UK艁AD NERWOWY 21
Anatomicznie dzielimy go na dwie cz臋艣ci: o艣rodkowy uk艂ad nerwowy (OUN) i obwo-
dowy uk艂ad nerwowy. Wyodr臋bniona jest r贸wnie偶 trzecia cz臋艣膰 uk艂ad nerwowy autono-
miczny.
O艣rodkowy uk艂ad nerwowy tworz膮: m贸zgowie i rdze艅 kr臋gowy. Natomiast m贸zgowie
tworz膮: m贸zg, pie艅 m贸zgu oraz m贸偶d偶ek.
W OUN wyst臋puj膮 dwa typy utkania: istota szara (substantia grisea) oraz istota bia-
艂a (substantia alba). Zwykle s膮 wyraznie odgraniczone, a r贸偶ni膮 si臋 przede wszystkim
zawarto艣ci膮 perykarion贸w kom贸rek nerwowych. Istota szara stanowi ich nagromadze-
nie. Obecne s膮 w niej tak偶e kom贸rki glejowe, a w艣r贸d nich przede wszystkim astrocyty
protoplazmatyczne. W p贸艂kulach m贸zgu i m贸偶d偶ku, istota szara pokrywa powierzchni臋
tworz膮c ich kor臋, natomiast w rdzeniu kr臋gowym zajmuje po艂o偶enie centralne i jest oto-
czona przez istot臋 bia艂膮. Mo偶e tak偶e, szczeg贸lnie w pniu m贸zgu, tworzy膰 zgrupowania
otoczone przez istot臋 bia艂膮, zwane j膮drami. W korze m贸zgu i m贸偶d偶ku kom贸rki nerwo-
we tworz膮 uk艂ad warstwowy. Odbiciem zr贸偶nicowania czynno艣ciowego OUN jest lokali-
zacja neuroprzekaznik贸w (tabela 21.1) oraz neuromodulator贸w (tabela 21.2) synaptycz-
nych.
Tabela 21.1. Neuroprzekazniki synaptyczne uk艂adu nerwowego.
Neuroprzekazniki pobudzaj膮ce Miejsce uwolnienia
Acetylocholina istota szara m贸zgowia i rdzenia kr臋gowego
Dopamina podwzg贸rze, uk艂ad limbiczny, kora m贸zgu
Noradrenalina kora m贸zgu, rdze艅 kr臋gowy, m贸偶d偶ek
Adrenalina podwzg贸rze, wzg贸rze, rdze艅 kr臋gowy
Serotonina podwzg贸rze, wzg贸rze, uk艂ad limbiczny, m贸偶d偶ek
Histamina podwzg贸rze
Neuroprzekazniki hamuj膮ce Miejsce uwolnienia
Kwas gamma-aminomas艂owy istota szara m贸zgowia i rdzenia kr臋gowego
(GABA)
Glicyna istota szara m贸zgowia i rdzenia kr臋gowego
Glutaminiany podwzg贸rze, wzg贸rze, rdze艅 kr臋gowy, kora m贸zgu,
m贸偶d偶ek
Asparaginiany podwzg贸rze, wzg贸rze, rdze艅 kr臋gowy, kora m贸zgu,
m贸偶d偶ek
Uk艂ad nerwowy
257
Tabela 21.2. Neuromodulatory synaptyczne.
Neuromodulatory Miejsce wyst臋powania
Wazoprasyna argininowa (AVP) podwzg贸rze, rdze艅 kr臋gowy, kora m贸zgu, uk艂ad
limbiczny
Substancja P (SP) podwzg贸rze, uk艂ad limbiczny, rdze艅 przed艂u偶ony, rdze艅
kr臋gowy
Neuropeptyd Y (NPY) podwzg贸rze, wzg贸rze, uk艂ad limbiczny, rdze艅 kr臋gowy,
kora m贸zgu
Cholecystokinina (CCK) podwzg贸rze, wzg贸rze, kora m贸zgu
Wazoaktywny peptyd jelitowy kora m贸zgu, uk艂ad limbiczny, podwzg贸rze, wzg贸rze,
(VIP) rdze艅 kr臋gowy
Sekretyna kora m贸zgu, podwzg贸rze, wzg贸rze, rdze艅 kr臋gowy
Peptydy opioidowe Miejsce wyst臋powania
Beta-endorfina podwzg贸rze, 艣r贸dm贸zgowie
Enkefaliny wzg贸rze, kora m贸zgu, uk艂ad limbiczny
Dynorfiny kora m贸zgu, uk艂ad limbiczny
21.1. KORA M ZGU (CORTEX CEREBRI)
Zawiera wi臋kszo艣膰 kom贸rek znajduj膮cych si臋 w m贸zgu (oko艂o 1010). Jej grubo艣膰 waha
si臋 od 1,5 5 mm. R贸偶ni si臋 tak偶e ilo艣ci膮 warstw. Stara ewolucyjnie kora, zwana allocor-
tex, zajmuj膮ca 1/12 powierzchni kory ma tylko dwie warstwy: drobinow膮 i piramidaln膮.
