Sentencje łacińskie
A
A fructibus eorum cognoscetis eos po ich owocach ich poznacie. (Jezus Chrystus)
Ab alio exspectes, alteri quod feceris od innego oczekuj tego, co robisz drugiemu; W
znaczeniu jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie (Seneka)
Ab equis ad asinos z koni na osły (z deszczu pod rynnę)
Ab Iove principium początek od Jowisza (Wergiliusz) W znaczeniu zaczynać od
osoby lub sprawy najważniejszej.
Ab ovo od jaja (Horacy). W znaczeniu Od początku
Ab ovo usque ad mala od jajka do jabłek (Horacy) W znaczeniu Od początku do
końca.
Ab urbe condita od założenia Rzymu; przen. od początku. (Tytus Liwiusz)
Absens carens nieobecny traci
Absit! uchowaj, Boże!
Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum i otrze Bóg z ich oczu wszelką łzę
(Apokalipsa św. Jana)
Acta est fabula Sztuka jest skończona (Oktawian August, Swetoniusz)
Acti labores iucundi Dokonane prace przyjemne.
Actum ne agas nie rób tego, co już jest zrobione (Terencjusz)
Actus hominis non dignitas iudicentur niech będą sądzone czyny człowieka, a nie
jego godność (Minucjusz)
Ad futuram rei memoriam na przyszłą rzeczy pamiątkę.
Ad kalendas Graecas (dosłownie: do greckich kalend) na czas nieokreślony.
(Oktawian August)
Ad maiorem Dei gloriam dla większej chwały Bożej. (św. Ignacy Loyola)
Ad patres (udać się) do ojców; umrzeć.
Ad perpetuam rei memoriam na wieczną rzeczy pamiątkę.
Adhibe rationem difficultatibus w trudnościach odwołuj się do rozumu (Seneka)
Admoneri bonus gaudet dobry człowiek z radością przyjmuje napomnienia (Seneka)
Adversae res admonent religionem przeciwności uczą pobożności
Aequam memento rebus in arduis servare mentem non secus in bonis pamiętaj
zachować spokój umysłu tak w nieszczęściu jak i w powodzeniu (Horacy)
Aequat omnes cinis; impares nascimur, pares morimur wszystkich zrównuje proch;
rodzimy się nierówni, równi umieramy (Seneka)
Aeris alieni comes miseria towarzyszką długu jest nędza
Aetas dulcissima adulescentia est najmilszm okresem życia jest młodość (Pliniusz
Młodszy)
Alea iacta est kości zostały rzucone (Menander, Cezar)
Alea, vina, Venus, per quae sum factus egenus kości, wino i Wenus, przez to stałem
się nędzarzem
Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt cudze błędy/winy mamy na oku,
nasze poza nami (Seneka)
Alienis delectari malis voluptas inhumana cieszyć się z cudzego nieszczęścia to
radość nieludzka
Aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habent Ludzie mają co innego
w sercu, co innego na języku (Salustiusz)
Aliud est facere, aliud est dicere co innego jest dotrzymać słowa, co innego obiecać
Alter ego drugie ja (Cyceron)
Alteri vivas oportet, si tibi vis vivere trzeba żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z
pożytkiem dla siebie (Seneka)
Amantes amentes zakochani są jak szaleńcy
Amantium irae amoris integratio kłótnie kochanków umacniają ich miłość
(Terencjusz)
Ambitiosa non est fames głód nie ma ambicji (Seneka)
Amici fures temporum przyjaciele to złodzieje czasu.
Amicorum omnia communia u przyjaciół wszystko jest wspólne (Pitagoras)
Amicum perdere est damnorum maximum stracić przyjaciela to największa ze strat
Amicus certus in re incerta cernitur pewnego przyjaciela poznaje się w niepewnej
sytuacji (Cyceron)
Amicus optima vitae possesio przyjaciel to największy skarb w życiu
Amicus Plato, sed magis amica veritas przyjacielem Plato, lecz większą przyjaciółką
prawda (Arystoteles)
Amicus stultorum similis efficietur przyjaciel głupich stanie się do nich podobny (kto
z kim przestaje, takim się staje)
Amor caecus ślepa miłość (Teokryta)
Amor magister optimus miłość najlepszym nauczycielem (Pliniusz Młodszy)
Amor non quaerit, amor reperit miłość nie szuka, miłość znajduje
Amor omnibus idem miłość dla wszystkich jednaka (Wergiliusz)
Amor patriae nostra lex Miłość do Ojczyzny naszym prawem (motto Polskiej
Husarii)
Amor tollit timorem miłośc usuwa strach
Amor vincit omnia miłość wszystko zwycięża
Amo te, ama me kocham cię, kochaj mnie
Anceps remedium melius quam nullum niepewne lekarstwo lepsze niż żadne
Anguis in herba Wąż w trawie (ukryte niebezpieczeństwo)
Anima vilis podła dusza
Animam debet Winien duszę (zadłużony po uszy)
Animos labor nutrit praca karmi umysły (Cycero)
Animus aeger semper errat chory umysł zawsze błądzi
Annus superior semper melior Rok ubiegły zawsze lepszy
Apage, Satanas! Idz precz, szatanie!
Aqua et panis est vita canis woda i chleb to życie psa
Arbiter elegantiarum mistrz dobrego smaku (Tacyt o Petroniuszu)
Arcus nimium tensus rumpitur łuk zbytnio naciągniety pęka
Argumentum pessimi turba argumentem zła jest tłum
Arma virumque cano opiewam czyny orężne męża (Wergiliusz, początek Eneidy)
Ars alit artificiem sztuka żywi twórcę
Ars est celare artem sztuką jest ukryć sztukę (Owidiusz)
Ars est philosophia vitae filozofia jest sztuką życia
Ars longa, vita brevis sztuka długotrwała, życie krótkie (Seneka)
Artes serviunt vitae, sapientia imperat umiejętności służą życiu, mądrość nim włada
Artificem commendat opus dzieło mistrza chwali
Asinus ad lyram osioł przy lirze (Warron); pasuje jak wół do karety.
Asinus asinorum osioł nad osłami
Asinus in tegulis Osioł na dachu (zła wróżba)
Attendite a falsis prophetis strzeżcie się fałszywych proroków (Jezus Chrystus)
Audaces fortuna iuvat timidosque repellit śmiałym los sprzyja i bojazliwych odtrąca
(Horacy)
Audi multa, loquere pauca słuchaj dużo, mów mało
Audiatur et altera pars należy wysłuchać i drugiej strony (Seneka)
Aurea dicta złote słowa (Lukrecjusz)
Aurea mediocritas złoty środek (umiar) (Horacy)
Auribus frequenitius quam lingua utere uszu używaj częściej niż języka
Aut amat, aut odit mulier, nil est tertium kobieta albo kocha albo nienawidzi, nie ma
nic trzeciego (Publiliusz Syrus)
Aut bibat, aut abeat Niech pije albo niech sobie idzie (Cyceron)
Aut Caesar aut nihil być albo Cezarem, albo niczym (Cezar Borgia)
Aut vincere, aut mori Albo zwyciężać, albo umierać
Avaritia et arrogantia praecipua validiorum vitia chciwość i bezczelność to główne
wady możnych
Ave, Caesar, morituri te salutant witaj, Cezarze, idący na śmierć cię pozdrawiają
(Swetoniusz)
Avida est periculi virtus męstwo jest chciwe niebezpieczeństwa
Avidis, avidis natura parum est dla chciwych mało i całego świata (Seneka)
Avito vivit honore żyje zaszczytami przodków
B
Barba non facit philosophum Broda mędrcem nie czyni
Beati pauperes spiritu błogosławieni ubodzy w duchu. (Jezus Chrystus)
Beatus, qui prodest, quibus potest Szczęśliwy, kto pomaga, komu może
Beatus, qui tenet szczęśliwy kto rozumie; w "Zemście" dosłownie: "Szczęśliwy, kto
trzyma (mieszek złota w ręku").
Bellum omnia contra omnes wojna wszystkich przeciwko wszystkim.
Bene dignoscitur, bene curatur dobra diagnoza podstawą dobrego leczenia
Bene meritus dobrze zasłużony.
