu
�% ich miąższość waha się w granicach od kilkudziesięciu do kilkuset metrów
BASEN TIMAN- PECZORA (= BASEN TIMACSKO- PECZORSKI)
5. jura
�% rozwijał się na E krawędzi platformy
�% charakterystyczne utwory stanowią szare terygeniczne i węglanowe osady z
fauną morską �% na jego obszarze wydzielono drobniejsze jednostki o charakterze terranów
�% zalegają one niezgodnie na różnowiekowych osadach triasu �% znajduje się na NE skraju Fennoskandii
6. kreda �% jego fundament tworzą neoproterozoiczne zmetamorfizowane kompleksy z intruzjami
granitowymi
�% dolna: wykształcona jako terygeniczne kontynentalne osady o miąższości w
granicach ok. 160m �% obecnie uważa się, że jest on wynikiem akrecji różnych terranów (przebieg terranów:
NW- SE) lub też dywergentnej kolizji kontynentów Baltii (= Baltidy) i Arctidy (północny
�% górna: reprezentowana przez utwory morskie głównie osady marglisto- terran) na granicy wend/ kambr (na prawdziwość tej drugiej koncepcji nie ma jednak jakiś
wapienne o miąższości ok. 800m mocnych dowodów)
7. paleogen �% skały fundamentu odsłaniają się jedynie w części SW basenu timańsko- peczorskiego
mianowicie w górach Timan oraz na E Uralu
�% budują osady morskie: węglanowo- krzemionkowo- terygeniczne
�% w kambrze orogen Timan- Peczora (czyli fundament krystaliczny basenu Timan- Peczora)
�% miąższości tych utworów dochodzą do 400m był tektonicznie przebudowywany i erodowany
8. neogen- czwartorzęd �% neoproterozoiczne kompleksy regionu timańsko- peczorskiego można zasadniczo podzielić
na dwa megabloki: TIMANU I WIELKIEJ ZIEMI
�% osady terygeniczne
�% megablok Timanu: zawiera słabo zmetamorfizowane i zdeformowane sekwencje osadowe
�% do 100m miąższości
�% megablok Wielkiej Ziemi: zbudowany jest z intensywnie zdyslokowanych i
zmetamorfizowanych wulkaniczno- osadowych i granitoidowych skał
�% następnie już po póznoproterozoicznej kolizji region timańsko- peczorski był w paleozoiku
pasywną krawędzią kontynentalną
Węgiel kamienny wydobywany jest z bardzo licznych karbońskich złóż aulakogenu
natomiast perspektywy wydobywania ropy naftowej na tym obszarze są raczej słabe.
�% i na tak uformowanym fundamencie krystalicznym zaczyna powstawać
wczesnopaleozoiczny zbiornik sedymentacyjny
�% fundament basenu Timan- Peczora zalega na zmiennej głębokości ok. 7- 9km
DONBAS:
�% jest to struktura fałdowa (o charakterze synklinorium) znajdująca się w SE części
intrakratonicznego póznopaleozoicznego dnieprowsko- donieckiego basenu ryftowego
�% zbudowana z osadów młodszego paleozoiku, mezozoiku i kenozoiku
�% osady karbonu (zawierające liczne złoża węgla kamiennego) osiągają tutaj nawet do
15- 18km miąższości
�% sam basen wypełniany był osadami począwszy od ordowiku aż po kenozoik BASEN (REGION) MORZA BARENTSA
(= WSCHODNI BASEN BARENTSA= ZAPADLISKO MORZA BARENTSA)
�% ordowik- dewon: reprezentują silikoklastyczne osady stopniowo przechodzące w
utwory węglanowe a dodatkowo ale tylko we E części basenu górny ordowik zawiera �% wydziela się tutaj trzy zasadnicze pietra strukturalne:
ewaporaty natomiast górny dewon (fran) na kierunku wschodnim wykształcił się w
formie osadów rafowych określanych jako roponośna FACJA DOMANIKOWA 1. najniższe: stanowi fundament zawierający skały różnego wieku (prekambr)
�% karbon: zawiera silikoklastyki, wapienie oraz ewaporaty 2. środkowe: tworzą je paleozoiczne- węglanowe oraz klastyczne osady pokrywy
platformowej które są przedłużeniem zapisu sedymentacyjnego basenu Timan-
�% perm: jego dolna część to osady morskie i lagunowe natomiast górną reprezentują Peczora ale już wyraznie głębszego środowiska
utwory lądowe z węglem
3. najwyższe: reprezentuje klastyczny kompleks basenu szelfowego z podziałem na
�% mezo- kenozoik: pod względem litostratygraficznym jest wyraznie podobny do utworów subkompleksy:
basenu moskiewskiego
górny perm- trias
�% generalnie pośród wszystkich osadów wypełniających basen 55- 60% to węglany
natomiast 30- 40% stanowią silikoklastyki a średnio tylko 5% ewaporaty jura- dolna kreda
�% przebudowa tektoniczna basenu następowała w czasie ruchów hercyńskich (wówczas górna kreda- eocen
w tym regionie w permie zachodzi kompresja od E) i wczesnokimeryjskich czyli w
okresie od póznego triasu po wczesną jurę oligocen- czwartorzęd
�% w jednostce Timan- Peczora do tej pory odkryto aż ponad 170 pól naftowych i �% wraz z wypiętrzaniem się Uralu (środkowy perm) nastąpiła na tym obszarze wyrazna
gazowych (22 miejsce w rankingu światowym) w których to kolektorami są osady od zmiana sedymentacji z węglanowej na w pełni klastyczną reprezentowaną głównie przez
ordowiku po trias osady górnego permu i triasu o miąższościach rzędu: do kilku kilometrów (wzdłuż
brzeżnych części i na centralnym wyniesieniu Barentsa) oraz 8- 10km (w bardziej
subsydentnych rejonach tego basenu)
�% klastyki górnego permu i mezozoiku stanowią tutaj osady roponośne (kolektory ropy)
BASEN PERYKASPIJSKI STRUKTURY POKRYWY OSADOWEJ PLATFORMY WSCHODNIOEUROPEJSKIEJ:
(= ZAPADLISKO NADKASPIJSKIE)
�% jest to eliptyczna paleodepresja o wymiarach 600 na 900kilometrów położona na SE Główne baseny sedymentacyjne platformy wschodnioeuropejskiej: (~ idąc od N)
krańcu platformy wschodnioeuropejskiej
�% BASEN (SYNEKLIZA) MEZEN
�% jego podłoże stanowi stabilny kraton wschodnioeuropejski
�% BASEN (ANTEKLIZA) WOAŻACSKO- URALSKI
�% fundament basenu perykaspijskiego zalega na zróżnicowanych głębokościach: 3- 8km
(w części N), 0- 5km (na E) oraz 5- 11km (we fragmencie SE) i 8- 20km (po stronie SW) �% BASEN (SYNEKLIZA) MOSKIEWSKI
�% łączna średnia miąższość osadów wypełniających basen to: 20- 22km �% BASEN PERYBAATYCKI (= BASEN BAATYCKI= SYNEKLIZA BAATYCKA)
�% cała sukcesja osadowa tego obszaru jest podzielona na dwie sekwencje: przedsolną i �% BASEN PERYFERYJNY ZACHODNI KRATONU (= BASEN STREFY T- T)
postsolną które to są rozdzielone serią solonośną o miąższości 5- 10km
�% sekwencja przedsolna zawiera generalnie osady od środkowego dewonu po dolny perm o
średniej miąższości ok. 12km I. SYNEKLIZA MEZEN
[starsze osady: jedynie w centralnej części od neoproterozoiku i w części N (koło Orenburga)
gdzie nawiercono kambro- sylurskie utwory] Ź% w pokrywie wydzielono tu trzy zasadnicze piętra strukturalne:
�% seria solonośna zawiera osady solne wieku kungur- kazań o miąższości ok. 4- 5km, sól �% PITRO SYNRYFTOWE RYFEJ
jest tutaj silnie zdeformowana i tworzy diapiry w których sąsiedztwie występują złoża
węglowodorów [w tym czasie obszar basenu Mezen został pocięty na szereg rowów i
zrębów (horstów) przy czym depozycja osadów zachodziła głównie w
�% sekwencja postsolna reprezentująca osady wieku górny perm- kenozoik ma rowach a deponowane utwory stanowiły argility (miąższości ok. 2.5km)
miąższość ok. 4- 4.5km i jest dobrym rezerwuarem węglowodorów których migracja przykryte aluwialnymi piaskowcami (o miąższości ok. 1.4km)]
następuje (wzdłuż uskoków oraz skrzydeł diapirów) z sekwencji przedsolnych
�% PITRO SYNEKLIZY WEND- KAMBR
�% głównymi kolektorami ropy na obszarze basenu są osady mezozoiku
[wówczas na całym obszarze platformy wschodnioeuropejskiej ma
�% w północnej części basenu w ostatnich latach wykonano 218 odwiertów za ropą z czego miejsce sedymentacja osadów klastycznych]
obecnie 118 jest eksploatowanych (na przykład: eksploatowane pole Karaczagansk w
stropie osadów górnego permu) i ponadto działa 47 pól gazowych �% PITRO PLATFORMOWE PALEOZOIK- MEZOZOIK
�% przez niektórych autorów basen perykaspijski jest interpretowany jako struktura poimpaktowa [po depozycji osadów wieku wend- kambr mamy na obszarze basenu do
(jednakże takie genetyczne podejście stanowi bardzo niepewny i słabo udokumentowany pogląd) czynienia z istotną luką sedymentacyjną trwającą aż przez ok. 120- 160
mln lat po której w zapisie platformowych osadów mamy sekwencje:
* środkowo- górnodewońskie klastyki
* karbońsko- dolnopermskie węglany i siarczany
* górnopermskie- triasowe czerwone osady
* kontynentalno- morskie osady jury, kredy i czwartorzędu
WYKAAD 6.
II. ANTEKLIZA WOAŻACSKO- URALSKA
Ź% cechuje się złożoną budową geologiczną
Ź% strop fundamentu krystalicznego zalega na różnych głębokościach od 0.8 do 4km
KALEDONIDY EUROPEJSKIE:
Ź% w jej składzie występuje zarówno kilka wyniesień (kopuł) jak i rowów
Ź% pokrywa osadowa zawiera utwory od wendu po mezozoik plus czwartorzęd
�% orogen kaledoński obejmuje większą część obszaru Norwegii, część centralnej i N
Szwecji (czyli tzw. kaledonidy skandynawskie) oraz Szkocję, N Anglię i Walię (czyli
tzw. kaledonidy brytyjskie)
III. SYNEKLIZA MOSKIEWSKA
�% kaledonidy Europy rozciągają się wzdłuż ogólnego kierunku: NE- SW
Ź% ma charakter bardzo rozległej syneklizy
�% struktury kaledońskie występują także pod pokrywą osadową na obszarze od Anglii
Ź% fundament krystaliczny zalega do głębokości 3- 4km (w centralnej części basenu)
przez Niemcy aż do NW i W Polski
Ź% zapis litostratygraficzny tego obszaru obejmuje osady od neoproterozoiku aż po
czwartorzęd (jednakże z licznymi lukami)
Ź% dewon zalega niezgodnie na starszym podłożu
KALEDONIDY EUROPEJSKO- AMERYKACSKIE TO EFEKT KOLIZJI
LAURENCII Z BALTIC !!!
Ź% karbon jest bardzo zróżnicowany litofacjalnie
(osady zarówno morskie, lagunowe jak i lądowe z pokładami węgla)
Ź% perm reprezentują na tym obszarze głównie morskie osady z ewaporatami
�% orogen kaledoński (w sensie zdarzeń tektonicznych) powstał podczas zamykania
Ź% mezozoik z licznymi lukami sedymentacyjnymi (przykładowo brak w zapisie dolnej jury)
Iapetusa i kolizji póznoproterozoicznych kontynentów Baltiki, Laurencji i Avalonii
(wedle teorii tektoniki płyt)
�% w skład Avalonii wchodziło szereg różnych mikroteranów
IV. SYNEKLIZA BAATYCKA
Ź% ma ok. 600km szerokości i rozciąga się od Pomorza na W aż po Estonię na E
Ź% krystaliczny fundament tego basenu obniża się systematycznie w kierunku W do
KALEDOCSKI CYKL OROGENICZNY TRWAA OD PÓyNEGO KAMBRU DO
wartości ok. 5km
WCZESNEGO DEWONU !!!
Ź% zbiornik wypełniają osady z przedziału czasowego: najwyższy neoproterozoik- czwartorzęd
Ź% dewon zwykle zalega niezgodnie
AUTOCHTON- PARAAUTOCHTON:
KALEDONIDY SKANDYNAWSKIE
�% zawiera prekambryjskie skały tarczy bałtyckiej przykryte póznoproterozoicznymi (facja
sparagmitowa) ordowickimi osadami
mają około 1800km długości
�% są to głównie osady terygenicznego pochodzenia (najczęściej piaskowce z mułowcami) a
zdecydowanie rzadziej węglany
powstały podczas kolizji Baltiki i Laurencji gdzie kulminacja tej kolizji przypada na
okres: 420- 390 Ma
złożone są z sekwencji płaszczowin które były nasuwane ku E i SE na fundament
DOLNY ALLOCHTON:
krystaliczny i autochtoniczną pokrywę Fennoskandii
na obszarze kaledońskiego orogenu skandynawskiego wydzielono (w kolejności
�% zbudowany z szeregu płaszczowin
superpozycyjnej) cztery zasadnicze kompleksy o budowie płaszczowinowej- inaczej
określane allochtonami
�% zawiera głównie górnoproterozoiczne- dolnopaleozoiczne osady (złożone w Iapetusie)
granice kompleksów płaszczowinowych to szerokie zapadające ku W strefy ścinania
�% powstał w strefie niskiego stopnia metamorfizmu i w szerokiej strefie ścinania oraz
posiada fragmenty drzazgowe podłoża pochodzące z W krawędzi tarczy bałtyckiej, które
lokalnie zostały zimbrykowane
�% generalnie stopień odkształcenia i metamorfizmu wzrasta ku W, zgodnie z następstwem
Schemat następstwa stratygraficznego jednostek strukturalnych
poszczególnych jednostek z E na W
(=kompleksów płaszczowinowych= płaszczowin) kaledonidów skandynawskich:
1. NAJWYŻSZY ALLOCHTON
ŚRODKOWY ALLOCHTON:
2. GÓRNY ALLOCHTON (K�LI)
�% składa się z płasko ponasuwanych płaszczowin złożonych ze skał prekambryjskiego
podłoża i psamitowej pokrywy
3. GÓRNY ALLOCHTON (SEVE)
�% został przemieszczony przeszło 300km ponad prekambryjskim fundamentem- płaszczowiny
4. ŚRODKOWY ALLOCHTON
mają tu rodowód bałtycki
5. DOLNY ALLOCHTON
�% generalnie płaszczowiny tego kompleksu podlegały metamorfizmowi niskiego stopnia
�% płaszczowiny środkowego allochtonu pokrywają obszar kilku tys. km2 oraz mają grubość
6. AUTOCHTON
ok. 4- 6km
WYKAZANO ŻE DOLNY I ŚRODKOWY ALLOCHTON MAJ POWIZANIE Z
KRATONEM BALTIKI
GÓRNY ALLOCHTON:
NAJWYŻSZY ALLOCHTON:
�% rozciąga się wzdłuż E skłonu kaledonidów skandynawskich na długości ponad 800km
�% posiada ponad 600km długości
�% zawiera w różnym stopniu zmetamorfizowane i zdeformowane skały osadowe, ofiolitowe
(perydotyty) a także wulkanity łuków wyspowych oraz skały plutoniczne �% zawiera głównie węglany facji amfibolitowej, lokalnie węglanowo- silikatowe
konglomeraty (mono- do polimiktycznych) w których jak dotąd nie stwierdzono
�% większość osadów tej struktury jest wieku ordowickiego skamieniałości oraz suprakrustalne i plutoniczne skały powstałe wzdłuż laurentyjskiej
krawędzi Iapetusa
�% górny allochton złożony jest z dwóch kompleksów płaszczowinowych
�% wiek chemostratygraficzny wapieni (marmurów) to: wend- kambr
Kompleksy płaszczowinowe górnego allochtonu:
KALEDONIDY SKANDYNAWSKIE:
-formowanie i etapowy rozwój-
1. KOMPLEKS PAASZCZOWIN SEVE
�% pierwsze deformacje nastąpiły podczas orogenezy (fazy) takońskiej i wówczas to
f& jest to kompleks płaszczowin złożonych z osadów powstałych w strefie przejściowej
utworzyły się fałdy o NW wergencji (przełom ordowik / sylur)
Baltica / Iapetus (podczas otwierania zbiornika Aegir) i z fundamentów płaszcza tj.
