MateriaÅ‚y e-learning, rok akademicki 2012/2013 Posiadanie i prawa rzeczowe moje (meum esse aio) Res extra commercium Twoja (res tua) Triada form wÅ‚adania rzeczÄ… Iura in re aliena Prioprietas Possessio Formowanie siÄ™ prawa wÅ‚asnoÅ›ci Proprietas plena in re potestas Lepsze rei vindicatio uprawnienie do rzeczy legis actio sacramento in WÅ‚Ä…dztwo rem manus Przedmiot wÅ‚adztwa res podziaÅ‚y antyczne Res corporales res incorporales Res in commercio res extra commercium Res mancipi res nec mancipi Przedmiot wÅ‚adztwa res podziaÅ‚y wprowadzone w ius commune Res mobiles res immobiles corpora continua - universitas rerum Species genus Czym jest posiadanie? Stan faktyczny, stosunek faktyczny, który może mieć prawne znaczenie (funkcje posiadania): a) nabycie wÅ‚asnoÅ›ci (traditio, usucapio, ocupatio) b) ochrona posesoryjna c) dogodniejsza sytuacja procesowa Dwa elementy: corpus - obiektywny lub zewnÄ™trzny animus - subiektywny lub wewnÄ™trzny Possessio Possessio iusta causa Possessio Possessio detentio ad interdicta Possessio nie byÅ‚o chronione possesio vitiosa aut vi, aut clam, aut precario ab adversario adquisita possessio: corpus et animus - ale też solo animo: pastwiska zimowe i letnie, zbiegÅ‚y niewolnik - posiadanie spadku, potem posiadanie sÅ‚użebnoÅ›ci Üð quasi possessio, skÄ…d prawo powszechne - possessio iuris Nabycie i utrata posiadania Å›ð corpore et animo ð pierwotnie ð przeniesienie D. 41.2.3.19. Paulus libro quinquagensimo quarto ad edictum. Ilud quoque a veteribus praeceptum est neminem sibi ipsum causam possessionis mutare posse. Å›ð solo animo, zwane od czasów Bolonii: ð traditio brevi manu (vide 351 KC) ð constitutum possessorium (vide 349 KC) Interdykty posesoryjne tzw. possessio ad interdicta Interdicta: Å›ð adipiscendae possessionis ð quorum bonorum ð interdictum Salvianum Å›ð recuperandae possessionis - restytutoryjne Å›ð retinendae possessionis - prohibitoryjne Interdicta retinendae possessionis a) uti possidetis [do nieruchomoÅ›ci] Tak, jak teraz tÄ™ nieruchomość, o którÄ… toczy siÄ™ spór, ani siÅ‚Ä…, ani potajemnie, ani na podstawie precarium jeden od drugiego posiadacie, byÅ›cie tak nie posiadali; zakazuje użycia siÅ‚y! b) utrubi [do ruchomoÅ›ci] U którego z was obydwu ten czÅ‚owiek, o którego toczy siÄ™ spór, byÅ‚ ani siÅ‚Ä…, ani potajemnie, ani na podstawie precarium od drugiego, niech ten, u kogo przez wiÄ™kszÄ… część tego roku byÅ‚ krócej, wyda tamtemu; zabraniam użycia siÅ‚y! Possessio ad interdicta: Å›ð wÅ‚aÅ›ciciel posiadajÄ…cy Å›ð posiadacz w dobrej wierze Å›ð posiadacz w zÅ‚ej wierze Å›ð niektórzy detentorzy: ð depozytariusz sekwestrowy ð zastawnik, czyli wierzyciel zastawny ð prekarzysta ð emfiteuta ð superficjariusz ? wÅ‚asność ! dominium, proprietas Formy wÅ‚asnoÅ›ci Å›ð kwirytarna Å›ð bonitarna Å›ð quasi-wÅ‚asność gruntów prowincjonalnych