Zapraszamy na łamy! O pożytkach płynących z czytania Amerykański psychoanalityk Bruno Bettelheim dowodził, że baśń jest dla dziecka nieocenioną pomocą w rozwiązywaniu nieuświadomionych proble- mów. Dziecko, zanim nauczy się myśleć abstrakcyjnie, poznaje świat głównie dzięki swojemu doświadczeniu. Baśń dostarcza mu więc użytecznej wiedzy, jak skutecznie radzić sobie z różnymi życiowymi sytuacjami. Ale baśnie z powodzeniem można wy- korzystywać również w pracy dydaktycznej ze starszymi dziećmi ( Cudowne i pożyteczne). Do tego numeru dołączamy płytę z nagraniem trzech baśni Hansa Christiana Andersena w przekładzie Bogusławy Sochańskiej i w wykonaniu Jerzego Stuhra. Do każdego z nagranych utworów został opracowany scenariusz lekcji ( dział Scenariusze). Mamy nadzieję, że zarówno nagrania, jak i scenariusze pozwolą Państwu w pełni wykorzystać edukacyjny i wychowawczy potencjał ukryty w baśniach genialnego Duńczyka, którego dwusetną rocznicę urodzin obchodziliśmy w mijającym roku. Rok Andersenowski zaowocował w Polsce wydaniem 29 baśni przetłumaczonych po raz pierwszy bezpośrednio z języka duńskiego ( Nowe baśnie Andersena). Do tej pory Andersen był tłumaczony przede wszystkim z języka angielskiego, niemieckiego i francuskiego i, jak pisze Bogusława Sochańska, tłumaczenia te aż roiły się od przekłamań i nieścisłości, co w konsekwencji doprowadziło do tego, że Andersen został zamknięty w dziecięcym pokoju . A jak dowodzi autorka nowego przekładu, duński baśniopisarz miał ambicję pisać przede wszystkim dla dorosłych czytelników ( Andersen nie tylko dla dzieci). Terapeutyczne właściwości mogą mieć nie tylko baśnie, ale również inne utwory literackie, i to niekoniecznie takie, które powszechnie się uważa za arcydzieła ( Czy książki mogą leczyć?). Świetne efekty, na przykład w nauce zasad ortograficznych, może przynieść także czytanie połączo- ne z kolorowaniem w wyrazach liter, których pisownia sprawia nam trudność ( Rz w kolorze blue). Tak więc nie trzeba chyba nikogo przekonywać, że pożytków z czytania jest bez liku. I nieko- niecznie trzeba czytać książki. Wiele zalet, jak przekonuje znany rysownik Henryk Sawka, ma również czytanie gazet. Można się z nich na przykład dowiedzieć, jaką książkę warto przeczytać... ( Wymyśliłem wzór na scs). Życzę przyjemnej lektury! Paweł Mazur redaktor naczelny Między nami polonistami SPIS TREŚCI Czasopismo dla nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów Adres redakcji: Opinie al. Grunwaldzka 413 PrzePiS na edukację . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 80-309 Gdańsk tel. (58) 340 63 07 Rz w kolorze blue. Rozmowa z Lesławem Furmagą, fax (58) 340 63 21 twórcą Kolorowej Ortografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Dział sprzedaży: Bogusława Sochańska: Andersen nie tylko dla dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 tel. (58) 340 63 60 Czy książki mogą leczyć? Rozmowa z dr Iwoną Zachciał, biblioterapeutką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Adres do korespondencji: Między nami polonistami Tatiana Witkowska: Cudowne i pożyteczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 skr. poczt. 59 80-876 Gdańsk 52 e-mail: mnp@gwo.pl Scenariusze Marta Las: Baśń o rezolutnym Jasiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Redaktor naczelny: Paweł Mazur Joanna Piasta-Siechowicz: Ratować, co najlepsze! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Lidia Kozuba: Dlaczego cesarz jest nagi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Wydawca: Gdańskie Wydawnictwo Tatiana Witkowska: Książę nie chce już księżniczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Oświatowe sp. z o.o. al. Grunwaldzka 413 Joanna Piasta-Siechowicz: Zobacz! Tak jak w baśni... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 80-309 Gdańsk KRS 0000125773 Aleksandra Stawiszyńska: Jak rozpoznać imiesłów przymiotnikowy? . . . . . . 