soczew perydotytów
�% sylur- dewon to czas kolizji Baltiki i Laurencji na tym obszarze wskutek której gruba
sukcesja osadowo- metamorficzna jak i kompleksy plutoniczne zostały odkute od
f& zawiera średnio lub silnie zmetamorfizowane łupki, gnejsy, kwarcyty i metaarkozy
laurentyjskich korzeni i następnie przetransportowane na wyższy poziom kaledonidów
oraz podrzędnie marmury, metabazyty i ciała ultramaficzne
skandynawskich
f& protolit skał kompleksu jest wieku środkowo- proterozoicznego (według datowania
[w tym ujęciu powstanie kaledonidów skandynawskich jest rozumiane zatem jako zderzenie i w
na podstawie badań radiometrycznych)
następstwie pogrubienie skorupy w miejscu kolizji oraz pózniejsze odkucia i przemieszczenia
naruszonych fragmentów orogenu; obok tych przedstawionych poglądów istnieją naturalnie
f& w kompleksie płaszczowin Seve wyróżnić można dwie fazy orogeniczne:
również inne interpretacje genezy kaledonidów skandynawskich...]
Ź% FAZA FINMARK ~ 500 Ma
�% środkowa jura to okres intensywnej erozji zachodzącej w ciepłym i wilgotnym klimacie
[kolizja łuku wyspowego i Baltiki]
�% ryfting w póznej jurze i wczesnej kredzie doprowadził do powstania na szelfie szeregu
wyniesień i basenów
Ź% FAZA SKANDYNAWSKA ~ 420- 390 Ma
[czas końcowego etapu zamknięcia Iapetusa]
�% w neogenie znaczna część wyniesień oraz basenów wraz z obszarem Morza Barentsa
została wydzwignięta
2. K�LI PAASZCZOWINA (KOMPLEKS PAASZCZOWIN K�LI)
�% pózny pliocen oraz plejstocen to czas glacjalnej erozji gdzie duże ilości osadu zostały
doprowadzone do marginalnych części Morza Norweskiego i Morza Barentsa
f& jest kompleks płaszczowin złożony z asocjacji ofiolitowych magmowych skał łuków
wyspowych, osadów załukowych i marginalnych sukcesji basenowych
�% począwszy od zaniku pokrywy lodowej cała Skandynawia jest izostatycznie wynoszona
f& obecne tutaj zespoły faunistyczne świadczą o afiliacji Europy oraz N Ameryki
RÓW OSLO
BLOK HEBRYDÓW:
(RYFT KONTYNENTALNY OSLO)
�% w obrębie bloku Hebrydów wyróżnia się dwie serie (kompleksy) skalne: kompleks
wypełniony jest głównie zdeformowanymi osadami starszego paleozoiku (kambr- sylur)
lewizyjski oraz zalegającą na nim serie torridońską
na osadach tych zalega tzw. Asker grupa reprezentowana przez: osady fluwialne, głównie
�% powyżej utworów lewizyjskich i torridońskich z niezgodnością kątową zalega szelfowa
deltowe, przechodzące w jeziorne lub basenów brakicznych z interkalacjami morskimi i z
sekwencja kambro- ordowicka
fauną westfalu, obecne są także permskie wulkanity jak i plutonity
�% pierwotnie cały blok Hebrydów miał stanowić brzeżną część Laurencji
główny okres ryftingu przypada na wczesny perm (~ 298- 276 Ma)
KOMPLEKS LEWIZYJSKI: budują głównie gnejsy i granulity (~ 3450 Ma???; ~ 3.0- 2.6 Ga)
oraz zmetamorfizowane wapienie, kwarcyty i łupki łyszczykowe (~ 2.6- 1.3 Ga) plus skały
KALEDONIDY SZKOCKIE
intruzywne (reprezentowane najczęściej przez anortozyty).
tworzy je szereg terranów
SERIA TORRIDOCSKA (TORRIDON): zawiera neoproterozoiczne (~ 950 Ma) utwory
klastyczne (o średniej miąższości ok. 7km): przeważnie piaskowce oraz iłowce i mułowce
na obszarze Szkocji wyodrębnia się następujące jednostki strukturalne:
(interpretowane jako osady nadbrzeżnych stożków napływowych) a także wapienie.
W obrębie serii wydziela się jeszcze cztery formacje. Cała sekwencja jest generalnie
interpretowana jako osady delty, spłycających się stopniowo zbiorników jeziornych aż do ich
Ź% Blok Hebrydów ograniczony od S nasunięciem Moine
całkowitego wyschnięcia.
Ź% Północny Blok Highland ograniczony od S uskokiem Great Glen
Ź% Strefa grampiańska (= Blok Grampian) ograniczona od S Highland Boundary Fault
Ź% Blok Midland Valley ograniczony od S uskokiem wyżyny południowo- szkockiej
STREFA NASUNIĆ MOINE:
(Southern Upland Fault)
Ź% Blok Southern Upland (= Wyżyna Południowoszkocka)
�% może być interpretowana jako tektoniczny kontakt metaosadów Moine z lewizyjskim
fundamentem na którym została osadzona a następnie przemieszczona
kaledonidy szkockie tworzy zatem pięć bloków (terranów) których granice mają
�% charakteryzuje się ekstensywnym rozwojem mylonitów
tektoniczny charakter
w obrębie poszczególnych bloków można jeszcze wydzielić szereg mniejszych jednostek
litostratygraficznych
W stratygraficznym modelu Szkocji wydzielono od N ku S następujące jednostki:
NADGRUPA DALRAD (- IAN):
�% NADGRUPA MOINE
[występuje w Północnym Bloku (N Highland)]
�% posiada 25km miąższości
�% GRUPA PODAOŻA
�% dzieli się na cztery grupy (w kolejności superpozycyjnej):
[występuje bezpośrednio na S od uskoku Great Glen]
1. Grupa Grampian
�% GRUPA GRAMPIAN
[zawiera wszystkie skały, które stratygraficznie leżą pomiędzy grupą podłoża a Appin grupą]
2. Grupa Appin
�% NADGRUPA DALRAD
3. Grupa Argyll
[bardzo mocno rozbudowana]
4. Grupa Południowoszkockiej Wyżyny
Wszystkie wymienione grupy datowane są na neoproterozoik !!!
GRUPA GRAMPIAN: jest to najstarsza grupa w obrębie Dalradianu której wiek określany
jest na neoproterozoik (~ 800- 670 Ma) i zawierająca piaskowce oraz wapienie osadzone w
NADGRUPA MOINE:
warunkach pasywnego szelfu kontynentalnego.
GRUPA APPIN: reprezentowana przez wapienie, pelity, kwarcyty i laminowane psamito- pelity.
�% jest złożona głównie z psamitowych, pelitowych oraz psamo- pelitowych metaosadów o
miąższości ok. 7- 10km
GRUPA ARGYLL: zawiera dobrze wysortowane kwarcyty i wapienie zaś w części spągowej
również tyllity powstałe w czasie 620- 590 Ma (co koreluje się z okresem globalnej glacjacji
�% stopień metamorfizmu osadów (facja amfibolitowa i zieleńcowa) wzrasta od W ku E
tzw. śnieżna kula ).
�% skały sekwencji Moine są uważane za metamorficzny ekwiwalent skał torridońskich
GRUPA POAUDNIOWOSZKOCKIEJ WYŻYNY: datowana na górny kambr- dolny ordowik
(neoproterozoik: ~ 1.005- 0.873 Ga) i są pocięte granitoidami i pegmatytami (~ 0.8 Ga)
dochodzi do 4km grubości i zawiera gruboziarniste do drobnoziarnistych turbidytowe osady z
wulkanoklastykami oraz tyllity występujące tylko w górnej części tej sekwencji co jest
�% główne wystąpienia sekwencji Moine zlokalizowane są w Północnym Bloku (N Highland)
świadectwem glacjacji o ograniczonym zasięgu.
GREAT GLEN FAULT:
�% nadgrupa Dalrad występuje głównie w bloku strukturalnym Grampian
�% ma charakter uskoku przesuwczego �% pierwotnie ta sukcesja była osadzana wzdłuż krawędzi Laurencji
�% wzdłuż jego powierzchni północna część Szkocji została przesunięta o kilkaset kilometrów �% podczas ruchów środkowopaleozoicznych (wczesny dewon) związanych z orogenezą
akadyjską osady te uległy metamorfozie (od nisko do średnio stopniowej) ale nie są silnie
zdeformowane stąd zachowały pierwotne struktury sedymentacyjne
SEKWENCJA MOINE ZOSTAAA PRZEMIESZCZONA NA
�% intruzje granitowe (~ 400 Ma) tworzą bardzo duże batolity (m.in. w Cairngorms)
KAMBRO- ORDOWICKIE ORAZ TORRIDOCSKIE OSADY !!!
BLOK (STREFA) WYŻYNY POAUDNIOWOSZKOCKIEJ:
�% DALRAD I GRUPA MOINE MIAAY ZOSTAĆ OSADZONE W ROZSZERZAJCYM
(= THE SOUTHERN UPLAND)
SI KU S BASENIE RYFTOWYM !!!
�% NASTPNIE ZOSTAAY ZDEFORMOWANE I ZMETAMORFIZOWANE W RÓŻNYM
�% zbudowana jest głównie z niezmetamorfizowanych osadów ordowiku i syluru
STOPNIU (NP. MIGMATYTOWY KOMPLEKS CENTRAL HIGHLANDS) W CZASIE:
(wykształconych w formie fliszu) silnie sfałdowanych i pociętych uskokami oraz z
OROGENEZY GRAMPIACSKIEJ (~ WCZESNY ORDOWIK)- MOINE ORAZ
górnosylurskich granitów a także utworów dewonu i karbonu (osady klastyczne plus
OROGENEZY AKADYJSKIEJ- DALRAD !!!
wulkanity) zachowanych jednakże jedynie lokalnie
�% zapis skalny tej jednostki posiada wyrazne cechy pryzmy akrecyjnej powstałej powyżej
subdukującej płyty w ostatnim stadium zamykania Iapetusa
�% stąd wynika interpretacja głosząca iż terrany (bloki): Grampian, Midland Valley i Southern
Upland nie były względem siebie w ordowiku egzotycznymi
�% osady fliszowe były deponowane dopiero wówczas gdy blok Grampian został gwałtownie
BLOK (TERRAN) MIDLAND VALLEY: wydzwignięty i erodowany co z kolei dostarczało materiału do sąsiednich basenów oraz rowów
(= RYFT MIDLAND VALLEY)
�% jego fundament jest prawdopodobnie granulitowy
�% najstarsze występujące skały reprezentują ordowik i są interpretowane jako skorupa Iapetusa STREFA WALII:
pochodzenia obdukcyjnego
�% powyżej tych utworów niezgodnie zalegają osady środkowego ordowiku- środkowego syluru
�% fundament krystaliczny jest wieku prekambryjskiego
wykształcone w postaci fliszu o miąższości ok. 10km
�% zalega na nim sekwencja niezmetamorfizowanych osadów o łącznej miąższości ok. 10km
�% w części SE występuje również dolny dewon
reprezentowana przez utwory: neoproterozoiku (klastyki), kambru (osady piaszczysto-
mułowcowo- ilaste), ordowiku (ignimbrytowe wulkanoklastyki i wulkanity) oraz syluru
�% główne fałdowanie utworów wypełniających ryft miało miejsce przed lochkowem
(flisz)
(~ pózny sylur)
�% główne fałdowanie nagromadzonych osadów zachodziło na przełomie sylur / dewon
�% dewon dolny (wykształcony w facji old redu) zalega niezgodnie na starszym podłożu,
powyżej występują osady dewonu górnego i karbonu (obojętne i kwaśne wulkanity oraz
�% na tak ukształtowanych i speneplenizowanych strukturach kaledońskich (podłożu kaledońskim)
skały okruchowe z węglem kamiennym) a łączna miąższość wszystkich tych utworów to
niezgodnie spoczywają osady od dewonu po kenozoik a zatem sukcesja utworów old redu,
ok. 3,6km
karbonu (ze złożami węgla kamiennego), permu, mezozoiku i kenozoiku
PODSUMOWANIE:
f& powstawaniu brytyjskich kaledonidów towarzyszyła konsumpcja basenu oceanicznego
Iapetus (istniał on począwszy od neoproterozoiku aż do dewonu) oraz orogeniczna
f& struktury kaledońskie Szkocji mają swoje przedłużenie na obszarze Irlandii
deformacja (podczas ordowiku) w strefie kolizyjnej pomiędzy Laurencją (Grenlandia plus
(strefa grampiańska, Midland Valley, blok Southern Upland) która w swojej N i środkowej
kraton N Ameryki) na północy a terranem Avalonii na południu
części jest zbudowana właśnie z kaledonidów zaś w części S są już waryscydy !!!
