Protokol Montrealski


Dz.U.92.98.490
PROTOKÓA MONTREALSKI
W SPRAWIE SUBSTANCJI ZUBOŻAJCYCH WARSTW OZONOW,
sporządzony w Montrealu dnia 16 września 1987 r.
(Dz. U. z dnia 23 grudnia 1992 r.)
W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej
PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
podaje do powszechnej wiadomości:
W dniu 16 września 1987 r. został sporządzony w Montrealu Protokół montrealski w sprawie substancji
zubożających warstwę ozonową.
Po zaznajomieniu się z powyższym protokołem, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że:
- został on uznany za słuszny zarówno w całości, jak i każde z postanowień w nim zawartych,
- Rzeczpospolita Polska postanawia przystąpić do tego protokołu,
- będzie on niezmiennie zachowywany.
Na dowód czego wydany został akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.
Dano w Warszawie dnia 25 czerwca 1990 r.
(Tekst protokołu zawiera załącznik do niniejszego numeru)
ZAACZNIK
PROTOKÓA MONTREALSKI*)
W SPRAWIE SUBSTANCJI ZUBOŻAJCYCH WARSTW OZONOW
Strony niniejszego protokołu,
będąc stronami Konwencji wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej,
dbając o swe zobowiązania wynikające z konwencji, aby podejmować stosowne środki w celu ochrony
ludzkiego zdrowia i środowiska przed szkodliwymi skutkami wynikającymi lub mogącymi wyniknąć z działalności
człowieka, zmieniającymi lub mogącymi zmienić warstwę ozonową,
uznając, że emisje o światowym zasięgu różnych substancji mogą znacznie zubożyć lub zmienić warstwę
ozonową w sposób, który mógłby przynieść szkodliwe skutki dla ludzkiego zdrowia i środowiska,
świadome potencjalnych zmian klimatycznych na skutek emisji tych substancji,
zdając sobie sprawę, że środki podejmowane w celu ochrony warstwy ozonowej przed zubożeniem powinny
opierać się na właściwej wiedzy naukowej, uwzględniającej uwarunkowania techniczne i ekonomiczne,
zdecydowane chronić warstwę ozonową przez podejmowanie środków zapobiegawczych w drodze
uzasadnionej kontroli całkowitej światowej emisji substancji, które zubożają warstwę ozonową, z zamiarem
eliminacji tych substancji w oparciu o rozwój wiedzy naukowej, przy uwzględnieniu uwarunkowań technicznych i
ekonomicznych oraz mając na uwadze potrzeby krajów rozwijających się(1) ,
uznając, że istnieje potrzeba szczególnego uregulowania prawnego, uwzględniającego potrzeby krajów
rozwijających się, włącznie z przepisami dotyczącymi dodatkowych środków finansowych oraz dostępu do
stosownych technologii, biorąc pod uwagę, że wielkość niezbędnych funduszy możliwa jest do przewidzenia, zaś ich
użycie może w sposób znaczący wpłynąć na światowe możliwości naukowego opracowania problemu zmniejszania
się warstwy ozonu i jego szkodliwych skutków(2) ,
dostrzegając środki zapobiegawcze, podjęte już na szczeblach krajowych i regionalnych w celu kontrolowania
emisji pewnych chlorowcopochodnych węglowodorów,
uwzględniając wagę promowania międzynarodowej współpracy w badaniach, rozwoju i transferze technologii
zastępczych, związanych z kontrolą i zmniejszaniem emisji substancji zubożających warstwą ozonową, ze
szczególnym uwzględnieniem potrzeb krajów rozwijających się(3) ,
uzgodniły, co następuje:
_______________
*)
Tekst niniejszy stanowi pierwotną wersję protokołu, którą Polska przyjęła, natomiast obecnie obowiązująca wersja
ukaże się w terminie pózniejszym.
Artykuł 1
Definicje
W rozumieniu niniejszego protokołu:
1. "Konwencja" oznacza Konwencję wiedeńską o ochronie warstwy ozonowej, zatwierdzoną dnia 22 marca
1985 r.
2. "Strony" oznaczają strony niniejszego protokołu, jeżeli tekst nie stanowi inaczej.
3. "Sekretariat" oznacza sekretariat konwencji.
4. (4) "Substancja kontrolowana" oznacza substancję wymienioną w załączniku A, załączniku B, C lub E,
istniejącą samodzielnie bądz w mieszaninie. Termin ten obejmuje izomery każdej takiej substancji, z wyjątkiem
substancji określonych w odpowiednim załączniku, ale nie obejmuje żadnej kontrolowanej substancji lub
mieszaniny, która znajduje się w wytworzonym produkcie, innym niż pojemnik używany do transportowania lub
składowania tej substancji.
5. (5) "Produkcja" oznacza wielkość produkcji substancji kontrolowanych pomniejszoną o ilość tych substancji
zniszczonych technologicznie, w sposób zaaprobowany przez strony, oraz pomniejszoną o ilość tych substancji
całkowicie zużytych jako surowiec w produkcji innych chemikaliów. Ilości przetworzone i ponownie zużyte nie
będą wchodziły w zakres pojęcia "produkcja".
6. "Zużycie" oznacza produkcję plus importy pomniejszone o eksport substancji kontrolowanych.
7. "Poziomy obliczeniowe" produkcji, importu, eksportu oraz zużycia oznaczają poziomy określone zgodnie z
artykułem 3.
8. "Racjonalizacja przemysłowa" oznacza transfer całości lub części poziomu obliczeniowego produkcji jednej
ze stron do innej w celu pokrycia zapotrzebowania gospodarczego lub pokrycia założonego deficytu dostaw w
wyniku unieruchomienia zakładów przemysłowych.
9. (6) (skreślony).
Artykuł 2
Środki kontroli
1. Każda ze stron zapewni, że w ciągu dwunastomiesięcznego okresu, poczynając od pierwszego dnia
siódmego miesiąca od daty wejścia w życie niniejszego protokołu oraz w ciągu każdego następnego okresu
dwunastomiesięcznego, jej poziom obliczeniowy zużycia substancji kontrolowanych z grupy I załącznika A nie
przewyższy jej poziomu obliczeniowego zużycia w roku 1986. Najdalej do końca tego samego okresu każda ze stron
produkująca jedną lub więcej tych substancji zapewni, że jej poziom obliczeniowy produkcji tych substancji nie
przewyższy jej poziomu obliczeniowego produkcji z roku 1986, przy czym dopuszcza się wzrost nie większy niż
dziesięcioprocentowy w stosunku do roku 1986. Wzrost ten będzie dopuszczalny tylko dla zabezpieczenia
podstawowych potrzeb krajowych stron działających z mocy artykułu 5 i na potrzeby racjonalizacji przemysłowej
pomiędzy stronami.
2. Każda ze stron zapewni, że w ciągu dwunastomiesięcznego okresu, poczynając od pierwszego dnia
trzydziestego siódmego miesiąca od daty wejścia w życie niniejszego protokołu oraz w ciągu każdego następnego
okresu dwunastomiesięcznego, jej poziom obliczeniowy zużycia substancji kontrolowanych wymienionych w grupie
II załącznika A nie przewyższy jej poziomu obliczeniowego zużycia w roku 1986. Każda ze stron produkująca jedną
lub więcej tych substancji zapewni, że jej poziom obliczeniowy produkcji tych substancji nie przewyższy jej
poziomu obliczeniowego produkcji z roku 1986, przy czym dopuszcza się wzrost nie większy niż
dziesięcioprocentowy w stosunku do roku 1986. Wzrost ten jest dopuszczalny tylko dla zabezpieczenia
podstawowych potrzeb krajowych stron działających z mocy artykułu 5 i na potrzeby racjonalizacji przemysłowej
pomiędzy stronami. Mechanizm wdrożenia tych środków zostanie ustanowiony przez strony na ich pierwszym
spotkaniu, które nastąpi po pierwszym przeglądzie naukowym.
3. Każda ze stron zapewni, że w okresie od dnia 1 lipca 1993 r. do dnia 30 czerwca 1994 r. oraz w ciągu
każdego następnego okresu dwunastomiesięcznego jej obliczeniowy poziom zużycia substancji kontrolowanych z
grupy I załącznika A nie przewyższy w stosunku rocznym osiemdziesięciu procent jej poziomu obliczeniowego
zużycia z roku 1986. Każda ze stron produkujących jedną lub więcej tych substancji w tych samych okresach
zapewni, że jej obliczeniowy poziom produkcji tych substancji nie przewyższy w stosunku rocznym osiemdziesięciu
procent jej poziomu obliczeniowego produkcji z roku 1986. Jednak w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb
krajowych stron działających z mocy artykułu 5 i na potrzeby racjonalizacji przemysłowej pomiędzy stronami jej
obliczeniowy poziom produkcji może przewyższyć tę granicę nie więcej niż o 10 procent jej poziomu
obliczeniowego produkcji z roku 1986.