Bene olet, qui nihil olet dobrze pachnie, kto niczym nie pachnie (wg Cycerona, Att.
II, 1, 1)
Benedictus qui venit in nomine Domini błogosławiony, który idzie w imię Pańskie.
Bis dat, qui cito dat kto szybko daje, dwa razy daje (Publiliusz Syrus)
Bona diagnosis, bona curatio dobra diagnoza dobre leczenie
Bona fide w dobrej wierze.
Bona valetudo melior est quam maximae divitiae Dobry stan zdrowia jest lepszy niż
największe bogactwo
Bonum ex malo non fit dobro nie rodzi się ze zła. (Seneka)
Bonum vinum laetificat cor hominis dobre wino raduje serce człowieka
Bos lassus fortius figit pedem zmęczony wół szybciej pracuje.
C
Caeca invidia est zazdrość jest ślepa
Captatio benevolentiae zjednywanie sobie względów.
Carpe diem quam minimum credula postero chwytaj dzień (korzystaj z chwili), jak
najmniej ufając przyszłości (Horacy)
Carta non erubescit papier się nie rumieni (ze wstydu; papier jest cierpliwy) Zob.
epistola non erubescit
Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo Boże, strzeż mnie od
przyjaciół, z wrogami poradzę sobie sam.
Cedant arma togae! niech oręż ustąpi przed togą! (Cycero)
Certum est, quia impossibile est jest pewne, ponieważ jest niemożliwe.
Ceterum censeo Karthaginem esse delendam Poza tym uważam, że Kartaginę należy
zniszczyć zob. Kato Starszy
Cibi condimentum est fames najlepszą przyprawą jest głód
Cicer cum caule groch z kapustą (tłumaczenie polskiego idiomu).
Clara pacta claros faciunt amicos jasne (tj. jednoznaczne, wyrazne, nie budzące
wątpliwości) układy tworzą wiernych przyjaciół.
Cogitationis poenam nemo patitur. za myśli kary nikt nie ponosi.
Cogitationum poenam nemo luit nikt nie cierpiał za karę myślenia
Cogito, ergo sum myślę więc jestem Kartezjusz
Cognosce te ipsum poznaj samego siebie.
Comedamus et bibamus cras enim moriemour jedzmy pijmy wszak jutro pomrzemy
Compos mentis zdrów na umyśle
Concordia civium murus urbium zgoda obywateli, to mur obronny miast.
Concordia domi, foris pax zgoda w domu, pokój na zewnątrz.
Conflabunt gladios suos in vomeres przekują miecze swe na lemiesze. (Wulgata;
Izajasz,2,4)
Consensus facit legem zgoda tworzy prawo.
Consuetudinis vis magna est wielka jest siła przyzwyczajenia.
Consuetudo altera natura est przyzwyczajenie jest drugą naturą. (Cyceron)
Consummatum est stało się. (Jezus Chrystus)
Contra negantem principia non est disputandum z kimś, kto zaprzecza pryncypiom,
nie dyskutuje się (Arthur Schopenhauer za Arystotelesem)
Contra vim mortis non est medicamen in hortis przeciwko mocy śmierci nie ma ziół
w ogrodach (na śmierć nie ma lekarstwa)
Contra vim non valet ius prawo jest bezsilne wobec przemocy.
Contraria contrariis curantur przeciwne (leczy się) przeciwnym (prastara zasada
medyczna)
Convenienter naturae vivere żyć w zgodzie z naturą. (Zenon z Kitionu)
Cornix cornici numquam confodit ocellum kruk krukowi oka nie wykole
Corrumpunt mores bonos colloquia mala złe rozmowy psują dobre obyczaje.
Corvus albus biały kruk. (Juwenalis)
Credo ut intelligam wierzę, aby rozumieć (św. Anzelm z Canterbury), zasada ta stała
się podstawą scholastyki.
Crescit sub pondere virtus prześladowana cnota wzrasta.
Crux interpretum (dosłownie: krzyż komentatorów) miejsce (w tekście) trudne do
zrozumienia.
Cucullus non facit monachum kaptur nie czyni mnicha
Cui bono? na czyją korzyść? Lucjusz Kasjusz.
Cuius regio eius religio czyja władza, tego religia
Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare Każdy
człowiek może zbłądzić, uparcie w błędzie trwa tylko głupi. Cyceron
Cum debita reverentia z należytym szacunkiem.
Cum recte vivis, ne cures verba malorum Skoro uczciwie żyjesz, nie dbaj o słowa
złych ludzi. (Katon)
Cum tacent, clamant milcząc wołają (milczenie jest wymowniejsze od mowy)
(Cyceron przeciw Katylinie)
Cum ventis litigare rzucać słowa na wiatr.
Cura, ut valeas! bądz zdrów (standardowa rzymska formuła pożegnania)
D
Damnant quod non intellegunt potępiają, czego nie rozumieją
De caelo in caenum Z nieba w błoto
De fumo in flammam z dymu w ogień; z deszczu pod rynnę.
De gustibus non est disputandum o smakach/gustach się nie dyskutuje
De mortuis aut bene aut nihil o zmarłych należy mówić dobrze albo nic. (Chilon ze
Sparty)
De mortuis nihil nisi bene o zmarłych dobrze albo wcale (mówić)
De te fabula narratur o tobie mówi bajka
Desipere est juris gentium - prawem ludzi jest głupota
Deum sequere idz za wezwaniem boga (Cyceron, Seneka)
Deus ex machina bóg z machiny. (Często u Eurypidesa)
Dictum sapienti sat (est) powiedziane mądremu wystarczy (polskie: Mądrej głowie
dość dwie słowie)
Diem perdidi straciłem dzień (bo nie zrobiłem nic dobrego). (Tytus)
Dies irae dzień gniewu. (Sofoniasz o dniu Sądu Ostatecznego)
Difficile est satiram non scribere trudno nie pisać satyry. (Juwenalis)
Difficilis in otio quies bezczynność nie daje odpoczynku.
Dimidium facti, qui coepit, habet kto zaczął, już zrobił połowę. (Horacy)
Dis aliter visum est inna jest wola bogów. (Publiliusz Syrus)
Discenda est virtus cnoty należy uczyć. (Seneka za Sokratesem)
Divide et impera dziel i rządz. (Filip, król Macedonii)
Divitiae non sunt bonum bogactwo nie jest dobrem. (Seneka za stoikami)
Do ut des daję, abyś dał (tzw. zasada wzajemności)
Docendo discimus nauczając, uczymy się (Seneka)
Donec eris sospes, multos numerabis amicos, tempora si fuernit nubila solus eris.
dopóki będziesz szczęśliwy będziesz liczył (miał) wielu przyjaciół, gdy przyjdą czasy
pochmurne (złe) będziesz sam. (Owidiusz, Tristia, I, 9, 5 6)
Ducunt volentem fata, nolentem trahunt powolnego prowadzą losy, opornego siłą
ciągną. (Seneka za Kleantesem)
Dulce et decorum est pro patria mori słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę
(Horacy, Pieśni)
Dulcis est somnus operanti słodki jest sen dla pracującego. (Kohelet)
Dum spiro, spero póki oddycham, mam nadzieję (póty żywota póki nadziei)
Duo cum faciunt idem, non est idem gdy dwóch robi to samo, to nie jest to samo.
Duobus litigantibus tertius gaudet gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. (Ezop)
Dura lex, sed lex twarde prawo, ale prawo
Dura necessitas twarda konieczność
E
E fructu arbor cognoscitur drzewo rozpoznaje się po owocu
E pluribus unum z wielu jeden motto USA od 1776 roku
Ea natura multitudinis est: aut seruit humiliter aut superbe dominatur; libertatem,
quae media est, nec struere modice nec habere sciunt oto natura pospólstwa: albo
służalczo się płaszczy, albo bezczelnie się panoszy; wolności, która jest pomiędzy
tymi dwiema skrajnościami, ani cierpliwie budować, ani utrzymać nie umie (Liwiusz,
XXIV, 25)
Ecce homo oto człowiek (słowa Piłata o Chrystusie)
Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus jemy po to, by żyć, a nie żyjemy po to,
by jeść. (Plutarch)
Egens aeque est is, qui non satis habet, et is, cui satis nihil potest esse biedakiem
jest zarówno ten, komu nie wystarcza, jak i ten, komu nic wystarczyć nie może
("Rhetorica ad Herennium", IV, 17, 24)
Ego sum qui sum jestem, który jestem. (Bóg do Mojżesza)
Ego sum via et veritas, et vita ja jestem drogą, prawdą i życiem. (Jezus Chrystus)
Epistola (enim) non erubescit list (bowiem) się nie rumieni (Cyceron, Listy)
Equi donati dentes non inspiciuntur darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.