f& terran Avalonii zawiera fundament Anglii i Walii położony na N od szwu waryscyjskiego
f& kaledonidy Wysp Brytyjskich zawierają terrany (bloki) różniące się wiekiem deformacji i
stopniem metamorfizmu
f& umiejscowienie i deformacja osadów związanych z łukiem wyspowym oraz sekwencji
wulkanicznych odbywały się w trakcie postępującej orogenezy zaś rotacja bloków i ruch
f& terrany: Północny i Grampian (wraz z ich irlandzkimi ekwiwalentami) były deformowane
przesuwczy wzdłuż głównych uskoków kontynuowały się przez sylur i dewon
(przez fałdowanie polifazowe) oraz metamorfizowane w czasie: 590- 480 Ma a zatem podczas
orogenezy grampiańskiej
f& końcowym rezultatem tych procesów było złączenie terranów średniego metamorfizmu z
terranami niskiego stopnia metamorfozy
f& terrany: Południowoszkockiej Wyżyny, Lake District (mikroteran położony na S) i Walii
(wraz z ich irlandzkimi ekwiwalentami) podlegały deformacji oraz metamorfizmowi niskiego
stopnia w okresie ok. 400 Ma (~ wczesny dewon) a zatem w trakcie ruchów orogenezy
f& osady Iapetusa oraz sukcesje ofiolitowe zostały w wyniku kolizji Laurencji, Baltiki i
akadyjskiej
Avalonii wyciśnięte a następnie nasunięte na kraton Baltiki oraz Laurencji
f& zakres czasowy orogenezy kaledońskiej: starszy paleozoik- środkowy dewon
f& dopiero pózniejsze (mezozoiczno- kenozoiczne) otwarcie Atlantyku spowodowało
podział pasma kaledonidów na elementy leżące po obu jego stronach
f& główne fazy orogenezy kaledońskiej:
f& rozwarcie nastąpiło wzdłuż nieco innej linii niż linia połączenia Baltiki i Laurencji wskutek
Ź% FAZA FINNMARK ~ KAMBR / ORDOWIK
czego obecnie fragmenty Laurencji stanowią część Europy (Szkocja, Hebrydy, część Irlandii)
a fragmenty Baltiki (i naturalnie również Avalonii) są częścią Ameryki Północnej
Ź% FAZA GRAMPIACSKA ~ KAMBR / ORDOWIK
(Nowa Fundlandia, Nowa Szkocja, E Maine)
Ź% FAZA SARDYJSKA ~ KAMBR / ORDOWIK
f& wynika z tego jasno że ślady orogenu kaledońsko- appalachijskiego można spotkać na
~ ~ ~ PRZERWA W SEDYMENTACJI ~ ~ ~
ogromnym dystansie ok. 75 tys. km !!!
Ź% FAZA SANDOMIERSKA ~ WCZESNY ORDOWIK
Ź% FAZA TAKOCSKA ~ ORDOWIK / SYLUR
Ź% FAZA ARDECSKA ~ PÓyNY SYLUR
Ź% FAZA ERYJSKA ~ SYLUR / DEWON
Ź% FAZA AKADYJSKA ~ EMS / ŚRODKOWY DEWON
[N Appalachy, E Kanada, N Anglia]
WYKAAD 7.
WARYSCYDY EUROPEJSKIE:
EUROPA ŚRODKOWA I ZACHODNIA:
(= PLATFORMA PALEOZOICZNA ŚRODKOWEJ I
�% obecnie uważa się, że pasmo waryscyjskie to efekt kolizji Gondwany i
ZACHODNIEJ EUROPY)
Laurencjo- Baltiki czyli Laurusji (połączone kontynenty Laurencji i Baltiki= LAURUSJA)
�% kolidujące kontynenty były rozdzielone Oceanem Reicznym (dawniej: Paleotetyda)
�% czas trwania orogenezy waryscyjskiej: młodszy paleozoik [dewon- perm (środkowy trias ?)]
�% obejmuje to co znajduje się na W od linii T- T
�% podczas całego cyklu orogenezy waryscyjskiej (trwającej od dewonu do permu a
�% skały podłoża reprezentują utwory od prekambru po wczesny paleozoik
miejscami nawet po środkowy trias) pomiędzy ówczesnymi kontynentami rozmieszczonymi
na N i S półkuli istniały bloki (terrany) które odsłaniają się obecnie w obrębie pasma
�% deformacja osadów w prekambrze i podczas orogenezy kaledońskiej oraz waryscyjskiej
waryscydów
�% na skałach podłoża platformowego zalegają utwory pokrywy osadowej reprezentowane
�% w centralnej Europie wydzielono następujące bloki (terrany):
przez osady od młodszego paleozoiku (czas końcowej konsolidacji tej części Europy) aż po
kenozoik
WSCHODNIA AVALONIA
�% w miarę postępującej konsolidacji podłoża platformy zaczęła rozwijać się jej pokrywa
ARMORYKA
osadowa
BRUNO-SILESIA (= BRUNOSILESICUM= MORAVIA)
�% pokrywa osadowa platformy zawiera utwory z przedziału czasowego: dewon- kenozoik
�% począwszy od kredy po neogen (czas ruchów orogenezy alpejskiej) następowało
stopniowe usuwanie pokrywy osadowej i odkrywanie starszego podłoża
WSCHODNIA AVALONIA:
�% proces ten umożliwił dobre rozpoznanie budowy tektonicznej platformy
�% jej prekambryjski i paleozoiczny fundament odsłania się na powierzchni (nie jest przykryty
�% stąd w jej obrębie wydzielono:
młodszymi osadami) w centralnej Anglii oraz Belgii
masywy paleozoiczne
�% belgijskie wystąpienia fundamentu zawierają silikoklastyki niskiego stopnia metamorfizmu
datowane na: kambr- sylur
baseny sedymentacyjne
�% fragmenty bloku wschodniej Avalonii wbudowane są obecnie w masywie Brabanckim
ryfty kontynentalne
(położonym na N od frontu deformacji waryscyjskiej) oraz w Ardenach (masywy: Rocroi,
Stavelot- Venn, Serpont, Givonne)
�% dewońsko- karbońska pokrywa sedymentacyjna fundamentu wschodniej Avalonii była
deponowana w marginalnym basenie wzdłuż północnej, pasywnej krawędzi Oceanu
Reicznego (obecnie należy do strefy renohercyńskiej)
WYKAAD 8.
ARMORYKA:
STREFA RENO- HERCYCSKA
(= RHENOHERCYNICUM= RH)
�% dawniej interpretowana jako pojedynczy krustalny blok
�% obecnie uważana za zespół terranów (tzw. ATA) odkrytych w szeregu różnych masywów
stanowi zewnętrzny pas fałdowy europejskich waryscydów względnie słabo zdeformowany
ciągnących się od Hiszpanii po Polskę (m.in. masyw Armoryki, Czeski, Moldanubii)
w kierunku E sięga po Harz i Wzgórza Flechtingen a na W rozciąga się po SW Anglię oraz
S Irlandię i dalej aż po S Portugalię
BRUNO-SILESIA:
główne wychodnie skał strefy RH to Reńskie Góry Aupkowe (RGA) z Ardenami oraz
(= BRUNOSILESICUM= MORAVIA)
góry Harz i masyw kornwalijski
sięga na S po północną zonę (strefę) fyllitową która jest jednocześnie południową granicą RH
�% fundament częściowo odkryty jest w Górach Świętokrzyskich (terran łysogórski i małopolski)
�% powszechnie fragmenty tego bloku uważane są za póznoproterozoiczne (związane z
działaniem orogenezy kadomskiej) i pochodzenia gondwańskiego
RECSKIE GÓRY AUPKOWE:
(= Rheinisches Schiefergebirge)
�% stanowią pasmo niewysokich gór położonych w zachodniej części Niemiec nad środkowym
Renem oraz na terenie Luksemburga, Belgii i Francji
W OBRBIE WARYSCYDÓW EUROPEJSKICH WYDZIELONO
TRZY STREFY (= ZONY):
�% w ich skład wchodzą następujące pasma górskie:
[~ idąc od północy~]
Taunus
Westerwald
Ź% STREFA RENOHERCYCSKA (= RHENOHERCYNICUM)
Hunsr�ck
Ź% STREFA SAKSOTURYNGIJSKA (= SAXOTHURINGICUM= STERFA SAKSOTURYCSKA)
Eifel
Ź% STREFA MOLDANUBSKA (= MOLDANUBIC= MOLDANUBICUM)
Ardeny
Sauerland
�% najwyższy szczyt: Grosser Feldberg (878,5m n p m)
Wydzielone strefy zawierają wypełnienie Oceanu Reicznego i różnią się między sobą:
zasięgiem czasowym, genezą oraz rozwojem litostratygraficznym.
Uwaga: Ardeny są traktowane zarówno jako pasmo górskie Reńskich Gór Aupkowych lub też
omawiane osobno i uważane za ich wschodnie przedłużenie w obrębie strefy renohercyńskiej
(generalnie oba podejścia są poprawne i stosowane w zależności od konwencji przyjętej przez
danego autora).
% front deformacji przesuwał się z N ku S
LITOSTRATYGRAFIA GAÓWNEGO PASMA RENOHERCYCSKIEGO:
% wytworzyło się wówczas szereg antyklin i synklin o kierunku NE- SW
% ordowik wykształcony jedynie na małym obszarze w N części pasma (tzw. garb Ebbe)
% część Reńskich Gór Aupkowych podlegała metamorfozie stopniowo nasilającej się od N na S
% przeddewońskie zmetamorfizowane wulkanity występują na S w obrębie antyklinorium
Hunsr�ck i Taunus
% stąd wynika zróżnicowany wiek metamorfizmu datowany na górny karbon (~ 305- 290 Ma)
w N części oraz na dolny karbon (~ 340- 320 Ma) w S fragmencie pasma
% dewon zalega tutaj niezgodnie na starszych utworach
% po ostatecznym wypiętrzeniu następuje sedymentacja górnokarbońskiej molasy w rowie
przedgórskim
% we wczesnym dewonie na szelfie zewnętrznym miała miejsce sedymentacja osadów
terygenicznych
% w kilku miejscach sedymentacja molasowa trwała aż po dolny perm
% środkowy dewon reprezentują różne odmiany łupków (m.in. ilaste, mułowcowe czy kwarcowe)
oraz skały węglanowe i wulkaniczne (głównie diabazy)
% utwory molasy zawierają ponad 100 udokumentowanych pokładów węgla kamiennego
% górny dewon to skały węglanowe (w tym rafowe których wiek określany jest na fran) obecne
% począwszy od póznego permu Reńskie Góry Aupkowe i Ardeny były lądem
przede wszystkim w zachodniej części regionu oraz czerty i piaskowce występujące we
wschodnim i południowym fragmencie pasma
% na ich obrzeżeniu (o różnym zasięgu geograficznym) występują zarówno osady morskie jak i
lądowe wieku: górny perm- kenozoik
% wiek górnodewoński cechuje także różnorodnie wykształcone tutaj osady szelfowe
(strefy szelfu wewnętrznego na N i szelfu zewnętrznego na S i SE)
% dolny karbon reprezentują utwory węglanowe oraz kulmu (w formie fliszu)
% flisz osadzał się bezpośrednio przed przesuwającym się w kierunku N frontem deformacji
% całkowita miąższość osadów dewońsko- karbońskich to ok. 3- 12km
% deformacje pasma zachodziły głównie w czasie: pózny wizen- westfal
ARDENY:
HARZ:
�% strukturalnie dzielą się na szereg synklin i antyklin o kierunku WSW- ENE
�% jest najdalej na E położonym masywem należącym do pasma reno- hercyńskiego
(= reńsko- hercyńskiego) europejskich waryscydów
�% skały dolnopaleozoiczne mają swoje wychodnie w masywach: Rocroi oraz Stavelot- Venn
�% w jego budowie geologicznej można wyróżnić cztery zasadnicze strefy:
�% wczesny paleozoik reprezentują silikoklastyki, łupki wapniste oraz wapienie a także ryolity i
tufity z zakresu stratygraficznego: kambr- sylur
1. HARZ WYSOKI (część NW)
[zawiera łupki i wapienie dewońskie z diabazami plus łupki
krzemionkowe oraz szarogłazy dolnego karbonu wśród których liczne
�% młodszy (pózny) paleozoik zalega niezgodnie na starszym podłożu
są pakiety powstałe w wyniku spływów podmorskich a więc olistolity]
2. HARZ ŚRODKOWY (masywy: Brocken i Ramberg)
�% dolny dewon wykształcony jako old red w facji lądowej i morskiej (szelf)
[występują tu skały z interwału stratygraficznego: sylur- dolny karbon
(wykształcony w facji kulmu w formie fliszu) reprezentowane głównie
przez diabazy i keratofiry oraz waryscyjskie intruzje granitowe wśród
�% środkowy dewon reprezentują głównie wapienie płytowe oraz dolomity
których do największych zalicza się masyw Brocken i Ramberg]
3. HARZ NISKI (część SE)
�% górny dewon to wapienie płytowe i rafowe a także łupki wapniste, łupki ilaste oraz
[zbudowany ze sfałdowanych skał od syluru do dolnego karbonu na
piaskowce
które są nasunięte płaszczowinowo utwory dewońskie tj. kwarcyty,
łupki krzemionkowe i szarogłazy natomiast główne fałdowanie
wszystkich tych osadów miało miejsce po wizenie stąd między
�% łączna miąższość wszystkich osadów dewonu w masywie ardeńskim wynosi ok. 7,5km
dolnym karbonem a westfalem występuje niezgodność kątowa]
4. STREFA WIPPRA (część skrajnie SE)
�% dolny karbon wykształcony jest przede wszystkim w facji wapienia węglowego
[jest to strefa metamorficzna reprezentowana przez fyllity wieku:
(przykładowo w obrębie szelfu zewnętrznego budowle organiczne facji Waulsortien datowanej
ordowik- sylur i stanowiąca wyniesioną część skorupy