4. Każda ze stron zapewni, że w okresie od dnia 1 lipca 1998 r. do dnia 30 czerwca 1999 r. oraz w ciągu
każdego następnego okresu dwunastomiesięcznego jej poziom obliczeniowy zużycia substancji kontrolowanych z
grupy I załącznika A nie przewyższy w stosunku rocznym pięćdziesięciu procent jej poziomu obliczeniowego
zużycia z roku 1986. Każda ze stron produkująca jedną lub więcej tych substancji w tym samym okresie zapewni, że
jej obliczeniowy poziom produkcji tych substancji nie przewyższy w stosunku rocznym pięćdziesięciu procent jej
obliczeniowego poziomu produkcji z roku 1986. Jednakże w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb krajowych
stron działających z mocy artykułu 5 i na potrzeby racjonalizacji przemysłowej pomiędzy stronami jej obliczeniowy
poziom produkcji może przewyższyć tę granicę, jednak nie więcej niż o piętnaście procent jej obliczeniowego
poziomu produkcji z roku 1986. Niniejszy paragraf stosuje się, dopóki strony nie zdecydują inaczej na spotkaniu
większością dwóch trzecich obecnych i głosujących stron, reprezentujących co najmniej dwie trzecie całkowitego
obliczeniowego poziomu zużycia tych substancji przez strony. Decyzja taka będzie rozważona i podjęta w świetle
oceny dokonanej w odniesieniu do artykułu 6.
5. (7) Każda strona może, w ciągu jednego lub wielu okresów kontrolnych, przekazać innej stronie jakąkolwiek
część swojego obliczeniowego poziomu produkcji, podanego w artykułach od 2A do 2E i artykule 2H, pod
warunkiem że połączone poziomy obliczeniowe produkcji zainteresowanych stron, dla każdej grupy kontrolowanych
substancji, nie przekroczą limitów produkcji ustalonych w tych artykułach dla tej grupy. Taki transfer produkcji
powinien być zgłoszony do sekretariatu przez każdą z zainteresowanych stron z podaniem warunków takiego
transferu oraz okresu, którego transfer dotyczy.
5bis. (8) Każda strona niedziałająca na mocy ustępu 1 artykułu 5 może, na czas jednego lub więcej okresów
kontrolnych, przekazać innej takiej stronie jakąkolwiek część swojego obliczeniowego poziomu zużycia podanego w
artykule 2F, pod warunkiem że poziom obliczeniowy zużycia substancji kontrolowanych z grupy I załącznika A
strony przekazującej część swojego poziomu obliczeniowego zużycia nie przekroczy w 1989 r. 0,25 kilograma na
jednego mieszkańca i że całkowity połączony poziom obliczeniowy zużycia zainteresowanych stron nie przewyższy
poziomów zużycia podanych w artykule 2F. Takie przekazanie zużycia powinno być zgłoszone do sekretariatu przez
każdą zainteresowaną stronę z podaniem warunków takiego transferu oraz okresu, którego dotyczy.
6. (9) Każda strona nie działająca na mocy artykułu 5, która posiada w trakcie budowy urządzenia do produkcji
substancji kontrolowanych z załącznika A lub załącznika B lub zawarła na nie kontrakt przed dniem 16 września
1987 r. oraz zabezpieczyła je w prawodawstwie krajowym przed dniem 1 stycznia 1987 r., może dodać produkcję z
tych urządzeń do produkcji tych substancji w roku 1986 celem określenia poziomu obliczeniowego produkcji z 1986
r., pod warunkiem że budowa takich urządzeń zostanie zakończona do dnia 31 grudnia 1990 r. oraz że taka
produkcja nie spowoduje wzrostu rocznego obliczeniowego poziomu zużycia substancji kontrolowanych tej strony o
ponad 0,5 kilograma w przeliczeniu na głowę ludności.
7. Wszelki transfer produkcji zgodnie z ustępem 5 lub wszelki dodatek produkcji zgodnie z ustępem 6 powinien
być zgłoszony do sekretariatu nie pózniej niż do czasu transferu lub dodatku.
8. a) (10) Jakiekolwiek strony będące państwami członkowskimi organizacji regionalnej integracji gospodarczej
w rozumieniu artykułu 1 (6) konwencji mogą umówić się, że będą wspólnie wypełniać swoje zobowiązania
dotyczące zużycia na mocy niniejszego artykułu oraz artykułów od 2A do 2H, pod warunkiem że ich całkowity
połączony obliczeniowy poziom zużycia nie przewyższa poziomów wymaganych w niniejszym artykule oraz
artykułach od 2A do 2H.
b) Strony każdej takiej umowy poinformują sekretariat o warunkach tej umowy przed datą zmniejszenia
zużycia, którego taka umowa dotyczy.
c) Umowa taka ma moc tylko wtedy, gdy wszystkie państwa członkowskie organizacji regionalnej integracji
gospodarczej oraz sama dana organizacja są stronami protokołu oraz gdy powiadomiły sekretariat o sposobie jego
wdrożenia.
9. a) (11) Na podstawie oceny dokonanej zgodnie z artykułem 6 strony mogą decydować, czy:
(i) należy wnieść poprawki do potencjałów wyczerpywania ozonu wyszczególnionych w załączniku A,
załączniku B, załączniku C oraz/lub załączniku E, a jeśli tak - jakie powinny być te poprawki, oraz czy
(ii) należy wprowadzić dalsze poprawki i zmniejszenia produkcji lub zużycia substancji kontrolowanych,
a jeśli tak - jaki powinien być cel, ilość i terminarz tego rodzaju poprawek oraz zmniejszenia;
b) Propozycje takich poprawek będą przedstawione stronom przez sekretariat co najmniej sześć miesięcy przed
spotkaniem stron, na którym przewiduje się przyjęcie poprawek;
c) (12) W podejmowaniu takich decyzji strony uczynią wszelkie wysiłki dla osiągnięcia porozumienia na
zasadzie consensusu. Jeżeli poczyniono wyczerpujące wysiłki do uzyskania consensusu, lecz nie osiągnięto
porozumienia, decyzje takie mogą być w ostatecznym wypadku podjęte większością dwóch trzecich głosów
obecnych i głosujących stron, reprezentujących większość stron działających na podstawie ustępu 1 artykułu 5,
obecnych i głosujących, oraz większość stron niedziałających w taki sposób, obecnych i głosujących;
d) Decyzje wiążące wszystkie strony będą niezwłocznie zakomunikowane stronom przez depozytariusza. Jeżeli
w decyzjach nie przewidziano inaczej, wejdą one w życie po upływie sześciu miesięcy od daty wejścia w obieg
komunikatu depozytariusza.
10. (13) W oparciu o oceny dokonane stosownie do artykułu 6 niniejszego protokołu oraz w związku z procedurą
ustanowioną w artykule 9 konwencji strony mogą decydować:
(i) czy jakiekolwiek substancje, a jeśli tak, to które, powinny być włączone lub wyłączone z
któregokolwiek załącznika do niniejszego protokołu oraz
(ii) o mechanizmie, zakresie i terminarzu środków kontrolnych, które należy zastosować do tych
substancji.
11. (14) Niezależnie od postanowień niniejszego artykułu oraz artykułów od 2A do 2H strony mogą stosować
środki surowsze niż wymagane w tym artykule oraz artykułach od 2A do 2H.
Artykuł 2A (15)
Artykuł 2B (16)
Artykuł 2C (17)
Inne w pełni chlorowcowane CFCs
1. Każda ze stron zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu, rozpoczynającego się 1 stycznia 1993 r.,
oraz w każdym dwunastomiesięcznym okresie następującym po nim obliczeniowy poziom zużycia substancji
kontrolowanych z grupy I załącznika B nie przekroczył rocznie 80 procent obliczeniowego poziomu jej zużycia na
rok 1989. Każda ze stron produkująca jedną lub więcej z tych substancji zapewni, by w tych samych okresach
obliczeniowy poziom jej produkcji tych substancji nie przekroczył rocznie 80 procent obliczeniowego poziomu jej
produkcji przewidzianego na rok 1989. Jednakże dla zabezpieczenia podstawowych potrzeb stron działających na
podstawie ustępu 1 artykułu 5 obliczeniowy poziom ich produkcji może przekroczyć ten limit, nie więcej jednak niż
o 10 procent obliczeniowego poziomu ich produkcji na rok 1989.
2. Każda ze stron zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu, rozpoczynającego się 1 stycznia 1997 r.,
oraz w każdym dwunastomiesięcznym okresie następującym po nim obliczeniowy poziom zużycia substancji
kontrolowanych z grupy I załącznika B nie przekroczył rocznie 15 procent obliczeniowego poziomu jej zużycia na
rok 1989. Każda ze stron produkująca jedną lub więcej z tych substancji zapewni, by w tych samych okresach
obliczeniowy poziom jej produkcji tych substancji nie przekroczył rocznie 15 procent obliczeniowego poziomu jej
produkcji na rok 1989. Jednakże dla zabezpieczenia podstawowych potrzeb stron działających na podstawie ustępu 1
artykułu 5 obliczeniowy poziom ich produkcji może przekroczyć ten limit, nie więcej jednak niż o 10 procent
obliczeniowego poziomu ich produkcji na rok 1989.
3. Każda ze stron zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu, rozpoczynającego się 1 stycznia 2000 r.,
oraz w każdym dwunastomiesięcznym okresie następującym po nim obliczeniowy poziom zużycia substancji
kontrolowanych z grupy I załącznika B nie przekroczył zera. Każda ze stron produkująca jedną lub więcej z tych
substancji zapewni, by w tych samych okresach obliczeniowy poziom jej produkcji tych substancji nie przekroczył
zera. Jednakże dla zabezpieczenia podstawowych potrzeb stron działających na podstawie ustępu 1 artykułu 5
obliczeniowy poziom ich produkcji może przekroczyć ten limit, nie więcej jednak niż o 15 procent obliczeniowego
poziomu ich produkcji na rok 1989.