22 przy Sądzie Rejonowym Załączniki do scenariuszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 wGdańsku Redaguje kolegium: Nauczyciel ma pomysły Jacek Foromański Anna Herzog Zofia Pieńkowska: Zostań ekspertem od Andersena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Paweł Mazur Weronika Lewandowska: 100 zastosowań grzebienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Aleksandra Stawiszyńska Tatiana Witkowska Lesław Furmaga: Ćwiczenia Ortofrajdy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Judyta Śliwińska: Kim jestem? Co czuję? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Projekt graficzny: Iwona Kuzioła-Duczmal Godzina wychowawcza Projekt okładki: Sławomir Kilian Małgorzata Firsiof: Nauczmy dzieci wartości (2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Ilustracje: Psychologia w szkole Sławomir Kilian Hubert Czemierowski: Jak hartuje się grupa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Zdjęcia: Leszek Jakubowski Poradnia językowa Helena Kajetanowicz: Dlaczego rozszalała burza szła do lasu? . . . . . . . . . . . . 40 Skład systemem TEX: Lech Chańko Edward Auczyński: Kredyt Bank czy Bank Kredytowy ? . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Druk i oprawa: Czytelnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Normex, Gdańsk Redakcja zastrzega sobie pra- Dzwonek na przerwę wo skracania i redagowania nadesłanych tekstów. Wymyśliłem wzór na scs. Rozmowa z Henrykiem Sawką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 opinie Rz w kolorze blue Rozmowa z Lesławem Furmagą, twórcą systemu dydaktycznego Kolorowa Ortografia Ortofrajda Na czym polega stworzona przez Pana me- przykład z upraszczaniem ułamków. Zacząłem toda nauczania zasad ortograficznych? więc szukać sposobów, jak rozwiązać te proble- my. Któregoś razu, wracając ze szkoły, zobaczy- Ortofrajda nie uczy reguł ani zasad! Podstawą łem na ulicy szyld: Rzemieślnicy i kupcy . Wy- systemu jest barwny zapis słowa, a mówiąc do- raz rzemieślnicy wyraznie się odznaczał, bo kładniej tych liter i połączeń literowych, któ- był napisany na granatowym tle. Kilka dni póz- rych pisownia sprawia uczniom najwięcej pro- niej ten szyld stanął mi przed oczami, kiedy blemów. Literce ó przyporządkowany jest kolor musiałem w czasie lekcji napisać wyraz rze- różowy, ż zielony, h brązowy, rz jest pisa- mieślnik na tablicy. Wyraznie zobaczyłem gra- ne na granatowo, a wyjątki oznaczono kolorem natowe tło, a na nim rz. Byłem wówczas w szó- czerwonym. Kolorowa Ortografia wymaga, aby stej klasie i zaczytywałem się w powieściach uczeń, pisząc czarnym długopisem na przykład Sienkiewicza. Wpadłem więc na pomysł, aby wyraz król , literę ó w tym wyrazie napisał ró- przepisać... Potop, zaznaczając trudne słowa żowym mazakiem lub w miejsce tego ó wstawił różnymi kolorami. A było tam mnóstwo kłopot- różową plamkę. I to jest zasada, zgodnie z któ- liwych wyrazów z ó, h, ż i rz! Kiedy przepisa- rą opracowałem moją metodę. Uczeń, który ma łem w ten sposób pierwszy tom powieści, mo- kłopoty z ortografią, nie musi się uczyć na pa- je kłopoty z ortografią praktycznie się skończy- mięć zasad poprawnej pisowni. Wystarczy, że ły. Oczywiście wielokrotnie ten kolorowy Potop pisząc dowolny tekst, pokoloruje sobie orto- sobie podczytywałem, aby poprawna pisownia chochliki (taką sympatyczną nazwę przyjąłem trudnych wyrazów utrwaliła mi się w pamięci. na oznaczanie tych kłopotliwych liter) i w ten sposób, niejako podświadomie, zapamięta, jak Osobie z dysortografią chyba niełatwo jest poprawnie napisać dany wyraz. Ortofrajda jest zapamiętać pisownię kilku tysięcy trudnych zatem ortografią kolorową i świadomą wy- wyrazów? klucza bowiem popełnienie błędu przez nie- Policzyłem wyrazy, których pisownia może spra- uwagę, w wyniku pośpiesznego pisania. Ko- wiać kłopot. I ku mojemu zaskoczeniu okaza- nieczność użycia koloru w miejscu pojawienia ło się, że nie jest ich wcale tak dużo. W każ- się ortograficznej trudności zmusza ucznia do dym razie nie 10 czy 15 tysięcy, ale powiedzmy namysłu. 