Å›ð peregrynów Próby definicji Å›ð PeÅ‚ne i wyÅ‚Ä…czne prawo nad rzeczÄ…? Å›ð ius utendi Å›ð Wola wÅ‚aÅ›ciciela jest rozstrzygajÄ…ca Å›ð ius abutendi Å›ð WÅ‚asność nie prawo, lecz stosunek prawny Å›ð ius possidendi Å›ð Najogólniejsze aktualne i potencjalne wÅ‚adztwo (prawne) nad rzeczÄ… Å›ð ius fruendi Å›ð Analogia z suwerennoÅ›ciÄ… Å›ð ius disponendi Å›ð Najrozleglejsze potencjalne i aktualne prawo rzeczowe Próby definicji Triada uprawnieÅ„ wÅ‚aÅ›cicielskich: ius utendi, ius disponendi, ius fruendi (glosa) Prawo dowolnego dysponowania rzeczÄ… materialnÄ…, chyba, że ustawa tego zabrania (Bartolus de Saxoferrato Ograniczenia wÅ‚asnoÅ›ci 1. sensu largo: podatki, daniny, obowiÄ…zek Å›wiadczenia pracy 2. sensu stricto: nie pozwalajÄ… wÅ‚aÅ›cicielowi na wykonywanie jego wÅ‚adztwa w peÅ‚ni lub wbrew jego woli wÅ‚adztwa go pozbawiajÄ… a) staÅ‚e b) incydentalne yródÅ‚a ograniczeÅ„ wÅ‚asnoÅ›ci Å›ð zwyczaj Å›ð prawo sakralne Å›ð prawo publiczne - wzglÄ™dy ð sanitarne, ð komunikacyjne, ð budowlane; ð konfiskata. Å›ð prawo prywatne: ð prawo sÄ…siedzkie ð wÅ‚asne ograniczenia: prawa na rzeczy cudzej, najem, dzierżawa Nabycie wÅ‚asnoÅ›ci I. Pierwotne sposoby nabycia wÅ‚asnoÅ›ci 1. zawÅ‚aszczenie (occupatio) 2. nabycie pożytków (fructus) 1. z chwilÄ… odÅ‚Ä…czenia (separatio): wÅ‚aÅ›ciciel, posiadacz w dobrej wierze, emfiteuta 2. z chwilÄ… objÄ™cia (perceptio): użytkownik, usufruktuariusz, dzierżawca 3. nie jest pożytkiem od II wieku przed Chr. partus ancillae - należy do wÅ‚aÅ›ciciela niewolnicy 3. skarb (thesaurus) Pierwotne sposoby nabycia wÅ‚asnoÅ›ci 4. poÅ‚Ä…czenie rzeczy (accessio) accessio cedit principali superficies solo cedit 5. przetworzenie (specificatio) Sabinianie wÅ‚aÅ›ciciel materiaÅ‚u Prokulianie przetwórca media sententia czy rzecz daÅ‚aby siÄ™ przywrócić do postaci materiaÅ‚u? zasiedzenie usucapio longi temporis praescriptio res habilis, titulus, fides, possessio, tempus Nabycie pochodne wÅ‚asnoÅ›ci D. 50,17,54. Ulpianus libro quadragensimo sexto ad edictum. Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse haberet. KsiÄ™ga 46 de bonorum possessionibus: si tabulae testamenti nullae extabunt in iure cessio hereditatis D. 50,17,11. Pomponius libro quinto ad Sabinum. Id quod nostrum est sine facto nostro ad alium transferri non potest. Pochodne sposoby nabycia wÅ‚asnoÅ›ci 1. mancipatio wół 100 asów = 100 x 327 g. = 32,7 kg. 2 iugery ziemi = 11 000 asów = 3597 kg. 2. in iure cessio 3. traditio iusta causa traditionis Johann Apel (1486-1536) oddziela umowÄ™ zobowiÄ…zujÄ…cÄ… do przeniesienia wÅ‚asnoÅ›ci od sposobu jej nabycia Modele przeniesienia wÅ‚asnoÅ›ci w tradycji romanistycznej traditio Jest czynność umowÄ… faktyczna rzeczowÄ… Umowa Umowa o (titulus) + Zasada podwójnym wydanie abstrakcyjnoÅ›ci skutku (CC, (modus) (BGB) KC) (ABGB) rei vindicatio Legitymacja czynna: wÅ‚aÅ›ciciel nieposiadajÄ…cy Legitymacja bierna: a) w procesie legisakcyjnym: kontrawindykujÄ…cy b) w procesie formuÅ‚kowym: posiadacz (detentor?) c) za Justyniana nawet posiadacz fikcyjny Historia ochrony windykacyjnej: - legis actio sacramento in rem - per sponsionem - legis actio per iudicis postulationem - formula petitoria stÄ…d nazwa ochrona petytoryjna definitywne rozliczenie stron 1. roszczenia wÅ‚aÅ›ciciela z tytuÅ‚u pożytków, pobranych przez pozwanego a) posiadacz w dobrej wierze nabywaÅ‚ je na wÅ‚asność, ale od Dioklecjana i potem Justynian: obowiÄ…zek wydania owoców jeszcze nie zużytych b) posiadacz w zÅ‚ej wierze musiaÅ‚ wydać wszystkie owoce definitywne rozliczenie stron 2. przeciwroszczenia pozwanego z tytuÅ‚u poniesionych na rzecz nakÅ‚adów a) z tytuÅ‚u nakÅ‚adów podnoszÄ…cych wartość rzeczy, posiadaczowi w dobrej wierze przysÅ‚ugiwaÅ‚o prawo zatrzymania (ius retentionis), które mógÅ‚ wymusić zarzutem podstÄ™pu (exceptio doli) przeciw skardze windykacyjnej b) wszyscy posiadacze mieli poza tym prawo odÅ‚Ä…czenia nakÅ‚adów, okreÅ›lane porzymskim terminem ius tollendi oczywiÅ›cie o ile daÅ‚o siÄ™ to przeprowadzić bez uszkodzenia rzeczy; powód mógÅ‚ jednak wyÅ‚Ä…czyć to prawo oferujÄ…c odszkodowanie NakÅ‚ady wedle Bartolusa de Saxoferrato (1313/4-1357): Å›ð zwrot nakÅ‚adów koniecznych (impensae necessariae), podtrzymujÄ…cych wartość rzeczy - każdemu posiadaczowi, nawet zÅ‚ej wierze; Å›ð zwrot podnoszÄ…cych wartość nakÅ‚adów użytecznych (impensae utiles) tylko posiadaczowi w dobrej wierze; Å›ð zwrot nakÅ‚adów zbytkownych (impensae voluptuariae) o walorze jedynie estetycznym żadnemu. actio negatoria CELE: Å›ð stwierdzenie, że wÅ‚asność jest wolna od obciążeÅ„ Å›ð osiÄ…gniÄ™cie stanu rzeczy, jaki nastÄ…piÅ‚by w razie usuniÄ™cia naruszenia wÅ‚asnoÅ›ci już w chwili stwierdzenia sporu Legitymacja czynna: wÅ‚aÅ›ciciel posiadajÄ…cy, ale naruszany w swym prawie Legitymacja bierna: osoba, która roÅ›ci sobie prawo ciężar dowodu WÅ‚asność bonitarna? possessor ad usucapionem - in bonis Wobec rei vindicatio wÅ‚aÅ›ciciela może wystÄ…pić z exceptio doli albo exceptio rei venditae ac traditae JeÅ›li nabyÅ‚ non a domino, nie ma ochrony, bo podnoszÄ…c któryÅ› z wymienionych zarzutów spotka siÄ™ z replicatio iusti domini w prawie pretorskim: actio Publiciana Å›ð Marek niech bÄ™dzie sÄ™dziÄ…. JeÅ›li powód kupiÅ‚ i wydanego przez traditio posiadaÅ‚by rok tak, że niewolnik, o którego toczy siÄ™ spór, staÅ‚by siÄ™ jego wedle prawa Kwirytów (fictio), i o ile ten niewolnik na żądanie sÄ™dziego nie zostanie zwrócony powodowi, ile ta rzecz jest warta, tyle pieniÄ™dzy, sÄ™dzio Marku, zasÄ…dz od pozwanego na rzecz powoda; jeÅ›li siÄ™ nie okaże uwolnij. Ochrona wzglÄ™dna wobec gorzej uprawnionego exceptio iusti domini replicatio rei venditae ac traditae/exceptio doli Actio Publiciana a