Artykuł 2D (18)
Czterochlorek węgla
1. Każda ze stron zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu, rozpoczynającego się 1 stycznia 1995 r.,
oraz w każdym dwunastomiesięcznym okresie następującym po nim obliczeniowy poziom zużycia substancji
kontrolowanych z grupy II załącznika B nie przekroczył rocznie 15 procent obliczeniowego poziomu jej zużycia na
rok 1989. Każda ze stron produkująca jedną lub więcej z tych substancji zapewni, by w tych samych okresach
obliczeniowy poziom jej produkcji tych substancji nie przekroczył rocznie 15 procent obliczeniowego poziomu jej
produkcji na rok 1989. Jednakże dla zabezpieczenia podstawowych potrzeb stron działających na podstawie ustępu 1
artykułu 5 obliczeniowy poziom ich produkcji może przekroczyć ten limit, nie więcej jednak niż o 10 procent
obliczeniowego poziomu ich produkcji na rok 1989.
2. Każda ze stron zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu, rozpoczynającego się 1 stycznia 2000 r.,
oraz w każdym dwunastomiesięcznym okresie następującym po nim obliczeniowy poziom zużycia substancji
kontrolowanych z grupy II załącznika B nie przekroczył zera. Każda ze stron produkująca jedną lub więcej z tych
substancji zapewni, by w tych samych okresach obliczeniowy poziom jej produkcji tych substancji nie przekroczył
zera. Jednakże dla zabezpieczenia podstawowych potrzeb stron działających na podstawie ustępu 1 artykułu 5
obliczeniowy poziom ich produkcji może przekroczyć ten limit, nie więcej jednak niż o 15 procent obliczeniowego
poziomu ich produkcji na rok 1989.
Artykuł 2E (19)
1,1,1-trójchloroetan (metylochloroform)
1. Każda ze stron zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu, rozpoczynającego się 1 stycznia 1993 r.,
oraz w każdym dwunastomiesięcznym okresie następującym po nim obliczeniowy poziom zużycia substancji
kontrolowanych z grupy III załącznika B nie przekroczył rocznie obliczeniowego poziomu jej zużycia na rok 1989.
Każda ze stron produkująca tę substancję zapewni, by w tych samych okresach obliczeniowy poziom jej produkcji
tej substancji nie przekroczył rocznie obliczeniowego poziomu jej produkcji na rok 1989. Jednakże dla
zabezpieczenia podstawowych potrzeb stron, działających na podstawie ustępu 1 artykułu 5, obliczeniowy poziom
ich produkcji może przekroczyć ten limit, nie więcej jednak niż o 10 procent obliczeniowego poziomu ich produkcji
na rok 1989.
2. Każda ze stron zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu, rozpoczynającego się 1 stycznia 1995 r.,
oraz w każdym dwunastomiesięcznym okresie następującym po nim obliczeniowy poziom zużycia substancji
kontrolowanych z grupy III załącznika B nie przekroczył rocznie 70 procent obliczeniowego poziomu jej zużycia na
rok 1989. Każda ze stron produkująca tę substancję zapewni, by w tych samych okresach obliczeniowy poziom jej
produkcji tej substancji nie przekroczył rocznie 70 procent obliczeniowego poziomu jej produkcji na rok 1989.
Jednakże dla zabezpieczenia podstawowych potrzeb stron działających na podstawie ustępu 1 artykułu 5
obliczeniowy poziom ich produkcji może przekroczyć ten limit, nie więcej jednak niż o 10 procent obliczeniowego
poziomu ich produkcji na rok 1989.
3. Każda ze stron zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu, rozpoczynającego się 1 stycznia 2000 r.,
oraz w każdym dwunastomiesięcznym okresie następującym po nim obliczeniowy poziom zużycia substancji
kontrolowanych z grupy III załącznika B nie przekroczył rocznie 30 procent obliczeniowego poziomu jej zużycia na
rok 1989. Każda ze stron produkująca tę substancję zapewni, by w tych samych okresach obliczeniowy poziom jej
produkcji tej substancji nie przekroczył rocznie 30 procent obliczeniowego poziomu jej produkcji na rok 1989.
Jednakże dla zabezpieczenia podstawowych potrzeb stron działających na podstawie ustępu 1 artykułu 5
obliczeniowy poziom ich produkcji może przekroczyć ten limit, nie więcej jednak niż o 10 procent obliczeniowego
poziomu ich produkcji na rok 1989.
4. Każda ze stron zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu, rozpoczynającego się 1 stycznia 2005 r.,
oraz w każdym dwunastomiesięcznym okresie następującym po nim obliczeniowy poziom zużycia substancji
kontrolowanych z grupy III załącznika B nie przekroczył zera. Każda ze stron produkująca jedną lub więcej z tych
substancji zapewni, by w tych samych okresach obliczeniowy poziom jej produkcji tych substancji nie przekroczył
zera. Jednakże dla zabezpieczenia podstawowych potrzeb stron działających na podstawie ustępu 1 artykułu 5
obliczeniowy poziom ich produkcji może przekroczyć ten limit, nie więcej jednak niż o 15 procent obliczeniowego
poziomu ich produkcji na rok 1989.
5. Strony rozpatrzą w 1992 r. możliwość przyspieszenia terminarza redukcji ustalonego w tym artykule.
Artykuł 2F (20)
Chlorofluorowęglowodory
Każda ze stron zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu rozpoczynającego się 1 stycznia 1996 r. i w
ciągu każdego dwunastomiesięcznego okresu następującego po nim jej poziom obliczeniowy zużycia substancji
kontrolowanych z grupy I załącznika C nie przekroczył rocznie sumy:
(a) 3,1 procent jej poziomu obliczeniowego zużycia substancji kontrolowanych z grupy I załącznika A, z 1989
roku, i
(b) jej poziomu obliczeniowego zużycia substancji kontrolowanych z grupy I załącznika C, z 1989 r.
Każda strona zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu rozpoczynającego się 1 stycznia 2004 r. i w
ciągu każdego dwunastomiesięcznego okresu następującego po nim jej poziom obliczeniowy zużycia substancji
kontrolowanych z grupy I załącznika C nie przekroczył rocznie 65 procent sumy określonej w ustępie 1 niniejszego
artykułu.
Każda strona zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu rozpoczynającego się 1 stycznia 2010 r. i w
ciągu każdego dwunastomiesięcznego okresu następującego po nim jej poziom obliczeniowy zużycia substancji
kontrolowanych z grupy I załącznika C nie przekroczył rocznie 35 procent sumy określonej w ustępie 1 niniejszego
artykułu.
Każda strona zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu rozpoczynającego się 1 stycznia 2015 r. oraz
w ciągu każdego dwunastomiesięcznego okresu następującego po nim jej poziom obliczeniowy zużycia substancji
kontrolowanych z grupy I załącznika C nie przekroczył rocznie 10 procent sumy określonej w ustępie 1 niniejszego
artykułu.
Każda strona zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu rozpoczynającego się 1 stycznia 2020 r. oraz
w ciągu każdego dwunastomiesięcznego okresu następującego po nim jej poziom obliczeniowy zużycia substancji
kontrolowanych z grupy I załącznika C nie przekroczył rocznie 0,5 procent sumy określonej w ustępie 1 niniejszego
artykułu.
Każda strona zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu rozpoczynającego się 1 stycznia 2030 r. oraz
w ciągu każdego dwunastomiesięcznego okresu następującego po nim jej poziom obliczeniowy zużycia substancji
kontrolowanych z grupy I załącznika C nie przekroczył 0.
Od 1 stycznia 1996 r. każda ze stron będzie starać się zapewnić, by:
(a) zużycie substancji kontrolowanych z grupy I załącznika C ograniczyć do stosowania tylko w takich
przypadkach, gdy inne, bardziej odpowiednie dla środowiska substancje zastępcze lub technologie, nie są
dostępne;
(b) zużycie substancji kontrolowanych z grupy I załącznika C nie występowało poza obszarami, w których obecnie
stosowane są substancje kontrolowane wymienione w załącznikach A, B i C, z wyjątkiem rzadkich
przypadków, kiedy wymaga tego ochrona życia ludzkiego lub zdrowia; oraz by
(c) substancje kontrolowane wymienione w grupie I załącznika C były wybrane do takich sposobów stosowania,
które zminimalizują zubożanie warstwy ozonowej, przy uwzględnieniu innych czynników ekologicznych,
ekonomicznych oraz względów bezpieczeństwa.
Artykuł 2G (21)
Bromofluorowęglowodory
Każda strona zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu rozpoczynającego się 1 stycznia 1996 r. oraz
w ciągu każdego dwunastomiesięcznego okresu następującego po nim jej poziom obliczeniowy zużycia substancji
kontrolowanych wymienionych w grupie II załącznika C nie przekroczył 0. Każda strona produkująca te substancje
zapewni, by w ciągu tych samych okresów jej obliczeniowy poziom produkcji tych substancji nie przekroczył 0. Ten
ustęp będzie stosowany, chyba że strony zdecydują się zezwolić na poziom produkcji lub zużycia niezbędny do
zaspokojenia tych rodzajów zastosowania, jakie strony zgodzą się uznać za istotne.
