Przed dwudziestu pięcioma wiekami \
ył na terenie Grecji znakomity profesor medycyny imieniem Hipokrates.
Razu jednego, siedząc w cieniu wspaniałego platanu na wyspie Kos, skierował do swych uczniów, ze szczytu pięk-
nego wzgórza, prorocze słowa: "Wasze po\
ywienie będzie waszym lekarstwem".
Z perspektywy czasu ta niezwykle trafna wypowiedz
w pełni się sprawdziła. A\
do dnia dzisiejszego nikt inny
nie podał lepszej recepty na odzyskiwanie i zachowanie zdrowia jak Hipokrates.
(por. Dr med. Henry G. Bieler, Capistrano Beach
Przywracać zdrowie
\
ywieniem
Mała Biblioteka
pod redakcjÄ… ks. Waleriana Moroza CSMA
Seria: W TROSCE O ZDROWIE
1. Przywracać zdrowie \
ywieniem, dr med. Ewa DÄ…browska
Dr med. Ewa DÄ…browska
PRZYWRACAĆ
ZDROWIE
śYWIENIEM
Michalineum  CMM
2002
Redaktor tytułu
ks. Walerian Moroz CSMA
Projekt okładki Alicja Szubert - Olszewska
ISBN 83-7019-096-0
Druk: Michalineum
ul. J. Piłsudskiego 248
05-261 Marki-Struga k. Warszawy
Ka\
dy nabywca tej ksiÄ…\
eczki wspiera dzieła charytatywno - społeczne, do których nale\
Ä…:
1) Wspólnota "Humanae Vitae", występująca w obronie ka\
dego ludzkiego \
ycia.
2) Towarzystwo "Powściągliwość i Praca", słu\
Ä…ce opuszczonym dzieciom i biednym rodzinom.
3) Fundacja "Posłannictwo Dobroci", organizująca pomoc chorym, starszym, samotnym, niepełnosprawnym itp.
@ Copyright by Walerian Moroz
ul. Piłsudskiego 248
05-261 Marki-Struga k. W-wy
Na mocy upowa\
nienia Autorki wy\
ej wymieniony otrzymał wyłączne prawo dysponowania niniejszą ksią\
eczkÄ…. Nie wolno
więc bez jego zgody dokonywać przedruku zarówno całej pozycji, jak i jej części.
Wstęp
Jestem lekarzem klinicznym i zajmuję się leczeniem chorób wewnętrznych. Stosując tradycyjne
leczenie farmakologiczne, obserwuje się ustępowanie jedynie objawów choroby, a nie przyczyny. Zatem
choroba zwykle postępuje, gdy\
jej przyczyna pozostaje nietknięta. Z tego powodu pacjenci jak bume-
rangi powracają do szpitali z kolejnymi zaostrzeniami choroby. Leki nie są obojętne dla organizmu, mają
szereg działań ubocznych, a często rozwija się te\
oporność na ich działanie.
Następnym, wa\
nym problemem jest powszechna nieznajomość zasad zdrowego \
ywienia. pro-
blemy \
ywienia nie znalazły miejsca nawet w programie studiów medycznych. Wegetarianizm jest trak-
towany często jako dziwactwo, a posty uwa\
a siÄ™ za szkodliwe. Natomiast obserwuje siÄ™ powszechnÄ…
akceptacjÄ™ tzw.  dobrego \
ywienia , gdzie podstawÄ… jest tradycyjny schabowy i wysoko przetworzone
pokarmy, jak biała mąka, cukier, rafinowane i utwardzone oleje, kawa, piwo. Wynikiem  cywilizowane-
go stylu \
ycia sÄ… choroby zwyrodnieniowo  zapalne i wciÄ…\
rosnąca ilość przedwczesnych zgonów.
Z problemami przywracania zdrowia \
ywieniem zetknęłam się po raz pierwszy przed 7 laty, kiedy
to leczyłam pacjenta z powodu choroby wieńcowej, nadciśnienia i otyłości. Jego stan był krytyczny.
Najmniejszy wysiłek wyzwalał silne bóle serca. Ze względu na du\
ą otyłość i zaawansowanie mia\
d\
ycy
naczyń wieńcowych, został on zdyskwalifikowany z operacji by-passu.
Będąc w towarzystwie przyjaciół, wspomniałam o cierpiącym pacjencie i o mojej bezradności.
Doradzono mi przeczytanie popularnej ksiÄ…\
ki, która przedstawiała wspaniałe wyniki leczenia chorób
cywilizacyjnych głodówką i dietą jarzynową, które uzyskiwał przed 100 laty szwajcarski lekar Bircher-
Benner. Ta pionierska metoda leczenia, nie znalazła niestety poparcia wśród współczesnych mu lekarzy.
W tej sytuacji lekarz ten otworzył prywatną klinikę w Zurychu, w której do dzisiaj leczy się chorych die-
tÄ….
Uświadomiłam sobie wówczas, \
e dla mojego chorego taka głodówka mogłaby być ostatnią szan-
są na wyleczenie. Pacjent bez wahania zgodził się na 10-dniową głodówkę i następnie dietę surówkową.
Wyniki przeszły wszelkie oczekiwania. Ju\
po kilkudniowej głodówce ustąpiły bóle zamostkowe i wy-
stąpił wielomocz. Po 7 dniach chory mógł swobodnie chodzić po schodach i nie miał obrzęków. Po 3
tygodniach stracił na wadze 8 kg (ze 110 kg do 102), ciśnienie znormalizowało się. Leki zostały ograni-
czone i pacjent opuścił szpital. W ciągu 7 lat obserwacji ambulatoryjnej wielokrotnie stosował on dietę
warzywno  owocowÄ…, na zmianÄ™ ze zdrowym \
ywieniem. Całkowicie wyeliminował mięso, ciasta i
tłuszcze zwierzęce. Dziś pacjent ten czuje się dobrze, jest prawie bez leków. Prowadzi normalny tryb
\
ycia. Wa\
y 87 kg, czyli o 23 kg mniej ni\
przed chorobÄ….
Ta obserwacja kliniczna stała się dla mnie punktem zwrotnym. Przywracanie zdrowia \
ywieniem
stało się moją pasją \
yciową. Tę naturalną metodę leczenia wprowadziłam do swojej codziennej praktyki
lekarskiej. Od tego czasu wspólnie z pacjentami modyfikowaliśmy przepisy dietetyczne i przeprowadza-
liśmy szereg badań, czego plonem stało się niniejsze opracowanie.
I
ZAGADNIENIA WPROWADZAJ
CE
1. Zdolność organizmu do samoleczenia
Organizm człowieka stanowi najwspanialszy, samoregulujący się układ, który dą\
y do utrzymania
stanu równowagi, czyli zdrowia. Ta zdolność organizmu do samoleczenia znana była w dawnych wiekach
jako vis mediatrix naturae, zaś leczeniem było stwarzanie dogodnych warunków do jej działania.
Współczesny, cywilizowany człowiek odszedł daleko od praw Natury.  Ulepszył pokarm m. in.
przez rafinację, denaturację i dodatki chemiczne, pozbawiając go wartości biologicznej. Z tej przyczyny
nagromadziły się w tkankach liczne złogi, gdy\
własne, samoliczące mechanizmy oczyszczania zostały
upośledzone. Rozwinęły się w niespotykanej dotąd skali przewlekłe cierpienia zwane chorobami cywili-
zacyjnymi.
A przecie\
zdrowie mo\
na odzyskać szukając ratunku nie w chemii leków, lecz dzięki powrotowi do \
y-
cia zgodnego z odwiecznymi prawami Natury!
Równowaga w organizmie odpowiada równowadze w \
ywieniu! Dlatego naglÄ…cÄ… potrzebÄ… jest
pozytywne nastawienie, usprawnienie własnych, samoliczących mechanizmów, przywrócenie wiary w vis
mediatrix naturae.
Jedną z najskuteczniejszych i najbardziej naturalnych metod leczenia chorób współczesnej cywili-
zacji okazała się głodówka lecznicza lub przedstawiona tu jej odmiana  dieta warzywno  owocowa, a
następnie radykalna zmiana stylu \
ycia przez wprowadzenie zdrowego \
ywienia na stałe. Takie postępo-
wanie oczyszcza organizm ze złogów, przywraca równowagę i doprowadza do ustępowania chorób cywi-
lizacyjnych.
2. Niewłaściwe \
ywienie jako czynnik chorobotwórczy
Jednym z najistotniejszych czynników mających wpływ na funkcjonowanie organizmu jest \
ywie-
nie. W zale\
ności od przyjętego modelu \
ywienia mo\
na wywołać chorobę albo przywrócić zdrowie.
Wielkim problemem współczesnego świata jest panujący powszechnie brak świadomości o choro-
botwórczych właściwościach większości z naszych codziennie spo\
ywanych pokarmów. Przyczyną tego
jest to, \
e:
- choroby  \
ywienia rozwijają się podstępnie i przewlekle,
- pokarm jest uwa\
any za szkodliwy jedynie wtedy, gdy nam szkodzi,
- jesteśmy przyzwyczajeni do własnego modelu \
ywienia,
- objawy chorób wią\
emy z procesem starzenia siÄ™, a nie z \
ywieniem,
- wiedza o wartości biologicznej pokarmu jest znikoma.
Przez dziesiątki lat obowiązywał w krajach uprzemysłowionych model \
ywienia oparty na spo\
y-
waniu mięsa, nabiału, zbo\
a, warzyw i owoców. Ta standardowa dieta zawierała nadmiar tłuszczu i cho-
lesterolu, niedobór błonnika, witamin, mikroelementów i okazała się chorobotwórcza.
Nadal panuje powszechna opinia, \
e: białko zwierzęce jest niezbędnym pokarmem, \
e nale\
y je
spo\
ywać w du\
ej ilości, \
eby nie było niedoborów i \
e ma ono wy\
szość nad białkiem roślinnym.
Jak wykazały badania na zwierzętach, du\
a poda\
białka zwierzęcego stymuluje wzrost i dojrze-
wanie, ale równocześnie wywołuje podatność na choroby i skraca \
ycie. Nadmiar białka zwierzęcego w
diecie, nie mo\
e odkładać się w organizmie, musi ulec spaleniu, zu\
ywajÄ…c bezcennÄ… energiÄ™. Pokarm
białkowy zakwasza organizm i obcią\
a dodatkowÄ… pracÄ… nerki. Wysokie spo\
ycie białka zwierzęcego
powoduje utratę wapnia z moczem, rozwój kamicy nerkowej i osteoporozy (odwapnienie kości). obec-
ność związków purynowych w mięsie sprzyja rozwojowi skazy moczanowej, kamicy nerkowej, a ponad-
to wywołuje uzale\
nienie. Spo\
ycie mięsa daje przejściowo poczucie siły, analogicznie jak po kawie. W
zwiÄ…zku z tym wielu chorych wyra\
a niechęć do zmiany diety na wegetariańską.
Mięso poddane obróbce termicznej gnije w jelitach, jest czynnikiem toksycznym, przewlekle za-
truwającym organizm, powodującym wzrost: leukocytozy, prostaglandyn zapalnych PGE2, lepkości krwi
(co sprzyja zakrzepom), poziomu hormonów estrogennych, prolaktyny, kortyzonu, sprzyja rozwojowi
chorób zwyrodnieniowych. Mięso zawiera cholesterol i tłuszcze stałe, co tak\
e sprzyja rozwojowi mia\
-
d\
ycy.
Mleko krowie, zwłaszcza pasteryzowane (gotowane), analogicznie jak mięso, podlega gniciu w
jelitach, mo\
e być tak\
e przyczynÄ… zmian zwyrodnieniowych, mia\
d\
ycy (kazeina, cholesterol, tłuszcze),
odwapnienia kości (białko, fosforany) i alergii (migreny, zaburzenia emocjonalne, bóle brzucha, arytmie,
katar, obrzęki stawów itp.). Mleko od krowy jest najzdrowszym pokarmem dla cieląt, lecz nie dla czło-
wieka.
Amerykański National Research Council zalecał w latach 80. dla wa\
Ä…cego 80 kg mÄ™\
czyzny za-
ledwie 56 g białka, a dla kobiety wa\
ącej 58 kg  44 g białka na dobę.
Typowa zachodnia diet obfitująca w białka i tłuszcze zwierzęce oraz uboga w błonnik jest związa-
na z podwy\
szonym ryzykiem nowotworów (sutka, okrę\
nicy, prostaty), chorób serca, otyłości, cukrzycy
i osteoporozy. Jest główną przyczyną zwiększonej śmiertelności i chorobowości. Tłuszcze nasycone
(zwierzęce i oleje roślinne utwardzone) podnoszą poziom cholesterolu i osłabiają odporność immunolo-
giczną. Dieta bogata w tłuszcze i cukier, przy braku substancji balastowych (błonnik), jest związana z
ryzykiem zachorowania na raka jelita grubego.