3 tysiące, a to już jest zasadnicza różnica. Ta- Jak Pan odkrył, że kolorując litery, można się ki zbiór wydał mi się możliwy do opanowania. nauczyć poprawnej pisowni trudnych wyra- Ucznia zwykle przeraża słownik ortograficzny. zów? Widzi opasły tom i myśli sobie: Nigdy tego wszystkiego nie zapamiętam! . A przecież pi- Sam jestem dysortografem. Szkoła to była dla sownia większości wyrazów, które się znajdują mnie gehenna. Nie potrafiłem nic poprawnie napisać ani przeczytać. Ciągle słyszałem od na- w słowniku, raczej nie sprawia kłopotów. Trud- uczycieli: Furmaga, masz króliczy móżdżek. no na przykład zrobić błąd w wyrazach kot , Przepiszesz te wyrazy po sto razy! . I przepi- masa lub kanapa . Dlatego wydałem słownik sywałem. Nie dawało to jednak żadnych efek- ortograficzny zawierający tylko 3 tysiące słów, tów. W dalszym ciągu robiłem błędy. Kłopoty a obecnie przygotowuję jego nową wersję ogra- miałem również z działaniami na liczbach, na niczoną jedynie do tysiąca haseł. 6 opinie Stworzona przez Pana metoda ogranicza się wyłącznie do nauki pisowni wyrazów z ó, rz, ż i h. A nie próbował Pan objąć swoją metodą inne problemy ortograficzne? To nie przypadek, że w Ortofrajdzie jest tyl- ko pięć kolorów. Znaki drogowe lub morskie też mają ich tylko pięć. Dlaczego? Ponieważ tyle jesteśmy w stanie szybko i bez problemu opanować. Dodanie kolejnego koloru rozbija system i czyni go nieskutecznym. Dlatego Or- tofrajda zajmuje się wyłącznie pisownią ó, rz, ż i h. Piątym kolorem, czerwonym, oznacza- my wyjątki. Mógłbym wzbogacić metodę na przykład o pisownię wyrazów z i na końcu, ale skutek byłby taki, że system przestałby do- brze działać. Przećwiczyłem to na dzieciach. Z pięcioma kolorami nie mają najmniejszego problemu. Kiedy dołożyć im szósty i siódmy, Lesław Furmaga (ur. 1933) pisarz marynista, pojawiają się kłopoty z ich zapamiętaniem. inżynier, pedagog, żeglarz, twórca systemu dy- daktycznego Kolorowa Ortografia Ortofrajda. Dlaczego ó jest akurat różowe, a ż zielone? Autor powieści dla dorosłych i dzieci, słucho- Czy przypisując poszczególnym ortochochli- wisk radiowych i scenariuszy filmowych. Opubli- kom określone barwy, kierował się Pan jakąś kował m.in. powieści: Rzeka bez brzegu (1973), regułą? Lot pingwina (1987), Żagle w tarczy (1987), Mię- dzy Cape Town i Casablancą (1989). Autor pamię- Wykorzystałem te same kolory, których używa- ciowo-wzrokowego słownika ortograficznego dla łem, przepisując pierwszy tom Potopu. Ustali- dzieci Ortofrajda (1999). Twórca Krainy Ortofrajdy w Aaszce nad Zalewem Wiślanym, którą odwie- łem je na zasadzie dziecięcych skojarzeń. Ó jest dziło do tej pory kilkanaście tysięcy uczniów z ca- zaznaczone na różowo, ponieważ wyraz król łej Polski. Laureat wielu nagród literackich, m.in. skojarzył mi się w dzieciństwie z różową pe- Nagrody Literackiej im. Conrada Korzeniowskie- leryną. Żaba jest zielona, więc literka ż jest go, Nagrody Literackiej Złoty delfin . koloru zielonego, morze jest granatowe, więc rz zastępuje kolor granatowy. Ot, i cała zasada. układanki, karty, a także filmy wideo i gry kom- Kolory oznaczające różne ortochochliki muszą puterowe. Zależy nam na tym, aby pokazać, że się od siebie wyraznie różnić, wtedy spełnią ortografia nie jest nudna, że można się nią swoje zadanie. świetnie bawić. To nie dziecko ma się uczyć Dla kogo jest przeznaczona Ortofrajda? ortografii, ale ortografia ma uczyć dziecko. Je- stem też zdania, że również osoba dorosła mo- Ta metoda działa zarówno w wypadku najmłod- że z powodzeniem z tej metody skorzystać. szych dzieci, które dopiero rozpoczynają na- System sprawdza się świetnie także w przy- ukę w szkole, jak też uczniów trochę starszych. padku dzieci z dysleksją lub dysortografią. Sam Na zajęcia, które organizujemy w Krainie Orto- jestem tego doskonałym przykładem. frajdy w Aaszce nad Zalewem Wiślanym, przy- jeżdżają dzieci z klas I V, ponieważ charakter Rozmawiał Paweł Mazur tych spotkań jest mocno zabawowy. W pracy z uczniami wykorzystujemy wiele pomocy dy- daktycznych, które wchodzą w skład Kolorowej O tym, jak wykorzystać