Eritis sicut dii scientes bonum et malum będziecie jako bogowie znający dobro i zło
(Księga Rodzaju, 3, 5)
Errare humanum est błądzić jest rzeczą ludzką. (Seneka Starszy)
Est modus in rebus (dosłownie: mają rzeczy swą miarę) wszystko ma swoje granice.
(Horacy)
Est modus in rebus (sunt certi denique fines) w (wszystkich) rzeczach jest miara
(której przekraczać nie należy) (Horacy, Satyry, 1, 1 106)
Est vetus atque probus centum qui perficit annos klasyk to ten, kto ukończy sto lat
(Horacy, Listy II, 1, 39 zasada rozpoznawania wartościowej literatury po wieku, bo
musi być dobre coś, co zainteresowało kilka kolejnych pokoleń)
Et in sole maculae i na słońcu są plamy
Et tu, Brute, contra me i ty, Brutusie, przeciwko mnie. (Cezar)
Etiam latrones suis legibus parent i zbóje mają swoje prawa. (Cyceron)
Ex malis eligere minima wybierać mniejsze zło. (Cyceron za Arystotelesem)
Ex navicula navis z łódeczki łódz
o Opis: motto widniejące na kilku wersjach pieczęci i herbów Aodzi.
Ex nihilo nihil z niczego nic
Ex oriente lux światło ze wschodu (przychodzi).
Ex oriente lux, ex occidente lex światło (kultury) ze wschodu, prawa z zachodu.
Exegi monumentum aere perennius postawiłem pomnik trwalszy od spiżu (Horacy,
Pieśni)
Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor niech z naszych kości narodzi się mściciel.
(Wergiliusz, Eneida)
Experto credite wierzcie doświadczonemu. (Wergiliusz)
Extremis malis extrema remedia na krańcowe zło krańcowe środki.
F
Faber est quisque suae fortunae każdy jest kowalem własnego losu. (Appiusz
Klaudiusz)
Fac fideli sis fidelis bądz wierny temu, kto wierny tobie
Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus kiedy jesteśmy zdrowi,
łatwo nam przychodzi dawać chorym dobre rady (Terencjusz, "Andria" 309)
Facilius est consolari afflictum, quam sustinere łatwiej jest pocieszać strapionego
niż cierpieć
Fallite fallentes okłamujcie kłamiących (z Owidiusza "Sztuka kochania")
Fama crescit eundo plotka rośnie rozchodząc się. (Wergiliusz)
Fames est optimus coquus głód jest najlepszym kucharzem. (Cyceron)
Fas est et ab hoste doceri warto się uczyć i od wroga (Publius Ovidius Naso)
Fata viam invenient przeznaczenie znajdzie drogę
Favete linguis milczcie w skupieniu. (Horacy)
Feci, quod potui, faciant meliora potentes zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech
zrobi lepiej.
Felix culpa szczęśliwa wina. (Św. Augustyn o grzechu pierworodnym)
Felix, qui potuit rerum cognoscere causas szczęśliwy, kto zdołał poznać przyczyny
wszechrzeczy. (Wergiliusz)
Ferro et igni ogniem i mieczem; Lukan (De bello civili, 2, 443) pisze, że Cezar
wolałby spustoszyć kraj ogniem i mieczem (ferro populetur et igni), niż najechać go
nie napotykając oporu gospodarzy. Stąd tytuł 1. części Trylogii H. Sienkiewicza
(1884).
Ferro ignique (dosłownie: żelazem i ogniem) ogniem i mieczem.
Fervet olla, vivit amicitia garnek kipi, przyjazń kwitnie
Festina lente! spiesz się powoli (Oktawian August)
Fiat ius(titia), et pereat mundus prawu(sprawiedliwości) musi się stać zadość,
choćby świat miał zginąć
Fiat iustitia, ruat caelum sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby niebo miało
runąć
Fiat lux niech się stanie światłość. (Księga Rodzaju)
Fides sine operibus mortua est wiara bez uczynków jest martwa. (Św. Jakub)
Finis coronat opus koniec wieńczy dzieło. (Owidiusz)
Finita est comoedia komedia skończona.
Flagrante bello w pożodze wojny.
Flagrante delicto na gorącym uczynku
Fluctuat nec mergitur rzuca nim fala, lecz nie tonie (dewiza Paryża)
Fortes fortuna adiuvat śmiałym szczęście sprzyja
Fortuna favet fortibus los sprzyja dzielnym.
Fraus latet in generalibus w ogólnikach czai się oszustwo
Fumum vendere (dosłownie: sprzedawać dym) mamić obietnicami.
G
Gallia est omnis divisa in partes tres Galia jako całość dzieli się na trzy części
(pierwsze słowa De bello Gallico Cezara)
Gallus in suo sterquilinio plurimum potest Kogut tylko na swoim gnojowisku dużo
może. (Seneka)
Genius loci duch opiekuńczy miejsca.
Gladiator in arena consilium capit gladiator decyduje dopiero na arenie.
Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis chwała na
wysokościach Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli. (Św. Aukasz)
Gloria victis chwała zwyciężonym (porównaj vae victis)
Gloria virtuti resonat sława jest echem cnoty.
Graecum est, non legitur to po grecku, tego się nie czyta
Gratis accepistis, gratis date darmo otrzymaliście, darmo dawajcie. (Jezus Chrystus
do apostołów)
Graves amicitiae principum złowieszcza przyjazń książąt (odprężenie kończące się
awanturą, zimną a. gorącą wojną itd.)
Graviora manent najgorsze dopiero nadejdzie.
Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo / sic homo doctus fit non vi sed saepe
studendo kropla drąży kamień nie siłą, lecz częstym spadaniem, tak też człowiek nie
staje się uczonym gwałtownie, lecz przez to, że często się uczy. (Owidiusz)
H
Habent sua fata libelli i księgi mają swoje losy
Habet assentatio iucunda principia, eadem exitus amarissimos affert Potakiwanie
ma miłe początki, ale skutki przynosi bardzo przykre ("Rhetorica ad Herennium", IV,
15, 21)
Habet et musca splenem i mucha ma śledzionę (nawet ktoś niepozorny może się
zdenerwować)
Hannibal ad portas! (Hannibal ante portas!) Hannibal u bram (Cyceron) bliskie
niebezpieczeństwo.
Hic Rhodus, hic salta tu Rodos (wyspa), tu skacz! (zamiast gadać o skakaniu)
Hic sunt leones tu są lwy; używane na oznaczanie białych plam na mapach
(porównaj z terra incognita)
Hic vivi taceant. Hic mortui loquuntur. Tu żywi niech milczą. Tu przemawiają
zmarli. (Cyt. pochodzący z frontonu Biblioteki Aleksandryjskiej)
Historia magistra vitae est historia jest nauczycielką życia Cycero
Historiam nescire hoc est semper puerum esse Kto nie zna historii ten jest zawsze
dzieckiem.
Hodie mihi, cras tibi dziś mi, jutro tobie
Homines soli animalium non sitientes, bibimus My ludzie jedyni ze stworzeń nie
pragnąc, pijemy.
Hominis est errare, insipientis in errore perseverare. rzeczą ludzką jest błądzić,
rzeczą głupców jest trwać w błędzie.
Hominum causa omne ius constitutum sit. wszelkie prawo winno być stanowione dla
ludzi.
Homo doctus in se semper divitias habet. człowiek wykształcony w sobie zawsze
bogactwo ma.
Homo homini deus est człowiek człowiekowi bogiem.