Artykuł 2H (22)
Bromek metylu
Każda strona zapewni, by w ciągu dwunastomiesięcznego okresu rozpoczynającego się 1 stycznia 1995 r. oraz
w ciągu każdego dwunastomiesięcznego okresu następującego po nim jej poziom obliczeniowy zużycia substancji
kontrolowanej wymienionej w załączniku E nie przekroczył rocznie jej obliczeniowego poziomu zużycia z 1991 r.
Każda strona produkująca tę substancję kontrolowaną zapewni, by w ciągu tych samych okresów jej obliczeniowy
poziom produkcji tej substancji nie przekroczył rocznie jej obliczeniowego poziomu produkcji z 1991 r. Jednakże
dla zabezpieczenia podstawowych potrzeb krajowych stron działających na mocy ustępu 1 artykułu 5 ich
obliczeniowy poziom produkcji może przekroczyć tę granicę, jednak nie więcej niż o 10 procent ich obliczeniowego
poziomu produkcji z 1991 r. Obliczeniowe poziomy zużycia i produkcji określone w niniejszym artykule nie będą
obejmować ilości zużywanych przez stronę przy stosowaniu kwarantanny i przed wysyłką.
Artykuł 3 (23)
Obliczanie poziomów kontrolnych
W rozumieniu artykułów 2, od 2A do 2H, i 5 każda strona dla każdej grupy substancji z załącznika A,
załącznika B, załącznika C lub załącznika E określi jej poziomy obliczeniowe:
a) produkcji przez:
(i) pomnożenie swej rocznej produkcji każdej kontrolowanej substancji przez jej odnośny potencjał
wyczerpywania ozonu, wyszczególniony w załączniku A, załączniku B, załączniku C lub załączniku E
oraz
(ii) zsumowanie liczb wynikowych dla każdej grupy;
b) eksportu i importu, odpowiednio, przez, mutatis mutandis, zastosowanie procedury ustanowionej w punkcie
(a) i
c) zużycia przez zsumowanie poziomów obliczeniowych produkcji i importu oraz odjęcie poziomu
obliczeniowego eksportu, zgodnie z procedurą podaną w punktach (a) i (b). Jednakże poczynając od dnia 1
stycznia 1993 r. eksportu substancji kontrolowanych do stron nie będących stronami protokołu nie odejmuje
się w obliczaniu poziomu zużycia przez stronę eksportującą.
Artykuł 4 (24)
Kontrola handlu z nie-stronami
1. Od dnia 1 stycznia 1990 r. każda ze stron wprowadzi zakaz importu kontrolowanych substancji
wymienionych w załączniku A z jakiegokolwiek państwa niebędącego stroną niniejszego protokołu.
1bis. W ciągu jednego roku od chwili wejścia w życie tego ustępu każda ze stron wprowadzi zakaz importu
kontrolowanych substancji wymienionych w załączniku B z jakiegokolwiek państwa niebędącego stroną niniejszego
protokołu.
1ter. (25) W ciągu 1 roku od daty wejścia w życie niniejszego ustępu, każda ze stron ustanowi zakaz importu
substancji kontrolowanych określonych w grupie II załącznika C z jakiegokolwiek państwa niebędącego stroną
niniejszego protokołu.
1qua. (26) W ciągu jednego roku od daty wejścia w życie niniejszego ustępu każda ze stron zakaże importu
kontrolowanej substancji z załącznika E z jakiegokolwiek państwa nie będącego stroną niniejszego protokołu.
2. Od dnia 1 stycznia 1993 r. każda ze stron wprowadzi zakaz eksportu kontrolowanych substancji
wymienionych w załączniku A do jakiegokolwiek państwa niebędącego stroną niniejszego protokołu.
2bis. W ciągu jednego roku od chwili wejścia w życie tego ustępu każda ze stron wprowadzi zakaz eksportu
kontrolowanych substancji wymienionych w załączniku B do jakiegokolwiek państwa niebędącego stroną
niniejszego protokołu.
2ter. (27) Po upływie 1 roku od daty wejścia w życie niniejszego ustępu, każda ze stron ustanowi zakaz eksportu
substancji kontrolowanych określonych w grupie II załącznika C do jakiegokolwiek państwa niebędącego stroną
niniejszego protokołu.
2qua. (28) Poczynając po pierwszym roku od wejścia w życie niniejszego ustępu, każda ze stron zakaże eksportu
substancji kontrolowanej z załącznika E do jakiegokolwiek państwa nie będącego stroną protokołu.
3. Do dnia 1 stycznia 1992 r. strony powinny, zgodnie z procedurami przewidzianymi w artykule 10
Konwencji, opracować w formie załącznika wykaz produktów zawierających kontrolowane substancje wymienione
w załączniku A. Strony, które zgodnie z tymi procedurami nie zgłosiły zastrzeżeń do załącznika, w ciągu jednego
roku od chwili jego wejścia w życie wprowadzą zakaz importu tych produktów z jakiegokolwiek państwa
niebędącego stroną niniejszego protokołu.
3bis. W ciągu trzech lat od chwili wejścia w życie niniejszego ustępu strony powinny, zgodnie z procedurami
przewidzianymi w artykule 10 Konwencji, opracować w formie załącznika wykaz produktów zawierających
kontrolowane substancje wymienione w załączniku B. Strony, które zgodnie z tymi procedurami nie zgłosiły
zastrzeżeń do załącznika, w ciągu jednego roku od chwili jego wejścia w życie wprowadzą zakaz importu tych
produktów z jakiegokolwiek państwa niebędącego stroną niniejszego protokołu.
3ter. (29) W ciągu 3 lat od wejścia w życie niniejszego ustępu strony powinny, zgodnie z procedurami
przewidzianymi w artykule 10 Konwencji, opracować w formie załącznika wykaz produktów zawierających
substancje kontrolowane określone w grupie II załącznika C. Strony, które zgodnie z powyższymi procedurami nie
zgłosiły zastrzeżeń do takiego załącznika, w ciągu jednego roku od czasu wejścia w życie tego załącznika wydadzą
zakaz importu tych produktów z jakiegokolwiek państwa niebędącego stroną protokołu.
4. Do dnia 1 stycznia 1994 r. strony określą warunki wykonalności zakazów lub restrykcji importu produktów
wytwarzanych przy użyciu kontrolowanych substancji wymienionych w załączniku A, lecz ich niezawierających, z
państw niebędących stronami niniejszego protokołu. Po określeniu warunków wykonalności strony opracują w
formie załącznika, według procedur przewidzianych w artykule 10 Konwencji, listę tych produktów. Strony, które
zgodnie z tymi procedurami nie zgłosiły zastrzeżeń do załącznika, w ciągu jednego roku od chwili jego wejścia w
życie wprowadzą zakaz importu tych produktów z jakiegokolwiek państwa niebędącego stroną niniejszego
protokołu.
4bis. W ciągu pięciu lat od chwili wejścia w życie niniejszego ustępu strony określą warunki wykonalności
zakazów lub restrykcji importu produktów wytwarzanych przy użyciu kontrolowanych substancji wymienionych w
załączniku B, lecz ich niezawierających, z państw niebędących stronami niniejszego protokołu. Po określeniu
warunków wykonalności strony opracują w formie załącznika, według procedur przewidzianych w artykule 10
Konwencji, listę tych produktów. Strony, które zgodnie z tymi procedurami nie zgłosiły zastrzeżeń do załącznika, w
ciągu jednego roku od chwili jego wejścia w życie wprowadzą zakaz importu tych produktów z jakiegokolwiek
państwa niebędącego stroną niniejszego protokołu.
4ter. (30) W ciągu 5 lat od wejścia w życie niniejszego ustępu strony określą warunki wprowadzenia zakazu lub
ograniczenia importu produktów wytwarzanych przy użyciu substancji kontrolowanych określonych w grupie II
załącznika C, lecz ich niezawierających, z państw niebędących stronami niniejszego protokołu. Po określeniu
powyższych warunków strony, zgodnie z procedurami przewidzianymi w artykule 10 Konwencji, opracują w formie
załącznika wykaz takich produktów. Strony, które zgodnie z powyższymi procedurami nie zgłosiły zastrzeżeń do
takiego załącznika, w ciągu jednego roku od daty jego wejścia w życie wprowadzą zakaz lub ograniczą import tych
produktów z jakiegokolwiek państwa niebędącego stroną protokołu.
5. (31) Każda ze stron będzie podejmować, w możliwie najszerszym zakresie, działania zniechęcające do
eksportu technologii produkcji i utylizacji kontrolowanych substancji określonych w załącznikach A i B grupie II
załącznika C oraz załączniku E do jakiegokolwiek państwa niebędącego stroną niniejszego protokołu.
6. (32) Każda ze stron odstąpi od zabezpieczenia programów nowych subsydiów, pomocy, kredytów, gwarancji
lub ubezpieczeń na eksport do państw nie będących stronami niniejszego protokołu, produktów, wyposażenia, fabryk
lub technologii, które ułatwiłyby wytwarzanie kontrolowanych substancji określonych w załącznikach A i B grupie
II załącznika C oraz załączniku E.