Oleje roślinne mają ogromną wartość biologiczną, gdy\
z nich powstajÄ… m.in. prostaglandyny
przeciwmia\
d\
ycowe i związane z obroną immunologiczną. Tylko oleje surowe (tłoczone na zimno) mają
wartość i są przyswajalne, natomiast poddane rafinacji, utwardzaniu, mogą być chorobotwórcze. Podob-
nie jak węglowodany, mogą blokować aktywność enzymu delta 6-desaturazy, co uniemo\
liwia syntezÄ™
prostaglandyn. W takim przypadku spo\
ywanie oleju wiesiołkowego usprawni produkcję bezcennych
prostaglandyn.
Biały cukier uwa\
a się za  białą truciznę , gdy\
wywołuje najwięcej chorób cywilizacyjnych.
Wśród nich szczególnie wa\
ny jest rozwój tzw. zespołu X, który powstaje m.in. pod wpływem diety bo-
gatowęglowodanowej. W skład zespołu X wchodzi: otyłość, cukrzyca, nadciśnienie, choroba wieńcowa
oraz zaburzenia poziomu lipidów we krwi. Choroby te mają wspólną przyczynę  niewra\
liwość komó-
rek organizmu na własną insulinę.
Pod wpływem diety bogatej w cukier, mo\
e rozwijać się tak\
e: próchnica, kamica \
ółciowa, ner-
kowa, choroby reumatyczne, zwyrodnieniowe kości, zakrzepy, osłabienie odporności immunologicznej.
Cukier dra\
ni błonę śluzową przewodu pokarmowego, hamując rozwój naturalnej flory bakteryjnej jelit,
upośledza przyswajanie pokarmów i witamin.
Biały cukier i biała mąka są uwa\
ane za najszkodliwsze produkty współczesnej diety. Są one po-
zbawione niezbędnych dla ich przyswojenia witamin (z grupy B), mikroelementów (m.in. wapnia, fosfo-
ru, magnezu i chromu), odbierają organizmowi te substancje, zaburzając przemiany białek i tłuszczy.
Brak witamin i mikroelementów objawiają się jako chroniczne zmęczenie, brak koncentracji, zaburzenia
rytmu snu, osłabienie odporności na infekcje dróg oddechowych i in.
Nadmierne spo\
ywanie tłuszczy, białka zwierzęcego i cukrów sprzyja powstawaniu w organizmie
aktywnych związków zwanych wolnymi rodnikami. Cząsteczki te mogą uszkadzać wszystkie struktury
komórkowe, uwalniają enzymy komórkowe, doprowadzając do szeregu zmian wstecznych: samotrawie-
nia, martwicy, zapalenia, niedokrwienia i zwyrodnienia. Produkty sma\
one, wędzone, spleśniałe zawiera-
ją ogromne ilości nadtlenków, które są tak\
e z
ródłem wolnych rodników. W przypadku zu\
ycia własnych
enzymów przeciwutleniaczy (antywolnorodnikowych) oraz niedoboru w diecie witamin zmiatających
wolne rodniki (beta karoten, witamina E i C)  dochodzi do rozwoju chorób cywilizacyjnych. przetwo-
rzona i ska\
ona \
ywność zamiast zabezpieczać przed wolnymi rodnikami dostarcza ich dodatkowo. Nie-
dobór antyoksydantów w diecie prowadzi do wzrostu poziomu cholesterolu. Jest to mechanizm obronny,
gdy\
uszkodzone na drodze wolnorodnikowej śródbłonki naczyń są  zalepiane cholesterolem. Rozwija
się wówczas mia\
d\
yca.
Błonnik jest składnikiem roślin, nie występuje w produktach zwierzęcych. Przyspiesza pasa\
jeli-
towy, wchłania: wodę, szkodliwe toksyny, metale cię\
kie i cholesterol napływający z \
ółcią. Działa
oczyszczająco na jelita, wymiatając jak szczotką odpady. Szczególnie istotna jest rola błonnika rozpusz-
czalnego, który zwiększając wydalanie kwasów \
ółciowych, czyni \
ółć antykamiczną, a organizm po-
zbawia cholesterolu.
To błonnik zwalnia przyswajanie cukru z jelit, chroniąc przed gwałtowną zwy\
kÄ… poziomu gluko-
zy we krwi, co ma istotne znaczenie m.in. w cukrzycy.
Niedobory błonnika w diecie są przyczyną wielu chorób cywilizacyjnych.
3. Charakterystyka chorób cywilizacyjnych
Przykładem chorób cywilizacyjnych są:
1. Zaburzenia metaboliczne, jak np. zespół X (choroba wieńcowa, cukrzyca, nadciśnienie, otyłość
brzuszna, zaburzenia poziomu tłuszczu we krwi), skaza moczanowa, mia\
d\
yca, kamica \
ółciowa, ner-
kowa.
2. Defekty odporności immunologicznej: alergie (skórne, astma), nawracające infekcje, choroby z
autoagresji (kolagenozy, reumatoidalne zapalenie stawów, przewlekłe zapalenie wątroby, wrzodziejące
zapalenie jelita grubego).
3. Choroby zwyrodnieniowe: zwyrodnienie stawów, łuszczyca, zaćma, paradontoza, nie\
yt jelit,
wrzód trawienny, stłuszczenie wątroby.
4. Zaburzenia funkcji: zaparcia, zespół jelita nadwra\
liwego, nerwica, depresja, zgaga, jaskra i in.
Choroby uwarunkowane \
ywieniem posiadają szereg wspólnych cech:
a) są przewlekłe, bez tendencji do samoistnego ich ustępowania,
b) majÄ… charakter zwyrodnieniowo - zapalny,
c) są układowe tzn. dotyczą szeregu układów i narządów,
d) doprowadzają do niedołęstwa i często do przedwczesnej śmierci,
e) występują w krajach rozwiniętych gospodarczo, gdzie nadmiernie przetworzone i zanieczysz-
czone chemiÄ… pokarmy sÄ… spo\
ywane w du\
ych ilościach. Podstawę po\
ywienia stanowi mięso i cukier.
Dieta taka jest ubogobłonnikowa,
f) nie występują u plemion \
ywiących się pokarmem roślinnym i stosujących okresowo posty jak
np. u Hunzów w Tybecie.
II
KURACJA OCZYSZCZAJ
CA ORGANIZM
1. Uruchomienie samoleczących mechanizmów przez post
W rozwoju chorób cywilizacyjnych istotną rolę odgrywa zaburzenie stanu równowagi (homeosta-
zy) w organizmie, zatem jest to proces odwracalny. Potwierdzeniem słuszności tego twierdzenia będzie
cofanie się wszystkich chorób, wraz z normalizacją badań dodatkowych, dzięki uruchomieniu własnych
samoleczących mechanizmów. Mo\
liwość manipulowania homeostazy, poprzez zachowanie właściwej
jakościowo i ilościowo diety, znajduje się w stadium początkowym, jest więc przez lekarzy w niewielkim
stopniu zrozumiana i doceniana.
Chcąc przywrócić zdrowie odpowiednim \
ywieniem nale\
y w pierwszym etapie zastosować
 oczyszczającą głodówkę leczniczą, lub proponowaną tu jej odmianę - dietę warzywno - owocową. Na-
stępnie powinno się wprowadzić na stałe zdrowe \
ywienie. WspomagajÄ…cym czynnikiem leczniczym jest
zwiększenie czynnego wysiłku w postaci gimnastyki, spacerów, pracy fizycznej.
Głodówka lecznicza czyli post, mo\
e być ścisła, gdy całkowicie eliminujemy przyjmowanie po-
karmów, pijąc jedynie wodę. Innym rodzajem postu mo\
e być picie soków np. jarzynowych lub wyłączne
spo\
ywanie jarzyn i owoców. Postem mo\
e być tak\
e spo\
ywanie chleba i wody.
Wspólną cechą postów jest przerwa w od\
ywianiu. W tym czasie zostaje uruchomiony szereg re-
akcji zmierzających do eliminacji nagromadzonych złogów, regeneracji i przywrócenia homeostazy, czyli
zdrowia. W przypadku braku postów organizm zostaje pozbawiony mo\
liwości samooczyszczania. Prze-
rwanie dowozu białka i tłuszczu doprowadza do zu\
ycia własnych, zwyrodniałych białek, złogów tłusz-
czu, cholesterolu (od\
ywianie wewnętrzne). Uruchomienie proteolizy (rozpadu białek) ma ogromny
wpływ na procesy regeneracji, ustępowanie zmian zwyrodnieniowo  zapalnych. Jak wykazały badania
naukowe, głodowanie zwiększa wydzielanie hormonu somatotropowego, który aktywizuje glukagon i
nukleotyd cAMP. Ten związek neutralizuje mediatory zapalne, uszczelnia błony komórkowe, dostarcza
energii komórkom do ich pracy.
Uruchomienie lipolizy (rozpadu tłuszczu) sprzyja cofaniu się mia\
d\
ycy, otyłości, usprawnieniu
wielu przemian. Kwasy tłuszczowe przesiąkają do światła przewodu pokarmowego, co daje uczucie bra-
ku głodu.
W czasie leczenia chorób cywilizacyjnych dietą głodówkową lub warzywno-owocową, występuje
utrata wagi i cofajÄ… siÄ™ choroby cywilizacyjne. Inne diety niskokaloryczne oparte na spo\
ywaniu białka w
postaci chudego mięsa, mleka i twarogu wywołują tak\
e efekt odchudzajÄ…cy, jednak\
e pozostajÄ… bez
wpływu na współistniejące choroby.
2. Dwuetapowe leczenie \
ywieniem
Leczenie chorób cywilizacyjnych. \
ywieniem jest dwuetapowe. Pierwszy etap o charakterze
oczyszczającym jest okresem, w którym zaleca się spo\
ywanie wyłącznie warzyw i owoców. Drugi etap
polega na wprowadzeniu na stałe zdrowego \
ywienia, które gwarantuje równowagę w organizmie i jego
dobrą kondycję. Pierwszy etap nie powinien być dla człowieka jednorazowym epizodem, do którego się
nie wraca. W okresie zdrowego \
ywienia zaleca się od czasu do czasu krótkotrwałe wstawki diety wa-
rzywno  owocowej, np. jeden tydzień tej diety w miesiącu lub post o chlebie i wodzie np. dwa razy w
tygodniu.
Czas kuracji zale\
y od zaawansowanej choroby i współpracy pacjenta. Najlepsze wyniki uzyskuje
się po sześciu tygodniach diety warzywno - owocowej. Mo\
na stosować tak\
e krótkie kuracje, przeplata-
jÄ…c je okresami zdrowego \
ywienia.
W czasie kuracji zaleca siÄ™ spo\
ywać warzywa ubogie w substancje od\
ywcze takie jak: korze-
niowe (marchew, buraki, seler, rzodkiew, pietruszka, chrzan), kapustne (kapusta biała, włoska, kalafior),
cebulowe (cebula, czosnek, pory), dyniowate (ogórki, zwłaszcza kiszone, kabaczek, dynia), liściaste (sa-
łata, seler naciowy, zioła przyprawowe), psiankowate (pomidor, papryka), owoce (jabłka, grapefruity,
cytryny). Nie nale\
y spo\
ywać zbó\
, orzechów, ziemniaków, strączkowych, chleba, mleka, oleju, mięsa,
ani słodkich owoców. Są zbyt od\
ywcze, hamują utratę wagi ciała, co jest równoznaczne z zahamowa-
niem procesów spalania własnych złogów tłuszczu i zwyrodniałych tkanek.
Jednym z częstszych błędów kuracji jest dodatek do diety warzywnej pokarmów wysokood\
yw-
czych jak mleko, olej, masło, co przerywa od\
ywianie wewnętrzne. Poniewa\
od\
ywianie zewnętrzne jest
wówczas niewystarczające, więc mo\
e dojść do szeregu niedoborów pokarmowych i braku ustępowania
chorób cywilizacyjnych.
Nie nale\
y pić mocnej herbaty, kawy, alkoholu, ani palić papierosów.
Warzywa zaleca siÄ™ spo\
ywać w postaci surówek, soków, warzyw duszonych i zup gotowanych na
wodzie bez tłuszczu. Ilość pokarmów jest dowolna, zwa\
ywszy, \
e po kilku dniach diety znika uczucie
głodu, co sprzyja ograniczeniu ilości spo\
ywanych pokarmów."
Przykładowy jadłospis:
Na śniadanie: szklanka soku pomidorowego lub jabłkowego, marchwiowego, słaba, niesłodzona
herbata i 2 jabłka.
Na obiad: zupa jarzynowa, kilka surówek, ugotowany burak, ogórek kiszony, sałata, bigos z kapu-
sty i pomidorów na ciepło.