Homo homini lupus est człowiek człowiekowi wilkiem. (Plaut)
Homo sacra res homini człowiek jest rzeczą świętą dla człowieka. (Seneka)
Homo sum, humani nil a me alienum puto człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie
jest mi obce. (Terencjusz, Heauton timorumenos, 77)
Honesta res est laeta paupertas szacowna to rzecz pogodne ubóstwo. (Seneka za
Epikurem)
Honos habet onus zaszczyt pociąga za sobą obowiązki.
Horribile dictu strach powiedzieć.
Hospes hospiti sacer gość świętością dla gospodarza.
Hospes, hostis każdy obcy to wróg.
Humana non sunt turpia co ludzkie, nie hańbi.
I
Iacta alea est! kości zostały rzucone! (wg Swetoniusza, słowa Juliusza Cezara
przekraczającego Rubikon; synonim podjęcia nieodwracalnej decyzji)
Ibi patria, ubi bene tam ojczyzna gdzie dobrze (parafraza z Rozmów tuskulańskich
Cycerona)
Ignavis semper feriae lenie zawsze mają święto
Ignis, mare, mulier tria mala ogień, morze, kobieta trzy nieszczęścia
Ignis non exstinguitur igne ognia nie gasi się ogniem.
Ignorantia iuris nocet nieznajomość prawa szkodzi
Ignorantia legis excusat neminem nieznajomość prawa nikogo nie tłumaczy (nie
można zasłaniać się nieznajomością przepisów)
Ignoti nulla cupido nieznane nie nęci; nie pragnie się czegoś, o czym się nie wie, że
istnieje.
Impares nascimur, pares morimur rodzimy się nierówni, umieramy równi. (Seneka)
Imperare sibi maximum imperium est rządzić sobą jest największą władzą
Impos animi słaby na umyśle
Impossibilium nulla obligatio est nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.
In aqua scribis (dosłownie: piszesz na wodzie) niepewność realizacji.
In arena aedificas (dosłownie: budujesz na piasku) nierealne podstawy czegoś.
In articulo mortis w obliczu śmierci.
In lacte matris praebibere wyssać z mlekiem matki. (Św. Augustyn)
In magnis et voluisse sat est w rzeczach wielkich wystarczy chcieć. (Propercjusz)
In omnibus requiem quaesivi, et nusquam inveni nisi in angulo cum libro. wszędzie
spokoju szukałem i nie znalazłem nigdzie, jak tylko w kątku z książką.
In principio creavit Deus caelum et terram na początku Bóg stworzył niebo i ziemię.
(Księga Rodzaju)
In principio erat Verbum na początku było Słowo. (Św. Jan)
In silvam ligna ferre znosić drewno do lasu. (Horacy)
In vino veritas (dosłownie: prawda w winie) wino rozwiązuje język. (Platon)
In vino veritas, in aqua sanitas w winie prawda, w wodzie zdrowie
Inter arma silent leges wśród szczęku oręża milczą prawa
Inter arma silent Musae w czasie wojny milczą Muzy. (Cyceron)
Inter malleum et incudem między młotem i kowadłem. (Orygenes)
Invidia gloriae assiduus est zawiść jest stałym towarzyszem sławy.
Invitum qui servat, idem facit occidenti kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak
jakby go zabijał. (Horacy)
Ipsa sua melior fama lepszy od swojej reputacji.
Ira furor brevis est gniew jest chwilowym szaleństwem. (Horacy)
Ira sine viribus vana est gniew nie poparty siłą jest próżny. Liwiusz, (Seneka)
Is fecit, cui prodest ten uczynił, czyja korzyść (ten jest sprawcą przestępstwa, komu
przyniosło korzyść)
Ite, missa est idzcie, ofiara spełniona.
Iucundi acti labores miłe są trudy zakończone. (Cyceron)
Iurare in verba magistri przysięgać na słowa nauczyciela (Horacy, Listy) ślepo
wierzyć; uznawać autorytet nauczyciela za argument ostateczny
Iustitias vestras iudicabo sprawiedliwość waszą sądzić będą.
L
Labor omnia vincit praca wszystko zwycięża
Labores pariunt honores trudy przynoszą zaszczyty
Lapides clamabunt kamienie wołać będą. (Jezus Chrystus na wezwanie faryzeuszy
do uciszenia swoich uczniów)
Lapis super lapidem non reliquentur hic kamień na kamieniu tu nie pozostanie.
(Jezus o Jerozolimie)
Laudant, quod non intelligunt chwalą to, czego nie rozumieją.
Laudator temporis acti chwalca przeszłości; konserwatysta.
Laus alit artes pochwała karmi sztukę. (Seneka za Enniuszem)
Lavare manus umywać ręce.
Legant prius et postea despiciant niech najpierw przeczytają, a potem lekceważą (a
nie odwrotnie)
Legere et non intellegere neglegere est Czytać i nie rozumeć jest zaniedbaniem
Lex retro non agit prawo nie działa wstecz (nie podlega karze czyn, który nie był
jeszcze zabroniony, gdy go popełniono)
Liber is est existimandus, qui nulli turpitudini seruit za człowieka wolnego trzeba
uważać tego, kto nie służy żadnej niegodnej sprawie ("Rhetorica ad Herennium", IV,
17, 24)
Libera te ex inferis uchroń siebie przed piekłem
Littera docet, littera nocet słowo uczy, słowo szkodzi
Littera scripta manet słowo zapisane pozostaje.
Litterae non erubescunt pismo się nie rumieni. (Cyceron)
Lucidus ordo jasny układ; przejrzysta konstrukcja.
Lupus in fabula o wilku mowa, a wilk tuż. (Terencjusz)
Lux in tenebris światło w ciemnościach. (Św. Jan)
M
Macte animo, iuvenis! bądz mężny, młodzieńcze!
Magnis nominis umbra cień wielkiego imienia; cień dawnej świetności.
Magna di curant, parva neglegunt o wielkie rzeczy bogowie się troszczą, o małe nie
dbają
Magnorum non est laus sed admiratio wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić
Magnum in parvo (dosłownie: dużo w małym) wiele treści w krótkiej wypowiedzi.
Magnus ille, qui in divitiis pauper est wielki jest ten, kto w bogactwie żyje jak
ubogi. (Seneka)
Maior reverentia e longinquo większy szacunek z daleka. (Cesarz Tyberiusz)
Malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est zle jest
żyć w okowach konieczności, żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia.
(Seneka za Epikurem)
Manus manum lavat ręka rękę myje
Mater semper certa est matka jest zawsze pewna (macierzyństwa nie trzeba
dowodzić). Fragment prawnej definicji rodziców znajdującej się w Kodeksie
Justyniana (II, 4, 5): Mater semper certa est, etiamsi uolgo conceperit, pater uero is
est, quem nuptiae demonstrant tożsamość matki jest zawsze pewna, nawet jeśli
potomstwo jest pozamałżeńskie; ojcem zaś jest ten, z kim matka pozostaje w związku
małżeńskim.
Me nemo ministro fur erit nie będę pomocnikiem złodzieja. (Juwenalis)
Mea culpa moja wina
Mea culpa, mea maxima culpa moja wina, moja bardzo wielka wina
Medice, cura te ipsum lekarzu, wylecz samego siebie (Św. Aukasz)
Medicus curat, natura sanat lekarz leczy, natura uzdrawia
Medio tutissimus ibis najbezpieczniej chodzić środkiem.
Melior est canis vivus leone mortuo lepszy jest żywy pies od martwego lwa.
(Kohelet)
Memento mori pamiętaj o śmierci
Memoria minuitur nisi exercetur pamięć maleje jeśli się jej nie ćwiczy
Memini tui, memento mei pamiętam o tobie, pamietaj o mnie
Mens sana in corpore sano w zdrowym ciele zdrowy duch (Juwenalis)
Messis quidem multa, operarii autem pauci żniwo wprawdzie obfite, ale robotników
mało. (Jezus Chrystus)
Mirabile dictu aż dziw powiedzieć.
Miscere utile dulci łączyć przyjemne z pożytecznym. (Horacy)
More antiquo starym obyczajem.
More maiorum obyczajem przodków.