7. (33) Ustępy 5 i 6 nie dotyczą produktów, wyposażenia, fabryk lub technologii, które usprawniają
konfekcjonowanie, odzysk, wtórny przerób lub niszczenie kontrolowanych substancji określonych w załącznikach A
i B grupie II załącznika C oraz załączniku E, służą promocji rozwoju substancji alternatywnych bądz w inny sposób
przyczyniają się do zmniejszenia emisji kontrolowanych substancji określonych w załącznikach A i B grupie II
załącznika C oraz załączniku E.
8. (34) Niezależnie od postanowień niniejszego artykułu import, jak również eksport, o którym mowa w ustępach
od 1 do 4ter niniejszego artykułu, mogą być dozwolone, z lub do każdego państwa niebędącego stroną niniejszego
protokołu, jeżeli na spotkaniu stron państwo to zostało określone jako postępujące zgodnie z artykułem 2, artykułami
od 2A do 2E, artykułami 2G i 2H i niniejszym artykułem oraz przedłożyło ono odpowiednie dane, jak przewidziano
w artykule 7.
9. (35) Dla celów niniejszego artykułu określenie "państwo niebędące stroną niniejszego protokołu" obejmuje, w
odniesieniu do określonej kontrolowanej substancji, państwo lub regionalną organizację integracji gospodarczej,
które nie wyraziły zgody na przyjęcie zobowiązań wynikających z działań kontrolnych odnoszących się do danej
substancji.
10. (36) Do 1 stycznia 1996 r. strony rozważą, czy przyjąć poprawki do niniejszego protokołu w celu
rozciągnięcia środków zawartych w niniejszym artykule na handel substancjami kontrolowanymi z grupy I
załącznika C i załącznika E z państwami niebędącymi stronami protokołu.
Artykuł 4A (37)
Kontrola handlu ze stronami
1. Jeśli po terminie wycofania właściwym dla tej strony i dla tej substancji, pomimo podjęcia wszystkich
możliwych kroków w celu wywiązania się z zobowiązań wynikających z protokołu, strona nie jest w stanie
zaprzestać produkcji substancji kontrolowanej w celu użytkowania w kraju, dla innych zastosowań niż uznane przez
strony za istotne, powinna ona zakazać eksportu tej substancji używanej, oczyszczonej i uzdatnionej, w celach
innych niż dla jej zniszczenia.
2. Ustęp 1 niniejszego artykułu będzie stosowany bez uszczerbku dla funkcjonowania artykułu 11 Konwencji i
procedury niezgodności opracowanej zgodnie z artykułem 8 protokołu.
Artykuł 4B (38)
Licencje
1. Każda strona ustanowi i wdroży system licencjonowania importu i eksportu nowych, używanych, z
recyklingu i odzyskanych substancji kontrolowanych z załączników A, B, C i E w pózniejszym z dwóch terminów: 1
stycznia 2000 r. lub trzy miesiące od wejścia dla niej w życie tego artykułu.
2. Pomimo ustępu 1 niniejszego artykułu, każda strona działająca z mocy artykułu 5 ustęp 1, która zdecyduje,
że nie jest w stanie ustanowić i wdrożyć systemu licencjonowania importu i eksportu substancji kontrolowanych z
załączników C i E, może opóznić podjęcie takich działań, odpowiednio do dnia 1 stycznia 2005 r. i do dnia 1
stycznia 2002 r.
3. Każda strona, w ciągu trzech miesięcy od wprowadzenia systemu licencji, poinformuje sekretariat o
ustanowieniu i działaniu takiego systemu.
4. Sekretariat będzie okresowo przygotowywał i rozsyłał do wszystkich stron listę stron, które poinformowały o
swoich systemach licencji, oraz przedstawi te informacje Komitetowi Wdrożeniowemu do rozważenia i
przedstawienia odpowiednich zaleceń stronom.
Artykuł 5 (39)
Szczególna sytuacja krajów rozwijających się
1. (40) Każda strona, która jest krajem rozwijającym się i której roczny poziom obliczeniowy zużycia
kontrolowanych substancji wymienionych w załączniku A, w przeliczeniu na jednego mieszkańca, jest mniejszy niż
0,3 kg na dzień wejścia w życie protokołu w stosunku do niej, lub w każdym czasie po tym dniu do 1 stycznia 1999
r., będzie uprawniona do opóznienia o dziesięć lat wykonania obowiązku przestrzegania zgodności ze środkami
kontrolowanymi przewidzianymi w artykułach od 2A do 2E, w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb krajowych,
pod warunkiem, że jakiekolwiek dalsze poprawki do zmian i poprawek przyjętych na drugim spotkaniu stron w
Londynie 29 czerwca 1990 r. będą miały zastosowanie do stron działających na mocy niniejszego ustępu, po
dokonaniu przeglądu określonego w ustępie 8 niniejszego artykułu i w oparciu o wnioski wynikające z tego
przeglądu.
1bis. (41) Do 1 stycznia 1996 r. strony, biorąc pod uwagę przegląd, o którym mowa w ustępie 8 niniejszego
artykułu, ocenę wykonaną zgodnie z artykułem 6 i wszystkie odnośne informacje, zadecydują poprzez procedury
określone w ustępie 9 artykułu 2:
a) w odniesieniu do ustępów 1-6 artykułu 2F - jaki rok bazowy, poziomy początkowe, schemat wprowadzania
środków kontrolnych i data zużycia substancji kontrolowanych z grupy I załącznika C będą obowiązywać
strony działające na mocy ustępu 1 niniejszego artykułu;
b) w odniesieniu do artykułu 2G - jaka data zakazu produkcji i zużycia substancji kontrolowanych z grupy II
załącznika C będzie obowiązywać strony działające na mocy ustępu 1 niniejszego artykułu; i
c) w odniesieniu do artykułu 2H - jaki rok bazowy, poziomy początkowe i schemat wprowadzania środków
kontrolnych zużycia i produkcji substancji kontrolowanej z załącznika E będą obowiązywać strony
działające na mocy ustępu 1 niniejszego artykułu.
2. Jednak każda ze stron, działająca zgodnie z ustępem 1 niniejszego artykułu, nie przekroczy ani rocznego
obliczeniowego poziomu zużycia kontrolowanych substancji wymienionych w załączniku A w ilości 0,3 kg na
jednego mieszkańca ani też rocznego obliczeniowego poziomu zużycia kontrolowanych substancji wymienionych w
załączniku B w ilości 0,2 kg na jednego mieszkańca.
3. Wprowadzając środki kontrolne przewidziane w artykułach od 2A do 2E, każda ze stron działających na
mocy ustępu 1 niniejszego artykułu będzie uprawniona do użycia:
a) dla substancji kontrolowanych wymienionych w załączniku A - średniego rocznego poziomu
obliczeniowego zużycia za okres od 1995 r. do 1997 r. włącznie lub obliczeniowego poziomu zużycia 0,3 kg
na jednego mieszkańca, w zależności od tego, który wskaznik jest niższy, jako podstawy dla określenia
swojej zgodności ze środkami kontrolnymi;
b) dla substancji kontrolowanych wymienionych w załączniku B - średniego rocznego poziomu
obliczeniowego zużycia za okres od 1998 r. do 2000 r. włącznie lub obliczeniowego poziomu zużycia 0,2 kg
na jednego mieszkańca, w zależności od tego, który wskaznik jest niższy, jako podstawy dla określenia
swojej zgodności ze środkami kontrolnymi.
4. (42) W przypadku gdy strona działająca na mocy ustępu 1 niniejszego artykułu, w jakimkolwiek czasie, zanim
środki kontrolne ujęte w artykułach od 2A do 2H zostaną zastosowane do niej, nie może otrzymać odpowiedniej
dostawy kontrolowanych substancji, może ona to zgłosić do sekretariatu. Sekretariat niezwłocznie prześle kopię
takiego zawiadomienia stronom, które rozpatrzą tę sprawę w czasie ich następnego spotkania i zdecydują o podjęciu
odpowiednich działań.
5. (43) Rozwijanie możliwości wypełnienia zobowiązań stron działających na mocy ustępu 1 niniejszego
artykułu, tak aby mogły zastosować się do środków kontrolnych wyszczególnionych w artykułach od 2A do 2E i
każdego ze środków kontrolnych z artykułów od 2F do 2H, które będą określone zgodnie z ustępem 1bis niniejszego
artykułu, i ich realizacja przez te same strony będą zależały od efektywnego wprowadzenia w życie współpracy
finansowej zgodnie z artykułem 10 oraz przekazania technologii zgodnie z artykułem 10A.
6. (44) Każda ze stron działających na mocy ustępu 1 niniejszego artykułu może, w każdym czasie, zawiadomić
pisemnie sekretariat, że po podjęciu wszelkich możliwych kroków nie jest w stanie wprowadzić w życie
któregokolwiek lub wszystkich zobowiązań zawartych w artykułach od 2A do 2E lub jakiegokolwiek lub wszystkich
zobowiązań zawartych w artykułach od 2F do 2H, które zostaną określone zgodnie z ustępem 1bis niniejszego
artykułu, ze względu na nieodpowiednie wprowadzenie w życie artykułów 10 i 10A. Sekretariat powinien
niezwłocznie przekazać kopię zawiadomienia stronom, które rozpatrzą sprawę podczas ich następnego spotkania,
uwzględniając ustęp 5 niniejszego artykułu, oraz zdecydują o podjęciu odpowiednich działań.