Na kolację: herbata ziołowa, jabłko.
W przypadku nietolerancji pokarmów surowych zaleca się początkowo kilka dni postu o wodzie
lub soku np. marchwiowym, następnie warzywa gotowane i stopniowe wprowadzanie surówek.
W razie wzdęć dodawać do pokarmów zmielony kminek z majerankiem, lub Raphacholin (sok z
czarnej rzodkwi). Zaleca siÄ™ codziennie spo\
ywać pokarmy zawierające bakterie kwasu mlekowego, np.
kiszone ogórki, kapustę, sok z kiszonych buraków oraz czosnek lub chrzan. Jedynie bakterie fermenta-
cyjne trawią błonnik. Czosnek i chrzan są zabójcze w stosunku do bakterii gnilnych i nie niszczą bakterii
fermentacyjnych.
W czasie kuracji nale\
y spo\
ywać zielone rośliny (pietruszka, sałata, koper, pokrzywa, kapusta) w
postaci soków, surówek: Rośliny te są z
ródłem m.in. dobrze przyswajalnego wapnia, co zapobiega od-
wapnieniu organizmu, chlorofilu dostarczajÄ…cego bezcennego magnezu i \
elaza. Wolno u\
ywać soli z
mikroelementami, gdy\
jarzyny prawie nie posiadajÄ… soli.
3. Przebieg kliniczny kuracji
Najtrudniejszym okresem kuracji warzywno - owocowej jest kilka pierwszych dni, kiedy to nastÄ™-
puje przestawienie przemian na tory spalania. Niekiedy odczuwa się osłabienie, głód, ból głowy. Do krwi
uwalniają się rozpuszczalne w tłuszczu toksyny (pestycydy, leki). Je\
eli nie przerywa siÄ™ kuracji, to po 2
 3 dniach wszystkie dolegliwości ustępują.
Wa\
nym problemem są wypró\
nienia, gdy\
szereg przykrych objawów, jak uczucie osłabienia czy
głodu, wtedy ustąpią. Jako pierwszy znak poprawy pojawia się lepszy sen, pogodniejszy nastrój i niespo-
tykana dotąd chęć do pracy. Zwiększa się tolerancja wysiłku, zmniejszają się bóle wieńcowe, stawowe,
chromanie, stopy stają się cieplejsze, przebarwienia troficzne skóry cofają się, ustępują obrzęki, pojawia
się wielomocz. Pot i mocz przybierają przykry zapach, zaś stolec traci przykrą woń.
Dieta warzywno - owocowa dostarcza zaledwie 400 kcal (a dieta zwykła ok. 2000 kcal), co przy-
wraca komórkom wra\
liwość na insulinę. Obni\
a się wówczas stę\
enie insuliny we krwi, zmniejsza siÄ™
zwrotne wchłanianie sodu w nerkach (dane z piśmiennictwa), co doprowadza do ustępowania wszystkich
chorób nale\
ących do zespołu X.
Normalizacja ciśnienia, podobnie, jak cofanie się cukrzycy, choroby wieńcowej następują samo-
istnie. Nale\
y wówczas stopniowo odstawiać leki, gdy\
w przeciwnym razie dojdzie do szeregu ubocz-
nych objawów polekowych, np. po Verospironie - mo\
e pojawić się obrzęk gruczołów piersiowych, po
moczopędnym Furosemidzie - mogą wystąpić zaburzenia elektrolitowe i lipidowe, po naparstnicy - nud-
ności, zaburzenia rytmu, po Encortonie - nasilenie trądziku, ciśnienia, po insulinie - niedocukrzenie itd.
Leki nale\
y redukować pod kontrolą lekarza.
W czasie kuracji mogą występować tzw. kryzysy ozdrowieńcze w postaci nasilenia niektórych
dolegliwości, które były w przeszłości, np. pojawia się ból stopy, która była złamana przed wielu laty,
szum w uszach z wieku dziecięcego, kiedy ktoś chorował na zapalenie uszu, zawroty głowy analogicznie
jak wówczas, kiedy przebył wstrząs mózgu, obrzęk dziąseł, bóle stawów, niedokrwistość, itp. Te objawy
zwykle ustępują samoistnie. Zdarza się, \
e po spo\
yciu mięsa ustępują kryzysy ozdrowieńcze (analogicz-
nie jak u narkomanów ustępują objawy pod wpływem narkotyku).
Procesy regeneracyjne zwyrodniałych kości i stawów trwają najdłu\
ej, bo od kilku miesięcy do
kilku lat. Zaobserwowano cofanie się przykurczów stawów w chorobie zwyrodnieniowej i reumatoidal-
nym zapaleniu stawów, ju\
po 6 tygodniach diety.
W czasie diety ustępuje stłuszczenie wątroby, \
ółć zawiera więcej kwasów \
ółciowych (antyka-
miczna), poprawia siÄ™ trawienie. Z moczem obficie wydalajÄ… siÄ™ sole (piasek).
Nie zaobserwowano ubocznych działań diety, poza osłabieniem. W moczu pojawia się przejścio-
wo aceton, który znika po wypiciu roztworu miodu lub spo\
yciu słodkich owo
Na podstawie badań własnych zaobserwowano, \
e w czasie diety warzywno  owocowej:
a) utrata wagi jest proporcjonalna do wagi wyjściowej: im wy\
sza waga wyjściowa, tym większa
jej utrata. Szczupli chudną po 2 tygodniach średnio 3- -4 kg, a otyli 4-6 kg. Pacjenci z nadwagą chudną
po 4 tygodniach - 8 kg, a po 6 tygodniach diety - 12 kg. Większa jest utrata wagi na dobę na początku
diety i wynosi 0,48 kg, zaÅ› po 4 tygodniach 0,4 kg, a po 6 tygodniach - tylko 0,28 kg;
b) u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca poziom cholesterolu całkowitego obni\
a siÄ™ po 6
tygodniach diety o 23%, LDL o 13%, trójglicerydów o 67%, zaś cholesterolu HDL początkowo obni\
a
się, a po 6 tygodniach wzrasta o 32%, co odpowiada przywróceniu gospodarki lipidowej do normy;
c) w przypadku przewlekłych infekcji bakteryjnych mo\
e wystąpić gorączka (ok. 4 dnia diety),
która ulegnie samoistnej normalizacji po 4 -6 dniach;
d) odczyn OB jeśli był wysoki ulegnie obni\
eniu ju\
po kilku dniach diety. W chorobach zapal-
nych OB po kilku dniach kuracji przejściowo podwy\
sza się, a następnie obni\
a;
e) poziom krÄ…\
ących kompleksów immunologicznych zachowuje się analogicznie jak OB: jeśli
był wysoki - obni\
y się, zaś niski  przejściowo wzrośnie, a następnie obni\
y siÄ™ (samoczyszczanie orga-
nizmu);
f) w przewlekłych zapaleniach wątroby podwy\
szona wyjściowo aktywność transaminaz oraz
auto przeciwciał ulega obni\
eniu ju\
po kilku tygodniach diety;
g) dieta pozwala na zmniejszenie (albo odstawienie) leków. Przykładowo: obni\
enie dawki
przyjmowanych przewlekle hormonów sterydowych nie wywoła zaostrzenia objawów choroby pierwot-
nej (astma, reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie wątroby), co najczęściej jest niemo\
liwe na diecie
normalnej;
h) powrót do poprzednio stosowanej diety mięsnej u pacjentów po kuracji jarzynowej powoduje
nawrót chorób wyjściowych.
Nie wskazane jest stosowanie tego rodzaju diety u kobiet w ciÄ…\
y, w zaawansowanych chorobach
wyniszczających jak: nowotwory, nadczynność tarczycy, w okresie przed operacją.
4. Przepisy diety warzywno-owocowej
1) Zestawy surówek:
- sałata, szczypior, koper, pomidor, seler naciowy, tarte jabłko, ogórek kiszony - wymieszać z wodą od
kiszonych ogórków, przyprawić zielem estragonu;
- marchew, seler, jabłko i sok z cytryny;
- marchew, jabłko, kapusta, cebula skropione kwasem mlekowym;
- marchew, jabłko;
- kapusta kiszona, cebula, lub szczypiorek, jabłko;
- burak gotowany, jabłko, cebula, sok z cytryny;
- kapusta kiszona, cebula, lub szczypiorek, jabłko;
- burak gotowany, jabłko, cebula, sok z cytryny;
- kapusta kiszona, marchew, jabłko, szczypiorek;
- ogórki kiszone, cebula;
- sałata z cytryną;
- kapusta biała (sparzona wrzątkiem) z jabłkiem, cytryną.
2) Zestaw soków:
- marchew, jabłka;
- marchew, burak;
- marchew, seler, pietruszka;
- seler, dynia, jabłka;
- pomidor, marchew, szpinak;
- pokrzywa, jabłka;
- kapusta, pietruszka zielona, marchew, jabłka itp.
3) Przepisy na inne dania:
- Zupa jarzynowa: marchew, seler, pietruszkę, por, cebulę pokroić i ugotować dodając pod koniec ły\
kÄ™
koperku i sól. Mo\
na zupę zmiksować, dodać majeranku, czosnku lub bazylii. Na bazie zupy jarzynowej
mo\
na ugotować barszcz, zupę ogórkową, pomidorową, kalafiorową, szczawiową, kapuśniak itp.
- Zupa z papryką: ugotować pokrojone jarzyny: paprykę, cebulę, czosnek, marchew, pomidory, seler,
por, pietruszkę, kapustę. Przyprawić solą i pieprzem.
Uwaga! Do zup nie dodawać mleka, śmietany ani tłuszczu.
- Bigos jarski: zalać wrzątkiem pokrojoną kapustę świe\
ą, lub kiszoną z cebulą i po 20 min dodać po-
krojone jabłka, przecier pomidorowy. Przyprawić kminkiem, majerankiem, liściem laurowym i solą.
- Leczo: pokrojoną cebulę ugotować w małej ilości wody, dodać surową paprykę, przecier pomidorowy
i gotować do miękkości. Przyprawić solą, cukrem i pieprzem.
- Leczo inne: do rozgotowanej cebuli dodać kabaczek lub dynię i surową paprykę oraz przecier pomi-
dorowy. Przyprawić solą i pieprzem.
- Dynia: pokroić na plastry, ugotować na parze, posypać solą, natką.
- Marchew: ugotować na parze, posypać koperkiem i solą.
- Burak gotowany: podać w plastrach na ciepło.
- Kalafior lub kapusta włoska - ugotować w osolonej wodzie.
- Sok z buraków kiszonych: 1 kg buraków, 2 1 wody, 3 ząbki czosnku, 1,5 1y\
eczki soli szarej, 2 Å‚y-
\
eczki cukru, skórka z chleba razowego. Po 3 dniach mo\
na pić na surowo lub u\
ywać do barszczu.
- Jabłka pieczone w folii.
- Mus jabłkowy: ugotować w małej ilości wody pokrojone jabłka i przetrzeć przez sito.
III
ZDROWE śYWIENIE
1. Wartość biologiczna pokarmu
W świetle współczesnej dietetyki największe znaczenie ma wartość biologiczna pokarmu, tzn.
oddziaływanie pokarmu na zdrowie. Mniejsze znaczenie przypisuje się wartości kalorycznej bądz
od\
yw-
czej (ilość białka, cukrów, tłuszczu).
Kryterium zdrowego pokarmu spełniają rośliny będące w stanie naturalnym, tzn. jak najmniej
przetworzonym, pochodzące z upraw biodynamicznych (bez sztucznych nawozów i bez chemii).
W 1991 roku został opublikowany Raport Lekarzy na Rzecz Odpowiedzialnej Medycyny w Ame-
ryce, który zrewolucjonizował naukę o \
ywieniu, uznajÄ…c za podstawÄ™ zdrowego \
ywienia 4 grupy po-
karmów: 1) pełne ziarna zbó\
(kasze, chleb razowy, mąka razowa, ziarno skiełkowane, płatki zbo\
owe,
ry\
brązowy, kukurydza), 2) rośliny strączkowe (fasola, groch, soja, soczewica), 3) warzywa, 4) owoce.
Pokarmy roślinne zawierają ogromne ilości mikroelementów, witamin, błonnika, enzymów i innych sub-
stancji czynnych biologicznie, co zapewnia ich doskonałe przyswajanie, sprawne oczyszczanie i regene-
rację organizmu. Nasz przewód pokarmowy jest przystosowany do trawienia \
ywego po\
ywienia roślin-
nego, o czym świadczy m.in. naturalna flora bakterii jelitowych rozkładających wielocukier roślinny 
celulozÄ™, a tak\
e obecność w ślinie enzymu trawiącego inny wielocukier roślinny  skrobię. Nale\
y dbać
o zachowanie właściwej flory bakteryjnej jelit, przez spo\
ywanie pokarmów kiszonych i bakteriobój-
czych (czosnek, chrzan).