Pozosta艂e 11/12 powierzchni kory tworzy sze艣ciowarstwowa isocortex. Tworz膮 j膮, li-
cz膮c od powierzchni, nast臋puj膮ce warstwy:
1. drobinowa;
2. ziarnista zewn臋trzna;
3. kom贸rek piramidalnych zewn臋trzna;
4. ziarnista wewn臋trzna;
5. kom贸rek piramidalnych (zwojowych) wewn臋trzna;
6. kom贸rek r贸偶nokszta艂tnych.
Warstwa drobinowa zawiera stosunkowo niewiele ma艂ych wrzecionowatych kom贸rek,
tworz膮 j膮 g艂贸wnie wypustki kom贸rek ni偶szych warstw oraz glej.
Warstwa ziarnista zewn臋trzna zawiera ma艂e kom贸rki o kszta艂cie kulistym. Jest ona
silnie rozwini臋ta w zakr臋cie 艣rodkowym tylnym i korze wzrokowej (kora czuciowa), a
bardzo s艂abo w zakr臋cie 艣rodkowym przednim (kora ruchowa).
Warstwa kom贸rek piramidalnych zewn臋trzna, zawiera kom贸rki o kszta艂cie piramid, szczy-
tami zwr贸cone do powierzchni kory. Wielko艣膰 kom贸rek jest r贸偶na, im po艂o偶one g艂臋biej w
korze tym s膮 wi臋ksze (do 30 祄). Akson (neuryt) odchodz膮cy od podstawy kom贸rki biegnie
do istoty bia艂ej, natomiast dendryt od szczytu do warstwy drobinowej. Warstwa ta zwykle jest
silnie rozwini臋ta, szczeg贸lnie w korze ruchowej (zakr臋t 艣rodkowy przedni).
Rozdzia艂 21
258
Ryc. 21.1. Budowa kory m贸zgu.
HE barwienie hematoksylin膮 i eozyn膮, PM opona mi臋kka, Tr beleczki paj臋czyn贸wki, PC
kom贸rki piramidalne 艣redniej wielko艣ci, RC kolumny promieniste, PyC du偶e kom贸rki pira-
midalne, SI impregnacja srebrem, HC kom贸rki horyzontalne (poziome), PC kom贸rki pira-
midalne, BC kom贸rki koszyczkowe, SC kom贸rki gwiazdziste, FC kom贸rki wrzecionowate,
PyC wielkie kom贸rki piramidalne, MC kom贸rka Martinottiego, MS barwienie mieliny, TL
warstwa styczna, BB pr膮偶ek Bechtereva, RC kolumny promieniste, OBB zewn臋trzny pr膮-
偶ek Baillargera, IBB wewn臋trzny pr膮偶ek Baillargera M rdze艅, HC kom贸rka pozioma, D
dendryt, Ax akson (neuryt), Eff w艂贸kno od艣rodkowe, Aff w艂贸kno do艣rodkowe.
Uk艂ad nerwowy
259
Warstwa ziarnista wewn臋trzna zawiera podobnie jak zewn臋trzna ma艂e kom贸rki.
W korze ruchowej mo偶e jej nie by膰.
Warstwa kom贸rek piramidalnych wewn臋trzna (zwojowa) zawiera kom贸rki, zgodnie
ze sw膮 nazw膮, piramidalne 艣redniej wielko艣ci, za艣 w korze ruchowej , tak偶e kom贸rki
piramidalne olbrzymie (80 100 祄), zwane kom贸rkami Betza.