Morituri te salutant idący na śmierć pozdrawiają cię (do Cezara)
Mors malum non est, sola ius aequum generis humani śmierć nie jest złem, a jedynie
prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki. (Seneka)
Mors meta malorum śmierć kresem cierpień
Mors sola tylko śmierć
Mortui sunt, ut liberi vivamus umarli, byśmy mogli żyć jako wolni ludzie
Mulieres in Ecclesiis taceant kobiety mają milczeć w kościele. (Św. Paweł)
Multum, non multa (dosłownie: dużo, a niewiele) dużo pod względem jakości, mało
pod względem ilości. (Pliniusz Młodszy)
Mundi est propria virtus cnota jest właściwością świata. (Cyceron za Chryzypem)
Mundus vult decipi, ergo decipiatur świat chce być oszukiwany, niechże więc
będzie
Mutato nomine de te fabula narratur o tobie ta bajka mówi, choć pod zmienionym
imieniem (Horacy)
N
Natura horret vacuum natura nie znosi próżni.
Naturalia non sunt turpia rzeczy naturalne nie są wstrętne
Navigare necesse est, vivere non est necesse Żeglowanie jest konieczne, życie nie
Marek Antoniusz. do żeglarzy, aby wypłynęli w sztorm z Egiptu ze zbożem dla
głodującego Rzymu. (Plutarch za Pompejuszem Wielkim)
Ne puero gladium nie dawaj dziecku miecza do ręki
Ne quid nimis nic ponad miarę. (Solon)
Ne sutor supra crepidam iudicet niech szewc nie ocenia tego, co jest powyżej
trzewika. (Pliniusz Starszy)
Nec Hercules contra plures nawet Herkules nie pomoże przeciw wielkiej liczbie
(popularna wersja: I Herkules d*pa, kiedy ludzi kupa, polski odpowiednik siła złego
na jednego)
Nec locus ubi Troia nie ma śladu gdzie była Troja
Nec temere, nec timide bez zuchwałości, ale i bez lęku (maksyma łacińska)
Nec tecum possum vivere, nec sine te nie mogę żyć z tobą ani bez ciebie
Necesse est multos timeat quem multi timent wielu musi się bać ten, kogo wielu się
boi. (Seneka za Decimusem Laberiuszem)
Nemo ante mortem beatus nikogo nie można nazwać szczęśliwym przed śmiercią.
(Solon)
Nemo est casu bonus nikt nie jest dobry przez przypadek. (Seneka)
Nemo iudex idoneus in propria causa nikt nie jest odpowiednim sędzią we własnej
sprawie.
Nemo iudex in sua causa nikt nie jest (nie może być) sędzią we własnej sprawie
Nemo potest duobus dominis servire nikt nie może służyć dwom panom. (Jezus
Chrystus)
Nemo propheta in patria sua nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyznie.
Nemo regere potest nisi qui et regi tylko ten umie rządzić, kto umie być posłusznym
władzy. (Seneka, Solon)
Nemo sapiens nisi patiens nie jest mądry, kto nie jest cierpliwy
Nemo sine vitiis est nikt nie jest bez wad
Neque ignorare medicum oportet quae sit aegri natura
Nervus belli pecunia pieniądz jest nerwem wojny. (Cyceron)
Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua niech nie wie lewica twoja, co prawica
twoja czyni. (Jezus Chrystus o jałmużnie)
Nihil est ab omni parte beatum nie ma bezwzględnego szczęścia
Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu nie ma nic w umyśle, czego by
przedtem w zmysłach nie było (Arystoteles).
Nihil lacrima citius arescit nic nie wysycha szybciej niż łza (Rhetorica ad
Herennium, II, 31, 50; Cycero De inventione I, 56, 109)
Nihil sub sole novum nic nowego pod słońcem (Kohelet 1.10, często cytowane jako
Nihil novi sub sole)
Nil admirari niczemu się nie dziwić. (Horacy)
Nil desperandum nie należy rozpaczać. (Horacy)
Nil homini certum est dla człowieka nie ma nic pewnego. (Owidiusz)
Nil nisi bene mów dobrze lub wcale.
Nimium civiles viles zbyt grzeczni bywają ordynarni
Nolens volens chcąc nie chcąc.
Noli me tangere nie dotykaj mnie. (Jezus Chrystus do Marii Magdaleny po swoim
zmartwychwstaniu)
Noli turbare circulos meos nie zamazuj moich kół. (Archimedes)
Nolite iudicare, et non iudicabimini nie sądzcie, a nie będziecie sądzeni. (Jezus
Chrystus)
Nolunt, ubi velis, ubi nolis, cupiunt kiedy chcesz, odmawiają, kiedy nie chcesz,
pragną. (Terencjusz)
Nomina stultorum semper parietibus haerent imiona głupców zawsze wypisane są
na murach
Nomina sunt odiosa nie należy wymieniać nazwisk. (Cyceron)
Non compos mentis niespełna rozumu.
Non est beatus, esse se qui non putat nie jest szczęśliwy, kto się za szczęśliwego nie
uważa. (Seneka za Publiliuszem Syrusem)
Non est bonum esse hominem solum nie jest dobrze człowiekowi być samemu.
Non est potestas nisi a Deo wszelka władza pochodzi od Boga. (Św. Paweł)
Non est viri timere sudorem nie przystoi mężczyznie bać się ciężkiej pracy. (Seneka)
Non in solo pane vivit homo nie samym chlebem człowiek żyje. (Księga
Powtórzonego Prawa)
Non licet nie wolno; nie godzi się.
Non liquet nic stąd nie wynika.
Non mortem timemus, sed cogitationem mortis nie śmierci się boimy, lecz myśli o
śmierci. (Seneka)
Non nova, sed novae nie nowa rzecz, ale w nowy sposób przedstawiona.
Non omnia possumus omnes nie wszystko możemy wszyscy.
Non omnis moriar nie wszystek umrę (Horacy, Pieśni III, 30, 6)
Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est nie ten jest biedny, kto posiada
mało, lecz ten, kto pragnie więcej. (Seneka)
Non scholae, sed vitae discimus uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia (odwrócona
myśl Seneki Młodszego, który mówi: Non vitae, sed scholae discimus '(niestety) nie
uczymy się dla życia, ale dla szkoły'.
Non tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire znać łacinę nie jest tak
chwalebnym, jak haniebnym jest jej nie znać (Cyceron, Brutus, 37, 140)
Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum nie szata zdobi człowieka, lecz
człowiek szatę.
Non vini vi no, sed vi no aquae Nie żegluję siłą wina, lecz wody.
Non, ut edam, vivo sed ut vivam, edo nie po to żyję, by jeść, lecz po to jem, aby żyć.
Nosce te ipsum! poznaj siebie samego.
Nuda veritas naga prawda. (Horacy)
Nulla aetas ad discendum sera. dosł. Żaden wiek (nie jest) do nauki zbyt pózny.
Nulla dies sine linea ani dnia bez linii ani jednego dnia bez pracy. (Apelles)
Nulla est medicina sine lingua Latina Niczym jest medycyna bez jezyka łacińskiego
Nulla invidia sine amore nie ma zazdrości bez miłości
Nulla poena sine lege nie ma kary bez przepisu prawa.
Nulla regula sine exceptione nie ma reguły bez wyjątku
Nulla res tam necessaria est quam medicina
Nulla sine Deo mens bona est bez Boga żadna myśl nie jest dobra. (Seneka)
Nulla vis maior pietate vera est - Nie ma większej siły niż prawdziwa miłość
Nullum crimen sine lege nie ma przestępstwa bez prawa (przepisu) (co nie zostało
zabronione, jest dozwolone)
Nullum est iam dictum, quod non sit dictum prius nie ma takiej rzeczy powiedzianej,
która nie zostałaby już powiedziana wcześniej (= wszystko już było) (Terencjusz,
"Eunuch" 40)
Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit nie było wielkiego geniuszu
bez domieszki szaleństwa.
Num custos fratris mei sum ego? czyż jestem stróżem brata mego? Księga Rodzaju
(Kain do Boga, po tym jak zabił Abla)
Nunc est bibendum teraz pijmy. (Horacy)
O
O quam misericors est Deus, pius et iustus o jakże miłosierny, sprawiedliwy i
łagodny jest Bóg!
O quam salubre, quam iucundum et suave est sedere in solitudine et tacere et loqui
cum Deo o jak zbawiennie, jak słodko i przyjemnie jest siedzieć w ciszy i milczeć i
rozmawiać z Bogiem!