Ziarno stanowi podstawowy pokarm człowieka ze względu na zawartość białka, zło\
onych wÄ™-
glowodanów, tłuszczów, witamin i substancji mineralnych w zrównowa\
onym, najodpowiedniejszym dla
człowieka stosunku. Po\
ywienie bazujące na pełnym zbo\
u zapobiega chorobom serca, nadciśnieniu,
cukrzycy, nadmiarowi cholesterolu, nowotworom, chorobom stawów, skóry i wielu innym.
W zdrowym \
ywieniu nale\
y eliminować z diety \
ywność oczyszczoną, taką jak: biały cukier,
mąkę, biały ry\
i sól. U\
ywać mąki razowej, niełuskanego ry\
u i szarej soli. Unikać spo\
ywania d\
emów,
ciast, czekolad, cukierków. Zastępować je owocami surowymi lub suszonymi (rodzynki, morele, jabłka,
gruszki, śliwki), czy nasionami (dyni, słonecznika, orzechów, wiesiołka). Oleje rafinowane  zastępować
tłoczonymi na zimno, gotowane mleko zastępować kefirem, jogurtem czy zsiadłym mlekiem.
śywność przetworzoną przez sma\
enie, wędzenie długie gotowanie, rafinowanie, pasteryzację,
sztuczne barwienie nale\
y eliminować. Produkty zawierające nadmierne ilości tłuszczów i białka lub
ubogie w błonnik i zło\
one węglowodany (mięso, nabiał) mogą być chorobotwórcze i nie są niezbędne w
zdrowym \
ywieniu.
Szczególnie nale\
y dÄ…\
yć do eliminacji mięsa zwierzęcego i jego przetworów. Ryby i nabiał spo-
\
ywać w ograniczonej ilości.
W zdrowym \
ywieniu nale\
y uwzględniać właściwe łączenie pokarmów. Szczególnie korzystne
połączenia stanowią zbo\
a z: warzywami, strączkowymi lub grzybami oraz warzywa z: nabiałem, tłusz-
czem, rybÄ…, zbo\
em. Wówczas uzupełniają się brakujące aminokwasy, co czyni białko roślinne pełnowar-
tościowym.
Nie nale\
y łączyć nabiału czy mięsa z produktami zbo\
owymi, ziemniakami, ani tłuszczem.
Rośliny strączkowe to bogate z
ródła białka. Wśród nich soja jest rośliną najbogatszą w białko,
gdy\
zawiera go dwukrotnie więcej ni\
mięso. Badania naukowe dowiodły, \
e zarówno białko, olej i le-
cytyny soi wykazują działanie antymia\
d\
ycowe.
W zdrowym \
ywieniu wa\
ny jest rytm spo\
ywania pokarmów. Ze względu na proces oczyszcza-
nia organizmu, który trwa do godziny 12.00, nale\
y spo\
ywać śniadanie dopiero około 12.00. Do tego
czasu mo\
na wypić sok, zjeść owoc. Pamiętać nale\
y, \
eby jeść surowe owoce i warzywa przed posiłka-
mi, wówczas roślinne enzymy trawienne ułatwiają trawienie przyjętych pokarmów.
Przykładowy jadłospis:
Na śniadanie: owoce, musli z jogurtem, razowe pieczywo z pastą roślinną czy twarogiem, herbata.
Na obiad: surówka z owoców, zupa jarzynowa z kaszą, strączkowymi i chleb razowy.
Na drugie danie: kasza lub makaron razowy i dwie albo trzy jarzyny (łączyć korzeniowe z liściowymi,
ogórek kiszony, kotlet z soi  jeśli w zupie nie było strączkowych) i sos grzybowy.
Na kolację: surówka z kiełków pszenicy z jabłkiem, razowe pieczywo z pastą pieczarkową i ryba w ja-
rzynach.
Jedynie naturalna, niskobiałkowa dieta warzywno  zbo\
owa zapewnia zdrowie i długowieczność.
2. Przepisy zdrowego \
ywienia
1) Surówki
Surówka z owoców: pokroić w kostkę jabłka, gruszki, pomarańcze, kiwi, banan. Dodać orzechy, sok z
cytryny.
Surówka mieszana: pokroić sałatę zieloną, pekińską, pomidory, ogórek kiszony (lub kapusta kiszona),
paprykÄ™, szczypior, rze\
uchę, koperek, natkę i kiełki sojowe. Wymieszać z sosem vinigrette.
Surówka z czerwonej kapusty: połączyć drobno pokrojoną czerwoną kapustę z 3 ły\
kami oleju tłoczo-
nego na zimno, sokiem z 1 cytryny i 1 Å‚y\
eczką soli. Dodać nieco pieprzu.
Sałatka jarzynowa z soją: pokroić gotowaną marchew, seler, pietruszkę, ogórki surowe, połączyć z ugo-
towaną soją, majonezem, przyprawić do smaku.
Muesli: zalać na noc 1 ły\
kę płatków owsianych (lub 1 ły\
eczkę płatków i 1 ły\
eczkÄ™ ziaren zbo\
owych)
z 3 Å‚y\
kami wody. Zmieszać 1 ły\
kÄ™ soku cytrynowego z 1 Å‚y\
ką słodzonego mleka skondensowanego,
dodać płatki, tarte jabłko, posiekane orzechy, świe\
o zmielone siemiÄ™ lniane. Mo\
na zamiast mleka u\
yć
jogurtu z miodem, a jabłka zastąpić innymi owocami surowymi, lub suszonymi.
Muesli z miodem (granola): wymieszać 2 szkl. pÅ‚atków owsianych z ź szkl. wiórek kokosowych, ½ szkl.
orzechów, ź szkl. rodzynek, ½ Å‚y\
eczki soli, 2 Å‚y\
kami miodu i ½ szkl. oleju. Piec w piekarniku na bla-
sze, kilkakrotnie mieszając (w temp. 180 stopni przez 20 min, następnie w temp. 130 stopni przez 45
min). Podawać z utartym jabłkiem.
2) Mleko roślinno  owocowe
Mleko sojowe: zalać ½ szklanki soi  2 szklankami zimnej wody na noc, przepÅ‚ukać i zmiksować sojÄ™ z
1 szkl. gorącej, przegotowanej wody, dodać następną szklankę wody i jeszcze raz zmiksować. Przecedzić
przez sitko z płótnem. Pozostałą suchą masę znowu zmiksować z 2 szkl. wody i przecedzić. Mleko zago-
tować 3 min. Doprawić miodem i solą. Przechowywać przez kilka dni w lodówce.
Mleko z mÄ…ki sojowej: 2 Å‚y\
ki mąki sojowej wymieszać z 1 szkl. przegotowanej wody i 1 ły\
eczkÄ… mio-
du.
Mleko sojowo  kokosowe: 1 szkl. soi uprzednio moczonej przez noc, przepłukać i podgotować 30 min z
3 szkl. wody i ½ szkl. wiórek kokosowych, nie dopuszczajÄ…c do gotowania. Odcedzić wodÄ™ i zmiksować
w proporcji na 1 szklankÄ™ soi  1 szklanka wody i 2 Å‚y\
ki miodu. Dodać 1 szkl. wody i 2 ły\
ki miodu.
Miksować do konsystencji śmietany i dodać jeszcze 2 szklanki wody. Czynność powtórzyć z pozostałą
ilością soi. Mleko mo\
na przecedzić przez gazę.
Mleko owsiano  kokosowe: gotować przez 15 min.: 1 i ½ szkl. wody, ź szklanki miodu, ½ szkl. pÅ‚at-
ków owsianych, ½ szkl. wiórek kokosowych i ½ Å‚y\
eczki soli. Następnie zmiksować do konsystencji
śmietany i dodać 2 szklanki wody. Mo\
na przecedzić przez gazę.
Zalewa bananowa: zmiksować 1 szkl. mleka sojowego, 1 banan i 1 ły\
kę wiórek kokosowych.
3) Dodatki do pieczywa
Masło niskocholesterolowe: ucierać świe\
e masło z olejem tłoczonym na zimno. Mo\
na dodać soku z
cytryny, ½ Å‚y\
eczki musztardy, szczypiorku, cebuli, czosnku, majeranku, estragonu, soli, pieprzu.
Pasta z fasoli lub soczewicy: ugotowaną fasolę lub soczewicę zmielić z cebulą zeszkloną na oleju i
czosnkiem, dodać 1 ły\
kę soku cytryny, vegetę, sól, posypać pietruszką.
Pasta z fasoli: ½ szklanki ugotowanej, zmielonej fasoli utrzeć z 4 Å‚y\
kami masła i 1 ły\
eczkÄ… majeranku.
Przyprawić solą, pieprzem. Mo\
na dodać upra\
onego, zmielonego siemienia lnianego. Podawać do kana-
pek z ogórkiem kiszonym.
Pasta z pszenicy, jęczmienia i soi: zmielona gotowana: pszenica, jęczmień, soja z cebulą zeszkloną na
oleju, sól, pieprz, majeranek, koncentrat pomidorowy. Mo\
na z połowy porcji usma\
yć kotlety.
Pasta z soi, lub pszenicy: zmieloną ugotowaną soję lub pszenicę z cebulą zeszkloną na oleju wymieszać
z ketchupem, lub koncentratem pomidorowym, sól, pieprz, ew. pokrojona łodyga selera, lub szczypiorek.
Pasta orzechowo  migdałowa: zmielić orzechy z migdałami, dodać rozgnieciony widelcem banan, ro-
dzynki, płatki owsiane, zarodki i otręby pszenne.
Pasta z pieczarek: cebulę zeszklić na oleju, dodać 40 dkg pokrojonych pieczarek i dusić. Zemleć w ma-
szynce, dodać ¾ szkl. ugotowanej kaszy gryczanej, jarzynkÄ™, sól, 1 Å‚y\
kę oleju i utrzeć na jednolitą masę.
Pasta z ziaren: wymieszać zmielone siemię lniane, zarodki pszenne, pokrojone orzechy, pestki słonecz-
nika, dyni, rodzynki, miód i utarte jabłko.
Pasta twaro\
kowa: twaróg wymieszać ze szczypiorkiem, pomidorem, rzodkiewką (ew. czarną rzepą),
paprykÄ…, jogurtem. Mo\
na te\
dodać kiszony ogórek.
Masło orzechowe: zmielić 20 dkg orzechów (ziemnych, włoskich, migdałów) w młynku na jednolitą
masę, dodać 2 ły\
ki oleju tłoczonego na zimno, 1 ły\
eczkÄ™ miodu, i szczyptÄ™ soli. U\
ywać do chleba ra-
zowego.
Twaro\
ek z owocami: wymieszać twaro\
ek z Å‚y\
kÄ… oliwy i 2 Å‚y\
kami świe\
o zmielonego siemienia
lnianego, 3 Å‚y\
kami wody, jabłkiem utartym, sokiem owocowym, solą. Posypać lekko wypra\
onymi płat-
kami zbo\
owymi.
Pasztet z soi: zmielić ugotowaną soję z pieczarkami uduszonymi na oleju i bułką namoczoną w wodzie.
Przyprawić solą, pieprzem, gałką, bazylią. Dodać nieco oleju i mąki sojowej. Piec na blaszce wyło\
onej
foliÄ… w temperaturze 250 stopni.
Pasztet z soczewicy lub grochu: 1 szklankę okruchów z razowego chleba namoczyć w ciepłej wodzie, 2
cebule i czosnek zeszklić na oleju, dodać odciśnięty chleb i dusić razem 15 min. Dodać zmieloną ugoto-
wanÄ… soczewicÄ™ (1 i ½ szkl.) lub groch, imbir, natkÄ™, sól. Piec w \
aroodpornym szkle 25 min.
Pasztet z pieczarek: 1,25 kg pieczarek i 2 cebule pokroić i podsma\
yć na oleju. Przepuścić przez ma-
szynkę z odciśniętą bułką, dodać \
ółtko, sól, pieprz i gałkę muszkatołową, utrzeć i dodać pianę z białka.
Upiec w natłuszczonej i wysypanej bułką tartą foremce.
4) Zupy
Zupa jarzynowa: jarzyny utrzeć i udusić na oleju, dolać wody, dosypać kaszy, przyprawić majerankiem,
czosnkiem, dodać mąkę rozmieszaną z mlekiem, ugotować. Na bazie zupy jarzynowej mo\
na przyrządzić
inne zupy, np. ogórkową, pomidorową, kalafiorową, barszcz itp.
Zupa jarzynowa z dynią: udusić na oleju cebulę, por, rzepę, marchew. Dodać pokrojoną w kostkę dynię,
zalać wodą, przyprawić solą, gałką muszkatołową i pieprzem. Po 15 minutach gotowania zagęścić grysi-
kiem, zmiksować, gotować jeszcze 10 minut.