Warstwa kom贸rek r贸偶nokszta艂tnych zawiera kom贸rki wieloboczne i wrzecionowate
艣redniej wielko艣ci. Aksony tych kom贸rek biegn膮 do istoty bia艂ej, a dendryty ko艅cz膮 si臋
w obr臋bie warstwy lub biegn膮 do warstwy drobinowej.
Opisany uk艂ad warstw oraz ich wewn臋trzna struktura jest zr贸偶nicowany, w r贸偶nych
okolicach m贸zgu. Najbardziej charakterystyczne formy to wspomniana kora ruchowa
zwana tak偶e bezziarnist膮, oraz kora czuciowa z du偶膮 ilo艣ci膮 kom贸rek w warstwach
ziarnistych, zwana koniocortex. Opisanemu uk艂adowi kom贸rek odpowiada uk艂ad w艂贸kien
nerwowych, kt贸re mo偶na ujawni膰 przy pomocy specjalnych technik barwienia, zwykle
srebrzenia. W艂贸kna tworz膮 skupienia r贸wnolegle do powierzchni kory:
1. w warstwie drobinowej;
2. w warstwie ziarnistej zewn臋trznej;
3. w warstwie kom贸rek piramidalnych zewn臋trznej, tworz膮 j膮 g艂贸wnie w艂贸kna koja-
rz膮ce kom贸rki kory;
4. w warstwie kom贸rek piramidalnych wewn臋trznej.
Wyst臋puje tak偶e uk艂ad w艂贸kien u艂o偶onych prostopadle do poprzednich, w postaci
promienistych pasm, zawieraj膮cych aksony kom贸rek piramidalnych i r贸偶nokszta艂tnych.
21.2. KORA M 谼豄U
Kora m贸偶d偶ku jest trzywarstwowa i sk艂ada si臋 z warstw: drobinowej, zwojowej i ziarnistej.
Warstwa drobinowa (powierzchniowa) zawiera stosunkowo niewiele kom贸rek. S膮 to
kom贸rki gwiazdziste ma艂e i du偶e oraz kom贸rki koszyczkowe. Kom贸rki koszyczkowe le偶膮
najg艂臋biej a ich akson biegnie r贸wnolegle do granicy warstw i oddaje odga艂臋zienia (ko-
laterale) oplataj膮ce kom贸rki warstwy zwojowej kom贸rki gruszkowate (Purkinjego).
Kom贸rki gruszkowate to du偶e wielobiegunowe neurony, kt贸rych silnie rozga艂臋zione
(w jednej p艂aszczyznie) dendryty znajduj膮 si臋 w warstwie drobinowej, podczas gdy pery-
kariony tworz膮 warstw臋 zwojow膮, natomiast akson biegnie do istoty bia艂ej m贸偶d偶ku
(j膮dro z臋bate), poprzez trzeci膮 warstw臋 ziarnist膮. Warstwa ziarnista zawiera bardzo
liczne kom贸rki zwane ziarnistymi ma艂e i du偶e. Przewa偶aj膮 kom贸rki ziarniste ma艂e. Ich
dendryty s膮 kr贸tkie, natomiast akson biegnie do warstwy drobinowej i tam rozga艂臋zia si臋
w kszta艂t litery T. Natomiast zar贸wno dendryty jak i akson kom贸rek ziarnistych du偶ych
rozga艂臋ziaj膮 si臋 w obr臋bie warstwy ziarnistej.
Jedynymi w艂贸knami jakie opuszczaj膮 kor臋 m贸偶d偶ku s膮 aksony kom贸rek gruszkowa-
tych. Natomiast docieraj膮 dwa typu w艂贸kien: pn膮ce i kiciaste. W艂贸kna pn膮ce ko艅cz膮 si臋
na dendrycie kom贸rek gruszkowatych, a wi臋c w warstwie drobinowej, natomiast w艂贸kna
kiciaste tworz膮c na ko艅cach telodendria, tworz膮 synapsy z dendrytami kom贸rek ziarni-
stych ma艂ych. Na ko艅cu w艂贸kna kiciastego mo偶e tworzy膰 si臋 bu艂awkowate rozszerzenie,
kt贸re tworzy synapsy z kilkoma dendrytami kom贸rek ziarnistych, a co w M艢 przyjmuje
posta膰 tzw. k艂臋bk贸w m贸偶d偶kowych. W korze m贸偶d偶ku wyst臋puj膮 dwa charakterystyczne
Rozdzia艂 21
260
Ryc. 21.2. Budowa m贸偶d偶ku.