na turnej czy wapienie płytkowodne w tym oolitowe wieku wizeńskiego)
rhenohercynicum]
�% w póznym karbonie następuje sedymentacja w warunkach regresywnego etapu wypełniania
�% skały sekwencji ordowicko- permskiej są otoczone osadami permo- mezozoicznymi i
basenu
zaczęły być wynoszone we wczesnej kredzie jednakże największy stopień ich wypiętrzenia
przypada na pózną kredę (~ 83 Ma)
�% górny karbon to paraliczna formacja węglonośna którą reprezentuje głównie węglonośna
molasa (osady równi deltowych czy też paralicznych bagien) o miąższości ok. 3- 5km
�% masyw Harzu zawiera proterozoiczne polimorficzne terrany (m.in. gnejs Ecker) oraz kilka
post- orogenicznych intruzji granitowych (m.in. Brocken, Ramberg czy �ker) jak również
maficznych kompleksów gabrowo- norytowych (w tym ultramaficzny harzburgit)
�% wiek intruzywnych kompleksów: 293- 297 Ma
�% w N części pasma (rejon Goslar) wydobywano rudy Pb i Zn oraz niewielkie ilości Au i Ag
PÓANOCNA STREFA (ZONA) FYLLITOWA:
�% natomiast w Harzu Wysokim (okolice Clausthai- Zellerfeld) zlokalizowane są liczne
złoża hydrotermalne
�% stanowi stosunkowo wąski pas w południowej części RH
�% zbudowana jest z kambryjsko- ordowickich (?) a głównie z sylursko- dewońskich skał
�% wapienie dewońskie wykorzystywane często do produkcji cementu
metaosadowych i metawulkanicznych (łuków wyspowych) oraz podrzędnie bazaltów typu MORB
�% fragmenty tej strefy zachowane są w płaszczowinach Gie�en (Harz)
�% z kolei karbońskie łupki, szarogłazy oraz kwarcyty stanowią powszechny materiał budowlany
�% ponieważ transport zachodził w kierunku NW stąd obecnie utwory północnej zony fyllitowej
zalegają bezpośrednio na RH
�% deformacja i metamorfizm w facji zieleńcowej miały miejsce podczas orogenezy waryscyjskiej
PODSUMOWANIE:
�% skały metamorficzne zawierają relikty wysokociśnieniowych asocjacji co jest interpretowane
jako wskaznik strefy subdukcji aktywnej w czasie 380- 350 Ma oraz strefy szwu oceanicznego
�% zasadnicza część (główne pasmo) RH zbudowana jest z dewońskich klastyków i węglanów
które były deponowane w basenie pasywnej krawędzi kontynentu oldredowego
MASYW KORNWALIJSKI:
�% powyżej tych utworów zalegają hemipelagiczne łupki oraz wczesnokarboński flisz
�% skały budujące Kornwalię deponowane były w środowisku epikontynentalnym (szelf)
�% cała ta sekwencja stanowi autochton który jest z kolei przykryty allochtonem zawierającym
wczesnodewońskie skały bazaltowe, skondensowane pelity i osady fliszowe wieku
�% w kierunku N linia brzegowa lądu oldredowego sięgała po dzisiejszą S Walię, środkową
fran- wczesny karbon
Anglię, S Irlandię i jeszcze dalej aż po SE Polskę
�% z kolei na S istniał Ocean Reiczny rozszerzający się stopniowo począwszy od ordowiku
�% obszarem alimentacyjnym fliszu było środkowo- niemieckie krystaliczne wyniesienie
�% głównym budulcem masywu są osady dewonu i karbonu deponowane w czterech basenach:
�% ta asocjacja reprezentuje oceaniczną część reno- hercyńskiego basenu która to była
Ź% BASEN GRAMSCATHO
transportowana ponad sekwencją powstałą w basenie pasywnej krawędzi
Ź% BASEN TREVONE
�% basen strefy RH pogłębiał się w kierunku S
Ź% BASEN POAUDNIOWEGO DEWONU
Ź% BASEN KULMU
�% wypełnianie basenów postępowało od S ku N osadami dostarczanymi przez przemieszczające
WALIA:
się w kierunku NW sterty płaszczowinowe
�% w efekcie progresywnego zamykania Oceanu Reicznego następowało stopniowe podsuwanie
�% kaledońskie speneplenizowane podłoże występuje w S części regionu
się Gondwany w kierunku NW
�% dewon wykształcony w facji old redu
�% dewon dolny reprezentują łupki ilasto- piaszczyste i mułowce bogate w skamieniałości które
wskazują jednoznacznie na panujące ówcześnie płytkowodne środowisko
�% karbon
�% dewon górny zawiera bardzo zróżnicowane utwory wśród których dominują zlepieńce,
�% karbon górny węglonośny oraz sekwencja permo- kenozoiczna stanowią pokrywę
wapienie, łupki, mułowce oraz lawy poduszkowe (tzw. pillow lawy)
powaryscyjską
�% karbon dolny stanowią przede wszystkim czarne łupki, piaskowce, wulkanity, tufy a także
�% bardzo podobne skały jak w S Wali obecne są również w S Irlandii
turbidyty (taki inwentarz litologiczny świadczy wyraznie o panującym wówczas względnie
głębokowodnym środowisku)
�% namur- westfal to piaskowce (wykorzystywane na kamienie młyńskie, formacja Millstone Grit)
oraz warstwy węglonośne
�% występujące tutaj granity są efektem częściowego przetopienia głębokiej skorupy
PODSUMOWANIE:
�% wokół intruzji powstały szerokie aureole metamorfozy a procesy hydrotermalne
doprowadziły do ich mineralizacji
�% strefa RH charakteryzuje się miąższymi seriami osadowymi z przedziału czasowego:
�% począwszy od epoki brązu aż po początek XX wieku Kornwalia była jednym z głównych
kambr (?)- dolny karbon
europejskich obszarów wydobywczych rud cyny (kasyterytu), ołowiu, cynku, miedzi, arsenu,
srebra czy kaolinitu
�% skały są silnie pofałdowane i zuskokowane oraz przemieszczone ku N
�% najstarsze skały masywu kornwalijskiego budują tzw. kompleks ofiolitowy półwyspu Lizard
�% występuje stosunkowo dużo struktur płaszczowinowych
będący pozostałością prekambryjskiej skorupy oceanicznej
�% kompleks ten składa się z czterech grup skalnych:
�% serpentynitów stanowiących zmetamorfizowane i zdeformowane fragmenty
górnego płaszcza
�% oceanicznego kompleksu reprezentowanego przez łupki hornblendowe i
łyszczykowe
�% skał intruzywnych (min. różnego typu gabra)
�% metamorficznego fundamentu (amfibolity, maficzne granulity)
STREFA SAKSO- TURYNGIJSKA
(= SAXOTHURINGICUM= ST)
FUNDAMENT KADOMSKI ST:
(na przykładzie Aużyc)
sięga na W po basen Saar- Nahe a ku E przez Odenwald, Spessart, krystaliczny kompleks Ruhla,
N część Lasu Turyńskiego (= Turyngijskiego) aż po SW kraniec Polski (Sudety)
�% orogeneza kadomska (650- 550 Ma ~ neoproterozoik) była ostatnią w sekwencji zdarzeń
w jej obrębie wydzielono dwie zasadnicze strefy:
które uformowały krystaliczny fundament Europy
�% basen był wypełniany silikoklastykami z dominującymi turbidytami, szarogłazami, czertami
�% ŚRODKOWO- NIEMIECKIE KRYSTALICZNE WYNIESIENIE (PRÓG) ~ na N
jak i różnego typu wulkanitami poza tym obecne są również diamiktyty stanowiące dowód
ang. Mid- German Crystalline High
istnienia glacjacji neoproterozoicznej
�% wiek detrytycznego cyrkonu wskazuje na dostawę materiału skorupy archaicznej i
�% SAKSO- TURYNGIJSKI BASEN ~ na S
paleoproterozoicznej pochodzącego prawdopodobnie z kratonu zachodnio- afrykańskiego i
avalońskiego a zatem stanowiącego fragmenty starej skorupy Gondwany
NW granica (o charakterze szwu kolizyjnego) ST zachowana jest w strefie Lizard
�% nie jest wykluczone że sedymentacja w basenie stanowiącym kadomski fundament ST trwała
(SW Kornwalia) i w północnej strefie fyllitowej
od neoproterozoiku po wczesny kambr
SE granicą ST jest strefa Tepla w większości zamaskowana przez póznowaryscyjskie
�% zdeformowane osady basenu kadomskiego zawierają plutony granitoidowe wieku ~ 540- 535 Ma
granity i osady rowów trzeciorzędowych stąd też precyzyjne wyznaczenie południowej
granicy (Fichtelgebirge- Góry Kruszcowe) jest mocno dyskusyjne
ŚRODKOWO- NIEMIECKIE KRYSTALICZNE WYNIESIENIE (PRÓG):
�% posiada niehomogeniczną budowę i tym samym może być złożony z różnych
allochtonicznych jednostek
�% zawiera magmatyczne i metamorficzne kompleksy o różnym stopniu metamorfozy
(meta- i ortognejsy)
�% magmatyczne kompleksy stanowią plutony o przed- i waryscyjskim wieku
(min. na bloku przedsudeckim)
�% obecnie ta jednostka jest interpretowana jako aktywny S brzeg RH basenu a zatem jako
obszar synorogenicznego magmatyzmu i zródło synorogenicznych klastycznych osadów
transportowanych ku NW
MASYW ARMORYKACSKI:
PODSUMOWANIE:
podzielony został na trzy zasadnicze domeny (rozdzielone dwiema strefami ścinania):
�% strefa ST zbudowana jest z osadów paleozoicznych (zafałdowanych podczas orogenezy
�% PÓANOCN
waryscyjskiej) i skał prekambryjskich na których niezgodnie zalegają niezafałdowane osady
permo- karbonu
�% CENTRALN
�% w obrębie tych utworów występują waryscyjskie intruzje granitowe (min. plutony:
�% POAUDNIOW
Eibenstock, Fichtelgebirge, Karlove Vary czy masyw Karkonoszy)
�% strefa ST powstała podczas trwania procesów orogenicznych wewnątrz avalońsko-
DOMENA PÓANOCNA:
kadomskiego łuku przy krawędzi Gondwany a zatem blisko peryferii Afryki Zachodniej
oraz kratonu subsaharyjskiego
Ź% zawiera głównie skały sekwencji briower- górny proterozoik które były fałdowane i
metamorfizowane podczas orogenezy kadomskiej (w okresie pomiędzy 650- 550 Ma)
�% jako część iberyjsko- armorykańskiego zespołu terranów (ATA) strefa ST została
[briower= najmłodszy cykl sedymentacyjny prekambru]
włączona w pasmo waryscyjskie w efekcie kolizji typu kontynent- kontynent
Ź% na tych skałach zalegają niezgodnie utwory kambru i ordowiku zachowane jednakże
�% kadomski fundament ST zawiera kilka fragmentów załukowych basenów powstałych
jedynie sporadycznie
ok. 570- 540 Ma przy gondwańskim fundamencie (przykładowo datowanie cyrkonem
określało wiek basenów na 570 Ma a z kolei za pomocą popiołu synsedymentacyjnego
Ź% omawiany blok został w niewielkim tylko stopniu dotknięty tektono- metamorficznymi
otrzymano wynik 565 Ma)
waryscyjskim zdarzeniami
�% strefa ST zawiera obecnie kilka kompleksów ograniczonych uskokami
DOMENA CENTRALNA:
�% w jej N części występują słabozmetamorfizowane jak i niezmetamorfizowane osady
ordowicko- górnodewońskie głównie pochodzenia oceanicznego
Ź% w obrębie tej domeny na skałach brioweru leżą osady epikontynentalne najmłodszego
neoproterozoiku i wczesnego paleozoiku słabo zafałdowane podczas orogenezy waryscyjskiej
�% dla tego N fragmentu strefy ST charakterystyczna jest sedymentacja wizeńska ujawniająca się
w formie licznych serii szarogłazowych i fliszowych jak również terrestialna sedymentacja
górnokarbońska której efektem są utwory konglomeratowe oraz molasa
DOMENA POAUDNIOWA:
�% część S omawianego obszaru zawiera w swojej górnej części słabozmetamorfizowane osady
Ź% zawiera skały brioweru i płaszczowiny złożone z serii: kambr- dolny dewon oraz granity
dewońskie złożone wzdłuż grzbietów podmorskich (w póznym dewonie sedymentacja została
karbońskie
przerwana)
Ź% ze wszystkich domen podlegała najsilniej różnym waryscyjskim procesom tektoniczno-
�% w części tej strukturalnie najgłębsze jednostki litologiczne są odkryte w domenie gnejsowej
metamorficznym
Gór Kruszcowych jak również w Górach Granulitowych
�% masyw gnejsowy M�nchberg tradycyjnie jest interpretowany jako część ST i uważany
obecnie za allochtoniczny kompleks płaszczowinowy Tepla- Barrandienu który to został
Według aktualnych interpretacji armorykańska mikropłyta oderwała się we wczesnym
przemieszczony we wczesnym karbonie (wizen) na ST (wg Franke et. al., 1992)
paleozoiku od Gondwany i dryfowała ku N kolidując z Laurusją i jednocześnie stając
się częścią kaledońskich Appalachów oraz waryscyjskiego orogenu.
