Metody wychowawcze

Metody wychowawcze-porownanie metody kar i nagrod z metoda modelowania
Przez metodę wychowania rozumiemy ka\dy wyodrębniony sposób postępowania
wychowawcy, polegający na wywieraniu określonego wpływu na aktywność wychowanka.
Mo\na tak\e powiedzieć, \e jest to świadomie i konsekwentnie stosowany sposób,
oddziaływania pedagogicznego na jednostkę, grupę lub zbiorowość, dla osiągnięcia
zamierzonego celu wychowawczego . Niektórzy wychowawcy za cechę przewodnią metod
wychowania uznają wywieranie określonego wpływu na aktywność wychowanka.
Istnieją ró\ne klasyfikacje metod wychowania, które mo\emy podzielić na:
� metody indywidualne i grupowe,
� metody bezpośredniego i pośredniego oddziaływania wychowawczego,
� metody wpływu osobistego, sytuacyjnego i społecznego oraz metody kierowania
samowychowaniem,
� metody strukturalne i sytuacyjne.
Ka\da z powy\szych metod wychowania jest inna ale wszystkie się nawzajem uzupełniają i
nie mo\na \adnej pominąć. Wychowawca decyduje o wyborze metody i to właśnie on
powinien umieć się nią posługiwać. Wynika więc z tego, \e nie metoda wychowawcza jako
sama w sobie decyduje o sukcesie pedagogicznym ile sposób jej wykorzystania dla
zrealizowania celów wychowawczych. Warto więc podkreślić, \e zastosowanie metod
wychowania jest tym skuteczniejsze, im bardziej idzie ono w parze z przestrzeganiem
psychospołecznych warunków efektywności oddziaływań wychowawczych . Jednak nie
wolno zbyt gorliwie wykorzystywać metod i technik wychowania, gdy\ mo\e to ujemnie
wpłynąć na własne podejście w postępowaniu wychowawczym. Według K. Konarzewskiego
nauczanie metod rodzi schematyzm i zabija twórczość jednak określona wiedza o tych
metodach jest niezbędna dla innowacji pedagogicznych.
Metody wychowania mo\emy podzielić na metody oddziaływań indywidualnych, tj. metoda
modelowania, metoda zadaniowa, metoda perswazyjna, metoda nagradzania i karania oraz
metody oddziaływań grupowych, tj. metoda organizowania działalności zespołowej i
samorządnej oraz metodę współudziału uczniów w organizowaniu lekcji.
Chciałabym tu przybli\yć dwie metody oddziaływań indywidualnych-metodę modelowania i
metodę kar i nagród, gdy\ są one najbardziej znanymi i rozpowszechnionymi metodami
wychowania.
Metoda modelowania, czyli metoda przykładu jest najskuteczniejszą metodą wychowawczą,
jej skuteczność potwierdza fakt, i\ słowa uczą, a przykłady pociągają . Mo\emy to
zaobserwować u osób, które często ze sobą przebywają. Ludzie Ci zaczynają z czasem
podobnie się zachowywać. Dzieje się to w wyniku nieświadomego przyswajania postaw i
zachowań innych ludzi. Taka skłonność przejawia się u dzieci, które upodabniają się do
swoich rodziców. Natomiast w szkole są nimi specyficzni uczniowie, jak i cieszący się
autorytetem nauczyciele. Dziecko naśladuje zachowania wzoru lub wzorca oraz identyfikuje
się z nim zarówno w warstwie poglądów, wyborów i zachowań społecznych, jak i w
konkretnych działaniach w środowisku.
Metoda modelowania nazywana jest tak\e często metodą działania własnym przykładem, jak
i metodą dawania dobrego przykładu. Mo\emy wiec ją nazwać metodą uczenia się przez
naśladownictwo lub przez uczenie się zastępcze jak i przez tzw. zara\anie się , czyli
udzielanie się określonego zachowania. Wielu autorów u\ywa zamiennie ró\nego rodzaju
nazw.
Albert Bandura - gorący propagator metody modelowania twierdzi, i\ przez modelowanie
rozumie on zarówno odwzorowywanie, czyli przyswajanie zaobserwowanych zachowań, jak
równie\ nabywanie nowych zachowań lub modyfikowanie zachowań dawniej ju\
ujawnionych przez obserwatora, przy czym z zakresu modelowania wyklucza wszelkie
świadome naśladowanie modelu przez obserwatora .