(1) Co kora m贸偶d偶ku, F zakr臋t, S bruzdy, M rdze艅; (2) PM opona mi臋kka, Co kora,
M rdze艅, ML warstwa drobinowa, GL warstwa zwojowa, GrL warstwa ziarnista; (3) PC
kom贸rka zwojowa (Purkinjego), P perikarion, GC kom贸rka ziarnista ma艂a, TD dendryty
ko艅cowe, D dendryt, PF neuryt kom贸rki ziarnistej, (4) D dendryt, DS. kolce dendrytycz-
ne, PM b艂ona presynaptyczna, SA aparat kolcowy, PF neuryty kom贸rek ziarnistych, V
zgrubienie (synaptyczne).
Uk艂ad nerwowy
261
typy kom贸rek glejowych, o kr贸tkich grubych wypustkach. W warstwie drobinowej nazy-
wane s膮 kom贸rkami Fananasa, a w warstwie zwojowej kom贸rkami Bergmanna.
21.3. RDZE KR GOWY
Na przekroju poprzecznym, w 艣rodku widoczna jest istota szara otoczona przez isto-
t臋 bia艂膮, przypominaj膮c rozmieszczeniem skrzyd艂a motyla lub liter臋 H. Z przodu dwa
skupienia to tzw. rogi przednie, z ty艂u rogi tylne, po艂膮czone spoid艂em szarym. Natomiast
istota bia艂a uk艂ada si臋 w sznury tylne, pomi臋dzy rogami tylnymi, sznury boczne i sznury
przednie. W istocie szarej rdzenia kr臋gowego, najbardziej charakterystyczne kom贸rki to
neurony wielobiegunowe w rogach przednich, dochodz膮ce wielko艣ci膮 do 150 祄. Ich
akson opuszcza rdze艅 w korzonkach przednich rdzenia kr臋gowego.
Zwoje m贸zgowe i rdzeniowe: zbudowane s膮 z kom贸rek nerwowych rzekomojednobiegu-
nowych, o 艣rednicy 30 90 祄. Pojedy艅cza wypustka tej kom贸rki w niewielkiej odleg艂o艣ci od
cia艂a kom贸rki (perykarionu) rozdziela si臋 na dwie wypustki tworz膮c uk艂ad jak w literze T.
Jedno z ramion to dendryt, a drugie to akson. Wypustki te przenosz膮 bodzce czuciowe. Akson
tej kom贸rki wchodzi w sk艂ad korzonk贸w tylnych rdzenia. Ka偶da z kom贸rek rzekomojedno-
biegunowych w zwoju otoczona jest przez kom贸rki glejowe u艂o偶one nab艂onkowo, nazywane
sa one kom贸rkami satelitowymi. Kom贸rki te nast臋pnie pokrywa torebka 艂膮cznotkankowa.
Wyr贸偶nia si臋 dwa rodzaje kom贸rek rzekomojednobiegunowych:
1. o 艣rednicy du偶ej przewodz膮 bodzce czuciowe z pow艂ok i mi臋艣ni;
2. o 艣rednicy ma艂ej przewodz膮 bodzce czuciowe z trzewi.
Kom贸rki w zwoju rozmieszczone s膮 g艂贸wnie na obwodzie, a 艣rodek zwoju zajmuj膮 w艂贸kna.
Zwoje uk艂adu autonomicznego (wegetatywnego) zawieraj膮 neurony wielobiegunowe,
o 艣rednicy 20 50 祄, maj膮ce nieraz dwa i wi臋cej j膮der. Ka偶da z kom贸rek otoczona jest
przez kom贸rki satelitowe i torebk臋 艂膮cznotkankow膮.
21.4. OPONY O錜ODKOWEGO UK艁ADU NERWOWEGO
O艣rodkowy uk艂ad nerwowy znajduj膮cy si臋 w jamie czaszki i kanale kr臋gowym otoczony
jest systemem b艂on nazywanych oponami. S膮 to b艂ony 艂膮cznotkankowe. Najbardziej ze-
wn臋trzna to opona twarda (dura mater), pod ni膮 paj臋czyn贸wka (arachnoidea). Oddziela
je jama podtward贸wkowa. Pod paj臋czyn贸wk膮 znajduje si臋 jama podpaj臋czyn贸wkowa,
kt贸ra oddziela paj臋czyn贸wk臋 od opony mi臋kkiej (pia mater), le偶膮cej bezpo艣rednio na
m贸zgowiu i rdzeniu.