O, imitatores, servum pecus! o, naśladowcy, trzodo niewolników!
O, sancta simplicitas! o, święta naiwności! (Jan Hus)
O, spectaculum miserum et acerbum! o, widowisko nędzne i przykre!
O tempora! O mores! o czasy! O obyczaje! (Cyceron, In Catilinam I, 1)
Obsequium amicos, veritas odium parit schlebianie przysparza przyjaciół, prawda
jest w nienawiści (dosł. "rodzi nienawiść").
Oculi plus vident quam oculus oczy widzą więcej niż oko
Oculum pro oculo, dentem pro dente oko za oko, ząb za ząb.
Oderint, dum metuant niech nienawidzą, byleby się bali.
Odi et amo nienawidzę i kocham. (Katullus)
Odi profanum vulgus et arceo gardzę nieoświeconym tłumem i trzymam się od
niego z dala (Horacy)
Omne ignotum pro magnifico wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe. (Tacyt)
Omne trinum perfectum wszystko co potrójne (jest) doskonałe
Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria
sunt, faciunt wszyscy życzą sobie zdrowia, ale często robią to, co zdrowiu szkodzi
Omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt wszyscy, którzy za miecz chwytają,
od miecza zginą. (Jezus Chrystus)
Omnia mea mecum porto wszystko co moje noszę ze sobą (Bias z Prieny)
Omnia orta occidunt et aucta sensecunt wszystko, co powstało, ginie, a co wzrosło,
starzeje się. (Salustiusz)
Omnia possibilia sunt apud Deum u Boga wszystko jest możliwe. (Jezus Chrystus)
Omnia subiecta sunt naturae wszystko podlega naturze. (Demokryt i Epikur)
Omnis ars naturae imitatio est wszelka sztuka jest naśladowaniem natury. (Seneka)
Omnis homo mendax każdy człowiek jest kłamcą. (Księga Psalmów)
Omnis qui se exaltat, humiliabitur każdy, kto się wywyższa, będzie poniżony. (Św.
Aukasz)
Omnium artium medicina nobilissima est ze wszystkich nauk medycyna jest
najszlachetniejsza
Optimum medicamentum quies est najlepszym lekarstwem jest spokój
Opus vitae - dzieło życia
Ora et labora módl się i pracuj
Ora pro nobis módl się za nami
Otium pulvinar satanae nieróbstwo jest łożem szatana
Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura życie bez zajęć naukowych i
literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka. (Seneka)
P
Pacta sunt servanda należy dotrzymywać układów.
Panem et circenses chleba i igrzysk.
Parcere subiectis et debellare superbos oszczędzać zwyciężonych, a dumnych
poskramiać. (Wergiliusz)
Pater noster Ojcze nasz
Pax melior est quam iustissimum bellum pokój jest lepszy od najsłuszniejszej wojny
Pecunia non olet pieniądz nie śmierdzi (Cesarz Wespazjan wg Swetoniusza Ves. 23,
3)
Pedibus in sententiam ire głosować nogami (w senacie rzymskim).
Per aspera ad astra przez trudy do gwiazd przez ciernie do gwiazd. (Seneka)
Per fas et nefas prawem i bezprawiem (nie przebierając w środkach)
Per pedes apostolorum na wzór apostołów; pieszo.
Per scientiam ad salutem aegroti przez wiedzę do zdrowia chorego
Pereant qui ante nos nostra dixerunt niech przepadną ci, którzy nasze słowa (mądre
myśli) wypowiedzieli przed nami
Pereat mundus, fiat iustitia niech zginie świat, byle było sprawiedliwie.
Periculum in mora niebezpieczeństwo w zwłoce
Piscem natare doces rybę uczysz pływać
Plenus venter non studet libenter pełny brzuch uczy się niechętnie
Plures crapula quam gladius perdidit pijaństwo gubi gorzej od miecza
Plurimos annos! Sto lat! (dosł. Wielu lat!)
Plus dat, qui in tempore dat dwa razy daje, kto prędko daje.
Plus ratio quam vis rozum wyższy niż siła; niech przewodzi nie siła, lecz słuszność
Poetae nascuntur, oratores fiunt poetami się rodzą, mówcami zostają.
Post cenam non stare sed mille passus meare Po obiedzie nie stój, lecz przejdz
tysiąc kroków
Post hoc non est propter hoc potem nie znaczy dlatego
Post mortem est nulla voluptas po śmierci nie czas na przyjemności
Potius sero quam numquam lepiej pózno niż wcale. (Liwiusz)
Praemonitus, praemunitus ostrzeżony uzbrojony
Praesente medico nihil nocet w obecności lekarza nic nie szkodzi
Praevenire melius est quam praeveniri lepiej jest wyprzedzać niż być
wyprzedzanym
Primum non nocere po pierwsze nie szkodzić (Hipokrates)
Primum vivere, deinde philosophari najpierw móc żyć, potem filozofować.
Primus in orbe deos fecit timor bogów na świecie najpierw stworzył strach
(Petroniusz)
Primus inter pares pierwszy wśród równych.
Principes hominum, filii hominum, non est salus in illis darmo szukać zbawienia u
pierwszych wśród ludzi, u synów ludzi (Adam Mickiewicz, na podstawie Księgi
Psalmów 145,3: nolite confidere in principibus, in filiis hominum, quibus non est
salus)
Principiis obsta zło niszcz w zarodku. (Owidiusz)
Prior tempore, potior iure pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa.
Pro arte et studio w obronie sztuki i nauki
Pro captu lectoris habent sua fata libelli los książek zależy od pojętności
czytelników. (Terencjanus Maurus)
Pro publico bono dla dobra ogółu.
Pro rege saepe, pro patria semper - dle króla - często, dla ojczyzny - zawsze.
Probitas laudatur et alget uczciwość zbiera pochwały i umiera z zimna. (Juwenalis)
Proprium ingenii humani est odisse, quem laeseris właściwe jest naturze ludzkiej
nienawidzić tego, kogo się obraziło. (Tacyt)
Pulvis es et in pulverem reverteris prochem jesteś i w proch się obrócisz. (Księga
Rodzaju)
Pulvis et umbra sumus prochem i cieniem jesteśmy Horacy
Q
Quae nocent, docent to, co szkodzi, uczy.
Quae vetera nunc sunt, fuerunt olim nova to co teraz jest stare, kiedyś było nowe
(Kwintylian)
Quae volumus, ea credimus libenter, at quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus
wierzymy chętnie w to, czego pragniemy, i spodziewamy się, że nasze uczucia
podzielają inni (Juliusz Cezar)
Qualis artifex pereo! jakiż artysta ginie we mnie. (Neron)
Qualis pater, talis filius jaki ojciec, taki syn.
Qualis rex, talis grex (dosłownie: jaki król, taka trzoda) jaki pan, taki kram.
Qualis vir, talis oratio jaki mąż, taka mowa.
Quem di diligunt, adolescens moritur. Wybrańcy bogów umierają młodo. (Plaut za
Menandrem)
Quem Iuppiter vult perdere, dementat prius kogo Jowisz chce zgubić, temu najpierw
rozum odbiera. (Eurypides)
Qui asinum non potest, stratum caedit kto nie może bić osła, bije worek.
(Petroniusz)
Qui bibit, dormit; qui dormit, non peccat; qui non peccat, sanctus est (ergo: qui bibit
sanctus est) kto pije ten śpi, kto śpi nie grzeszy, kto nie grzeszy jest święty, a
więc: kto pije, jest święty.
Quicquid agis, prudenter agas et respice finem cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i
wypatruj końca (= miej na uwadze efekt).
Quicquid discis, tibi discis czegokolwiek się uczysz, uczysz się dla siebie.
Quicquid Latine dictum sit, altum videtur cokolwiek powiesz po łacinie brzmi
mądrze.
Qui desiderat pacem, praeparet bellum chcesz pokoju, szykuj się do wojny.
Qui gladio ferit, gladio perit kto mieczem wojuje od miecza ginie.
Qui non est adversum vos, pro vobis est kto nie jest przeciwko wam, ten jest z wami.