Rozró\nianie uogólnionych i podobnych efektów modelowania ma bardzo wa\ne znaczenie z
wychowawczego punktu widzenia. Szczególną rolę w tym procesie mają bardzo ró\ne
zachowania jednostki w porównaniu z postrzeganym przez nią modelem postępowania. Z
reguły są to zachowania, które mieszczą się w tej samej kategorii, co obserwowany model.
Dlatego metoda dawania dobrego przykładu jest bardzo przydatna i po\yteczna z
wychowawczego punktu widzenia. W wyniku mo\liwego zgeneralizowania przez
wychowanków spostrzeganych zachowań innych osób staje się ono zdolne do ró\nych,
urozmaiconych i konstruktywnych reakcji na cudze potrzeby, braki i oczekiwania.
Upodabnianie się do innych ludzi nie zawsze odbywa się jako świadome i celowe
naśladownictwo lub odwzorowywanie tego, co robią inne osoby. Mamy tu do czynienia z
procesem podświadomym, który polega na bezwiednym czy odruchowym powtarzaniu
zachowań osób, z którymi łączy nas bliska znajomość i za\yłość . Przedmiotem upodobania
mogą być zachowania wychowawcze dobre jak i złe. Zale\y to od tego, czy pełnią one
funkcję wzoru lub modelu postępowania, jaki aprobuje on wewnętrznie.
Ułatwienie zastosowania metody przykładu polega na uświadomieniu sobie zachowań, które
łatwo podlegają procesowi modelowania, czyli zwracają i przyciągają uwagę wychowanka.
W rodzinie jest to m.in. okazywanie przez rodziców wzajemnego zrozumienia, zaufania,
serdeczności, udzielanie sobie pomocy, wzajemne zabieganie o zdrowie i dobre
samopoczucie. Takie postępowanie rodziców przyczynia się do powstania atmosfery
sprzyjającej naśladowaniu ich zachowań przez dzieci. Uczą się one więc altruizmu od swych
rodziców w warunkach ich odwzorowywania.
Du\y wpływ na prawidłowy proces modelowania ma okazywana im przez rodziców miłość
rodzicielska. Wyzwala ona i pogłębia w wychowankach po\ądane społecznie i moralnie
zachowania lub postawy.
Modelowaniu podlegają tak\e przybierane przez wychowawców postawy prospołeczne
wobec innych osób z otoczenia, np. przyjazny stosunek do sąsiadów, znajomych, osób
odwiedzających i ich dzieci. U nauczyciela ceni się dobry stosunek do grona pedagogicznego,
rodziców i opiekunów dzieci, którymi się zajmują. Wa\ną rolę odgrywa tak\e przejawiana
wra\liwość rodziców lub nauczycieli na krzywdy i niesprawiedliwości społeczne i
niepowodzenia innych osób.
Wpływ na gotowość do po\ądanych zachowań mają doznane przez wychowanków
ró\norodne świadczenia od innych osób, a szczególnie od rodziców i nauczycieli. Otrzymana
od nich pomoc sprawia, \e w pózniejszym czasie oni sami chętnie pomagają innym, nawet nie
tylko tym, od których uzyskały tę pomoc.
Skuteczność metody modelowania jest na ogół pozytywna lecz zale\na jest od wielu
czynników. Metoda ta mo\e być mniej skuteczna w stosunku do dzieci młodszych, ni\
starszych.
Na zmianę zachowania skuteczniej wpływa kilka modeli zachowujących się w taki sam lub
podobny sposób, ni\ tylko jeden model.
Stwierdzono tak\e, i\ model wywiera tym większy wpływ na obserwatora; im w wy\szym
stopniu obserwator postrzega jego kompetencje i presti\, jakim cieszy się w swym otoczeniu;
im szerszy jest zakres władzy modela i większe ma on mo\liwości zapewnienia
obserwatorowi oparcia duchowego i materialnego; im w większym stopniu obserwator
zauwa\a u modela podobieństwo do siebie, np. pod względem określonych umiejętności,
zainteresowań i uzdolnień; im więcej entuzjazmu przejawia model dla swych zachowań
altruistycznych .