MASYW CZESKI:
STREFA MOLDANUBSKA
(= MOLDANUBIK= MOLDANUBICUM)
�% leży w obrębie strefy moldanubskiej europejskich waryscydów i ograniczony jest ze
wszystkich stron strefami uskokowymi (uskokami)
termin ten używany jest w dwóch podstawowych znaczeniach (ujęciach):
�% na NE kontaktuje z Sudetami a od NW z Górami Kruszcowymi
�% jest największą w Europie centralnej jednostką z eksponowanymi na powierzchni
�% MOLDANUBIK (SENSU STRICTO): jest to największa jednostka w obrębie
skałami podłoża
Masywu Czeskiego wg Suessa (1903) stanowiąca jego południową połowę usytuowaną
pomiędzy Wełtawą (niem. Moldau) i Dunajem
�% utwory budujące masyw podlegały deformacjom podczas cyklu kadomskiego
(trwającego od neoproterozoiku do kambru) oraz waryscyjskiego
�% MOLDANUBIK (SENSU LATO): rozumiana jako regionalna tektoniczna jednostka
wyodrębniona wśród środkowoeuropejskich waryscydów
�% zawiera również niezmetamorfizowane sekwencje Tepla- Barrandienu (TB)
�% jednostka TB posiada kadomski fundament który budują neoproterozoiczne utwory
jest to jednostka o złożonej budowie
fliszowe i wulkanity z osadami pelagicznymi reprezentującymi górną skorupę natomiast
głębszą część skorupy stanowią przeważnie skały facji zieleńcowej czy amfibolitowej oraz
strefa moldanubska (rozpatrywana w szerokim, regionalnym kontekście czyli sensu lato)
kambryjskie plutony
zawiera dwie główne tektonostratygraficzne jednostki:
�% fałdowanie neoproterozoicznych osadów (w centralnej części masywu dochodzących do
miąższości nawet kilku tysięcy metrów!) miało miejsce przed wczesnopaleozoiczną transgresją
Ź% STREF MOLDANUBSK (SENSU STRICTO) ku SW
�% na fundamencie zalegają z niezgodnością kątową osady o zasięgu stratygraficznym: dolny
Ź% TEPLA- BARRANDIEN (= BOHEMICUM)
kambr- środkowy dewon a dodatkowo występują również wulkanity
graniczy z ST wzdłuż stromo zapadającej strefy ścinania o kierunku NE- SW
ku S strefa ta stanowi prawdopodobnie krystaliczny fundament Alp a w kierunku SW ma
TEPLA- BARRANDIEN:
przedłużenie w terranach składających się na Masyw Centralny i Masyw Iberyjski
w mezozoiku i kenozoiku Moldanubic był przedpolem orogenu alpejskiego
�% występuje przejście sedymentacyjne od syluru (stratotyp granicy)
podczas póznego paleozoiku (na przełomie dolnego i górnego karbonu) doszło do kolizji
�% zawiera utwory słabo zdeformowane i niezmetamorfizowane
Moldanubicum oraz Saxothuringicum
�% w obrębie masywu czeskiego pokrywa platformowa zawiera perm, fragmentarycznie
strefa saksoturyngijska podsuwała się pod moldanubską po zamknięciu oceanu
zachowaną jurę oraz terygeniczne osady kredowe osiągające szerszy rozwój i zajmujące
(wg Matte & Franke, 1990)
zwłaszcza północną część masywu
Moldanubicum (rozpatrywane w wąskim znaczeniu czyli sensu stricto) zawiera głównie
�% TB tworzy suprakrustalny kompleks który to w porównaniu z Moldanubicum czy ST
skały wysokiego stopnia metamorfizmu (datowane na neoproterozoik) takie jak:
nie podlegał karbońskiemu wysokotemperaturowemu / niskociśnieniowemu metamorfizmowi
para i ortognejsy, migmatyty pochodzenia suprakrustalnego, granulity i liczne posttektoniczne
intruzje granitowe (wieku: karbon- perm)
�% stanowi jeden ze wschodnich reliktów kadomskiego łańcucha terranów włączonych
w pasmo waryscyjskie
MASYW IBERYJSKI:
STREFA KANTABRYJSKA:
f& zbudowana ze skał o zasięgu stratygraficznym: kambr- perm
�% stanowi centralną część półwyspu iberyjskiego
f& kambr- ordowik reprezentują osady klastyczne oraz wapienie
�% od NE ograniczony jest Pirenejami zaś na SE sąsiaduje z pasmem betyckim
f& sylur zawiera głównie łupki graptolitowe jak i interkalacje piaskowców z Fe
�% zbudowany z prekambryjskich i paleozoicznych skał
f& dewon wykształcony w dużej mierze jako wapienny w swej górnej (wyższej)
�% na obszarze masywu wydzielono kilka głównych zon które po zespoleniu uformowały blok
części posiada także piaskowce
iberyjski i są to następujące strefy (od NE ku SW):
f& karbon budują kolejno: �% czarne łupki (turnej)
�% wapienie, łupki, radiolaryty (wizen)
�% STREFA KANTABRYJSKA
�% czarne wapienie, turbidyty z olistolitami (serpuchow)
�% STREFA ZACHODNIO- ASTURYJSKA- LEONESE
f& na przełomie dolnego i górnego karbonu zachodzi kompresja, fałdowanie i w efekcie
wypiętrzanie masywu
�% STREFA GALICJI- TRANS- OS- MONTES
f& namur reprezentują osady złożone w rowach i zapadliskach
�% STREFA CENTRALNO- IBERYJSKA
f& westfal: węglonośny (o miąższości ok. 5000m)
�% STREFA OSSA- MORENA
f& stefan wykształcony jest w formie molasy
�% STREFA POAUDNIOWO- PORTUGALSKA
f& w permo- mezozoiku ma miejsce tektonika ekstensyjna stąd też duża różnorodność litologiczna
(środowiska zarówno kontynentalne jak i lagunowe)
�% masyw ograniczony jest Zatoką Biskajską oraz Atlantykiem a na SE uskokiem Guadalquivir
f& trias budują głównie facje kontynentalne (klastyki a w lagunach: gipsy i margle)
�% natomiast w części W i E przykryty jest mezozoicznymi i trzeciorzędowymi osadami
f& jura i kreda to osady morskie
STREFA ZACHODNIO- ASTURYJSKA- LEONESE: f& wychodnie utworów tej zony znajdują się na SW od Salamanki oraz w Górach Toledo
f& na utworach prekambru zalegają głównie kambr i ordowik wykształcone w postaci
f& prekambr (?)- kambr: orto i paragnejsy
osadów płytkowodnych utworzonych w subsydującym rowie
f& ordowik- sylur: łupki, turbidyty, interkalacje wapienne, piaskowce, konglomeraty,
f& jedynie w podrzędnym stopniu obecne są tutaj utwory z przedziału czasowego: sylur- karbon
łupki graptolitowe
reprezentujące już głębsze środowisko
f& dewon: terygeniczne osady oraz wulkanity
f& metamorfoza osadów zachodziła w facji zieleńcowej i amfibolitowej
f& karbon dolny ma charakter fliszowy a budujące go utwory występują wzdłuż S granicy
f& w karbonie utwory tego obszaru były erodowane oraz dostarczały materiału do karbońskiego
omawianej jednostki
zbiornika strefy kantabryjskiej
f& inwentarz litologiczny uzupełniają jeszcze liczne intruzje waryscyjskich granitów
STREFA GALICJI- TRANS- OS- MONTES:
STREFA OSSA- MORENA:
f& położona w N Portugali na NW krańcu Iberii
f& występuje na obszarze S Portugali oraz przy SW krańcu Hiszpanii
f& nazywana jest również allochtonicznym kompleksem
f& zawiera utwory prekambru i paleozoiku (o podobnym wykształceniu jak w obrębie strefy
f& buduje ją sterta pięciu płaszczowin (tzw. dolna, pierwsza, druga, trzecia, czwarta)
centralno- iberyjskiej) w różnym stopniu przeobrażone przez waryscyjskie tektono- metamorficzne
wysoko zmetamorfizowanych w efekcie kolizji płyty iberyjskiej z terranem Meguma
zdarzenia
f& płaszczowina dolna to skały wysokociśnieniowego- niskotemperaturowego metamorfizmu
f& karbon reprezentują sekwencje turbidytowe powyżej których zalegają formacje węglonośne
(westfal limniczny i stefan o charakterze molasy)
f& płaszczowina druga posiada charakter ofiolitowy
f& granicę pomiędzy strefą Ossa- Morena a Południowo- Portugalską budują ofiolity
f& płaszczowinę trzecią stanowią skały dolnej części skorupy (wysokich temperatur i ciśnień)
(min. eklogity, łupki glaukofanowe) nasunięte na skały zony S- Portugalskiej
f& płaszczowina czwarta to słabo zmetamorfizowane osady pochodzące z wietrzenia lądu
f& metamorfizm całego allochtonu (kompleksu allochtonicznego) datowany jest na pózny dewon
(~ 390- 380 Ma)
f& utwory allochtoniczne podściela autochton którego budulcem są skały z przedziału:
ediakaran- dolny paleozoik
f& powyżej zalegają różnego typu łupki metamorficzne (stanowiące tzw. paraautochton) oraz
intruzje granodiorytów
STREFA POAUDNIOWO- PORTUGALSKA:
f& zajmuje najbardziej SW część masywu iberyjskiego
STREFA CENTRALNO- IBERYJSKA:
f& zbudowana ze skał górnego dewonu oraz karbonu
f& utwory dewońskie reprezentują fyllity i kwarcyty
�% zajmuje powierzchnię ok. 87 470km2
f& karbon dolny tworzą wulkanity (turnej) i turbidyty o miąższości rzędu kilku kilometrów
�% fundament (jadro masywu) budują skały metaosadowe (głównie łupki krystaliczne oraz gnejsy)
(wizen)
wieku przedkadomskiego stanowiące niegdyś piaskowce i mułowce subsydującego basenu
f& wizen dolny zawiera często również rudy manganu, cynku czy żelaza (piryt) budujące
�% łączna miąższość utworów podłoża to ok. kilka tysięcy metrów
złoża hydrotermalne (eksploatacja pirytu odbywa się na tym obszarze od przeszło 2000 lat)
�% są one dość mocno zdeformowane tworząc wielkie asymetryczne i często leżące oraz
f& podczas cyklu waryscyjskiego następuje rozwój licznych intruzji granitowych
ponasuwane na siebie fałdy
(w większości o wieku: 318- 319 Ma a niekiedy: 340 Ma) oraz gabrowych
�% na tym grubym jądrowym kompleksie łupków krystalicznych i gnejsów zalegają skały różnego
stopnia metamorfizmu i z przedziału stratygraficznego: neoproterozoik- dolny dewon
(m.in. SE część- masyw C�vennes) lub też: kambr- dolny karbon
(m.in. NE część- masyw Morvan)
W póznym triasie i wczesnej jurze na obszarze masywu iberyjskiego można wyróżnić
�% te pierwotnie osadowe sekwencje pocięte są dodatkowo dewońsko- karbońskimi intruzjami
dwa zasadnicze etapy ryftingu: granitowymi oraz wulkanitami (przeważnie kwaśnymi)
�% przedstefański magmatyzm granitowy zajmuje prawie 50% powierzchni Masywu Centralnego
�% I etap na W krawędzi Iberii gdzie zachodzi rozciąganie i subsydencja
�% pokrywa osadowa tworzyła się na waryscyjskim podłożu zarówno w obrębie samego
�% II etap zachodzący we E części Iberii to ryfting od póznego permu po trias oraz
masywu jak i w różnych basenach (paryskim czy akwitańsko- langwedockim)
od póznej jury po wczesną kredę
�% wiek deponowanych osadów: górny karbon (lokalnie produktywny)- kenozoik
�% sedymentacja utworów pokrywowych odbywała się w zbiornikach epikontynentalnych,
śródlądowych oraz morskich
�% podczas kenozoiku (pózny eocen) rozpoczęła się wzmożona aktywność wulkaniczna w tym
regionie kontynuująca się dalej przez pliocen i plejstocen aż do holocenu
(w N części- Chaine des Puys, Owernia; obecna także na S)
�% uważa się że ów intensywny wulkanizm związany jest z występującą w płaszczu ziemskim
bezpośrednio pod Masywem Centralnym plamą gorąca (potwierdzeniem takiej interpretacji
mają być obserwacje pewnego stopnia cienienia skorupy w obrębie regionu)
�% procesy fałdowania masywu związane są zarówno z ruchami kadomskimi, kaledońskimi jak
i waryscyjskimi które to doprowadziły do całościowego scalenia omawianej jednostki
WYKAAD 9.
MONTAGNE NOIRE:
MASYW CENTRALNY:
f& położony jest w SW części Masywu Centralnego
�% na ich obszarze wydzielono trzy zasadnicze domeny (= strefy= zony):
f& zawiera niezmetamorfizowane skały paleozoiczne
�% POAUDNIOWA
f& na obszarze tego masywu znajduje się stratotyp dolnej granicy systemu karbońskiego
tworzony przez skały węglanowe �% CENTRALNA
f& paleozoik zalega niezgodnie na utworach prekambru �% PÓANOCNA
(głównie łupkach krystalicznych wieku wendyjskiego spod których gdzieniegdzie odsłaniają się
gnejsy o niejasnej pozycji stratygraficznej)
�% utwory masywu Wogezów interpretowane są jako sekwencje osadowo- wulkaniczne
f& kambr reprezentowany jest początkowo przez kwaśne wulkanity i zlepieńce a w części aktywnej krawędzi kontynentalnej intrudowane przez wapniowo- alkaliczne kompleksy
wyższej wapienie z archeocjatami oraz dolomity plutoniczne (od diorytów po granity) o wieku ok. 340- 335 Ma
f& ordowik dolny tworzą głównie utwory piaskowcowo- łupkowe (piaskowce, łupki) środkowy �% warto zaznaczyć iż podobny zapis litostratygraficzny znajduje się w masywie
zaś budują wulkanity ryolitowo- andezytowe powstałe w środowisku lądowym a górny ordowik Schwarzwaldu (= Czarny Las) oddzielonym od Wogezów Rowem Górnego Renu
to już typowe osady morskie (czarne łupki ilaste, piaskowce czy wapienie)
f& sylur zawiera utwory morskie litologicznie dość zbliżone do górnoordowickich
(czarne łupki, piaskowce, wapienie)
STREFA POAUDNIOWA:
f& na przełomie sylur / dewon następują ruchy związane z orogenezą kaledońską
f& zawiera wulkaniczno- sedymentacyjną sukcesję utworów z przedziału stratygraficznego:
górny dewon- wizen
f& dewon (wykształcony podobnie jak sylur w facjach morskich) leży z luką stratygraficzną na
skałach starszego paleozoiku
f& wulkanity datowane są głównie na czas ok. 345- 340 Ma
f& brak w profilu ogniw najwyższego dewonu oraz turneju !
f& osadowce charakteryzują się kilku kilometrową miąższością
f& karbon dolny reprezentują osady fliszowe wizenu a w części wyższej szarogłazy i różne typy
f& w obrębie strefy występują najczęściej skały słabo zmetamorfizowane
wapieni w tym wapienie rafowe
(metamorfizm niskiego stopnia)
f& w okresie fałdowań hercyńskich największe znaczenie miała faza asturyjska
f& liczne intruzje granitów zachodziły tu we wczesnym karbonie i są interpretowane jako
równowiekowe z regionalną kompresyjną deformacją karbońską
f& właśnie w efekcie bardzo silnych orogenicznych ruchów waryscyjskich powstało na obszarze
omawianej jednostki wiele fałdów, nasunięć i płaszczowin o wergencji południowej
WOGEZY:
STREFA CENTRALNA:
�% stanowią pasmo górskie położone we E Francji
f& reprezentowana przez skały wysokiego stopnia metamorfizmu głównie granulity z budinami
granatowych perydotytów oraz migmatyty i gnejsy a także granity intruzywne czy anatektyczne
�% FAZA LIGERYJSKA ~ ŚRODKOWY DEWON / GÓRNY DEWON
oraz leukogranity
[Masyw Centralny w NW części fałdowanie, intruzje granitów i metamorfizm wysokociśnieniowy]
f& wymienione utwory budują podłoże krystaliczne omawianej jednostki i wszystkie są wieku
prekambryjskiego
�% FAZA REUSSYJSKA ~ ŚRODKOWY DEWON / GÓRNY DEWON
[obszar Turyngii]
f& według powszechnie przyjętej interpretacji kompleksy granulitowe zostały nasunięte na skały
facji amfibolitowej
�% FAZA BRETOCSKA ~ DEWON / KARBON
f& główne fałdowanie osadów przypada na fazę bretońską orogenezy waryscyjskiej
[Bretania; efekt kolizji mikrokontynentu akwitańsko- iberyjskiego z zachodnioeuropejskim
(przełom dewon / karbon)
brzegiem Laurusji]
f& zona centralna oddzielona jest od domeny północnej wyraznie zaznaczoną strefą ścinania
�% FAZA SUDECKA ~ WIZEN / NAMUR
STREFA PÓANOCNA:
[Saxothuringicum]
f& należy do strefy sakso- turyngijskiej
(w przeciwieństwie do dwóch pozostałych domen budujących Moldanubicum)
�% FAZA KRUSZCOGÓRSKA ~ NAMUR / WESTFAL
f& zbudowana jest z niezmetamorfizowanych oraz słabo zmetamorfizowanych skał
[obszar ST oraz RH]
dewońsko- dolnokarbońskich (m.in. łupki ilasto- krzemionkowe czy osady facji kulmu z
licznymi pokrywami tufów, diabazów, ryolitów, trachitów i andezytów oraz przedstefańske
intruzje granitów i granodiorytów)
�% FAZA ASTURYJSKA ~ WESTFAL / STEFAN
[fałdowanie rowu przedgórskiego]
�% FAZA SAALSKA ~ PERM
[efektem jej działania są niezgodności między dolnym a górnym czerwonym spągowcem]
�% FAZA PFALDZKA ~ PERM / TRIAS
[rejon Nadrenii]
NAJWAŻNIEJSZE FAZY OROGENEZY WARYSCYJSKIEJ:
BRUNOVISTULICUM
�% FACJA DRAHANY
[zawiera wapienie powstałe w głębszych częściach basenu oraz wulkanity]
stanowi jedną z pierwszych tektonicznych jednostek centralnej Europy zdefiniowaną jako
terran
�% FACJA MORAWSKI KARST
[reprezentują ją głownie wapienie koralowcowo- stromatoporoidowe natomiast
wapienie głębszych facji (wieku: fran- famen) pojawiają się jedynie w górnej części profilu]
obecnie sięga na S po Krems (Austria) natomiast w kierunku NNE poprzez Morawy
rozciąga się do Polski (prawdopodobnie aż po uskok odrzański)
�% FACJA MIESZANA
[posiada elementy dwóch poprzednich facji]
współcześnie tym terminem określa się obszar obejmujący masyw górnośląski na N oraz
jednostki morawsko- śląskie tworzące wąską metamorficzną strefę Brunovistulicum na
sedymentacja węglanowa utrzymuje się na obszarze W Brunovistulicum aż po dolny karbon
kontakcie Moldanubicum ze strefą sakso- turyngijską
zaś w kierunku E węglany stopniowo zastępowane są fliszem
jednostka ta zawiera kadomskie podłoże reprezentowane w części W przez granitoidy
(~ 580- 600 Ma) budujące masyw Brna i Thaya a w części E zawierająca głównie paragnejsy
wysokiego stopnia metamorfizmu
lokalnie na krystalicznym podłożu zalega wendyjski flisz złożony ze skał
Brunovistulicum jest konwencjonalnie interpretowane jako fragment
anchimetamorficznych takich jak fyllity, metapelity, metapsamity
avalońsko- armorykańsko- kadomskiego pasma orogenicznego, które powstało w
póznym prekambrze wzdłuż N aktywnej krawędzi Gondwany a następnie uległo
ponownej fragmentacji we wczesnym paleozoiku i dołączone zostało do SE
paleozoik jest tu reprezentowany przez osady dwóch cykli sedymentacyjnych:
krawędzi pasma Waryscydów.