21.4.1. OPONA TWARDA
Opona twarda to gruba, nieelastyczna b艂ona w艂贸knista, sk艂adaj膮ca si臋 z dw贸ch blaszek:
zewn臋trznej i wewn臋trznej. Zewn臋trzna przylega do ko艣ci pe艂ni膮c rol臋 jej okostnej. Blaszki
te rozdzielaj膮 si臋 w zatokach 偶ylnych opony twardej oraz na przebiegu naczy艅 oponowych,
Rozdzia艂 21
262
naczynia
opona mi臋kka
krwiono艣ne
przestrze艅 pod-
paj臋czyn贸wkowa
opona twarda
paj臋czyn贸wka
przestrze艅 pod-
paj臋czyn贸wkowa
astroocyt
naczynie w艂osowate
Ryc. 21.3. Opony o艣rodkowego uk艂adu nerwowego.
a tak偶e w miejscu po艂o偶enia zwoju p贸艂ksi臋偶ycowatego nerwu tr贸jdzielnego. Blaszka wewn臋trz-
na przez zdwojenie wytwarza przegrody, takie jak sierp m贸zgu, sierp m贸偶d偶ku, namiot m贸偶d偶-
ku i przepon臋 siode艂ka. W rdzeniu kr臋gowym blaszki opony twardej s膮 oddzielone od siebie
wskutek czego powstaje przestrze艅 nadoponowa, w kt贸rej znajduj膮 si臋 sploty 偶ylne.
Uk艂ad nerwowy
263
21.4.2. OPONA PAJ CZA
Opona paj臋cza oddzielona jest od opony twardej jam膮 podtward贸wkow膮 i 艂膮czy si臋 z
opon膮 tward膮 tylko w miejscach gdzie przechodz膮 nerwy m贸zgowe. Opona paj臋cza zbu-
dowana jest z tkanki 艂膮cznej w艂贸knistej beleczkowatej. W jamie le偶膮cej pod paj臋czyn贸wk膮
znajduje si臋 p艂yn m贸zgowo rdzeniowy. P艂yn ten poprzez otw贸r w stropie komory IV 艂膮-
czy si臋 z p艂ynem w komorach i kanale 艣rodkowym rdzenia. Opona paj臋cza wpukla si臋
do zatok 偶ylnych, pod postaci膮 ziarenek paj臋czyn贸wki (Pacchiniego). S膮 to miejsca prze-
s膮czania si臋 p艂ynu m贸zgowo rdzeniowego do zatok 偶ylnych.
21.4.3. OPONA MI KKA
Opona mi臋kka (naczyniowa) zbudowana z tkanki 艂膮cznej, le偶y bezpo艣rednio na b艂o-
nie glejowej m贸zgowia. Biegn膮 w niej liczne drobne naczynia, kt贸re w jej otoczeniu
wnikaj膮 do m贸zgowia. Opona mi臋kka wnika do III komory i kom贸r bocznych tworz膮c
tkank臋 naczyni贸wkow膮 m贸zgu (tela chorioidea cerebri). Tkanka naczyni贸wkowa zawiera
opon臋 mi臋kk膮 wraz ze splotem naczyni贸wkowym oraz pokrywaj膮c膮 je wy艣ci贸艂k膮 epen-
dymaln膮. Tkanka naczyni贸wkowa produkuje p艂yn m贸zgowo rdzeniowy. Osobnik doro-
s艂y ma 150 200 ml p艂ynu. G艂贸wnym sk艂adnikiem p艂ynu jest woda oraz rozpuszczone w
niej niewielkie ilo艣ci jon贸w, g艂贸wnie s贸d, chlorki i magnez, bardzo ma艂e ilo艣ci bia艂ek, oraz
bardzo nieliczne kom贸rki (3 6/mm3).
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
(21 Potencja艂 zak艂贸caj膮cy i anomalie)980928 21173 21 (10)2 21 SPAWANIE MIEDZI I STOP脫W MIEDZI (v4 )USTAWA z dnia 21 marca 1985 r o drogach publicznychcommercial howto 21Nyx Password Storage 1 21 readmewi臋cej podobnych podstron