Zupa z soczewicy: udusić czosnek z cebulÄ… na oleju z maÅ‚Ä… iloÅ›ciÄ… wody, dodać 10 szklanek wody, 2 i ½
szkl. soczewicy, utartą marchew, seler, przecier pomidorowy, przyprawić majerankiem, liściem lauro-
wym, solą, sokiem z cytryny, natką. Gotować 40 minut.
Zupa cebulowa: udusić 5 cebul na oleju z małą ilością wody, dodać 8 szklanek wody i 3 ły\
ki vegety.
Zagotować. Podawać z grzankami z razowego chleba.
Zupa z porów: ugotować pokrojone ziemniaki, dodać zrumienione na oleju pory, vegetę, sól, pieprz,
koper, 1 Å‚y\
kę śmietany. Zmiksować, podawać z chlebem razowym.
Zupa z pszenicy: namoczyć na noc ½ szklanki pszenicy, ugotować. WÅ‚oszczyznÄ™ zetrzeć na tarce, dodać
½ kg pokrojonych ziemniaków, zalać wodÄ…, dodać 3 Å‚y\
ki oleju, sól, ziele angielskie, liść laurowy, ugo-
tować, połączyć z pszenicą, dodać roztarty czosnek i natkę.
śur z razowej mąki: 10 czubatych ły\
ek razowej mÄ…ki (\
ytniej) zalać 1 i ½ szklanki wody, przykryć
podziurkowanym papierem i odstawić w ciepłe miejsce. Mieszać drewnianą ły\
kÄ… 2 x na dobÄ™. Zakiszony
\
ur wymieszać z wodą, dodać roztarty z solą czosnek, kminek i mieszając zagotować.
śurek z pieczarkami: ugotować wywar z włoszczyzny i cebuli  przecedzić. Wło\
yć pieczarki, pokro-
jone i podsma\
one na oleju, dodać liść laurowy, ziele angielskie. Gotować 10 min i wlać \
ur (na 1 litr
wody 0,5 litra \
uru), zagotować. Przyprawić roztartym czosnkiem z solą i pieprzem.
5) Zbo\
a ró\
ne
Pszenica lub \
yto gotowane: namoczyć na noc 1 szklankę zbo\
a w 3 szklankach wody i gotować 2-3
godziny (w szybkowarze 30 min), pod koniec dodać sól. Podawać np. z marchewką duszoną na oleju.
Kasza jęczmienna (pęczak) gotowana: 1 szklankę namoczyć na kilka godzin i ugotować z 3 szklankami
wody i szczyptą soli. Po 15 min zmniejszyć gaz i dogotować około godziny lub po 15 min gotowania
zawinąć garnek w gazety i koc i pozostawić na 2-3 godziny. Mo\
na podawać wymieszane z grzybami i
cebulą uduszonymi na oleju. Zamiast pęczaku mo\
na ugotować (razem) kaszę gryczaną z ry\
em.
Kasza gryczana gotowana: zagotować 3 szklanki osolonej wody, wsypać 1 szklankę kaszy gryczanej,
gotować kilka minut bez pokrywki, dogotować na małym ogniu 20-30 min pod przykryciem.
Soczewica gotowana: 1 szklanka moczonej kilka godzin w wodzie soczewicy gotować pół godziny w 2 i
½ szkl. wody z dodatkiem liÅ›cia laurowego, czÄ…bru, soli.
Ry\
brÄ…zowy gotowany: 1 szklankÄ™ ry\
u zalać 2 szkl. wody i gotować 1 godzinę. Pod koniec gotowania
osolić.
Pra\
one siemiÄ™ lniane: 25 Å‚y\
eczek siemienia upra\
yć na patelni z solą i krótko zmielić w młynku od
kawy. U\
ywać do posypywania kasz, płatków, placków, naleśników.
Kasza kukurydziana na słodko: 2 szklanki ugotowanej kaszy kukurydzianej (gotować 1 szklankę kaszy
z 3 szklankami wody i szczyptą soli) przeło\
yć do \
aroodpornego naczynia, przykryć utartymi jabłkami,
wymieszanymi z 3 Å‚y\
kami powideł śliwkowych i zapiec. Podawać posypane bakaliami.
Placki z mÄ…ki razowej: 2 szklanki mÄ…ki razowej (mo\
e być pszenna, \
ytnia, gryczana itp.) wymieszać z
1 jajkiem (białkiem), szczyptą soli i wodą, \
eby powstało dość gęste ciasto. Sma\
yć na oleju.
Placuszki z płatków owsianych i jarzyn: udusić na oleju utarty seler, cebulę, por, dodać 1 szklankę
pÅ‚atków owsianych, ½ szklanki mleka i jeszcze podgotować. Uformować placuszki 1 cm gruboÅ›ci, zanu-
rzać w jajku i bułce tartej. Upiec w piekarniku na wysmarowanej olejem blasze.
Bliny z mÄ…ki gryczanej i pszennej razowej: 2,5 dkg dro\
d\
y rozpuścić w szklance ciepłego mleka, do-
dać 1 ły\
eczkę cukru i zostawić na 15 min \
eby urosÅ‚y. Wymieszać z 1 i ½ szklanki mÄ…ki gryczanej i 1 i
½ szklanki mÄ…ki pszennej razowej, dodać \
ółtko, 2 dkg masła, szczyptę soli, rozpuszczone dro\
d\
e, 2
szklanki mleka, zostawić w ciepłym miejscu na 2 godziny. Dodać pianę, usma\
yć na oleju bliny grubości
ok. pół cm. Podawać z surówkami, pastami.
Makaron z pszennej mÄ…ki razowej: lekko przesiać 3 szklanki mÄ…ki razowej, dodać 1 jajko, ¾ szkl. wo-
dy i szczyptę soli. Zagnieść ciasto, cienko rozwałkować, pokroić w cienkie paseczki, przesypując mąką.
gotować we wrzącej, osolonej wodzie 15 min. Podawać z sosami, duszonymi jarzynami, przecierem po-
midorowym, grzybami.
6) Zbo\
a z warzywami
Groch gotowany z pszenicÄ…: namoczone poprzedniego dnia w osobnych naczyniach groch (1 szkl.) i
pszenicÄ™ (½ szkl.) ugotować razem w 4 szklankach wody, nastÄ™pnie dodać sól.
 Risotto z kaszy gryczanej: udusić na oleju pokrojoną cebulę z roztartym z solą czosnkiem, groszkiem
zielonym, marchewką, przeło\
yć do garnka, wsypać 2 szkl. kaszy gryczanej, dusić przez chwilę, zalać
wrzącą wodą i dogotować na płytce ok. 20 min.
Gołąbki z ry\
em i pieczarkami: ugotować na małym ogniu 1 szklankę ry\
u brÄ…zowego, zalewajÄ…c go 2
szklankami zimnej wody, z szczyptÄ… soli (ry\
brązowy gotować 1 godzinę, a biały 30 min). Pokrojone
pieczarki udusić z cebulą i olejem. Wymieszać z ry\
em, dodać jajko (lub białko), pieprz, sól. Kłaść na
liściu kapusty (uprzednio wło\
onym do wrzątku), zwinąć, uło\
yć w rondlu na liściach kapusty, zalać
wrzącą, osoloną wodą, posypać majerankiem, dodać vegety, gotować do miękkości. Podawać z sosem
pomidorowym.
Gołąbki z ry\
em i soczewicą: ugotować soczewicę, zmielić przez maszynkę, połączyć z ugotowanym
brÄ…zowym ry\
em, zeszkloną cebulą, przyprawić majerankiem, solą, pieprzem, dodać jajko (lub białko) i
nadziewać gołąbki jw.
Bigos: ugotować grzyby suszone (namoczone na noc) i posiekać. Kapustę kiszoną ugotować z liściem
laurowym. Pokroić kapustę włoską, zaś marchew i pietruszkę utrzeć na tarce i udusić na oleju. Cebulę
pokroić i udusić osobno. Dodać namoczone i pokrojone suszone śliwki. Połączyć wszystkie składniki i
udusić kilka minut. Doprawić sosem sojowym, kminkiem, majerankiem i papryką.
Omlet z pÅ‚atków owsianych: 1 szklankÄ™ pÅ‚atków owsianych zalać na 2 godz. 1 i ½ szkl. wody. CebulÄ™ i
marchew pokroić, wymieszać jarzyny z namoczonymi płatkami, pra\
onym siemieniem lnianym, posolić.
Sma\
yć ciasto na rozgrzanym oleju.
7) Pierogi
Pierogi razowe: do garnka z 1 szklankÄ… gorÄ…cej wody wsypać 1 i ½ szkl. mÄ…ki pszennej razowej (drobno
zmielonej i przesianej), wymieszać i pozostawić na kilka godzin. Dodać jajko, 1 ły\
kÄ™ oleju, roztarty
ziemniak, wymieszać. Dodać 2 ły\
ki mÄ…ki kukurydzianej i ½ szkl. mÄ…ki pszennej razowej i zagnieść cia-
sto. Wałkować, wykrawać krą\
ki szklanką, napełniać farszem, gotować we wrzącej, osolonej wodzie.
Farsz z kaszy i grzybów: cebulę udusić na oleju, połączyć z pieczarkami, dodać ugotowanej kaszy gry-
czanej i jęczmiennej. Przyprawić pieprzem i tymiankiem.
Farsz z kapusty kiszonej z grzybami: ugotować 0,5 kg kiszonej kapusty w małej ilości wody, poddusić
na oliwie i dodać 2 dkg suszonych grzybów (uprzednio namoczonych na noc, ugotowanych i uduszonych
na oleju z cebulą). Doprawić solą, pieprzem i tymiankiem.
Farsz z owoców: nadziewać pierogi jagodami, czereśniami, śliwkami przesypanymi tartą bułką razową.
8) Kotlety ze zbó\
i innych roślin
Kotlet z soi: zmielić zeszkloną na oleju cebulę, z namoczoną w wodzie bułką i z 25 dkg uprzednio namo-
czonej (na noc) soi. Dodać jajko, majeranek, sól, ły\
kę mąki ziemniaczanej. Wymieszać, obtaczać kotle-
ciki w bułce tartej i sma\
yć. Podawać z surówkami.
Kotlet z soi, pszenicy i pieczarek: zmielić uprzednio namoczoną i ugotowaną soję i pszenicę, dodać ze-
szklone na oleju pieczarki, majeranek, pieprz, sól, białko jajka, obtaczać w sezamie i sma\
yć.
Kotlety z soi i soczewicy: ugotować 1 szklankę soi (uprzednio namoczonej na noc). Ugotować te\
1
szklankę soczewicy z 2 marchewkami. Soję i soczewicę zmielić. Proteinę sojową zalać na 20 min gorącą
wodą. Udusić cebulę na oleju. Połączyć pokrojoną drobno proteinę z marchewką, cebulą, soją i soczewi-
cą, doprawić vegetą. Formować małe kotleciki, obtoczyć w bułce tartej i sma\
yć.
Kotlet selerowy: ½ szklanki pÅ‚atków owsianych zalać ciepÅ‚Ä… wodÄ… na 10 min, odcisnąć z wody i poÅ‚Ä…-
czyć z utartym grubo selerem, solą i usma\
yć jak placki ziemniaczane. Podawać z sosem pomidorowym,
pieczarkowym.
Kotlet z kaszy gryczanej z płatkami: ugotowaną kaszę połączyć z płatkami owsianymi namoczonymi
uprzednio w gorącej wodzie, dodać przetarty czosnek, cebulę zeszkloną na oleju, pieprz, majeranek. sma-
\
yć obtoczone w bułce tartej. Kaszę mo\
na zastąpić brązowym ry\
em.
Kotlety z kaszy gryczanej: ugotowaną kaszę gryczaną wymieszać z niewielką ilością mąki razowej,
wbić jajko, dodać natkę pietruszki, 2 ły\
ki posiekanej rze\
uchy, albo szczypiorku, uformować małe kotle-
ty, obtoczyć w mące i usma\
yć na gorącym oleju.
Kotlet z fasoli: zmielić ugotowaną fasolę, połączyć z płatkami uprzednio namoczonymi, z przetartym
czosnkiem, solÄ…, majerankiem, vegetÄ…, czÄ…brem. Mo\
na fasolę zastąpić ugotowaną pszenicą, soją lub gro-
chem.
Kotlety z pieczarek: udusić pokrojone pieczarki (pół kg) z cebulą na oleju, przepuścić przez maszynkę z
odciśniętą bułką, uprzednio namoczoną w mleku, dodać białko, sól, pieprz, zieleninę, wymieszać. Gdy
masa jest za rzadka, dodać bułki tartej. Formować kotlety, obtaczać w bułce tartej i sma\
yć na oleju.