�% dolno- środkowo kambryjski
[występujący w części N oraz NE i SE tworzą osady klastyczne]
�% dewońsko- dolnokarboński
[złożony z wapieni oraz fliszu (dolny karbon) zastępującego ku E facje węglanowe]
WYKAAD 10.
w obrębie samego dewonu wyróżnia się trzy zasadnicze facje:
POKRYWA POSTWARYSCYJSKA:
�% dolny czerwony spągowiec to sekwencje lądowe głównie klastyki oraz dobrze zachowane
struktury sedymentacyjne (powszechne rzeki roztokowe, warstwowania przekątne)
�% platforma paleozoiczna zachodniej i środkowej Europy złożona jest z dwóch zasadniczych
�% między dolnym a górnym czerwonym spągowcem zaznacza się niekiedy niezgodność
pięter strukturalnych:
�% górny czerwony spągowiec zawiera osady klastyczne często rozdzielone sekwencją wulkaniczną
% PODAOŻA- budowanego przez skały metamorficzne, wulkaniczne i osadowe
pocięte intruzjami głównie kwaśnych skał plutonicznych gdzie deformacja tych utworów
następowała podczas trwania orogenezy kadomskiej (prekambr), kaledońskiej oraz hercyńskiej
Czerwony spągowiec w basenie środkowoeuropejskim:
% POKRYWY OSADOWEJ- która to zaczęła rozwijać się (w zależności od wieku
AUTUN: występuje na W oraz N obrzeżeniu Masywu Centralnego i reprezentowany jest przez
konsolidacji podłoża) począwszy od dewonu wczesnego (facja old redu) lub póznego karbonu
ciemne łupki bitumiczne, cienkie pokłady węgla a także pokrywy kwaśnych i zasadowych
aż po kenozoik
wulkanitów (głównie ryolity, bazalty, trachyandezyty, ryodacyty).
Obszarowo utwory te są ograniczone do basenów w których odbywała się sedymentacja
póznokarbońska.
�% wypiętrzanie elementów podłoża nastąpiło w czasie ruchów alpejskich i wtedy to została z
nich w różnym stopniu usunięta pokrywa osadowa
SAKSON: zalega zwykle niezgodnie na autunie oraz posiada szersze od niego
rozprzestrzenienie terytorialne.
W brzeżnych częściach basenów występują osady gruboklastyczne zaś wewnątrz osady
GÓRNY KARBON:
limniczne, lagunowe i solonośne.
�% zawiera utwory molasowe rowu przedgórskiego
Przykładowe baseny środkowoeuropejskie: B. Polski, B. Saksoński, B. Morza Północnego
�% górnokarboński rów przedgórski obejmował: S Irlandię, Walię, N Francję, Holandię, Belgię,
N Niemcy i prawdopodobnie rozpościerał się aż do rowu przedgórskiego Appalachów
�% każdy kolejny cykl sekwencji basenowej staje się progresywnie coraz cieńszy odzwierciedlając
jednocześnie stopniowe wypełnianie basenu
�% sedymentacja paraliczna
�% dominują osady węglonośne
Idealny cykl (cyklotem) cechsztyński:
�% główne zagłębia węglowe stanowią tu kopalnie SW Anglii (Kornwalia), zagłębie północno-
francusko- belgijskie oraz północno- zachodnio- niemieckie (= Zagłębie Ruhry)
Ź% sole potasowo- magnezowe
�% zapadliska (niecki) śródgórskie były wypełniane molasą limniczną
Ź% sól kamienna (NaCl)
�% powstały one w obrębie strefy sakso- turyngijskiej i moldanubskiej
Ź% siarczany (gips anhydryt)
(m.in. niecka śródsudecka czy rowy: Saar- Nahe i Sale będące efektem inwersji w obrębie
progu środkowoniemieckiego)
Ź% węglany (wapienie przechodzące w dolomity)
�% w obrębie strefy śląsko- morawskiej (a zatem części Brunovistulicum) utwory górnego karbonu
powstały w zapadlisku przedgórskim (m.in. zagłębie górnośląskie: molasa paraliczna [namur A]
wyżej już tylko osady lądowe)
PERM:
�% w części S basenu permskiego wyróżniono 5 zasadniczych cykli:
(obecnie wydziela się ich już ponad 10)
�% pokrywa osadowa wieku permskiego posiada dwie zasadnicze serie sedymentacyjne
WERRA (Z1)
�% w obrębie pokrywy postwaryscyjskiej trias wykształcony jest w facji germańskiej
STASSFURT (Z2)
�% facja germańska zawiera typowe utwory zbiornika epikontynentalnego
LEINE (Z3)
�% litofacje triasu wykazują wyrazną trójdzielność
ALLER (Z4)
LITOFACJE TRIASU:
OHRE (Z5)
�% KAJPER: środowisko lagunowe, lądowe
�% osady środkowoeuropejskiego zbiornika permskiego (zarówno utwory czerwonego spągowca
�% WAPIEC MUSZLOWY: środowisko morskie
jak i cechsztynu) zawierają złoża gazu (przede wszystkim czerwony spągowiec) i ropy
�% PSTRY PIASKOWIEC: środowisko lądowe, lagunowe
(gdzie największe zlokalizowane jest w dolomicie głównym w obrębie cyklotemu Stassfurt- Z2)
�% w wapieniach pierwszego cyklotemu występuje okruszcowanie miedzią i ołowiem !!!
�% poszczególne facje pod względem litostratygraficznym dzielą się dalej na formacje
�% każdy kolejny cykl reprezentuje zalewanie basenu od strony morza borealnego a następnie jego
zawężanie i wreszcie stopniowe wysychanie
JURA:
�% bariera pomiędzy morzem cechsztyńskim oraz otwartym oceanem musiała być przepuszczalna
�% obszary jury epikontynentalnej: Góry Jura, baseny: londyński (angielski), paryski, akwitański,
dlatego też możliwe tutaj było wytrącanie anhydrytu
Morza Północnego, Rodanu, północnoniemiecki (Hanoweru), południowoniemiecki, polski
�% cykliczność sedymentacji mogła być wywołana zmianami eustatycznymi a te z kolei zamienną
�% utwory jury występują również w Skanii, na Bornholmie, w S Szwecji a także na terenie Czech
glacjacją oraz deglacjacją Gondwany
(tzw. basen czeski= niecka praska) oraz w basenach platformy wschodnioeuropejskiej gdzie
obserwuje się ich stopniowy rozwój na W od Uralu, zbiornika kaspijskiego i szelfu Barentsa
�% niewątpliwie pokrywa lodowa nie miała charakteru ciągłego
�% gondwańska glacjacja zakończyła się prawdopodobnie ok. 254- 252 Ma
WYBRZEŻE DORSET i E DEWONU:
�% wobec tego transgresja cechsztyńska odzwierciedla zapewne końcowe już stadium topnienia
jest to obszar gdzie występuje prawie pełny profil obejmujący skały z przedziału: trias- kreda
pokrywy lodowcowej
(~ 251- 66 Ma)
�% na obszarze Polski najpełniejszy zapis pokrywy możemy obserwować w bruzdzie
osady tej części wybrzeża były deponowane w basenie Wessex
Polsko- Duńskiej
(sedymentacja odbywała się od mezozoiku po kenozoik)
stanowi jedną z najlepiej rozpoznanych sekwencji jury morskiej
(spośród wszystkich 74 poziomów amonitowych brak jest tutaj jedynie trzech)
zawiera zapis 6 powtarzających się cykli zmian poziomu morza
(iłowce- piaskowce- wapienie: a zatem udokumentowany jest tu pełny cykl sedymentacyjny !!!)
POKRYWA MEZOZOICZNA
GÓRY JURA:
mają ok. 300km długości oraz ok. 70km szerokości
TRIAS:
najwyższy szczyt: Cr�t de la Neige (~ 1723 m n.p.m.)
�% inwentarz litologiczny reprezentują przede wszystkim ciemne bitumiczne osady ilaste oraz
margle z interkalacjami wapiennymi (przykładem tak wykształconej facji wieku
rozciągają się pomiędzy basenem molasowym (w środkowej Szwajcarii), rowem Renu (na N)
wczesnojurajskiego może być tzw. facja szwabska)
i Bresse (na S) oraz Wogezami i Schwarzwaldem
[dla dolnojurajskich osadów zbiornika północnoniemieckiego charakterystyczne są tzw. łupki posidonitowe]
stanowią łukowate pasmo powstałe głównie w póznym miocenie i pliocenie
�% utwory dolnej jury występują głównie w basenach z powtarzającą się stratyfikacją wód
stagnujących takie środowisko bowiem umożliwia depozycję łupków bogatych w materię
uległo one wówczas skróceniu o ok. 30km a na wytworzonej powierzchni odkłucia ujawniają
organiczną (m.in. basen paryski czy S część NW basenu europejskiego)
się górnotriasowe ewaporaty
�% w cieplejszych zaś wodach (Atlantyku czy Tetydy) zachodziła sedymentacja wapienna
mezozoik budują osady płytkomorskie osiągające maksymalną miąższość do 1.5km na N
i ok. 2- 3km w części S pasma
JURA ŚRODKOWA:
góry Jura dzielą się na dwie zasadnicze jednostki strukturalne:
�% inne określenia: dogger, jura brunatna
�% kontynuacja eustatycznego wzrostu poziomu morza
% JURA TABULARNA (PLATEAU) ~ N część pasma
�% osady basenowe rozciągały się pierwotnie na ogromnym obszarze od Portugali aż po Kaukaz
[stanowi fragment mezozoicznej pokrywy Wogezów i Schwarzwaldu]
oraz od Sycylii po Peczorę i archipelag Svalbard na dalekiej N
�% baseny łączyły się z otwartymi oceanami przez systemy różnych cieśnin
% JURA FAADOWA ~ S część pasma
(przykład: cieśnina Wikingów położona między Grenlandią a Norwegią)
[łączy się z alpejskim frontem deformacji poprzez subalpejskie pasmo Chaines]
�% jura środkowa litologicznie jest bardzo zróżnicowana co stanowi następstwo obecności
różnych typów środowisk (od deltowych po szelfowe) kształtowanych w odmiennych strefach
klimatycznych (od borealnej po subtropikalną)
LITOFACJE JURY:
�% inwentarz skalny reprezentują przede wszystkim: silikoklastyki, margle i wapienie
�% LIAS (= JURA DOLNA) (m.in. oolitowe, muszlowe czy rafowe)
�% DOGGER (= JURA ŚRODKOWA)
JURA GÓRNA:
�% MALM (= JURA GÓRNA)
�% inne określenia: malm, jura biała
�% litologia to głównie różne odmiany osadów węglanowych (facje rafowe) a jedynie lokalnie
w N części zbiornika północnoniemieckiego oraz miejscami w basenie londyńskim obserwować
możemy górnojurajskie utwory brakiczne i lądowe (tworzące tzw. facje purbeck ~pózna jura)
�% bogate w materię organiczną osady kimerydu- tytonu deponowane były w basenach ryftowych
(takich jak basen biskajski) lub w zbiornikach płytszych (m.in. basen Morza Północnego czy
kanału La Manche)
JURA DOLNA:
KREDA:
�% inne określenia: lias, jura czarna, lias czarny, lias niebieski
(ostatnie dwa charakterystyczne są szczególnie dla opisu dolnojurajskich osadów basenu londyńskiego)
�% w okresie wczesnej kredy większa część obszaru Zachodniej i Centralnej Europy była stanowi przykład mniejszego basenu sedymentacyjnego wypełnionego osadami górnej kredy
wyniesiona a warunki morskie panowały głównie w basenach ryftowych (zwłaszcza pośród
szeregu basenów atlantyckich takich jak: zbiornik Rockall- Fearoe rozciągający się na N od założony został w dolinie geoszwu
Irlandii w kierunku NE ku Hebrydom i Szetlandom, basen biskajski oraz Morza Północnego)
rozdziela blok Gór Kruszcowych od bloku W Sudetów
�% w tym samym czasie baseny o znacznej subsydencji (m.in. basen Dolnej Saksonii,
kanału La Manche, zbiornik Morza Celtyckiego czy Sole Pit) wypełniane były przez w profilu osadów górnokredowych brak najniższego cenomanu !!!