7. W okresie między zawiadomieniem a spotkaniem stron, na którym zapadnie decyzja o podjęciu
odpowiednich działań, o których mowa w ustępie 6, lub w dalszym okresie, o ile spotkanie stron tak zdecyduje,
procedury niezgodności omówione w artykule 8 nie będą zastosowane do strony zawiadamiającej.
8. Spotkanie stron, nie pózniej niż w 1995 r., dokona przeglądu sytuacji, w jakiej znajdują się strony działające
zgodnie z ustępem 1 niniejszego artykułu, uwzględniając efektywną realizację współpracy w dziedzinie finansowej i
transferu technologii do tych stron, oraz dokona zmian, które mogą być uznane za konieczne w odniesieniu do
harmonogramu środków kontrolnych, stosowanych wobec tych stron.
9. Decyzje stron, o których mowa w ustępach 4, 6 i 7 niniejszego artykułu, zostaną podjęte zgodnie z procedurą
podejmowania decyzji przewidzianą w artykule 10.
Artykuł 6 (45)
Ocena i przegląd środków kontrolnych
Począwszy od roku 1990 i potem co najmniej raz na cztery lata strony ocenią środki kontrolne przewidziane w
artykule 2, artykułach od 2A do 2H w oparciu o dostępne informacje naukowe, środowiskowe, techniczne i
ekonomiczne. Co najmniej na rok przed każdą oceną strony zwołają stosowne panele ekspertów posiadających
kwalifikacje we wspomnianych działaniach oraz określą zakres przedmiotowy i założenia każdego takiego panelu.
W ciągu jednego roku od zwołania zespoły, za pośrednictwem sekretariatu, przedstawią stronom wnioski.
Artykuł 7 (46)
Przekazywanie danych
1. W ciągu trzech miesięcy od dnia, kiedy państwo stało się stroną, każda strona dostarczy sekretariatowi dane
statystyczne o produkcji, imporcie i eksporcie każdej z kontrolowanych substancji wymienionych w załączniku A za
rok 1986 lub też szacunki takich danych, jeżeli aktualne dane nie są dostępne.
2. (47) Każda strona dostarczy sekretariatowi dane statystyczne dotyczące produkcji, importu i eksportu każdej z
substancji kontrolowanych:
- określonych w załącznikach B i C, za rok 1989,
- określonych w załączniku E, za rok 1991
lub możliwie najbardziej prawdopodobne szacunki tego rodzaju danych, gdy bieżące dane nie będą dostępne,
najpózniej w ciągu trzech miesięcy od daty wejścia w życie w stosunku do strony postanowień protokołu, w
odniesieniu do substancji określonych odpowiednio w załącznikach B,C i E.
3. (48) Każda strona dostarczy sekretariatowi dane statystyczne, dotyczące jej rocznej produkcji (zgodnie z
definicją zawartą w artykule 1 ustęp 5) każdej z substancji kontrolowanych określonych w załącznikach A, B, C i E
oraz oddzielnie dla każdej substancji:
- ilości wykorzystane jako surowiec,
- ilości zniszczone według technologii zaakceptowanych przez strony, oraz
- import z i eksport do odpowiednio stron i nie-stron,
za rok, w którym postanowienia dotyczące substancji określonych odpowiednio w załącznikach A, B, C i E weszły
w życie dla tej strony, oraz za każdy następny rok. Dane powinny być przekazane najpózniej w ciągu 9 miesięcy od
końca roku, którego dotyczą.
3bis. (49) Każda strona dostarczy sekretariatowi dane statystyczne dotyczące rocznego importu i eksportu każdej
z substancji kontrolowanych określonych w grupie II załącznika A i grupie I załącznika C, która została poddana
przerobowi wtórnemu.
4. (50) Dla stron działających zgodnie z postanowieniami ustępu 8 (a) artykułu 2 wymagania ustępów 1, 2, 3 i
3bis niniejszego artykułu, dotyczące danych statystycznych o imporcie i eksporcie, będą uznane za wystarczające,
jeżeli odpowiednie regionalne organizacje integracji gospodarczej dostarczą dane o imporcie i eksporcie między
organizacjami i państwami niebędącymi członkami tej organizacji.
Artykuł 8
Niezgodność z protokołem
Na swym pierwszym spotkaniu strony rozważą i zaaprobują procedury i mechanizmy instytucjonalne dla
określenia stanu niezgodności z postanowieniami niniejszego protokołu oraz sposób postępowania wobec stron,
które przejawiły niezgodność.
Artykuł 9
Badania, rozwój, uświadomienie opinii publicznej i wymiana informacji
1. Strony będą współpracować, zgodnie ze swym prawem krajowym, przepisami i praktykami, mając na
uwadze w szczególności potrzeby krajów rozwijających się, w popieraniu bezpośrednio lub poprzez kompetentne
ciała międzynarodowe badań naukowych, rozwoju i wymiany informacji nad:
(51)
a) najskuteczniejszymi technologiami ulepszania konfekcjonowania, odzysku, wtórnego przerobu lub
niszczenia kontrolowanych substancji, lub w inny sposób zmniejszającymi ich emisję;
b) możliwymi substancjami alternatywnymi dla kontrolowanych substancji do produktów zawierających
substancje kontrolowane oraz produktów wytwarzanych na bazie substancji kontrolowanych oraz
c) kosztami i korzyściami stosownych strategii kontrolnych.
2. Indywidualnie, wspólnie lub za pośrednictwem kompetentnych ciał międzynarodowych strony będą
współpracować nad promocją uświadamiania opinii publicznej efektów środowiskowych emisji kontrolowanych
substancji i innych substancji zubożających warstwę ozonową.
3. W ciągu dwóch lat od wejścia w życie niniejszego protokołu i potem co dwa lata każda ze stron przedłoży
sekretariatowi sprawozdanie z działalności, jaką podjęła i wykonała zgodnie z niniejszym artykułem.
Artykuł 10 (52)
Mechanizm finansowy
1. (53) Strony ustalą mechanizm zapewniający współpracę finansową i techniczną, włącznie z przekazywaniem
technologii stronom działającym na mocy ustępu 1 artykułu 5 niniejszego protokołu, tak aby umożliwić ich
zgodność ze środkami kontrolnymi, podanymi w artykułach od 2A do 2E i jakimikolwiek środkami kontrolnymi
określonymi w artykułach od 2F do 2H, co do których podejmie się decyzje zgodnie z ustępem 1bis artykułu 5
niniejszego protokołu. Mechanizm, do którego wkłady (kontrybucje) będą uzupełnieniem innych przekazów
finansowych dla stron działających na mocy tego ustępu, ma pokrywać wszystkie uzgodnione zwiększające się
koszty stron, tak aby umożliwić stronom realizację środków kontroli przewidzianych w protokole. Lista kategorii
wzrastających kosztów zostanie określona na spotkaniu stron.
2. Mechanizm ustalony w ustępie 1 obejmuje Fundusz Wielostronny. Może on również obejmować inne środki
wielostronnej, regionalnej lub dwustronnej współpracy.
3. Fundusz Wielostronny powinien:
a) pokrywać odpowiednio, w drodze dotacji lub koncesji i zgodnie z kryteriami przyjętymi przez strony,
uzgodniony wzrost kosztów;
b) finansować funkcje punktu informacyjnego w celu:
(i) pomocy stronom działającym na mocy ustępu 1 artykułu 5, poprzez badania uwzględniające specyfikę
kraju i inną techniczną współpracę dla określenia ich potrzeb w celu kooperacji;
(ii) ułatwienia technicznej współpracy dla zaspokojenia tych potrzeb;
(iii) upowszechniania, jak przewidziano w artykule 9, informacji i stosownych materiałów oraz
organizowania seminariów, przeprowadzania sesji szkoleniowych i innych działań z tym związanych,
przynoszących korzyść stronom będącym krajami rozwijającymi się, oraz
(iv) ułatwiania i kontrolowania wielostronnej, regionalnej lub dwustronnej współpracy realizowanej przez
strony będące krajami rozwijającymi się;
c) finansować usługi związane z funkcjonowaniem sekretariatu Funduszu Wielostronnego oraz związane z tym
wydatki.
4. Fundusz Wielostronny działa pod kierownictwem stron, które decydują o jego ogólnej polityce.
5. Strony powołają Komitet Wykonawczy dla rozwoju i kontroli realizacji szczególnej polityki działania,
wytycznych oraz spraw administracyjnych, włącznie z wydawaniem środków, dla osiągnięcia celów Funduszu
Wielostronnego. Komitet Wykonawczy wykonuje swoje zadania i ponosi odpowiedzialność w zakresie jego
obowiązków uzgodnionych przez strony przy współpracy i pomocy Międzynarodowego Banku Odbudowy i
Rozwoju (Bank Światowy), Programu Narodów Zjednoczonych do spraw Środowiska, Programu Narodów
Zjednoczonych do spraw Rozwoju i innych właściwych agend, w zależności od obszaru ich działania. Członkowie
Komitetu Wykonawczego, wybierani na podstawie proporcjonalnej reprezentacji stron działających na mocy ustępu
1 artykułu 5 oraz stron niedziałających na podstawie tych zasad, będą aprobowani przez strony.