Klopsiki z kiełkującej pszenicy: pszenicę zalać na 24 godziny letnią wodą, odcedzić i rozło\
yć na tacy,
na wilgotnej ściereczce, przykryć drugą. Dwa razy dziennie płukać nasiona wodą i rozkładać na tacy. Po
3 dniach, gdy uka\
ą się kiełki postawić w oświetlonym miejscu. Spo\
ywać, gdy osiągną długość 1,5 cm.
1 szklankę takiej pszenicy z 1 cebulą przekręcić przez maszynkę, dodać 1 szkl. zmielonych orzechów, 2
szkl. okruchów chleba razowego, sól i 3 ły\
ki oleju; oraz tyle mleka, by powstała gęsta jednolita masa.
Formować małe klopsiki i sma\
yć na oleju na złoty kolor.
9) Warzywa do kasz
Jarzyny duszone: jarzyny utarte udusić na oleju, dodając sól, pieprz, trochę mąki.
Jarzyny gotowane na parze: pokrojone jarzyny uło\
yć na durszlaku, poło\
onym na garnku z gotujÄ…cÄ…
wodą, lub w specjalnym garnku z podwójnym dnem i gotować do miękkości. Tak gotowane jarzyny za-
chowujÄ… witaminy i majÄ… lepszy smak ni\
gotowane w wodzie.
Soja z marchwią: połączyć ugotowaną soję, z ugotowaną na parze marchwią, zeszkloną na oleju cebulą,
przecierem pomidorowym. Przyprawić vegetą, gałką, solą, gotować. Posypać natką.
Kapusta kiszona: 2 kg kapusty poszatkować, wymieszać w kamiennym garnku z 3 dkg soli szarej, dodać
kminku, utartej marchwi, ugniatać a\
pojawi się sok. Przykryć ściereczką i talerzem i obcią\
yć np. butel-
ką z wodą. Po 3 dniach przebić kapustę do dna w kilku miejscach drewnianym kołkiem, ponownie
ugnieść.
Gulasz jarzynowy z grochem: 3 szkl. ugotowanego grochu zemleć. Przez 10 min poddusić jarzyny
(marchew, cebula, seler itp.) na oleju, dodać sól, przyprawy ziołowe, przetarty groch. Dusić a\
będą
miękkie. Posypać natką.
Proteina sojowa: zalać proteinę sojową gorącą zalewą z vegety na pół godziny i przyrządzać jak mięso
w postaci gulaszu, bigosu, kotletów z pieczarkami. Mo\
na te\
sporządzać z niej farsze.
Gulasz jarski: pokrojoną kapustę, seler, por, marchew, paprykę słodką i pietruszkę udusić na oleju.
Osobno udusić na oleju cukinię. Kostki proteiny sojowej zalać wrzącą wodą i gotować ok.15min i pod-
sma\
yć na oleju. Pieczarki udusić z cebulą. Wymieszać wszystkie składniki, dodać ostrą paprykę, prze-
cier pomidorowy, sól, trochę wody i gotować.
Soja w warzywach: cebulę zeszklić na oleju, dodać utarte jarzyny (2 cebule, 2 marchewki, 1 por, pół
selera), pół kabaczka pokrojonego w kostkę. Dusić do miękkości. Dodać ugotowaną soję, 4 pomidory.
Przyprawić do smaku ziołami.
Proteina sojowa z pieczarkami: gotować przez 15 min 15 dkg proteiny sojowej. Udusić cebulę z pie-
czarkami na oleju, połączyć z proteiną, dusić 10 min, przyprawić vegetą. Podawać z kaszą gryczaną lub
brÄ…zowym ry\
em.
Grzyby z cukiniÄ…: pokrojone grzyby (pieczarki, boczniaki) sma\
yć 4 min na oleju, połączyć z cukinią i
pokrojonymi pomidorami (bez skórki), lub przecierem pomidorowym, przyprawić solą, pieprzem, papry-
ką i zieleniną. Udusić. Podawać z kaszą gryczaną.
Leczo: udusić na oleju pokrojoną cebulę, dodać pokrojony kabaczek, paprykę, przecier pomidorowy,
czosnek,. Gotować do miękkości, przyprawić papryką w proszku, solą,  jarzynką , i ziołami (oregano,
cząber, majeranek, gałka muszkatołowa).
Flaczki z pieczarek: ugotować włoszczyznę, pokroić w paseczki. Pokrojone pieczarki z cebulą wło\
yć
do wywaru z włoszczyzny. Gotować 15 min. Dodać przypraw paprykę, ziele .angielskie, gałkę muszkato-
łową, majeranek, liść laurowy, pieprz, sól). Rozgrzać olej, dodać trochę mąki i wlać do grzybów, wymie-
szać. Podawać z razowym pieczywem.
Kapusta z pieczarkami: poszatkować białą kapustę i gotować w małej ilości wody. Dodać liść laurowy,
ziele angielskie, só1. Pieczarki pokroić i udusić z cebulą na oleju, wło\
yć do kapusty, dodać majeranku.
Gotować do miękkości. Dodać pomidory bez skórki, pokrojone w ćwiartki i utarte jabłka. Gotować 10
min, doprawić pieprzem i cząbrem.
Sałatka jarzynowa z soją: pokroić gotowaną marchew, seler, pietruszkę, ogórki surowe, połączyć z ugo-
towaną soją, majonezem, przyprawić do smaku.
Fasola gotowana: 1 szkl. fasoli namoczyć na noc w 2 szkl. wody i gotować. Pod koniec posolić.
Kutia: sparzyć ½ szklanki maku w gorÄ…cej wodzie, moczyć przez noc, odcedzić i zemleć w maszynce.
Połączyć z ugotowaną pszenicą, dodać miód, orzechy, rodzynki, suszone śliwki.
10) Warzywa nadziewane
Papryka nadziewana: udusić na oleju l szklankę warzyw: cebuli, marchwi, pietruszki. Przyprawić solą,
ostrą papryką, kminkiem. Warzywa zemleć i wymieszać z ugotowanym ry\
em brązowym. Wyjąć ze strą-
ków papryki nasiona i wypełnić farszem. Uło\
yć w szkle \
aroodpornym, wysmarowanym oliwą. Wlać
wody do ok. 2 cm. Piec w piekarniku.
Kabaczek nadziewany: obrać cienko kabaczek, przekroić wzdłu\
, wybrać mią\
sz i wypełnić farszem:
ugotowany ry\
brązowy z uduszonymi pieczarkami i ew. warzywami. Przyprawić solą, sosem sojowym i
pieprzem. Przykryć kabaczek drugą połową. Upiec w piekarniku w rondlu wysmarowanym oliwą.
Nadziewane ziemniaki: nakłuć widelcem i upiec ziemniaki w łupinkach, przekroić wzdłu\
i wyjąć ze
środka mią\
sz. Wymieszać mią\
sz z majonezem sojowym, duszonymi pieczarkami i cebulą. Dodać sól,
paprykÄ™. WÅ‚o\
yć nadzienie do skorupek, podgrzać i podawać z surówkami.
11) Sosy
Sos: zrumienić na patelni mąkę (bez tłuszczu). Rozgrzać na patelni olej, dodać mąkę rozmieszaną z wo-
dą, przyprawić vegetą, solą, pieprzem ziołowym. Do sosu mo\
na dodać przecieru pomidorowego.
Sos vinaigrette: wymieszać ½ szkl. oleju tÅ‚oczonego na zimno z 1/4 Å‚y\
eczki musztardy, ½ Å‚y\
eczki cukru,
1 Å‚y\
kÄ… soku z cytryny (lub soku z kapusty), szczyptÄ… pieprzu, solÄ…. Mo\
na dodać zioła (estragon, cząber,
bazylię), czosnek roztarty z solą, pastę pomidorową. _Sos pasuje do sałat mieszanych.
Majonez sojowy: zmiksować 1 szkl. ugotowanej, gorącej soi z 1 szkl. wody (ok. 5 min). Po ostygnięciu
dodać sól, proszek cebulowy, czosnek, miksując dolewać wolno olej sojowy, sok z cytryny.
12) Ryby
Ryba w jarzynach: w \
aroodpornym naczyniu uło\
yć pokrojone filety z ryby (np. dorsza, pstrąga)
uprzednio posolone i oprószone pieprzem. Na nich uło\
yć krą\
ki cebuli i marchwi. Przykryć pokrojonymi
plastrami ziemniaków, posypać koperkiem, kminkiem, pokropić octem winnym, posolić. Przykryć kapu-
stÄ… kiszonÄ…, paprykÄ…. Piec ok. 1 godziny w temp. 200 stopni.
Ryba pieczona w folii: filety z ryby osolić i przykryć utartą marchwią i cebulą. Doprawić koperkiem,
tymiankiem, pieprzem. Piec w piekarniku zawinięte w folii w temp. 180 stopni przez ok. 12 min.
13) Wypieki
Chleb razowy na zaczynie: na kilka dni odstawić w ciepłe miejsce zaczyn z 8 ły\
ek razowej mÄ…ki
pszennej i kilku Å‚y\
ek wody studziennej (bez chloru), przykryć gazą i 2 razy na dobę mieszać drewnianą
Å‚y\
ką. Gdy pojawią się bąbelki i zaczyn będzie lekko kwaśny, dodać 8 ły\
ek mąki, wymieszać i odstawić
na noc. Ciasto: przez 15 min zagniatać 1,2 kg razowej mąki pszennej (albo 90 dkg mąki pszennej i 30 dkg
\
ytniej) z l/4 Å‚y\
eczką soli szarej i zaczynem (odkładając cząstkę na następny raz), oraz ok. 2 szklankami
wody, dodawanej stopniowo. Odstawić ciasto zawinięte w wilgotną ściereczkę na 90 min w ciepłe miej-
sce. Następnie wyrabiać ciasto przez chwilę i przeło\
yć na 3 godziny do wysmarowanej olejem i wysy-
panej otrębami formy, \
eby urosło. Posmarować chleb jajkiem i posypać makie, kminkiem, siemieniem,
czy płatkami zbo\
owymi. Piec w nagrzanym do 220 stopni piekarniku przez 15 min, następnie zmniej-
szyć gaz do 170 stopni i piec jeszcze ok. 1 godzinę.
Wafle: wymieszać 1 fili\
ankę otrąb owsianych z 4 białkami jajek i 2 fili\
ankami chudego mleka, l Å‚y-
\
eczkÄ… proszku do pieczenia i 3 Å‚y\
kami oleju. Nagrzać waflownicę, wylewać ciasto do formy, piec ok. 5
min.
Bułeczki antycholesterolowe: zmieszać: 2 i 1/4 fili\
anki otrÄ…b owsianych, 1/4 fili\
anki siekanych orze-
chów i 1/4 fili\
anki rodzynek z 1 Å‚y\
eczkÄ… proszku do pieczenia i 1/4 fili\
anki miodu. Zmieszać 1/4 fili\
an-
ki chudego mleka z 2 białkami jajek, 2 ły\
eczkami oleju i dodać do otrąb. Piec w papierowych foremkach
15 - 17 min w 220 stopniach. Powinny być lekko wilgotne, ale nie mokre (sprawdzić wykałaczką). (Otrę-
by owsiane nale\
y miksować w mikserze do konsystencji mąki.)
Ciastka z płatków owsianych: zmiksować 5 ły\
ek miodu, 1/3 szk1. oleju, 3/4 szkl. wody, dodać 4 szkl.
pÅ‚atków owsianych, ½ szkl. rodzynek i ½ szkl. posiekanych orzechów. NakÅ‚adać Å‚y\
ką masę na natłusz-
czonÄ… blachÄ™ i piec 25-30 min w temp. 180°.
Bułeczki dro\
d\
owe: wymieszać 2 szkl. ciepłej wody i 3 dkg dro\
d\
y, 3 Å‚y\
ki miodu i ½ szkl. biaÅ‚ej mÄ…-
ki. Odstawić do wyroÅ›niÄ™cia na 15 min. Dodać 2 i ½ szkl. razowej mÄ…ki pszennej, 1 Å‚y\
kÄ™ zmielonych
orzechów i 1 ły\
kę rodzynek, wanilię, sól. Wysmarować olejem foremki, wkładać ciasto do 2/3 foremki i
piec 30 min w temp. 180°.
Przaśne podpłomyki: rozmieszać w 1 szklance wody 2 ły\
ki oleju i dodać stopniowo do mąki pszennej
razowej (1 szklanka). Zagniatać tak długo, a\
uzyska się bardzo elastyczne ciasto, rozwałkować cienko,
kroić w prostokąty, kłaść na natłuszczoną olejem rozgrzaną formę i piec w piekarniku z dwóch stron na
\
ółtobrązowy kolor (15 min).