Metoda nagradzania (wzmacniania pozytywnego) jest drugą stosowaną metoda
wychowawcza. Polega ona na promowaniu zachowań po\ądanych za pomocą udzielania
pochwał lub przyznawania nagród. Pochwały takie udzielane są w formie ustnej, pisemnej lub
za pomocą wymownego gestu wyra\ającego akceptacje dla określonego zachowania
wychowanków. Nagrody za zachowanie występują często w formie wzmocnień materialnych
jak i niematerialnych np. dłu\sze oglądanie telewizji.
Stosowanie powy\szej metody jest tym skuteczniejsza im bardziej stosuje się ją z
upragnionymi przez dzieci i młodzie\ rodzajami wzmocnień pozytywnych. Trzeba jednak
zorientować się, któremu dziecku potrzebne jest wzmocnienie materialne, a któremu
wystarczą tylko pochwały.
Metoda nagradzania spełnia dwie funkcje. Pierwsza z nich: to w wyniku jej zastosowania
wychowankowie dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu
określonych poleceń. W drugiej zaś udzielenie pochwały lub nagrody jest czynnikiem
motywującym do zachowań społecznie i moralnie po\ądanych.
Poprawne u\ycie metody nagradzania wymaga przestrzegania kilku zasad wzmacniania
pozytywnego, czyli nagradzania wychowawczego. Zgodnie z myślą Jamesa E. Walkera i
Thomasa M. Shea`a zasady te mo\na wyrazić w następujący sposób:
� przejawy zachowań po\ądanych nale\y wzmacniać, zaś przejawy zachowań o charakterze
destrukcyjnym nale\y unikać,
� zachowania po\ądane pod względem społecznym i moralnym wymagają wzmocnień
bezpośrednio po zamanifestowaniu ich przez wychowanków,
� wstępne wzmocnienia określonego zachowania nale\y wzmacniać za ka\dym razem, gdy
tylko pojawi się ono w polu widzenia wychowawcy(dorosłego),
� gdy wzmacnianie zachowania pojawia się zbyt często nale\y wzmocnienie to stosować w
sposób przerywany, a nie ciągły lub systematyczny,
� wzmocnienia materialne powinno łączyć się ze wzmocnieniem w formie pochwał. Nale\y
więc dą\yć do tego, aby zrezygnować z nagradzania materialnego na rzecz wzmacniania
niematerialnego.
Poprawnie stosowana metoda nagradzania jest wysoko uznawana w pedagogice, jak i przez
ogół rodziców, wychowawców i nauczycieli. Stosowanie tej metody:
� zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia oczekiwanego przez wychowanków sposobu ich
postępowania,
� motywuje ich pozytywnie do zachowań społecznie i moralnie po\ądanych,
� wpływa na kreatywność dziewcząt i chłopców,
� umacnia ich poczucie wartości i własnej godności.
Istnieją tak\e słabe strony metody nagradzania, gdy\ nadu\ywanie i popełnianie błędów w jej
stosowaniu mo\e doprowadzić dziecko do postawy roszczeniowej. Dziecko to oczekuje w
następstwie społecznie i moralnie po\ądanych zachowań jakiegoś zadośćuczynienia. Bez
niego zaniedbuje swoje zobowiązania i obowiązki.
Powinno się wystrzegać stosowania metody nagradzania wobec jednych, a unikania wobec
drugich. Nie nale\y pomijać dzieci i młodzie\y społecznie nieprzystosowanej, gdy\ to
właśnie ona w szczególny sposób potrzebuje pochwał i nagród ze strony dorosłych.
Nie wolno tak\e stosować metody nagradzania wobec najmniej potrzebujących, gdy\
prowadzi to do postaw egoistycznych i sprzyja niezdrowej konkurencji w środowisku
rodzinnym i szkolnym.
Metoda ta mo\e być tak\e zle zastosowana przy udzielaniu pochwał i przyznawaniu nagród,
gdy\ są one pozbawione wszelkiego wpływu wychowawczego na danych wychowanków,
czyli nie pełnią funkcji zadośćuczynienia za określone zachowanie (oddziałują niejako w
pró\ni).
Inną ujemną stroną tej metody jest niedosyt systematycznego lub nadgorliwego jej
stosowania.
Metodę nagradzania stosuje się niekiedy nie tyle w zale\ności od zaistniałej sytuacji
wychowawczej, ile przysłowiowego widzi mi się , czy beztroskiego humoru wychowawcy.
Praktyka taka jest jednym z powodów, dla których nagradza się wychowanków nie
bezpośrednio po ich zasługującym na pochwałę zachowaniu, lecz po upływie dłu\szego czasu
od chwili jej zaistnienia.