osady deltowe do kontynentalnych klastyków (o łącznej miąższości ok. 3- 4 tys. m)
wraz z póznym cenomanem dochodzi do transgresji (rozbitej na liczne ingresje) o generalnym
�% podczas póznej kredy ma miejsce narastająca stopniowo transgresja powodująca rozszerzanie kierunku NW- SE oraz z SE ku NW (zatem przechodzącej przez Masyw Czeski)
zasięgu basenów epikontynentalnych
pełny profil górnej kredy obejmuje osady od cenomanu (póznego) przez turon po koniak
�% maksymalny zasięg póznokredowej transgresji przypada na okres: pózny cenoman- turon
LITOFACJE KREDY:
�% WEALD
�% URGON
�% KREDA PISZCA
Mezozoik to generalnie czas postępującego ryftingu (ryft Atlantycki czy biskajski)
�% CZARNE AUPKI
oraz krustalnej ekstensji (rozciągania, rozszerzania)
której efektem są liczne systemy rowów
WEALD: jest to facja lądowa, brakiczna zawierająca osady klastyczne dolnej kredy (~ neokom)
(m.in. w obrębie Morza Północnego, rowy Wikingów czy rów centralny)
URGON: to facja organogeniczna (węglanowa) płytkomorska formowana w zewnętrznej części
zbiornika alpejskiego (~ barrem- apt)
KREDA PISZCA: reprezentuje typowe facje epikontynentalne zawierające głównie biogeniczne
osady węglanowe z krzemieniami (~ górna kreda)
CZARNE AUPKI: jest to facja głębokomorska miejscami obecna także w morzach marginalnych
(charakteryzuje się wysoką zawartością substancji organicznej dochodzącą nawet do 30%)
PALEOGEN W EUROPIE
BASEN ELBY:
�% dominują zbiorniki epikontynentalne takie jak basen Morza Północnego (który podczas
paleogenu transgreduje w kierunku S na obszar N Niemiec i Polski) czy basen parysko- londyński
�% znajduje się na SE krańcu kratonu wschodnioeuropejskiego
�% występują zróżnicowane zbiorniki sedymentacyjne (od płytko- do głębokowodnych)
porozdzielane barierami w obszarze alpejskim i karpackim
�% sięga w kierunku SW aż do przedpola Karpat a na E po Kaukaz
�% charakterystyczne osady zbiorników epikontynentalnych:
�% od strony N platforma scytyjska ograniczona jest wyniesieniem Karpińskiego oraz
PALEOCEN: dolna część profilu to jeszcze utwory facji kredy piszącej natomiast
strukturą fałdową Donbasu natomiast na NW sąsiaduje z masywem Ukrainy
górna to osady klastyczne: zlepieńce, piaskowce (często glaukonitowe), mułowce oraz iłowce
EOCEN: to duże zróżnicowanie litologiczne: piaski, iły a także płytkowodne wapienie
�% w jej obrębie można wyróżnić cztery zasadnicze mniejsze jednostki (= bloki) strukturalne:
OLIGOCEN: reprezentowany jest przez dwie zasadnicze litofacje:
�% MASYW DOBRUDŻY
�% osady morskie umiarkowanie głębokowodne oraz piaski płytkomorskie
�% PAYTA MEZYJSKA
�% utwory fliszowe zbiorników głębokowodnych (geosynklin)
�% PAYTA MOADAWSKA
�% PAYTA SCYTYJSKA
�% oprócz osadowców powszechnie występują również wulkanity
�% krystaliczny fundament platformy scytyjskiej posiada charakter heterogeniczny jednak jego
budowa nie jest zbyt dobrze rozpoznana (występują bloki o konsolidacji póznoproterozoicznej
NEOGEN W EUROPIE jak i waryscyjskiej)
�% zanika większość epikontynentalnych basenów paleogeńskich
�% prawdopodobnie fundament tworzą neoproterozoiczne łupki zielone
(łupki chlorytowe, szarogłazy i piaskowce) oraz metamorficzne sekwencje(?) starszego paleozoiku
�% powstają płytsze zbiorniki śródlądowe (m.in. limniczne) gdzie odbywa się sedymentacja
klastyków, iłów a przede wszystkim węgli brunatnych
�% utwory fundamentu odsłaniają się na powierzchni m.in. w masywie Dobrudży
�% z kolei na przedpolu Alp i Karpat formują się tzw. baseny potomne o znacznej subsydencji
�% przykładem jest tutaj duży zbiornik euksyńsko- kaspijski z którego (pod koniec pliocenu)
�% na starszym paleozoiku zalegają osady dewonu i wczesnego karbonu
wyodrębniły się następujące baseny śródlądowe: Morze Czarne, Morze Kaspijskie oraz
Jezioro Aralskie
�% wiek deformacji określany jest na karbon- perm
�% wszystkim tym procesom charakterystycznym dla neogenu Europy niezmiennie towarzyszył
intensywny wulkanizm
�% platforma scytyjska podlegała kilkakrotnym ekstensyjnym zdarzeniom tektonicznym
[wg Nikiszina et. al. (1996)]
PLATFORMA (= DOMENA) SCYTYJSKA:
�% główne fazy ryftingu zachodziły w dewonie oraz na przełomie karbon/perm a także perm/trias
U R A L :
�% stąd na obszarze platformy wyróżniono kilka faz magmatyzmu
[m.in. magmatyzm bazaltowy (wczesny- środkowy trias) charakterystyczny dla ryftingu załukowego]
�% na powierzchni szerokość pasma uralskiego waha się w granicach od ok. 150 do 300km
natomiast jego długość wynosi ok. 2500km
�% następnie w okresie pózny trias- wczesna jura ryfting zostaje przerwany przez zdarzenia
kompresyjne
�% posiada prawie południkowy przebieg (mniej więcej wzdłuż 60� długości geograficznej E)
�% w części S sięga po S Mugodżary (położone na obszarze W Kazachstanu) kontynuując się
�% Basen Nogiask (stanowiący główny zbiornik sedymentacyjny tego okresu) wypełniany zostaje
(już pod przykryciem młodszych utworów) zarówno ku SW (do granicy SE zapadliska
wówczas molasą oraz wulkanitami andezytowo- riolitowymi
nadkaspijskiego oraz dalej aż po Morze Kaspijskie) jak i w kierunku S (sięgając S wybrzeży
Morza Aralskiego)
�% pokrywa osadowa platformy scytyjskiej zaczyna tworzyć się począwszy od jury
�% w części N pasmo wyraznie skręca najpierw ku NE (tworząc tzw. Ural Polarny) a następnie
(zatem zawiera utwory z przedziału stratygraficznego: jura- kenozoik)
przybierając kierunek NW ciągnie się poprzez masyw Paj Choj aż po Nową Ziemię
�% całkowita długość systemu uralskiego (wraz z fragmentami znajdującymi się pod przykryciem
�% przykrywa również sąsiadujące od N tzw. wyniesienie Karpińskiego
młodszych skał) wynosi ok. 4000km !!!
�% orogen uralski usytuowany jest pomiędzy paleozoiczną platformą zachodniosyberyjską (na E)
�% średnie miąższości osadów pokrywowych mieszczą się w zakresie ok. 200- 5000m
a platformą (kratonem) wschodnioeuropejską (na W)
(obserwuje się przy tym wyrazny wzrost miąższości ku SW oraz w kierunku SE)
�% bezpośrednio od wschodnioeuropejskiego kratonu oddzielony został rowem przedgórskim
natomiast granicę z jednostką zachodniosyberyjską wyznaczył potężny rozłam wgłębny
�% w obrębie Uralu wydzielono 6 podstawowych jednostek strukturalnych (o przebiegu N- S)
a w nich mniejsze (podrzędne) jednostki (o równoleżnikowym przebiegu: E- W)
�% główny uskok uralski (= główne nasunięcie uralskie) rozdziela trzy zachodnie megazony:
zapadlisko przeduralskie (= przeduralski rów przedgórski), Ural zachodni oraz Ural centralny od
trzech stref wschodnich: strefy Tagil- Magnitogorsk, Uralu wschodniego i strefy transuralskiej
�% zony zachodnie przebiegają na całej długości pasma uralskiego i powstały na
pasywnej krawędzi platformy wschodnioeuropejskiej
�% strefy wschodnie (położone na E od głównego uskoku uralskiego) występujące tylko
w centralnej oraz południowej części orogenu zawierają paleozoiczne łuki wyspowe
i bloki mikrokontynentalne
Główne jednostki strukturalne Uralu:
WYKAAD 11.
1. ZAPADLISKO PRZEDURALSKIE
URAL ZACHODNI:
2. URAL ZACHODNI MEGAZONY ZACHODNIE
�% od strony W graniczy z zapadliskiem przeduralskim
3. URAL CENTRALNY
�% zawiera paleozoiczne (z przedziału stratygraficznego: ordowik- perm) osady szelfowe i batialne
GAÓWNY USKOK URALSKI
powstałe przy krawędzi wschodnioeuropejskiego kratonu
4. STREFA TAGIL- MAGNITOGORSK
�% charakterystyczne duże zróżnicowanie facjalne występujących utworów
5. URAL WSCHODNI STREFY WSCHODNIE
�% dominują węglany (tzw. kompleks węglanowy) poprzedzielane sekwencjami piaskowcowymi
6. STREFA TRANSURALSKA
�% główne poziomy piaskowców: ć% dolny ordowik
ć% dolny środkowy dewon
ć% dolny górny dewon
ZAPADLISKO PRZEDURALSKIE:
ć% dolny wizen
(= PRZEDURALSKI RÓW PRZEDGÓRSKI)
ć% środkowy wizen
�% zawiera synorogeniczne osady o zasięgu stratygraficznym: górny perm- dolny trias oraz
�% w części S osady od ordowiku po dolny dewon wykształcone są jako kompleks ofiolitowy
miąższości ok. 6km
(łupki krzemionkowe, serpentynity oraz zasadowe wulkanity) zaś górny dewon i dolny karbon
reprezentuje już sekwencja fliszowa (flisz)
�% najniższy perm reprezentują utwory głębokowodne zaś w młodszej części profilu- molasa
�% sekwencje ofiolitowe stanowią jednostki allochtoniczne przetransportowane ku W
�% w kungurze (najmłodszy dolny perm) ma miejsce sedymentacja soli
�% silnie sfałdowane osady tworzą tutaj zazwyczaj płaszczowiny i nasunięcia o wergencji W
�% poniżej utworów permskich zalegają ordowicko- karbońskie osady szelfowe o miąższości
w granicach od 3 do 7km
URAL CENTRALNY:
�% bezpośrednio pod nimi znajduje się fundament prekambryjski reprezentowany przez
różnego typu skały metamorficzne, magmowe oraz osadowe
�% powszechnie uważany jest za segment miogeosynklinalny
�% brak w profilu utworów kambru!!!
�% zawiera póznoproterozoiczne osadowce, skały magmowe oraz metamorficzne
(facji zieleńcowej i amfibolitowej)
�% na powierzchni szerokość basenu dochodzi maksymalnie do 100km
(prawdopodobnie rozszerza się jeszcze pod Uralem o ok. 20km)
�% lokalnie utwory te są nasunięte na strefę (megazonę) zachodniouralską
�% główne fałdowania zachodzą na przełomie: wczesny / środkowy trias oraz trias / jura
�% fundament metamorficzny (wieku: ryfej- wend) odsłania się na obszarze antyklinorium
(deformacje fałdowe z pogranicza triasu i jury występują jedynie w skrajnie N części)
baszkirskiego (określanego również jako: wyniesienie baszkirskie czy megaantyklina baszkirska
i uważanego za fragment kratonu wschodnioeuropejskiego) oraz antyklinorium Ural- Tau
�% obszar zapadliska przeduralskiego odznacza się wyraznie poprzeczną asymetrią co stanowi
charakterystyczną cechę rowów przedgórskich
�% utwory fundamentu antyklinorium baszkirskiego (tj. ryfej i wend o miąższości ok. 15km)
podlegały deformacji prawdopodobnie w póznym paleozoiku
�% część W zawiera stosunkowo słabo zdeformowane osady zaś na E pojawiają się już struktury
fałdowo- nasunięciowe (deformacja postępuje w miarę zbliżania się do frontu uralskiego)
�% wyniesienie Ural- Tau (położone na E od antyklinorium baszkirskiego) buduje zespół
wysokociśnieniowych skał metamorficznych (facji niebieskich łupków i eklogitowej)
datowanych na ok. ~ 380 Ma oraz interpretowanych jako fragment ryftu śródoceanicznego
(stąd obecność złóż Cu, Ni, Fe stanowiących prawdopodobnie pozostałości działania
tzw. black smokersów czyli czarnych kominów )
URAL WSCHODNI:
GAÓWNY USKOK URALSKI:
�% uważa się, iż tworzą go mikrokontynentalne i oceaniczne bloki
�% rozdziela skłon zachodni Uralu od jego skłonu wschodniego na długości ok. 2000km
�% charakterystyczna obecność głównej granitowej osi
�% wzdłuż tej struktury kontaktują skały pasywnej krawędzi wschodnioeuropejskiego kontynentu
i W części oceanu azjatyckiego, łuku wyspowego oraz kontynentalnych terranów �% od W graniczy ze strefą Tagil- Magnitogorsk
�% stanowi dobrze zachowaną strefę graniczną pomiędzy płytami �% zawiera zróżnicowany kompleks wysokozmetamorfizowanych prekambryjskich oraz
(posiadającą charakter strefy ścinania o ponad 20km szerokości) paleozoicznych skał natury kontynentalnej jak i oceanicznej wraz z intruzjami granitowymi
�% strefa uskokowa charakteryzuje się tzw. melanżem serpentynitowym oraz zawiera �% prekambryjskie granitoidy i gnejsy przykryte są osadami ordowicko- karbońskimi
wysokociśnieniowy pas eklogitowo- glaukofanowy (z miejscami nasuniętymi seriami ofiolitowymi wieku: ordowik- dewon) oraz wulkanitami
lub wulkanoklastykami pochodzącymi z łuku wyspowego
�% główny uskok uralski zapada w kierunku E pod kątem ok. 40- 50� sięgając na głębokość 15km
(dane te zostały ustalone na podstawie profilowania sejsmicznego) �% zawiera również liczne kompleksy sialiczne zbudowane z prekambryjskiej skorupy
kontynentalnej (materiał miał być dostarczany przez mikrokontynenty m.in. E Mugodżary)
STREFA TAGIL- MAGNITOGORSK:
�% w skały całej strefy Uralu Wschodniego intrudowały począwszy od póznego dewonu aż po perm
synorogeniczne granity tworząc wyrazną oś magmatyczną o przebiegu N- S
�% reprezentuje typowy kompleks łuku wyspowego
�% granitowa oś magmatyczna powszechnie jest interpretowana jako efekt końcowego etapu
�% dzieli się na dwie zasadnicze części: strefę magnitogorską (położoną w S Uralu) oraz
zamykania oceanu uralskiego z jednoczesną subdukcją ku E platformy wschodnioeuropejskiej
strefę Tagil (zlokalizowaną w środkowej części Uralu)
�% obie wydzielane zony tworzą synformy zbudowane głównie ze skał maficznych
STREFA TRANSURALSKA:
�% całą jednostkę powszechnie uważa się za pozostałość Oceanu Uralskiego a zatem �% charakteryzuje się wyraznym litologicznym zapisem eugeosynklinalnym
interpretuje jako fragment skorupy oceanicznej
�% od jednostki Uralu Wschodniego oddzielona jest uskokiem Troisk
�% w obrębie strefy Tagil- Magnitogorsk brak intruzji granitowych !!!