Czapaty: rozmieszać mąkę razową z wodą i solą na dość miękkie ciasto. A
y\
kę ciasta obtaczać w mące,
rozpłaszczyć i piec w piekarniku z obu stron. Mo\
na dodać bakalie (wiórki kokosowe, orzechy, rodzyn-
ki).
Pizza razowa: 2 dkg dro\
d\
y rozpuÅ›cić w ½ szklanki letniego mleka, dodać szczyptÄ™ mÄ…ki i cukru, od-
stawić na 10 min, a\
uroÅ›nie. Zagnieść ciasto z 1 i ½ szklanki mÄ…ki pszennej razowej i 1 i ½ szklanki mÄ…-
ki \
ytniej razowej, pół ły\
eczki soli, 3 Å‚y\
ek oleju, majeranku, rozpuszczonych dro\
d\
y i ok. pół szklanki
wody. Odstawić na 10 min i powtórnie zagnieść, rozwałkować i przeło\
yć do posmarowanej olejem for-
my, zawijając brzegi ciasta. Kłaść na ciasto cebulę zeszkloną na oleju z ziołami (tymianek, rozmaryn,
bazylia, pieprz), pomidory bez skórki pokrojone w plastry, lub pieczarki uduszone z cebulą.
Przepisy pochodzą z piśmiennictwa podanego poni\
ej, a częściowo od pacjentów.
IV
OPISY PRZYPADKÓW
1. Agresywne zapalenie wÄ…troby
Chłopiec 17 lat. Od 1,5 roku przebywał w szpitalu z powodu agresywnego zapalenia wątroby. Le-
czony był du\
ymi dawkami hormonów sterydowych, oraz tzw. dietą wątrobową, tj. bogatą w mięso, mle-
ko, nabiał. Mimo leczenia utrzymywały się stale wysokie wartości transaminaz (enzymy wątrobowe, któ-
rych aktywność wzrasta w martwicy wątroby). Średnie wartości transaminazy alaninowej badane w od-
stępach co 2 miesiące były następujące: 567, 398, 231, 491, 277, 411, 316, 165, 810 j. Równie\
poziom
autoprzeciwciał utrzymywał się na wysokim poziomie i wynosił 2560. Powtórna biopsja wątroby wyka-
zała nasilenie aktywności procesu zapalnego wątroby.
Wobec zupełnej nieskuteczności leczenia, narastającej \
ółtaczki i pogłębiającej się śpiączki wątro-
bowej podjęto próbę leczenia kuracją warzywno - owocową, stopniowo odstawiając leki.
Obserwowano dramatycznie szybkie obni\
anie się transaminaz, które, badane co 2 dni wynosiły
następująco: 567, 166, 145, 125, 109, 107, 78 j. Poziom autoprzeciwciał obni\
ył się w tym czasie z 2560
do 360. Ju\
po 2 tygodniach chłopiec mógł opuścić szpital. Był pod stałą obserwacją ambulatoryjną. Sto-
sował często kuracje warzywno - owocowe, na zmianę ze zdrowym \
ywieniem. Czuł się dobrze. Zdał do
Wy\
szej Szkoły Muzycznej.
Po 1,5 roku aktywność transaminaz wynosiła 49 j. (norma), poziom autoprzeciwciał wynosił 20.
Obecnie mija 4 rok obserwacji. Czuje się świetnie. Wyniki badań laboratoryjnych są w normie. Studiuje,
koncertuje za granicą, jest stale na diecie wyłącznie roślinnej (bez nabiału).
2. Powikłania cukrzycy - utrata wzroku
Chory lat 52. Od wielu lat leczony insuliną z powodu cukrzycy, choruje równie\
na nadciśnienie,
ma częste bóle stawów, poziom cholesterolu wynosi 279 mg%. Przed 7 laty utracił wzrok, z powodu od-
klejenia siatkówek. Laseroterapia okazała się nieskuteczna. Przebył 6 - tygodniową kurację warzywno -
owocowÄ…. Poziom cholesterolu obni\
ył się do 180 mg%, insulinę zmniejszono z 26 j. do 6 j., ustąpiło
nadciśnienie i bóle stawów. Kontrolne badanie okulistyczne po 5 tygodniach wykazało brak wylewów do
gałki ocznej (poprzednio były codziennie). W tym czasie zaczął widzieć kontury przedmiotów np. ramy
okiennej, czepka pielęgniarki. Okresowo widział same kolory jak barwny dywan. Po dalszych 6 tygo-
dniach zdrowego \
ywienia i diety warzywnej (naprzemiennie) kontrola u okulisty wykazała, \
e widzi i
bezbłędnie czyta 4 rzędy liter na tablicy okulistycznej. Wzruszającym momentem było to, \
e mógł po raz
pierwszy zobaczyć swoją 7-letnią córkę, której dotąd nie widział. Dziś mija 1,5 roku i pacjent widzi. Przy
pomocy okularów mo\
e czytać.
3. Powikłania cukrzycy - gronkowcowe zapalenie kości
Pacjent lat 61, duchowny. Przed 12 laty przebył zawał serca, od niedawna wykryto cukrzycę. Wa-
\
ył 95 kg przy wzroście 167 cm. Trafił do szpitala z powodu ropnia prostaty, ropowicy lewego kciuka i
okolicy przedobojczykowej, które nacięto. Z ropy wyhodowano gronkowca złocistego. Doszło do zapale-
nia kości obojczyka oraz kręgów lędz
wiowych. Zastosowano 3-tygodniowÄ… kuracjÄ™ warzywno-owocowÄ…
uzyskując utratę 7 kg wagi ciała i normalizację poziomu cukru we krwi. Przerwano podawanie leków
przeciwcukrzycowych. Stosowano okresowo antybiotyki, Padmę (ziołowy immunomodulator), dietę wa-
rzywno-owocową. Obecnie minęły 4 lata obserwacji. Jest zdrowy.
4. Cukrzyca skojarzona z dną, hiperlipidemią, nadciśnieniem i otyłością
Pacjent lat 39. Przekazany został z poradni cukrzycowej, gdy\
mimo maksymalnej dawki insuliny
(100 j.) miał wysoki poziom cukru we krwi. Równie\
poziom trójglicerydów we krwi był rekordowo wy-
soki i wynosił 1315 mg%, przy normie 100mg%. Cholesterol był tak\
e bardzo wysoki (394 mg).
Od 4 miesięcy odczuwał zdrętwienie lewej ręki i miał du\
e bóle stawów rąk, łokci i kolan. Bóle
uniemo\
liwiały takie czynności jak trzymanie ły\
ki, czy przekręcenie kluczyka od samochodu. Od 7 lat
miał skazę moczanowa (dna) i liczne twarde guzki w okolicy przedramion, szyi, pleców. Miał te\
nadci-
śnienie tętnicze i mia\
d\
ycę zarostową kończyn dolnych. Z trudem wchodził na l piętro. Stopy były zim-
ne i jakby martwe. Dziąsła krwawiły i 2 zęby były rozchwiane.
Przebył 7 -tygodniową kurację warzywno - owocową, tracąc na wadze 19 kg (ze 1O3 do 84 kg, przy
wzroście 176 cm). W czasie kuracji miał zaburzenia statyki. Ju\
po 17 dniach kuracji ustąpiły: bóle sta-
wowe, krwawienia z dziąseł, oraz podskórne guzki. Poziom trójglicerydów obni\
ył się do 254 mg, a cho-
lesterol do 147 mg%. Po dalszych 2 tygodniach ustąpiła cukrzyca, zęby stały się mocne i przestały się
chwiać. Ciśnienie znormalizowało się. Cofnęły się zaburzenia neurologiczne, oraz poprawiło się ukrwie-
nie kończyn. Teraz mógł wbiec na 4 piętro bez zatrzymywania się.
Po upływie 31at pacjent powrócił do dawnej diety (mięso, ciastka, kawa) i wszystkie objawy po-
wróciły. Dołączyło się jeszcze zapalenie trzustki. Zastosowano ponowną kurację warzywną, uzyskując
cofnięcie wszystkich objawów. Obecnie czuje się dobrze, nie przyjmuje \
adnych leków, przestrzega za-
sad zdrowego \
ywienia.
5. Astma oskrzelowa, zatorowość płucna, niewydolność krą\
enia, choroba wieńcowa
Chory lat 73. Od 13 lat choruje na astmę oskrzelową. Przebył zawał serca przed 13 laty, a przed
rokiem zatorowość płucną. Obecnie trafił do szpitala z powodu zatrzymania krą\
enia. Był reanimowany.
Mimo 16 pobytów w szpitalach w czasie 10 lat i mimo du\
ej ilości przyjmowanych leków pacjent miał
nadal duszność napadową (astmatyczną), a ostatnio stałą, nasilającą się nocą, duszność sercową. Po przej-
ściu 50 m musiał zatrzymywać się z powodu bólów serca i duszności. Od 51at miał obrzęki.
Pacjent przebył 6-tygodniową kurację warzywno-owocową. Ju\
na drugi dzień kuracji duszność
zmniejszyła się, wystąpił wielomocz i obrzęki zaczęły ustępować. W 6 dobie wystąpiła biegunka, zaś w
11 dobie kuracji wystąpił napad duszności, który ju\
więcej nie powtórzył się. Obecnie mija pół roku
obserwacji. Czuje się świetnie, nie ma duszności, obrzęków, ani bólów serca. Mo\
e przejść 4 km po tere-
nie górzystym, bez zadyszki. W tym czasie schudł 28 kg. Wa\
ył 97 kg, a teraz 71 kg, przy wzroście 166
cm. Zauwa\
ył, \
e włosy stały się elastyczne, a były sztywne jak druty. Całkowicie ustąpiły bóle kręgo-
słupa i kolan, które odczuwał od 8 miesięcy przy zmianie pogody. Jest na diecie wyłącznie roślinnej. Nie
wymaga przyjmowania \
adnych leków.
6. Toczeń rumieniowaty, kamica nerkowa, cukrzyca
Chora lat 50. Od 30 lat choruje na toczeń rumieniowaty. Hospitalizowana była 28 razy. Stale przyjmuje
du\
e dawki hormonów sterydowych i ma wiele powikłań polekowych jak: cukrzycę, odwapnienie kości z
przebytym złamaniem kręgosłupa, nawracające i długotrwałe ropowice skóry, chorobę wieńcową i wrzo-
dowÄ… \
ołądka, nawracające infekcje. Ka\
da próba obni\
enia dawki hormonów wywołuje nasilenie go-
rączki, bólów stawowych i wykwitów na skórze rąk. Ostatnio nie mo\
e nawet poruszać się. Podjęto próbę
stopniowego odstawienia hormonów w trakcie 6-tygodniowej diety warzywno-owocowej.
Przebieg kuracji: w 2 dobie świąd skóry, w 11 dobie ból nerki, który trwał przez 4 dni. Od tego
czasu mocz byÅ‚ mÄ™tny, wydalaÅ‚a liczne sole. W 17 dobie wystÄ™puje gorÄ…czka 39,2°C i ból gÅ‚owy, lecz bez
bólów stawowych. Poprzednio ka\
demu stanowi podgorączkowemu towarzyszyły silne bóle stawów. W
tym czasie pojawiły się wykwity skórne na twarzy i ramionach, które uległy wygojeniu. Obserwowano
intensywne złuszczanie i regenerację nowej zdrowej skóry. Poprzednio skóra dłoni przypominała chro-
powatą tarkę. Grzybica paznokci cofała się w miarę wzrostu paznokci. Po 3 tygodniach odczuwała inten-
sywny zapach Ampicyliny, którą przyjmowała przed rokiem. Po 10 dniach temperatura była ju\
prawi-
dłowa. Cukrzyca ustąpiła. Kamienie nerkowe zostały wydalone jako piasek. Utrzymano małą dawkę
hormonów sterydowych, celem zastąpienia funkcji zniszczonych leczeniem nadnerczy. Dziś mijają 4 lata.
Pacjentka czuje się dobrze. Nie odczuwa bólów stawowych, nie ma cukrzycy, ani kamicy. Wykonuje
wszystkie czynności gospodyni domowej. Ściśle przestrzega diety wegetariańskiej.
7. A
uszczyca
Chora lat 42. Od 6 lat choruje na łuszczycę. Ma liczne, czerwone, łuszczące się plamy na rękach,
nogach, tułowiu. Ma te\
chorobę wrzodową dwunastnicy, chorobę wieńcową, nerwicę, chorobę zwyrod-
nieniową kręgosłupa, kamicę \
ółciową (po operacji), hemoroidy, paradontozę, straciła wszystkie zęby w
33 roku \
ycia. Jadła tłusto, du\
o mięsa, słodyczy, paliła papierosy. Wielokrotnie hospitalizowana, przyj-
mowała du\
o leków. Wystarczyła 4-tygodniowa kuracja warzywno - owocowa aby zmiany łuszczycowe
ustąpiły i do dziś (4 lata) nie powróciły. Ustąpiły równie\
nocne bóle \
ołądka i bóle stawów.