6. Fundusz Wielostronny jest finansowany przez wkłady stron niedziałających na mocy ustępu 1 artykułu 5 w
walucie wymienialnej lub, w pewnych okolicznościach, w formie rzeczowej i/lub w walucie narodowej na podstawie
skali szacunków Organizacji Narodów Zjednoczonych. Inne strony będą zachęcane do wnoszenia wkładów.
Współpraca dwustronna i w szczególnych przypadkach ustanowiona w drodze decyzji stron współpraca regionalna
może w określonym procencie na podstawie decyzji i kryteriów przez nią przyjętych być uważana jako wkład na
rzecz Funduszu Wielostronnego, pod warunkiem że tego rodzaju współpraca co najmniej:
a) odnosi się ściśle do zgodności z postanowieniami niniejszego protokołu;
b) zapewnia dodatkowe środki oraz
c) pokrywa uzgodnione zwiększające się koszty.
7. Strony będą decydować o budżecie programu Funduszu Wielostronnego na każdy okres finansowy oraz o
procentowych wkładach poszczególnych stron na jego rzecz.
8. Środki z Funduszu Wielostronnego będą wypłacane za zgodą strony beneficjenta.
9. Decyzje stron zgodnie z niniejszym artykułem będą podejmowane, o ile to możliwe, w drodze konsensusu.
Jeśli wszelkie możliwości osiągnięcia konsensusu zostaną wyczerpane i porozumienie nie zostanie osiągnięte,
decyzje będą podejmowane większością dwóch trzecich głosów stron obecnych i głosujących, stanowiących
większość stron działających zgodnie z ustępem 1 artykułu 5 obecnych i głosujących, oraz większość stron
niedziałających w tym trybie obecnych i głosujących.
10. Mechanizm finansowy określony w tym artykule nie będzie miał wpływu na jakiekolwiek porozumienia,
które mogą być zawarte w odniesieniu do innych kwestii dotyczących środowiska.
Artykuł 10A (54)
Transfer technologii
Każda ze stron będzie podejmować wszelkie działania, zgodne z programami przewidzianymi w
mechanizmach finansowych, aby zapewnić:
(a) by najbardziej dostępne, bezpieczne dla środowiska substytuty i odnośne technologie były szybko
przekazywane stronom działającym na mocy ustępu 1 artykułu 5 oraz
(b) by przekazywanie, o którym mowa w punkcie (a), było realizowane w sposób rzetelny i najbardziej korzystny.
Artykuł 11
Spotkania stron
1. Strony będą odbywać spotkania w regularnych okresach czasu. Sekretariat zwoła pierwsze spotkanie stron
nie pózniej niż jeden rok od daty wejścia w życie niniejszego protokołu oraz w połączeniu ze spotkaniem
Konferencji Stron konwencji, jeśli posiedzenie tej ostatniej zaplanowano w tym okresie.
2. Następne zwyczajne spotkania stron będą odbywać się, jeżeli strony nie zdecydują inaczej, w połączeniu z
posiedzeniami Konferencji Stron konwencji. Nadzwyczajne spotkania stron będą zwoływane w terminach, które
zostaną uznane za potrzebne przez spotkanie stron lub na pisemną prośbę każdej strony, pod warunkiem że taka
prośba zostanie im zakomunikowana przez sekretariat, przy poparciu co najmniej jednej trzeciej stron, w ciągu
sześciu miesięcy.
3. Na pierwszym spotkaniu strony:
a) przyjmą przez consensus zasady proceduralne swych spotkań;
b) przyjmą przez consensus zasady finansowe, o których mowa w ustępie 2 artykułu 13;
c) ustanowią zespoły i określą zakresy przedmiotowe i założenia, o których mowa w artykule 6;
d) rozważą i zaaprobują procedury oraz mechanizmy instytucjonalne wyszczególnione w artykule 8 oraz
e) rozpoczną przygotowanie planów roboczych stosownie do ustępu 3 artykułu 10.
4. Cele spotkań stron będą następujące:
a) dokonywanie przeglądu wdrażania niniejszego protokołu;
b) decydowanie o wszelkich poprawkach i obniżeniach, o których mowa w ustępie 9 artykułu 2;
c) decydowanie o wszelkich dodatkach, włączeniach lub usunięciach w odniesieniu do wszelkich załączników
substancji oraz związanych z tym środkach kontrolnych zgodnie z ustępem 10 artykułu 2;
d) ustanowienie, jeżeli to niezbędne, wytycznych lub procedur sprawozdawczości informacji przewidzianej w
artykule 7 oraz w ustępie 3 artykułu 9;
e) rozpatrywanie próśb o pomoc techniczną, przedłożonych zgodnie z ustępem 2 artykułu 10;
f) rozpatrywanie raportów przygotowanych przez sekretariat zgodnie z punktem (c) artykułu 12;
(55)
g) dokonywanie, zgodnie z artykułem 6, oceny środków kontroli;
h) rozważanie i akceptowanie, w miarę wymogów, propozycji poprawek do niniejszego protokołu lub każdego
załącznika oraz każdego nowego załącznika;
i) rozważanie i akceptowanie budżetu na wdrażanie niniejszego protokołu oraz
j) rozważanie i podejmowanie wszelkich dodatkowych działań, które mogą być potrzebne do osiągnięcia
celów niniejszego protokołu.
5. Organizacja Narodów Zjednoczonych, jej wyspecjalizowane agencje oraz Międzynarodowa Agencja Energii
Atomowej, a także każde państwo nie będące stroną niniejszego protokołu, mogą być reprezentowane na
spotkaniach stron jako obserwatorzy. Każde ciało lub agencja, zarówno krajowa jak międzynarodowa, rządowa lub
pozarządowa, wyspecjalizowana w dziedzinie ochrony warstwy ozonowej, która poinformowała sekretariat o jej
życzeniu reprezentowania jej na spotkaniu stron w charakterze obserwatora, może być dopuszczona, chyba że co
najmniej jedna trzecia stron wyrazi sprzeciw. Dopuszczenie i udział obserwatorów podlega zasadom proceduralnym
przyjętym przez strony.
Artykuł 12
Sekretariat
Dla celów niniejszego protokołu sekretariat będzie:
a) organizował i obsługiwał spotkania stron, zgodnie z artykułem 11;
b) przyjmował i na żądanie strony udostępniał dane dostarczone zgodnie z artykułem 7;
c) przygotowywał i regularnie przesyłał stronom raporty oparte na informacji otrzymanej zgodnie z artykułami
7 i 9;
d) powiadamiał strony o każdym wniosku o pomoc techniczną otrzymanym zgodnie z artykułem 10 dla
ułatwienia zapewnienia takiej pomocy;
e) zachęcał nie-strony do uczestnictwa w spotkaniach stron w charakterze obserwatorów i do działania w myśl
postanowień niniejszego protokołu;
f) zabezpieczał, jeśli zaistnieje potrzeba, informację i prośby, o których mowa w punktach (c) i (d) dla takich
obserwatorów nie będących stronami oraz
g) wykonywał wszelkie inne funkcje dla osiągnięcia celów niniejszego protokołu, jakie mogą być mu
przypisane przez strony.
Artykuł 13
Postanowienia finansowe
1. Fundusze związane z realizacją niniejszego protokołu, łącznie z funduszami przeznaczonymi na
funkcjonowanie sekretariatu powołanego niniejszym protokołem są gromadzone wyłącznie z wkładów stron.
2. Na pierwszym spotkaniu strony przyjmą przez consensus zasady finansowe realizacji niniejszego protokołu.
Artykuł 14
Związek protokołu z konwencją
Jeżeli w niniejszym protokole nie przewidziano inaczej, postanowienia konwencji odnoszące się do jej
protokołów odnoszą się do niniejszego protokołu.
Artykuł 15
Podpisanie
Niniejszy protokół będzie wyłożony do podpisania przez państwa i regionalne organizacje integracji
gospodarczej w Montrealu dnia 16 września 1987 r.; w Ottawie od dnia 17 września 1987 r. do dnia 16 stycznia
1988 r. i w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku od dnia 17 stycznia 1988 r. do dnia 15
września 1988 r.
Artykuł 16
Wejście w życie
1. Niniejszy protokół wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 1989 r., pod warunkiem że co najmniej jedenaście
dokumentów ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia tego protokołu lub przystąpienia do niego złożyły państwa lub
organizacje regionalnej integracji gospodarczej, reprezentujące co najmniej dwie trzecie szacunkowego globalnego
zużycia kontrolowanych substancji za rok 1986, i jeżeli zostały spełnione postanowienia ustępu 1 artykułu 17
konwencji. W przypadku gdy warunki te nie zostały wypełnione do tej daty, protokół wejdzie w życie
dziewięćdziesiątego dnia po dniu, w którym spełnione będą te warunki.
2. W rozumieniu ustępu 1 jakikolwiek dokument złożony przez regionalną organizację integracji gospodarczej
nie będzie traktowany jako dodatkowy do tych, które zostały złożone przez państwa członkowskie takiej organizacji.
3. Po wejściu w życie niniejszego protokołu każde państwo lub organizacja regionalnej integracji gospodarczej
stanie się jego stroną dziewięćdziesiątego dnia od daty złożenia dokumentu ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub
przystąpienia.