(Jezus Chrystus)
Qui non est mecum, contra me est kto nie jest ze mną, jest przeciwko mnie (Jezus
Chrystus)
Qui non laborat, non manducet kto nie chce pracować, niech nie je. (Św. Paweł)
Qui rogat, non errat kto pyta nie błądzi.
Qui scribit, bis legit kto pisze, ten podwójnie czyta.
Qui tacet, consentire videtur kto milczy, ten się zgadza.
Quia nominor leo bo się nazywam lew. (Ezop)
Quid vesper ferat, incertum est Nie wiadomo, co przyniesie wieczór.
Quis fallere possit amantem? któż zdoła oszukać tego, kto kocha? (Wergiliusz,
Eneida, IV, 296)
Quo vadis Domine dokad zmierzasz Panie?
Quod erat demonstrandum co było do udowodnienia skrót c.b.d.o. ("co było do
okazania").
Quod felix, faustum fortunatumque sit Oby to było szczęśliwe, sprzyjające i
pomyślne
Quod licet Iovi, non licet bovi Co przystoi Jowiszowi, nie przystoi wołu (polskie: co
wolno wojewodzie, to nie tobie smrodzie)
Quod me nutrit me destruit to co mnie żywi zabija mnie
Quod medicina aliis, aliis est acre venenum co dla jednych jest lekarstwem, dla
innych jest straszną trucizną
Quod verum est, meum est co jest prawdziwe, jest też moje. (Seneka)
Quot capita, tot sententiae ile głów, tyle zdań (polskie: "co głowa to koncepcja")
Quot homines, tot sententiae ilu ludzi, tyle zdań.
Quousque tandem (abutere Catillina, patientia nostra) ? jak długo jeszcze
(nadużywać będziesz, Katylino, naszej cierpliwości)? (Cyceron)
R
Rara avis rzadki ptak. (Juwenalis)
Rationale animal est homo człowiek jest istotą rozumną. (Seneka)
Rediit ad plures wrócił do większości (tj. umarł)
Relata refero powtarzam (tylko to), co słyszałem
Rem tene, verba sequentur rzecz trzymaj, słowa nadążą za nim (trzymaj się tematu, a
słowa się znajdą) (Kato Starszy)
Repetitio est mater studiorum powtarzanie jest matką nauki (uczenia się)
Requestat in pace (R.I. P) niech spoczywa w pokoju (napis na nagrobkach)
Res iudicata pro veritate habetur sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za
rozstrzygniętą
Res sacra miser nieszczęśliwy jest rzeczą świętą. (Seneka)
Res severa est verum gaudium prawdziwa radość jest rzeczą poważną. (Seneka)
Respice finem patrz końca.
Rex regnat sed non gubernat król panuje, ale nie rządzi
Ridentem dicere verum z uśmiechem mówić prawdę. (Horacy)
Risu inepto res ineptior nulla est nie ma nic mniej stosownego od śmiechu nie w
porę (Katullus, 39, 16)
Rixari de asini umbra spierać się o cień osła; o rzecz błahą.
Risum teneatis, amici? czyżbyście się mogli powstrzymać od śmiechu, przyjaciele?
(Horacy)
Roma locuta, causa finita Rzym przemówił, sprawa skończona
Romanus sedendo vincit Rzymianin siedząc zwycięża.
Rosa pulchra est Róża piękną jest.
S
Sacra populi lingua est język ludu jest rzeczą świętą. (Seneka Starszy)
Saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia. często jest tak, że pod płaszczem
ubogim mądrość się skrywa.
Saepe morborum gravium exitus incerti sunt jak się zakończy ciężka choroba jest
często niepewne (mimo, że pacjent ciężko choruje, zawsze może wyzdrowieć)
Salus aegroti suprema lex esto zdrowie chorego najwyższym prawem
Salus populi suprema lex esto dobro ludu najwyższym prawem. (Cyceron)
Salus rei publicae suprema lex esto dobro państwa najwyższym prawem (Cyceron)
Sapere aude odważ się być mądrym (Horacy)
Sapienta ars vivendi putanda est mądrość należy uważać za sztukę życia
Sapienti sat mądremu wystarczy. (Plaut), mądrej głowie dość dwie słowie (zob.
Dictum sapienti sat)
Satis verborum wystarczy słów.
Scientiae radices amarae, fructus dulces Wiedzy korzenie niemiłe, owoc słodki.
Scio me nihil scire wiem, że nic nie wiem (Sokrates)
Scribere scribendo, dicendo dicere disces pisać uczysz się pisząc, mowy mówiąc
Se contentus est sapiens mędrzec zadowala się sobą. (Seneka)
Semel emissum volat irrevocabile verbum słowo raz wypowiedziane nie powraca.
(Horacy)
Semper avarus eget skąpiec zawsze cierpi niedostatek. (Horacy)
Semper fidelis zawsze wierny
Semper in altum zawsze wzwyż
Semper invicta zawsze niezwyciężona (dewiza, obecna w herbie Warszawy)
Semper paratus zawsze gotowy
Seniores priores starsi mają pierwszeństwo.
Sero venientibus ossa kości (zostają) dla tych, którzy przychodzą za pózno (na
ucztę); kto pózno przychodzi, ten sam sobie szkodzi
Serviatus status brevis est Trzezwość jest stanem przejściowym
Si ad naturam vives, numquam eris pauper jeśli będziesz żyć w zgodzie z naturą,
nigdy nie będziesz ubogi. (Seneka)
Si Deus pro nobis, quis contra nos? jeśli Bóg jest z nami, któż przeciwko nam? (Św.
Paweł)
Si duo faciunt idem, non est idem gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo.
(Terencjusz)
Si non iurabis, non regnabis jeżeli nie zaprzysięgniesz, nie będziesz panował
Si parva licet componere magnis jeśli się godzi porównywać rzeczy małe z
wielkimi.
Si tacuisses, philosophus mansisses gdybyś milczał, byłbyś filozofem (a tak
odezwaniem się ujawniłeś głupotę)
Si vis amari, ama! chcesz być kochanym, kochaj! (Seneka)
Si vis pacem, para bellum jeśli chcesz pokoju, przygotuj się do wojny (Wegecjusz)
Si vis pacem, para iustitiam chcesz pokoju, czyń sprawiedliwość
Sibi omino similis
Sic itur ad astra tak się idzie do gwiazd. (Wergiliusz)
Sic transit gloria mundi tak przemija chwała tego świata
Sicut mater, ita et filia eius jaka matka, taka córka. (Ezechiel)
Signum temporis znak czasu.
Silva rerum las rzeczy.
Similia similibus curantur podobne leczy się podobnym (zasada medycyny ludowej:
czymżeś się struł, tym się lecz) (homeopetia)
Sine ira et studio bez gniewu i namiętności (Tacyt, Roczniki zapewnienie o
bezstronności autora)
Sine labore non erit panis in ore bez pracy nie będzie chleba w ustach (polskie: Bez
pracy nie ma kołaczy)
Sit nox cum somno, sit sine lite dies niech noc nie będzie bezsenna, a dzień upłynie
bez kłótni. (Marcjalis)
Sit tibi terra levis. dosł. niechaj tobie ziemia lekka niech ci ziemia lekką będzie.
(Marcjalis za Eurypidesem)
Sola ratio perfecta beatum facit tylko doskonały rozum czyni człowieka
szczęśliwym. (Seneka)
Solus contra omnes sam przeciw wszystkim
Spiritus flat ubi vult duch tchnie, kędy chce. (Św. Jan)
Stultum facit fortuna, quem perdere vult kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni.
(Publiliusz Syrus)
Suae quisque fortunae faber każdy jest kowalem własnego losu
Sub specie aeternitatis z punktu widzenia wieczności.
Summum ius, summa iniuria najwyższe prawo to najwyższa niesprawiedliwość;
ścisłe trzymanie się litery prawa prowadzi do wydawania krzywdzących wyroków.
Superflua non nocent nadmiar nie szkodzi
Sursum corda! w górę serca! nie traćcie ducha. (Jeremiasz)
Sus Minervam docet świnia poucza Minerwę.
Sustine et abstine cierp i panuj nad sobą. (Epiktet)
T
Tabula rasa czysta tablica.