�% wykazuje podobną budowę litostratygraficzną co Ural Wschodni
�% magnitogorski łuk wulkaniczny (S Ural) uważany jest za najlepiej odsłonięty na powierzchni
łuk Uralu �% oprócz skał paleozoicznych obecne są również mezozoiczno- kenozoiczne utwory
pokrywające znaczną część jednostki transuralskiej
�% zawiera on ordowicko- górnodewońskie wulkanity i wulkanoklastyki na których niezgodnie
zalegają osady wieku: środkowy dewon- dolny karbon wykształcone jako płytkowodne węglany
�% akrecja łuku wyspowego Tagil- Magnitogorsk z kratonem wschodnioeuropejskim miała miejsce
w czasie: pózny dewon- wczesny karbon
Ural stanowi zachodnie skrzydło deformacji Uralidów które podścielone początkowo
�% w S części Uralu występują bogate złoża siarczków Zn, Cu, Pb a także Ag i Au
platformą zachodniosyberyjską dalej w kierunku wschodnim wychodzą na powierzchnię
wzdłuż E krawędzi platformy syberyjskiej.
�% generalnie jest to strefa o stosunkowo silnej koneksji magmatycznej (wulkanizm, intruzje)
i procesów związanych z tektoniką ekstensyjną oraz halmyrolizą (czyli podmorskim wietrzeniem)
WYKAAD 12.
[TURON- KONIAK]
�% zasięg: NW część Niemiec w Polsce: Tatry i Pieniny
ALPIDY EUROPEJSKIE:
�% FAZA LARAMIJSKA ~ KREDA/ PALEOGEN
�% występowanie: Góry Skaliste, Kaukaz, SE Himalaje, Taurus, Karpaty, Alpy
OROGENEZA ALPEJSKA:
�% wywołała regresję póznokredowego morza i zanik połączenia między zbiornikiem
�% zasięg czasowy: TRIAS- R
polskim a rosyjskim
�% podzielona na trzy etapy fałdowań:
�% w efekcie ruchów związanych z fazą laramijską wydzwignięte zostały Góry Świętokrzyskie
oraz bruzda polsko- duńska
Ź% PÓyNOALPEJSKI (~ neogen)
Ź% ŚRODKOWOALPEJSKI (~ paleogen) najintensywniejsze ruchy
II. Kenozoiczne:
Ź% WCZESNOALPEJSKI (trias- kreda)
�% FAZA WALACHIJSKA (= WOAOSKA) ~ PLIOCEN/ PLEJSTOCEN
�% w obrębie każdego etapu wydzielono szereg faz orogenicznych
�% FAZA RODACSKA ~ MIOCEN/ PLIOCEN
�% powoduje wynurzenie całej S Europy
FAZY OROGENEZY ALPEJSKIEJ:
�% FAZA ATTYCKA ~ MIOCEN/ PLIOCEN
I. Przedkenozoiczne:
�% wypiętrza głównie Hellenidy
�% FAZA WCZESNOKIMERYJSKA (= STAROKIMERYJSKA) ~ TRIAS/ JURA
�% FAZA STYRYJSKA ~ PÓyNY MIOCEN
�% FAZA PÓyNOKIMERYJSKA ~ JURA/ KREDA
�% Karpaty & Alpy
�% zachodzą fałdowania na Krymie
�% FAZA SAWSKA ~ PALEOGEN/ NEOGEN
�% w tym samym czasie ma miejsce również: rozpad Gondwany (i Pangei), wulkanizm w Afryce
NW oraz w S części Ameryki N jak i N obszarze Ameryki N
�% jej działanie zaznacza się praktycznie we wszystkich europejskich pasmach !!!
�% powstaje tzw. centralno atlantycka prowincja magmatyczna jako efekt regionalnego
�% FAZA HELWECKA ~ OLIGOCEN
wulkanizmu
�% FAZA PIRENEJSKA ~ EOCEN
�% w Europie: faza deisterska (~ pózny kimeryk) i osterwaldzka
�% Alpy W, Pireneje, Apeniny, Góry Dynarskie, Kaukaz
�% europejskie póznokimeryjskie fazy orogeniczne obejmują NW oraz środkowe Niemcy zaś w
Polsce podkreślone są przez szerokopromienne fałdy wokół Gór Świętokrzyskich
Europejskie Alpidy dzielą się na:
�% FAZA SUBHERCYCSKA ~ PÓyNA KREDA
1. ALPIDY ZACHODNIE
% GÓRY BETYCKIE
�% położone w S i SE Hiszpanii
% GÓRY KATALOCSKIE
�% zajmując SE część Półwyspu Iberyjskiego ciągną się na długości ok. 500km i szerokości
ok. 100km od Gibraltaru na zachodzie aż po Alicante na wschodzie
% PIRENEJE
�% ogólna orientacja (rozciągłość) pasma: W- NE
% BLOK KORSYKACSKI
�% złożone są z czterech zasadniczych części:
2. ALPIDY ŚRODKOWE
Ź% STREFA WEWNTRZNA (= KRUSTALNA DOMENA ALBORAN)
[zbudowana z paleozoicznych i mezozoicznych skał powstałych w warunkach
% ALPY
zróżnicowanego stopnia metamorfizmu: od niskiego do wysokiego, których deformacja
zachodziła głównie w póznej kredzie i paleogenie a następnie nasuwane były na obszar S
% APENINY
Hiszpanii oraz N Maroka już we wczesnym miocenie]
% KARPATY
Ź% PAASZCZOWINY FLISZOWE
[reprezentowane przez turbidyty kredowo- oligoceńskie]
3. ALPIDY BAAKACSKIE
Ź% STREFA EKSTERNALNA (= ZEWNTRZNA)
[charakteryzuje się fałdami naskórkowymi (tworzącymi rozległe płytkie odkłucia) oraz
% DYNARYDY
pasmami nasunięć zawierającymi osady mezozoiczno- trzeciorzędowe powstałe na krawędzi
kontynentalnej a których deformacja zachodziła od wczesnego miocenu po pliocen]
% HELLENIDY
W obrębie strefy zewnętrznej dokonuje się wydzielenia jeszcze dwóch stref:
4. KAUKAZ
f& STREFA SUBBETYCKA
[usytuowana w części SE i zawierająca osady głębokowodne]
Alpidy pozaeuropejskie:
f& STREFA PREBETYCKA
1. ATLAS
[położona w NW części oraz reprezentowana przez utwory płytkowodne]
2. PASMA AZJI MNIEJSZEJ: GÓRY PONTYJSKIE, TAURUS
Ź% BASEN PRZEDGÓRSKI (= BASEN GUADALQUIVIR)
[wypełniony osadami neogenu i czwartorzędu które zalegają przekraczająco na strefie
3. PASMA AZJI ŚRODKOWEJ: HINDUKUSZ, PAMIR
południowo- portugalskiej, centralno- iberyjskiej oraz na strefie Ossa Morena]
4. HIMALAJE
5. ANDY
6. KORDYLIERY
7. WIELKIE GÓRY WODODZIAAOWE
Interpretacja:
GÓRY BETYCKIE:
Betydy są częścią łuku gibraltarskiego (który zawiera również Rif marokański)
w trzeciorzędzie ma miejsce kompresja wielkości ok. 300km
�% ciągną się na długości ok. 430- 440km i szerokości od 50 do 140km od Atlantyku
po Morze Śródziemne i położone są na terytorium Hiszpanii oraz Francji
na łuku gibraltarskim (~ pózny miocen) powstało wyniesienie odcinające kilkakrotnie
połączenie Atlantyku z Morzem Śródziemnym czego ostatecznym efektem był tzw.
�% najwyższy szczyt: Pico de Aneto (f. Pic de Nethou) 3404m n p m
kryzys messyński czyli ewaporacja akwenu Morza Śródziemnego pod sam koniec miocenu
�% konwencjonalnie dzielą się na: zachodnie, centralne oraz wschodnie
BASEN ALBORAN:
�% wydzielenie centralne stanowi najwyższą część pasma pirenejskiego i zbudowane jest ze
skał paleozoicznych oraz z waryscyjskich masywów granitowych
�% położony na S od Hiszpanii
�% centralne Pireneje charakteryzują się ponadto największym skróceniem
�% uformowany został we wczesnym miocenie
(proces ten kontynuuje się tutaj od eocenu a zatem od ok. 40 Ma)
�% stanowi efekt rozciągania oraz cienienia skorupy kontynentalnej
Pireneje są póznokredowo- wczesnomioceńskim orogenem kolizyjnym który
�% zawiera ok. 8km osadów wykształconych głównie w pliocenie i plejstocenie (plus wulkanity)
odznacza się strukturami inwersyjnymi w obrębie wszystkich skał.
�% obecnie pozostałość lądową basenu stanowi hiszpańska Wyspa Albor�n na Morzu Śródziemnym
�% zasadniczo (pod kątem geologiczno- strukturalnym) dzielą się na:
�% INTERNIDY (= PIRENEJE CENTRALNE)
�% EKSTERNIDY (= PIRENEJE ZEWNTRZNE)
�% są orogenem dwustronnym
(tzn. po obu stronach strefy osiowej internidów znajdują się strefy zewnętrzne eksternidów)
�% eksternidy północne nasunięte są na osady basenu akwitańskiego natomiast południowe
na utwory zapadliska (rzeki) Ebro
�% wielkość skrócenia tektonicznego waha się od 90 do 165km co w efekcie daje znaczące
pogrubienie skorupy na tym obszarze
�% wyróżnia się także wschodnie i zachodnie (większe) Pireneje centralne
INTERNIDY:
(= PIRENEJE CENTRALNE= STREFA OSIOWA PIRENEJÓW)
PIRENEJE:
�% PÓANOCNO- PIRENEJSK STREF USKOKOW
�% zbudowane ze skał paleozoicznych oraz waryscyjskich masywów granitowych
[uważaną za osiową strefę kolizyjnego pasma i granicę pomiędzy Iberią a płytami (blokami) europejskimi]
�% utwory kambru- ordowiku reprezentowane są przez gnejsy oraz skały intruzywne
�% PÓANOCNO- PIRENEJSK STREF NASUNIĆ
[położoną na N od strefy uskokowej oraz stanowiącą strefę wielkoskalowej jednostki antyklinalnej
�% najmłodszy (pózny) ordowik- dolny karbon to zróżnicowane litologicznie sekwencje
przykrywającej również część akwitańskiego basenu]
[górny ordowik (karadok- aszgil): zawiera konglomeraty, piaskowce i zasadowe wulkanity sylur:
reprezentowany najczęściej przez czarne łupki, kwarcyty oraz wapienie
występujące tu nasunięcia o kierunku N złożone są ze skał fundamentu
dewon- dolny karbon: to przede wszystkim węglany]
(bloki granulitowe pocięte póznokredowymi uskokami normalnymi) oraz utworów mezozoiku
�% sekwencje paleozoiczne deformowane były w czterech fazach orogenezy waryscyjskiej
bloki fundamentu były wynoszone ponad pokrywę osadową podczas inicjalnego etapu przemieszczania
a wytworzone wówczas fałdy cechuje wergencja N jak i S
od N jak i S Pireneje są ograniczone kilkoma basenami przedgórskimi
�% na podłożu waryscyjskim zalega (sfałdowany po stefanie) karbon górny (miejscami węglonośny)
oraz grubookruchowa permska molasa (tworząca powaryscyjską pokrywę osadową)
od strony S masyw pirenejski ograniczają baseny: Ebro i Duero zawierające osady synorogeniczne
głównie kontynentalnego pochodzenia i ponad 5km miąższości
�% węgiel pochodzenia limnicznego
na N Pireneje okalane są przez kontynentalne oraz synorogeniczne morskie sekwencje basenu
�% cechują się największym skróceniem (proces zapoczątkowany już w eocenie)
akwitańskiego o łącznej miąższości przekraczającej 5km
EKSTERNIDY:
(= PIRENEJE ZEWNTRZNE= STREFA BRZEŻNA) INTERPRETACJA BUDOWY STRUKTURALNEJ:
�% rozciągają się na N i S od strefy osiowej Pirenejów % główny etap fałdowań przypada na okres: środkowy- pózny eocen i związany jest z ruchami
orogenicznymi tzw. fazy pirenejskiej
�% zbudowane ze sfałdowanych i spłaszczowinowanych osadów mezozoiku oraz paleogenu
% wypiętrzenie Pirenejów nastąpiło w neogenie będąc efektem obrotu Iberii o ok. 35� z W na E
�% trias wykształcony w facji germańskiej (w jej obrębie również ewaporaty) w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara
�% jura reprezentowana głównie przez utwory wapienne % bezpośrednim następstwem obrotu bloku iberyjskiego było powstanie Zatoki Biskajskiej
�% kreda dolna zawiera osady piaszczyste oraz węglanowo- margliste % wówczas to (w neogenie) płyta iberyjska uległa częściowej subdukcji pod płytę europejską
�% kreda górna- paleogen to flisz występujący przede wszystkim w części N % inicjalna kompresja z cieniejącą subdukowaną skorupą miała miejsce już w santonie
�% główne ruchy fałdowe nastąpiły w środkowym i póznym eocenie % w części W obszaru skorupa była subdukowana nieco pózniej bo na przełomie kredy i paleogenu
(zatem w czasie fazy pirenejskiej orogenezy alpejskiej)
% występujące tu nasunięcia skierowane są przeważnie ku S
�% powierzchnie odkłuć płaszczowinowych związane są głównie z gipsowo- solnymi osadami triasu
�% na strukturach fałdowo- płaszczowinowych spoczywa molasa
(formowana w części N obszaru w neogenie zaś na S począwszy od póznego eocenu)
w eksternidach północnych (w ich E części- przesuwając się od strefy osiowej w kierunku N)
Pireneje są konsekwencją pre-, syn- i post- kolizyjnej ewolucji N części płyty iberyjskiej.
wydziela się:
Przy interpretacji genezy wydziela się cztery zasadnicze fazy rozwoju orogenicznego masywu Pirenejów:
1. wczesna inwersja pasywnej krawędzi
2. wzrost
3. niszczenie frontalnej części pryzmy
4. wzmożony wzrost (rozwój) pryzmy

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
BIBLIOGRAFIE REGIONALNE
5HTTLPR Serotonin Transporter Linked Polymorphic Region
Geologia regionalna śwata egzamin 2014
Modele polityki regionalnej w Poslce j haus
GEOLOGIA REGIONALNA
6 Ekonomika miast i regionow
Azja regiony fizycznogeograficzne
SLOWNIK REGIONALIZMOW
Data scipio?mpaign regions and settlement names
Wybrane teorie rozwoju regionalnego zestawienie

więcej podobnych podstron