Powy\sza metoda nie gwarantuje szybkiego sukcesu pedagogicznego. Jej korzystny wpływ
jest widoczny dopiero po jakimś czasie.
Metoda karania, czyli inaczej mówiąc metoda wzmocnień negatywnych jest na ogół najlepiej
poznaną i najczęściej stosowaną metoda wychowawczą. Jest te\ jednym z najmniej
skutecznych sposobów modyfikacji niepo\ądanych społecznie i moralnie zachowań dzieci i
młodzie\y .
Występują ró\ne rozumienia metody karania. Jedna z nich mówi, i\ jest ona sposobem
oddziaływania wychowawczego za pomocą świadomie stosowanych kar, celem
zapobiegnięcia powtórzenia przez wychowanków zachowań niezgodnych z obowiązującymi
w \yciu wartościami i normami.
Metodą karania mo\na nazwać tak\e ka\dą działalność wychowawczą polegającą na
tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń pozostających w czasowym związku z jego
określonym zachowaniem się . Przy czym powy\sze znaczenie awersyjne, czyli tzw. kary są
równoznaczne z czynnikami stricte awersyjnymi lub te\ z umo\liwieniem korzystania z
atrakcji, co mo\e wyra\ać się w np. odebraniu niektórych przywilejów lub prerogatyw.
Metodę karania mo\na porównywać z powodowaniem u wychowanków napięcia
psychicznego w wyniku udaremnienia jakichś ich motywów lub niespełnienia ich oczekiwań.
Obejmuje ona tak\e swym zasięgiem awersyjne oddziaływania i bodzce, tj. wyra\anie
formalnej dezaprobaty w formie upomnienia lub nagany, wykluczenie z udziału w zabawie
czy w innych formach \ycia zbiorowego, zawę\anie marginesu swobód, w tym tak\e
ograniczenie lub pozbawienie uprawnień, przywilejów funkcji albo odebranie jakiejś rzeczy
po\ytecznej lub przyjemnej . Czasami jednak przybierają postać zakazów korzystania z
ró\nego rodzaju wygód lub atrakcji, jak i tak\e współczesnego odizolowania lub
odosobnienia i stosowania wobec niego kar cielesnych.
Metoda karania zawiera zalety jak równie\ wady. Zazwyczaj jednak tłumi , ni\ wygasza
niepo\ądane zachowania u wychowanków, czyli chwilowe zaprzestanie lub rezygnacja z
dalszego karania powoduje nawrót zachowań niepo\ądanych.
Natomiast nadmiar karania powoduje skłonności do agresji, kłamstwa, dogmatyzmu i
uprzedzeń. Jednak w większości przypadków powoduje lęk, frustrację, niepewności, poczucie
ni\szości i budzi uczucia nienawiści, często tak\e wzmaga zachowania podlegające karaniu.
Niektórzy twierdza, ze metoda ta jest mało skuteczna i do tego jeszcze szkodliwa, zaś inni
twierdzą, \e metoda karania zazwyczaj prowadzi do oczekiwanych zmian w zachowaniu
dzieci i młodzie\y wtedy gdy karanie przybiera postać tzw. wygaszania. Polega ona na
uniemo\liwieniu spodziewanego przez wychowanków nagradzania, czyli dostarczania
wzmocnień pozytywnych.
Inni w metodzie karania widzą funkcje sterowania postępowaniem człowieka przez
informowanie go o nieprzyjemnych konsekwencjach niepo\ądanych społecznie i moralnie
zachowań.
Na uwagę zasługuje Jean Jacques Rousseau, który twierdzi, i\ szczególnie skuteczne są kary
naturalne, będące nieuniknionym następstwem złego zachowania. Kary te są
konsekwencjami, które wynikają z faktycznego porządku świata w przeciwieństwie do kar,
których następstwa narzucone są przez dorosłych.
Jeśli chodzi o kary fizyczne (cielesne), budzi ona powa\ne zastrze\enia. Szczególnie
stosowane z premedytacją w odró\nieniu do spontanicznego reagowania na niewłaściwe
zachowania się wychowanków przynosi skutki wręcz przeciwne do oczekiwanych, m.in.
uwłaszcza godności osobistej ucznia, wzmaga agresywność i uprzedzenia wobec dorosłych, a
tak\e powoduje, i\ dzieci nabierają skłonności do bicia i maltretowania w przyszłości
własnych dzieci.