Tace, Fatua! Milcz, Głupia! (Zygmunt I Stary do żony Bony Sforzy)
Taedium vitae wstręt do życia.
Talis pater, talis filius Jaki ojciec, taki syn.
Tarde venientibus ossa dosł. Dla leniwie przychodzących kości spóznionym
dostają się kości
Te Deum laudamus Ciebie, Boga, wychwalamy.
Tempora labuntur tacitisque senescimus annis czas upływa, a my starzejemy się
niepostrzeżenie (dosł. wraz z cicho upływającymi latami) (Owidiusz, Fasti, VI, 771)
Tempora mutantur et nos mutamur in illis czasy się zmieniają i my zmieniamy się
wraz z nimi.
Tempus fugit, aeternitas manet czas ucieka, wieczność pozostaje (trwa) (Wergiliusz)
Terribilis est locus iste przerażające jest owo miejsce
Tertius gaudens trzeci się cieszy (polskie: gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta)
Testis unus, testis nullus jeden świadek, żaden świadek.
Tota vita discendum est mori przez całe życie trzeba się uczyć umierać. (Seneka)
Totus Tuus Cały Twój
Trahit sua quemque voluptas każdy ulega swoim namiętnościom. (Wergiliusz)
Transire suum pectus mundoque potiri wznieść się ponad granice ludzkich
możliwości i przewodzić światu
Tres faciunt collegium trzech tworzy stowarzyszenie (zwyczajowe i prawne
minimum do założenia stowarzyszenia)
Treuga Dei rozejm Boży
Tu dices Ty tak powiesz
Tua res agitur, paries cum proximus ardet o ciebie chodzi, gdy płonie dom sąsiada.
(Horacy)
Tuta timens bojąc się rzeczy bezpiecznych.
U
Ubi bene, ibi patria gdzie dobrze, tam ojczyzna.
Ubi concordia, ibi victoria gdzie zgoda, tam zwycięstwo
Ubi dubium, ibi libertas gdzie jest zwątpienie, tam jest wolność
Ubi lex, ibi poena gdzie prawo, tam i kara.
Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia gdzie ty Gajuszem, tam ja Gają (starożytna formuła
ślubna wypowiadana przez pannę młodą)
Ultio doloris confesio est zemsta jest przyznaniem się do cierpienia [Seneka]
Ultra posse nemo obligatur nikt nie jest zobowiązany zrobić więcej niż może.
Unum castigabis, centum emendabis jednego zganisz, a stu (tym) naprawisz
Usus magister est optimus doświadczenie jest najlepszym nauczycielem, Cyceron
Unus pro multis jeden za wszystkich. (Wergiliusz)
Usus est tyrannus zwyczaj jest tyranem.
Ut ameris, amabilis esto jeśli chcesz być kochanym, bądz godny miłości
Ut pictura poesis poezja jest jak obraz Horacy
Ut sementem feceris, ita metes jak posiejesz, tak zbierzesz.
Ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis! abyś był lekki w nocy, krótko jedz
Utinam falsus vates sim! obym był fałszywym prorokiem!
Utile dulci miscere łączyć przyjemne z pożytecznym.
V
Vade mecum! dosłownie: chodz ze mną (postępuj jak wskazano nazwa
poradników)
Vae misero mihi biada mi nieszczęsnemu (Terencjusz, Andria 302)
Vae victis! biada zwyciężonym! Król Galów, Brennus. (porównaj gloria victis)
Vale et me ama żegnaj i kochaj mnie (forma zakończenia listu)
Varietas delectat zmienność sprawia przyjemność (wg Rhetorica ad Herennium III,
12, 22 zasada starożytnej retoryki nakazująca urozmaicać tok przemówienia, żeby
zapobiec jego monotonii a tym samym zmęczeniu i znudzeniu słuchaczy).
Vanitas vanitatum et omnia vanitas marność nad marnościami i wszystko marność.
(Kohelet)
Varium et mutabile semper femina chwiejną i zmienną jest zawsze kobieta.
(Wergiliusz)
Veni, vidi, vici przyszedłem, zobaczyłem, zwyciężyłem (wg Plutarcha słowa Juliusza
Cezara po zwycięstwie nad Farnacesem, królem Pontu)
Venimus, vidimus, Deus vicit przybyliśmy, zobaczyliśmy, Bóg zwycięzył (Jan III
Sobieski, przesyłając papieżowi Innocentemu XI chorągiew Proroka zdobytą w 1683
r. pod Wiedniem)
Ventum seminabunt et turbinem metent wiatr siać będą, a zbierać burzę. (Księga
Ozeasza)
Verba docent, exempla trahunt słowa uczą, przykłady pociągają.
Verba volant, scripta manent słowa ulatują, pismo zostaje.
Veritas odium parit, obsequium amicos prawda rodzi nienawiść, ustępliwość
przyjaciół. (Terencjusz)
Venter non habet aures brzuch nie ma uszu; słowami głodnego nie nakarmisz
Verba docent, exempla trahunt słowa uczą, przykłady pociągają (skłaniają do
naśladowania)
Verba et voces praetereaque nihil słowa i słowa, nic ponadto
Verba volant, scripta manent słowa ulatują, pismo pozostaje
Veritas temporis filia est prawda jest córką czasu (= z czasem wszystko wychodzi na
jaw; wg Gelliusza XII, 11, 7 "słowa któregoś z dawnych poetów, którego nazwisko mi
teraz wyleciało z pamięci")
Verus amicus rara avis est prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem
Vestigia terrent ślady odstraszają (a więc nie wchodzmy do jaskini, jeżeli widać
tylko ślady wchodzących)
Videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat niechaj baczą konsulowie,
by rzeczpospolita nie poniosła jakiej szkody.
Video lupum widzę wilka (polskie: O wilku mowa, a wilk tuż)
Video meliora proboque, deteriora sequor widzę i pochwalam to, co lepsze, ale
skłaniam się ku gorszemu (Owidiusz, Metamorfozy, VII 20-21: wypowiedz Medei
przeżywającej konflikt między lojalnością wobec ojca, a miłością do Jazona).
Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam czuwajcie więc, bo nie znacie dnia
ani godziny. (Św. Mateusz)
Vince in bono malum zło dobrem zwyciężaj. (Św. Paweł)
Vino pellite curas winem odpędzcie troski. (Horacy)
Vinum incendit iras wino rozpala gniew. (Seneka)
Virtus ad beate vivendum sufficit cnota wystarcza do szczęścia. (Seneka)
Virtus est perfecta ratio cnota jest doskonałym rozumem. (Cyceron)
Virtuti militari. męstwu żołnierskiemu
Vis maior siła wyższa.
Vita mancipio nulli datur, omnibus usu życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz
wszyscy do użytku. (Lukrecjusz)
Vita sine litteris mors est życie bez nauki śmiercią jest
Viva vox docet żywe słowo kształci
Vivere militare est życie jest walką. (Seneka)
Vivere nolit, qui mori non vult kto nie chce umierać, ten nie chce też żyć. (Seneka)
Volenti nihil difficile dla chcącego nic trudnego.
Volenti non fit iniuria chcącemu nie dzieje się krzywda
Vos estis sal terrae; vos estis lux mundi wy jesteście solą ziemi; wy jesteście
światłością świata. (Jezus Chrystus do apostołów)
Vox clamantis in deserto głos wołającego na pustyni. (Księga Izajasza)
Vox populi, vox Dei głos ludu, to głos Boga (Alkuin ok. 735 804)
Vulgare amici nomen, sed rara est fides słowo "przyjaciel" jest pospolite, ale
lojalność jest bardzo rzadka
Vulnerant omnes, ultima necat. ranią wszystkie, ostatnia zabija (o godzinach; napis
na zegarze)
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
sentencje lacinskieSentencje łacińskiePrawne sentencje łacińskielacinskie sentencjeŁacińskie sentencje, przysłowia, zwrotyEnglish for Medical S&D Practical English sentences key01 Slownik LACINSKO Polski Kumaniecki K (A)Wybrane terminy łacińskie pojawiające się w Problematyce Prawa MiędzynarodowegoZapożyczenia łacińskieBarrett Brown Sentencing DocumentsSentencjewięcej podobnych podstron