problem nabycia od osoby nieuprawnionej Å›ð Pytanie o dopuszczalność wyjÄ…tków od zasady nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet Å›ð - possession vaut titre (art. 2279 CC) Å›ð - par. 932 BGB i 169 KC spór pretendentów - kryteria pierwszeÅ„stwa Å›ð przy nabyciu rzeczy przez obie strony procesu od tego samego niewÅ‚aÅ›ciciela chroniony byÅ‚ zawsze nabywca, któremu rzecz wydano wczeÅ›niej Julian, Pomponius, Ulpian, bo niewÅ‚aÅ›ciciel, który już raz zbyÅ‚ rzecz, nie może dokonać nastÄ™pnej alienacji Å›ð nabycia od różnych niewÅ‚aÅ›cicieli kontrowersja: Neratius i tu opieraÅ‚ siÄ™ na zasadzie pierwszeÅ„stwa Julian uznawaÅ‚ pozycjÄ™ aktualnego posiadacza za lepszÄ…, niż powoda: melior causa possidentis quam petentis 1. sÅ‚użebnoÅ›ci 2. zastaw 3. emfiteuza 4. superficies 1. sÅ‚użebnoÅ›ci gruntowe 2. sÅ‚użebnoÅ›ci osobiste Zasady ustanawiania i wykonywania sÅ‚użebnoÅ›ci minimalizacja obciążeÅ„ wÅ‚aÅ›ciciela 1. SÅ‚użebność nie może polegać na dziaÅ‚aniu (servitus in faciendo consistere nequit) 2. Nie może być sÅ‚użebnoÅ›ci na sÅ‚użebnoÅ›ci (servitus servitutis esse non potest) 3. Nikt nie może mieć sÅ‚użebnoÅ›ci na wÅ‚asnej rzeczy (nemini lub nulli res sua servit) 4. SÅ‚użebnoÅ›ci należy wykonywać oglÄ™dnie (servitutibus civiliter utendum est) Dla sÅ‚użebnoÅ›ci gruntowych obowiÄ…zywaÅ‚y dodatkowo dwa wymogi: - sÄ…siedztwa gruntów (vicinitas) - i trwaÅ‚ej przyczyny (perpetua causa) sÅ‚użebnoÅ›ci SÅ‚użebnoÅ›ci gruntowe - iura praediorum Å›ð ZobowiÄ…zywaÅ‚y wÅ‚aÅ›ciciela nieruchomoÅ›ci do tolerowania (pati) wpÅ‚ywu na niÄ… ze strony osoby uprawnionej lub do powstrzymania siÄ™ od skÄ…dinÄ…d dopuszczalnych dziaÅ‚aÅ„ wÅ‚asnych (non facere). Å›ð Uprawnionym do sÅ‚użebnoÅ›ci gruntowej byÅ‚ każdoczesny wÅ‚aÅ›ciciel gruntu panujÄ…cego, czyli wÅ‚adnÄ…cego (praedium dominans), którego stosunek sÅ‚użebnoÅ›ci wiÄ…zaÅ‚ z każdoczesnym wÅ‚aÅ›cicielem gruntu obciążonego, czyli sÅ‚użebnego (praedium serviens). Å›ð charakter wieczysty, nie wolno byÅ‚o ustanawiać ich ani pod warunkiem rozwiÄ…zujÄ…cym, ani na czas okreÅ›lony SÅ‚użebnoÅ›ci wiejskie - iura praediorum rusticorum (1) iter, który uprawniaÅ‚ do przejÅ›cia lub przejazdu konno przez cudzy grunt, (2) actus czyli prawo przepÄ™du bydÅ‚a, (3) via, uprawniajÄ…ca do przejazdu wozem, (4) aquae ductus, pozwalajÄ…cy na prowadzenie wody przez cudzy grunt, (5) aquae haustus, uprawniajÄ…cy do czerpania zeÅ„ wody. res mancipi rzeczy niematerialne (res incorporales), ale ustanawiane przez mancipatio Powstanie sÅ‚użebnoÅ›ci Å›ð na gruntach italskich: mancipatio lub in iure cessio Å›ð na gruntach prowincjonalnych: pactionibus et stipulationibus, tzn. przez nieformalnÄ… umowÄ™ rzeczowÄ…, wzmocnionÄ… przyrzeczeniem ustanawiajÄ…cego, że ani on, ani jego dziedzice nie bÄ™dÄ… przeszkadzać w wykonywaniu sÅ‚użebnoÅ›ci (a) w prawie klasycznym wyÅ‚Ä…cznie