Artykuł 17 (56)
Strony przystępujące po wejściu w życie protokołu
Każde państwo lub organizacja regionalnej integracji gospodarczej, która stanie się stroną niniejszego
protokołu po dniu jego wejścia w życie, odpowiednio do artykułu 5, wypełni bezzwłocznie wszystkie swoje
obowiązki wynikające z artykułu 2, artykułów od 2A do 2H, jak również artykułu 4, nałożone na państwa i
organizacje regionalnej integracji gospodarczej, które stały się stronami w dniu wejścia w życie protokołu.
Artykuł 18
Zastrzeżenia
Do niniejszego protokołu nie można zgłaszać zastrzeżeń.
Artykuł 19 (57)
Wystąpienie
Każda ze stron może wypowiedzieć niniejszy protokół poprzez złożenie pisemnego zawiadomienia
depozytariuszowi w każdym czasie po czterech latach wypełniania zobowiązań wyszczególnionych w ustępie 1
artykułu 2A. Każde takie wypowiedzenie będzie skuteczne po upływie jednego roku od jego otrzymania przez
depozytariusza lub od każdej pózniejszej daty, jaka zostanie określona w zawiadomieniu o wystąpieniu.
Artykuł 20
Teksty autentyczne
Oryginał niniejszego protokołu, którego teksty w językach: arabskim, chińskim, angielskim, francuskim,
rosyjskim i hiszpańskim są jednakowo autentyczne, zostanie złożony Sekretarzowi Generalnemu Organizacji
Narodów Zjednoczonych.
Na dowód czego niżej podpisani, należycie do tego upoważnieni, podpisali niniejszy protokół.
Dano w Montrealu dnia szesnastego września tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego siódmego roku.
Załącznik
SUBSTANCJE KONTROLOWANE
Grupa Substancje Potencjał wyczerpywania
ozonu*)
Grupa I
CFCl3 (CFC-11) 1,0
CF2Cl2 (CFC-12) 1,0
C2F3Cl3 (CFC-113) 0,8
C2F4Cl2 (CFC-114) 1,0
C2F5Cl (CFC-115) 0,6
Grupa II
CF2BrCl (halon-1211) 3,0
CF3Br (halon-1301) 10,0
C2F4Br2 (halon-2402) (do określenia)
*) Wyszczególnione potencjały wyczerpywania ozonu są szacunkami opartymi na istniejącej wiedzy i będą
podlegały przeglądom oraz będą okresowo weryfikowane.
Załącznik B(58)
SUBSTANCJE KONTROLOWANE
GRUPA SUBSTANCJA POTENCJAA ZUBOŻANIA OZONU
GRUPA I
CF3Cl (CFC-13) 1,0
C2FCl5 (CFC-111) 1,0
C2F2Cl4 (CFC-112) 1,0
C3FCl7 (CFC-211) 1,0
C3F2Cl6 (CFC-212) 1,0
C3F3Cl5 (CFC-213) 1,0
C3F4Cl4 (CFC-214) 1,0
C3F5Cl3 (CFC-215) 1,0
C3F6Cl2 (CFC-216) 1,0
C3F7Cl (CFC-217) 1,0
GRUPA II
CCl4 czterochlorek węgla 1,1
GRUPA III
C2H3Cl3* 1,1,1 -trójchloroetan 0,1
(metylochloroform)
* Ten wzór nie odnosi się do 1, 1, 2-trójchloroetanu.
Załącznik C(59)
SUBSTANCJE KONTROLOWANE
POTENCJAA
GRUPA SUBSTANCJA LICZBA IZOMERÓW WYCZERPYWANIA
OZONU*
1 2 3 4
GRUPA I
CHFCl2 (HCFC-21)** 1 0,04
CHF2Cl (HCFC-22)** 1 0,055
CH2FCl (HCFC-31) 1 0,02
C2HFCl4 (HCFC-121) 2 0,01-0,04
C2HF2Cl3 (HCFC-122) 3 0,02-0,08
C2HF3Cl2 (HCFC-123) 3 0,02-0,06
CHCl2CF3 (HCFC-123)** - 0,02
C2HF4Cl (HCFC-124) 2 0,02-0,04
CHFClCF3 (HCFC-124)** - 0,022
C2H2FCl3 (HCFC-131) 3 0,007-0,05
C2H2F2Cl2 (HCFC-132) 4 0,008-0,05
C2H2F3Cl (HCFC-133) 3 0,02-0,06
C2H3FCl2 (HCFC-141) 3 0,005-0,07
CH3CFCl2 (HCFC-141b)** - 0,11
C2H3F2Cl (HCFC-142) 3 0,008-0,07
CH3CF2Cl (HCFC-142b)** - 0,065
C2H4FCl (HCFC-151) 2 0,003-0,005
C3HFCl6 (HCFC-221) 5 0,015-0,07
C3HF2Cl5 (HCFC-222) 9 0,01-0,09
C3HF3Cl4 (HCFC-223) 12 0,01-0,08
C3HF4Cl3 (HCFC-224) 12 0,01-0,09
C3HF5Cl2 (HCFC-225) 9 0,02-0,07
CF3CF2CHCl2 (HCFC-225ca)** - 0,025
CF2ClCF2CHClF (HCFC-225cb)** - 0,033
C3HF6Cl (HCFC-226) 5 0,02-0,10
C3H2FCl5 (HCFC-231) 9 0,05-0,09
C3H2F2Cl4 (HCFC-232) 16 0,008-0,010
C3H2F3Cl3 (HCFC-233) 18 0,007-0,23
C3H2F4Cl2 (HCFC-234) 16 0,01-0,28
C3H2F5Cl (HCFC-235) 9 0,03-0,52
C3H3FCl4 (HCFC-241) 12 0,004-0,09
C3H3F2Cl3 (HCFC-242) 18 0,005-0,13
C3H3F3Cl2 (HCFC-243) 18 0,007-0,12
C3H3F4Cl (HCFC-244) 12 0,009-0,14
C3H4FCl3 (HCFC-251) 12 0,001-0,01
C3H4F2Cl2 (HCFC-252) 16 0,005-0,04
C3H4F3Cl (HCFC-253) 12 0,003-0,03
C3H5FCl2 (HCFC-261) 9 0,002-0,02
C3H5F2Cl (HCFC-262) 9 0,002-0,02
C3H6FCl (HCFC-271) 5 0,001-0,03
GRUPA II
CHFBr2 1 1,00
CHF2Br (HBFC-22Bl) 1 0,74
CH2FBr 1 0,73
C2HFBr4 2 0,3-0,8
C2HF2Br3 3 0,5-1,8
C2HF3Br2 3 0,4-1,6
C2HF4Br 2 0,7-1,2
C2H2FBr3 3 0,1-1,1
C2H2F2Br2 4 0,2-1,5
C2H2F3Br 3 0,7-1,6
C2H3FBr2 3 0,1-1,7
C2H3F2Br 3 0,2-1,1
C2H4FBr 2 0,07-0,1
C3HFBr6 5 0,3-1,5
C3HF2Br5 9 0,2-1,9
C3HF3Br4 12 0,3-1,8
C3HF4Br3 12 0,5-2,2
C3HF5Br2 9 0,9-2,0
C3HF6Br 5 0,7-3,3
C3H2FBr5 9 0,1-1,9
C3H2F2Br4 16 0,2-2,1
C3H2F3Br3 18 0,2-5,6
C3H2F4Br2 16 0,3-7,5
C3H2F5Br 8 0,9-1,4
C3H3FBr4 12 0,08-1,9
C3H3F2Br3 18 0,1-3,1
C3H3F3Br2 18 0,1-2,5
C3H3F4Br 12 0,3-4,4
C3H4FBr3 12 0,03-0,3
C3H4F2Br2 16 0,1-1,0
C3H4F3Br 12 0,07-0,8
C3H5FBr2 9 0,04-0,4
C3H5F2Br 9 0,07-0,8
C3H6FBr 5 0,02-0,7
* W przypadku gdy określono zakres wartości potencjału wyczerpywania ozonu, dla celów protokołu, należy
stosować najwyższą wartość z tego zakresu. Potencjał wyczerpywania ozonu podany w postaci pojedynczej
wartości został ustalony w wyniku obliczeń na podstawie pomiarów laboratoryjnych. Wartości podane jako
zakres oparte na szacunkach i są mniej pewne. Zakres odnosi się do grupy izomerów. Wyższa wartość jest
szacunkiem wartości wyczerpywania ozonu dla izomeru z najwyższą taką wartością, a niższa wartość jest
szacunkiem potencjału wyczerpywania ozonu dla izomeru o najmniejszej wartości potencjału wyczerpywania
ozonu.
** Określa, dla celów protokołu, najważniejsze komercyjnie substancje wraz z wymienionymi wartościami
potencjału wyczerpywania ozonu.
Załącznik E(60)
SUBSTANCJE KONTROLOWANE
Grupa Substancja Potencjał wyczerpywania ozonu
Grupa I
CH3Br Bromek metylu 0,7


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
02 Żydzi którzy napisali Protokoły Syjonu
metrologia cw 1 protokol
protokół różyca doc
wzory protokołów pomiarowych zap1102012 z1
Protokół Buhnera
Wzor protokolu OSP
protokol nr 12
AMINOKWASY I PEPTYDY protokól
Wzor 41 Protokol wyznaczenia i utrwalenia pkt
protokol ukraina x motyka
Protokół LDAP jako metoda zarządzania zasobami sieci

więcej podobnych podstron