Metoda kar cielesnych mo\e tak\e spowodować uszkodzenia ciała niosąc za sobą trwale tego
skutki. Równie\ bite dzieci mają skłonności do krzywdzenia innych dzieci. Złe skutki
powoduje tak\e karanie niesprawiedliwe, które budzi chęć odwetu i jest wymierzone w stanie
zdenerwowania aby uciszyć własne niezadowolenie lub gniew.
Skuteczność karania jest na tyle efektywna na ile spełni się odpowiednie uwarunkowania.
Jednym z nich jest pozytywny stosunek karanego do ka\ącego, skuteczność kar zwiększa
akceptacja przez karanego norm, za nieprzestrzeganie których został ukarany.
Zaleca się tak\e, aby karanie nie obra\ało w niczym godności dzieci, nie było stosowane
podczas chwilowej złości rodzica lub wychowawcy, aby było poprzedzone wyjaśnieniem
szkodliwości popełnionego czynu, jak równie\ na czym polega wina karanego. Powinno być
tak\e stosowane po przekonaniu dziecka, i\ postąpił zle i zasługuje na karę, a tak\e miało
miejsce od razu po wykroczeniu i powinno stworzyć wychowankowi mo\liwość dania z
siebie rekompensaty za wyrządzone zło .
Efektywność metody karania zale\y równie\ od dyskretnego wymierzania kar i stosowania
ich w przyjaznej atmosferze. Wa\ne jest tak\e, aby stosować kary odpowiednie od stopnia
odporności wychowanków na frustracje, ich wra\liwość i samoocenę. Nale\y więc unikać
zbyt surowych i zbyt łagodnych kar.
Wielu pedagogów uwa\a, \e bardzo wa\nym warunkiem skuteczności metody karania jest
okazywanie osobie karanej miłości, jaką \ywi wobec niej wychowawca. Jednocześnie mówi
się, i\ wychowawca, który nie karze z miłości, pozbawia karę mo\liwości konstruktywnego
wpływania na dzieci i młodzie\. Poza tym degraduje ją w ten sposób do aktu zemsty czy
odwetu i czyni z niej pewnego rodzaju widowisko, zamiast wykorzystywać ją wyłącznie dla
celów wychowawczych .
Podsumowując metodę modelowania i metodę kar i nagród mo\emy stwierdzić ,i\ wszystkie
te metody są bezpośrednimi metodami wychowania. Próbują one ukształtować u wychowanka
pozytywne zachowania i postawy. Ich działanie jest zwykle długofalowe. Są to metody
powszechnie znane, dostępne i często stosowane w praktyce wychowawczej.
Ró\ne są cele i zało\enia tych metod:
� w metodzie modelowania dziecko naśladuje zachowanie wzorca i identyfikuje się z nim w
warstwie poglądów, postaw, wyborów i zachowań społecznych,
� w metodzie nagradzania stosuje się tak\e wzmocnienia pozytywne (pochwały, nagrody
materialne i niematerialne, wymowne gesty, przywileje), które mają zmobilizować
wychowanka do powtarzania zachowań nagradzanych i wartościowych społecznie,
� w metodzie karania wzmocnienia negatywne (dezaprobata, utrata przywilejów, nagana,
wykluczenie z zabawy, z grupy, upomnienia), mają zniechęcić wychowanków do powtarzania
zachowań niepo\ądanych społecznie.
Metoda kar i nagród zawiera funkcje sterowania postępowaniem człowieka, zaś metoda
modelowania nie zakłada takiej ingerencji i działa w sposób bardziej naturalny.
Ró\ne te\ są konsekwencje i negatywne skutki stosowania tych metod.
Najmniej negatywnych skutków obejmuje metoda modelowania. Mogą się one pojawić
wyłącznie wtedy, gdy wzorzec jest postacią negatywną i wychowanek mo\e przyjąć
prezentowane przez niego cechy i zachowania.
Słabością metody modelowania jest tak\e jej mniejsza skuteczność w stosunku do dzieci
młodszych.
Metoda nagradzania, aby była skuteczna wymaga spełnienia szeregu warunków i zasad. Mo\e
dojść u dziecka do postawy roszczeniowej, egoistycznej. Zdarza się, \e sprzyja powstawaniu
niezdrowej konkurencji w środowisku rodzinnym lub szkolnym. Niektórzy wychowawcy
stosują ją wtedy, gdy mają tzw. dobry humor , a to nie gwarantuje sukcesu tej metody.