przez czynność prawnÄ… (b) w póznym cesarstwie tzw. sÅ‚użebnoÅ›ci ustawowe: ustawa albo zwyczaj, np. ograniczenia wysokoÅ›ci wznoszonych budynków lub obowiÄ…zek tolerowania spÅ‚ywu wody z wyżej poÅ‚ożonego zasiedzenie zakazane przez lex Scribonia (ok. 50 r. przed Chr.), ale zasiedzeniu wolnoÅ›ci gruntu od sÅ‚użebnoÅ›ci (usucapio libertatis) 2 lata Ochrona sÅ‚użebnoÅ›ci Å›ð vindicatio servitutis Å›ð actio confessoria Legitymowany biernie: - wÅ‚aÅ›ciciel gruntu sÅ‚użebnego - każdy posiadacz, który przeszkadzaÅ‚ w wykonywaniu sÅ‚użebnoÅ›ci Jeżeli siÄ™ okaże, że Aulus Ageriusz ma prawo przechodu lub przejazdu przez grunt korneliaÅ„ski & Przy sÅ‚użebnoÅ›ciach o treÅ›ci negatywnej, np. servitus altius non tollendi: Jeżeli siÄ™ okaże, że Numerus Negidiusz nie ma prawa budowania ponad okreÅ›lonÄ… wysokość wbrew woli Aulusa Ageriusza & Marcianus w III wieku po Chr. proponuje podziaÅ‚ na sÅ‚użebnoÅ›ci gruntowe (servitutes praediorum) i osobiste (servitutes personarum) Użytkowanie (ususfructus) III w. przed Chr. Å›ð prawo używania cudzych rzeczy i pobierania z nich pożytków (ius alieni rebus utendi fruendi), jednak z zachowaniem substancji rzeczy (salva rerum substantia); Å›ð można odstÄ…pić odpÅ‚atnie lub darmowo tylko faktyczne wykonywanie; Å›ð nie można pogarszać, ale oczywiÅ›cie można polepszać kondycjÄ™ rzeczy, byleby zachować jej przeznaczenie. senatus consultum wydane przed 33 r. po Chr. pozwala użytkować caÅ‚y majÄ…tek, stÄ…d quasi ususfructus pieniÄ™dzy i innych rzeczy zużywalnych (zwany w prawie powszechnym ususfructus irregularis, a we współczesnym prawie cywilnym użytkowaniem nieprawidÅ‚owym) Emfiteuza - dzierżawa wieczysta Å›ð w czasach republiki dziedziczna i zbywalna dzierżawa gruntów prowincjonalnych, gminnych i paÅ„stwowych (od czynszu - vectigal zwane agri vectigales) pretor przyznaÅ‚ dzierżawcom wieczystym ochronÄ™ posesoryjnÄ… w postaci interdyktu uti possidetis oraz wzorowanÄ… na windykacji skutecznÄ… przeciw wszystkim skargÄ™ in rem Å›ð III/IV w. po Chr. hellenistyczna forma dzierżawy wieczystej, zwana emfiteuzÄ… Å›ð cesarz bizantyjski Zeno w 480 r. Uznaje emfiteuzÄ™ za zbywalne, dziedziczne i podlegajÄ…ce zastawowi ius emphyteuticarium: prawo do korzystania z cudzego gruntu Superficies - prawo zabudowy Å›ð Zbywalne i dziedziczne prawo do powierzchni. Å›ð WÅ‚aÅ›ciciel pobieraÅ‚ umiarkowany czynsz roczny, zwany na gruncie gminnym vectigal, a na prywatnym solarium. Å›ð Stanowisko prawne superficjariusza byÅ‚o podobne do stanowiska emfiteuty, tyle że o zbyciu swego prawa nie musiaÅ‚ zawiadamiać wÅ‚aÅ›ciciela, któremu nie przysÅ‚ugiwaÅ‚o prawo pierwokupu. Å›ð Ochrona: posesoryjna - interdykt de superficiebus; przyznawano od przypadku do przypadku rzeczowÄ… skargÄ… petytoryjnÄ… in factum, a nawet przy kupnie prawa zabudowy od niewÅ‚aÅ›ciciela skargÄ… publicjaÅ„skÄ… .