8. WrzodziejÄ…ce zapalenie jelita grubego
Chora lat 23, studentka medycyny. Od 3 lat choruje na wrzodziejÄ…ce zapalenie jelita grubego. Ma
niedokrwistość, biegunki z domieszką krwi i śluzu. Poniewa\
leczenie Salazopiryną było nieskuteczne,
więc je przerwała i zastosowała kilka dni kuracji sokowej (marchew), następnie 6-tygodniową dietę wa-
rzywno - owocową. Straciła na wadze 6 kg (z 62 do 56 kg, wzrost 167). Czuje się bardzo dobrze. Stolce
są codziennie, bez krwi i śluzu. Poprawiła się morfologia krwi: erytrocyty z 3,3 mln do 4,2 mln/mm3.
Minęło 3,5 roku obserwacji. Jest stale na diecie roślinnej i nie ma \
adnych dolegliwości.
9. Mia\
d\
yca zarostowa tętnic
Chora lat 61. Choruje na mia\
d\
ycę zarostową tętnic kończyn dolnych oraz szyjnych. Od 20 lat nie ma
tętna, ani ciśnienia na prawej, kończynie górnej, równie\
nie ma tętna na prawej tętnicy szyjnej i tętnicach
kończyn dolnych. Ma dr\
enia, parkinsonoidalne zwyrodnienie kręgosłupa, kamicę nerkową, nadkwasotę,
paradontozę, wszystkie zęby wypadły. Po przejściu 100 m bóle i drętwienie łydek i bioder trwające cały
dzień. Całe \
ycia była mięso\
erna i paliła papierosy. Zastosowano 6-tygodniową kurację warzywno -
owocową. Po 3 tygodniach kuracji lewa noga przestała boleć(bolały obie), stała się cieplejsza, Odczuwała
drÄ…\
enie wzdłu\
nogi. Mogła ju\
przejść bez bólu 200 m. Dr\
enia ciała była mniejsze. Wróciło tętno na
tętnicy szyjnej, oraz ciśnienie na prawej ręce (75/65 mmHg). Po 2 miesiącach ciśnienie na prawej ręce
było ju\
90/70, a na lewej 130/90. Utrzymywał się jeszcze ból prawej stopy. Po dalszych 2 miesiącach
mogła ju\
przejść 3 km, ustąpiły dr\
enia. Schudła 6 kg, zmarszczki wygładziły się. Jest na diecie ro-
ślinnej.
10. Reumatoidalne zapalenie stawów
Chora lat 58. Od 8 lat choruje na reumatoidalne zapalenie stawów. Od 3 tygodni le\
y, ma silne bóle sta-
wów, przykurcze, obrzęki. Ponadto ma anemię i infekcję moczową. Zastosowano leczenie dietą warzyw-
no - owocowÄ…. Ju\
po 2 tygodniach zmniejszyły się bóle, ustąpiły obrzęki i poprawiła się morfologia
krwi. Przykurcze stały się mniejsze, gdy\
mogła ju\
unosić ręce do góry; co było dotąd niemo\
liwe. Po 6
tygodniach ustąpiły przykurcze i bóle stawów. Cera stała się zdrowsza i młodsza. Cofnęły się tak\
e obja-
wy infekcji moczowej.
11. Nadciśnienie, otyłość, cukrzyca
Chory lat 55, lekarz. Od 20 lat ma nadciśnienie, a od 6 lat cukrzycę. Mimo leków ciśnienie było 215/115
mmHg. Wa\
y 105 kg. Po wysiłku łatwo się męczy, poci, ma napadowe kołatanie serca. Po 4 tygodniach
kuracji warzywno - owocowej schudł 11 kg, przestał się pocić, nie odczuwał głodu. Po 6 tygodniach stra-
cił 15 kg wagi. Ustąpiło nadciśnienie i cukrzyca. Stał się sprawniejszy, miał pogodniejszy nastrój. Ustąpi-
ła paradontoza i zęby przestały się chwiać. Skóra stała się bielsza, młodsza.
12. Porfiria póz
na skórna, mia\
d\
yca zarostowa, zwyrodnienia stawów
Chory lat 66, Od roku choruje na porfirię. Ma liczne, niegojące się pęcherze na rękach. Odczuwa bóle
łydek po przejściu 100 m, a tak\
e ma codziennie nad ranem kurcze łydek. Mały palec na prawej ręce jest
łukowato wygięty, wokół stawów rąk są guzki zwyrodnieniowe. Skóra twarzy jest niemal czarna, pokryta
licznymi zmarszczkami. Ma zawroty głowy, szum w uszach, po najmniejszym wysiłku ma zadyszkę. Do-
tÄ…d od\
ywiał się głównie mięsem, pił alkohol, palił papierosy. Zastosował 6 -tygodniową dietę warzywno
- owocową. Ustąpiły wszystkie zmiany skórne, skóra stała się jaśniejsza, zmarszczki częściowo wygładzi-
Å‚y siÄ™. Mo\
e teraz wejść na VIII piętro bez zadyszki i bez bólów łydek. Mały palec na ręce wyprostował
się, ustąpiły równie\
wszystkie guzki przystawowe. Nie odczuwa kurczów w łydkach. Poziom \
elaza
tkankowego (ferrytyna) obni\
ył się z 1224 do 260 ng/ml (norma), a kompleksy immunologiczne przekra-
czały normę 4-krotnie i spadły do zera. Poziom typowych dla tej choroby uroporfiryn obni\
ył się z 704
do 37 ug/l (norma).
13. Owrzodzenia podudzi, zakrzepowe zapalenie \
ył
Chory lat 23. Od 7 lat na rencie z powodu niegojących się owrzodzeń podudzia w przebiegu zakrzepowe-
go zapalenia \
ył. Po 3-tygodniowej kuracji warzywno-owocowej wszystkie, niegojące się dotąd rany za-
częły się goić, wytworzyły się strupki, które stopniowo odpadały. Ustąpiły zmiany zakrzepowe i cofnął
się obrzęk łydki. Od tego czasu nie odczuwa bólów. Zamierza wrócić do pracy i przerwać rentę.
Piśmiennictwo
Adam Cornelia: Zdrowe śniadania. Muslii inne. WDW.
Aleksandrowicz Julian, Irena Gumowska: Kuchnia i medycyna. Watra, 1978 r.
Bieler Henry G.: Po\
ywienie najlepszym lekarstwem. Polska Direct. 1993.
BÅ‚aszczyszyn Maja: Dieta \
ycia. Spar 1991.
BÅ‚aszczyszyn Maja: Jedzta co chceta. Rytm 1993_
Bustorf-Hirsh: Ciasta z mąki pełnoziarnistej: WDW
Calbom Cherie, Maureen Keane: Soki dla zdrowia. SPAR.
Demałowicz Anna, Grodecka Maria, Wiśniewska-Roszkowska Kinga: Polska kuchnia jarska. Propozycje
wegetariańskie. Inst. Wyd. Zw. Zawod. W-wa 1989 r.
Grodecka Maria: Zmierzch świadomości łowcy;Wszystko o wegetarianizmie. Vega. Katowice 1991.
Kowalewska Barbara: Kuchnia makrobiotyczna. Watra.
Kowalski Robert E.: 8-tygodniowa dieta antycholesterolowa. Cir 1989.
Kozakiewicz Halina, Pyszkowska Kazimiera: Z pieczarek i boczniaków. Prószyński i S-ka 1993.
Krok Morris: Owoce po\
ywienie i lekarstwo. SPAR.
Kuczek Marian: Przepisy wegetariańskie. Alterna.
Kunz Bircher Ruth: Kuchnia naturalna. SP AR 1992.
Kushi Michio i A veline: Wielka księga makrobiotycznego od\
ywiania i sposobu \
ycia. SPAR i Vega W-
wa 1991 r.
Meuller-Pawlak. Carolin: Naturalna kuchnia wegetariańska. y
ródła śycia 1992.
Ohsawa Georges: Makrobiotyka Zen. Sztuka odmładzania i długowieczności. Stow. buddyjskie Zen
"Czogie" w Polsce. Kraków 1985 r.
Schulz Jan, Edyta Uberhuber: Leki z bo\
ej apteki. Chrześć. Inst. Wyd. "Znaki Czasu", W-wa 1990.
Szyc Marianna: Gdy nie wiesz co gotować  dania Z warzyw i ziaren. Znaki Czasu 1990.
Åšwiderski Franciszek, Bytnerowicz Barbara, Paraska Wojciech, Zielawska Bo\
ena: Potrawy z roślin
strÄ…czkowych w naszej kuchni. PW Ekolog. 199O.
Tarnowski Jerzy: Zdrowie dla kazdego. śycie, od\
ywianie, medycyna. Ryt 1993.
Taylor Renee: Sekrety zdrowia plemienia Hunzów. Długie \
ycie i szczęście. SPAR.
Wiąckowski Stanisław K.: A, B, C makrobiotyki Zakład Wydawnictw Medycyny Naturalnej.
Wiśniewska-Roszkowska Kinga: Wegetarianizm; Wiedza Powszechna, W-wa 1987 r.
Wiśniewska-Roszkowska Kinga: Rewitalizacja i długowieczność. Ró\
d\
karz 1991 r.
Zemankowa Milada: Soja w naszej kuchni. SPAR.
Zielińska EI\
bieta: Dwa Å‚yki makrobiotyki. Kuchnia tania i zdrowa.
Spis treści
Wstęp
I ZAGADNIENIA WPROWADZAJ
CE
1. Zdolność organizmu do samoleczenia
2. Niewłaściwe \
ywienie jako czynnik chorobotwórczy
3. Charakterystyka chorób cywilizacyjnych
II KURACJA OCZYSZCZAJ
CA ORGANIZM
1. Uruchomienie samoleczących mechanizmów przez post.
2. Dwuetapowe leczenie \
ywieniem.
3. Przebieg kliniczny kuracji.
4. Przepisy diety warzywno-owocowej
1) Zestawy surówek.
2) Zestawy soków.
3) Przepisy na inne dania.
III ZDROWE śYWIENIE
1. Wartość biologiczna pokarmu.
2. Przepisy zdrowego \
ywienia.
1) Surówki.
2) Mleko roślinno-owocowe.
3) Dodatki do pieczywa.
4) Zupy.
5) Zbo\
a ró\
ne.
6) Zbo\
a z warzywami.
7) Pierogi.
8) Kotlety ze zbó\
i innych roślin.
9) Warzywa do kasz.
10) Warzywa nadziewane.
11) Sosy.
12) Ryby.
13) Wypieki.
IV OPISY PRZYPADKÓW
1. Agresywne zapalenie wÄ…troby.
2. Powikłanie cukrzycy - utrata wzroku
3. Powikłanie cukrzycy -gronkowcowe zapalenie kości.
4. Cukrzyca skojarzona z dną, hiperlipidemią, nadciśnieniem i otyłością.
5. Astma oskrzelowa, zatorowość płucna, niewydolność krą\
enia, choroba wieńcowa.
6. Toczeń rumieniowy, kamica nerkowa, cukrzyca.
7. A
uszczyca.
8. WrzodziejÄ…ce zapalenie jelita grubego
9. Mia\
d\
yca zarostowa tętnic
10. Reumatoidalne zapalenie stawów.
11. Nadciśnienie, otyłość, cukrzyca
12. Porfiria póz
na skórna, mia\
d\
yca zarostowa, zwyrodnienie stawów
13. Owrzodzenia podudzi, zakrzepowe zapalenie \
ył .
Piśmiennictwo.
Post stanowi formę ekspiacji za naruszoną sprawiedliwość. Apeluje ona do umysłu i serca. Prowadzi do
zrozumienia głodnych, dzielenia się z nimi posiadanym dobrem, pomaga w odzyskiwaniu zdrowia ciała i
ducha.
O znaczeniu postu uczy Ewangelia i doświadczenie wielu pokoleń. Potwierdza to tak\
e współczesna epo-
ka. Mimo wielkich zdobyczy w dziedzinie techniki, tak bardzo ludziom daleko do osiągnięcia prawdzi-
wego pokoju, którego egoistyczna konsumpcja zapewnić nie mo\
e.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Dąbrowska Ewa Przywracać zdrowie żywieniem
Dąbrowska Ewa Ciało i ducha ratować żywieniem
Dąbrowska Ciało i ducha ratować żywieniem
Rola antyoksydantów żywieniowych w stanie zdrowia i choroby
Rola antyoksydantów żywieniowych w stanie zdrowia i choroby(1)
Mężczyźni, żywienie i zdrowie (EUFIC)

więcej podobnych podstron