Najmniej skuteczna i obcią\ona największą ilością wad jest metoda karania. Zazwyczaj
bardziej tłumi , ni\ wygasza negatywne zachowania i po pewnym czasie następuje nawrót
tych zachowań. Nadmiar kar staje się przyczyną zaburzeń w zachowaniu (agresja, kłamstwo,
uprzedzenia, zachowania destrukcyjne) i w sferze emocji (lęki, frustracje, niepewność,
nienawiść, poczucie ni\szości).
Jeśli zaś chodzi o kary fizyczne, to budzą one powa\ne zastrze\enia, szczególnie te stosowane
z premedytacją. Bicie uwłaszcza godności osobistej wychowanka, wzmaga agresywność i
uprzedzenia wobec dorosłych, zwiększa skłonność do bicia i maltretowania w przyszłości
własnych dzieci i krzywdzenia innych ludzi.
Wszystkie te metody niosą te\ pozytywne skutki stosowania ro\ne dla ka\dej z nich.
Najbardziej skuteczną metoda wychowawczą, powodującą trwałe pozytywne zmiany w
osobowości i zachowaniu wychowanka jest metoda modelowania.
Za jej pomocą mo\na efektywnie wpływać na rozwijanie i pogłębianie zachowań czy postaw
społecznie czy moralnie po\ądanych. Skuteczność swoją tak\e zawdzięcza swej
bezpośredniości i naturalności. Za pomocą modelowania mo\emy łagodnie i jakby
niepostrze\enie wprowadzić wychowanka w świat społecznych norm i wartości . Poza tym
oddziaływanie przez metodę przykładu nie wywołuje buntu czy robienia komuś na złość, jak
to bywa w przypadku stosowania kar.
Skuteczność karania jest bardziej efektywna jeśli spełni się odpowiednie normy, m.in. musi
być zachowany pozytywny stosunek karanego do ka\ącego, nale\y tak\e zwrócić uwagę na
to, aby karanie nie obra\ało godności dzieci, nie było stosowane podczas chwilowej złości
wychowawcy, dziecko nale\y te\ uświadomić o szkodliwości popełnionego czynu i na czym
polega jego wina. Powinno być zastosowane po przekonaniu wychowanka, i\ zle postąpił i
zasługuje na karę. Ma ono tak\e stworzyć dziecku mo\liwość rekompensaty za jego
wyrządzone zło.
Efektywność tej metody zale\y te\ od dyskretnego wymierzania kar i stosowania ich w
ciepłej atmosferze, a tak\e od stopnia odporności psychicznej wychowanków. Nale\y więc
unikać stosowania surowych jak i łagodnych kar. Wa\nym czynnikiem skuteczności metody
kar jest okazywanie osobie karanej miłości, jaką darzy go wychowawca.
Stosowanie metody nagradzania zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia oczekiwanego
przez wychowanków sposobu ich postępowania, motywuje ich pozytywnie do zachowań
społecznie i moralnie po\ądanych, wpływa na kreatywność wychowanków, umacnia ich
poczucie wartości i własnej godności.
Metoda ta spełnia tak\e dwie funkcje, m.in. to w wyniku jej zastosowania wychowankowie
dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu określonych poleceń oraz
udzielenie pochwały lub nagrody jest czynnikiem motywującym do zachowań społecznie i
moralnie po\ądanych.
Je\eli wychowanek jest dostatecznie często nagradzany, to nabiera poczucia integracji i
bezpieczeństwa.
BIBLIOGRAFIA
M. Aobocki, Teoria wychowania w zarysie . Oficyna Wydawnicza Impuls , Kraków 2005

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wybrane zagadnienia współczesnej metodyki wychowania fizycznego fragment
METODYKA ZAJĘĆ WYCHOWAWCZYCH W EDUKACJI ZINTEGROWANEJ
Charakterystyka metod stosowanych w wychowaniu metody indywidualne
metodyka i teoria wychowania fizycznego, sportu i rekreacji
Wykłady Metodyka pracy opiekuńczo wychowawczej
CELE WYCHOWANIA MUZYCZNEGO
niezbednik wychowawcy, pedagoga i psychologa 08 4 (1)
Metody numeryczne w11

więcej podobnych podstron