zasady Kolorowej Or- tografii na lekcji czytaj na s. 35. Ortografii, a więc słowniki, kolorowe dyktanda, 7 scenariusze Książę nie chce już księżniczki Tatiana Witkowska Scenariusz lekcji dla IV klasy (czas realizacji 1 lekcja) Cele: Wspólnie z uczniami wypełniamy poniższą ta- poznanie baśni Hansa Christiana Andersena belkę. Świniopas 3. Prosimy dzieci, by patrząc na tabelkę i anali- budowanie systemu wartości zując, co odrzuciła księżniczka, a czego pragnę- Tok lekcji: ła tak bardzo, że całowała brudnego świniopa- 1. Czytamy na głos Świniopasa, zwracając sa, powiedzieli, jaka była księżniczka i dlaczego uczniom uwagę na to, aby bardzo uważnie wy- książę jej nie chciał. Zapisujemy na tablicy wy- słuchali baśni. Po przeczytaniu tekstu dzielimy powiedzi uczniów. uczniów na czteroosobowe zespoły i prosimy, Próba charakterystyki księżniczki: by wypisali w punktach, w jaki sposób króle- Książę nie chciał księżniczki, ponieważ nie wicz starał się o rękę córki cesarza. poznała się na bezcennych darach pięknej Po wysłuchaniu wszystkich odpowiedzi zapisu- róży i słowiku. Wybrała zwykłe zabawki, bo jemy na tablicy wspólnie ustalone sposoby zdo- była dziecinna lubiła się tylko bawić, była bycia księżniczki przez księcia: ciekawska bardziej interesowało ją, co kto przysłanie darów: pięknej róży i słowika, ma na obiad niż piękny śpiew słowika. By- zrobienie zabawek: garnka i grzechotki. ła niewrażliwa na prawdziwą sztukę, wolała 2. Wspólnie z uczniami próbujemy ustalić, zwykłe, oklepane melodyjki grane przez gar- czym się różnią prezenty ofiarowane księżnicz- nek i grzechotkę. Nie umiała odróżnić na- ce przez księcia od prezentów ofiarowanych prawdę wartościowych darów od zwykłych przez świniopasa. Rysujemy na tablicy tabel- zabawek. Nie miała też książęcej dumy po kę i prosimy uczniów, by pracując w tych sa- kryjomu całowała świniopasa, żeby zdobyć mych grupach, opisali te prezenty. Uczniowie zabawkę. powinni zwrócić uwagę na to, które dary były 4. Praca domowa. prawdziwe, a które sztuczne, skąd pochodzi- Zastanowię się i napiszę, co moim zdaniem ła róża ofiarowana księżniczce przez księcia, co może być darem serca. Wykonam piękną czuli ludzie słuchający słowika, a czemu służyły ilustrację do Świniopasa. garnek i grzechotka itp. Róża i słowik Garnek i grzechotka prawdziwe, żywe, piękne wydzwaniały znane melodie róża rosła na grobie ojca księcia, była jedyna, nie- para z garnka pachniała potrawa- powtarzalna, kwitła raz na pięć lat, a każdy, kto ją mi, które gotowali poddani cesa- powąchał, zapominał o zmartwieniach i troskach rza, dzięki czemu można się było książę, oddając różę, zrobił to z poświęceniem dowiedzieć, co kto ma na obiad kolejnej róży mógł się doczekać dopiero za pięć lat książę mógł z łatwością zrobić słowik śpiewał najpiękniejsze melodie świata wiele takich zabawek książę miał tylko jednego takiego słowika były to dary serca były to zabawki 19 nauczyciel ma pomysły ĆWICZENIA ORTOFRAJDY Ortofrajda to metoda nauczania pisowni za po- Ćwiczenie 3. mocą barwnego zapisu słów. W metodzie tej Rozdajemy dzieciom karteczki z tekstem do- wykorzystuje się wiele zabawek dydaktycznych, wolnego wiersza. Może to być na przykład Wąż ale z powodzeniem można ją zastosować w cza- Ludwika Jerzego Kerna. Uczniowie kolorują or- sie lekcji, posługując się jedynie pisakami i ar- tochochliki, a potem wspólnie odczytują wiersz, kuszami białego papieru. Poniżej przedstawiam wymieniając głośno kolory, którymi pokoloro- kilka propozycji takich ćwiczeń. wali wyrazy trudne pod względem ortograficz- nym. Ćwiczenie 1. Możemy polecić uczniom, aby się nauczyli wier- Zawieszamy w klasie planszę z zaznaczonymi sza na pamięć, i zorganizować konkurs recyta- na kolorowo ortochochlikami (ortochochliki to torski. W ten sposób uczniowie utrwalają pisow- przyjęta przeze mnie nazwa na oznaczenie li- nię trudnych słów pojawiających się w wierszu. terowe głosek rz, ż, h, ó). Ó jest różowe, rz granatowe, ż zielone, h brązowe. Kolor Ćwiczenie 4. czerwony służy do zaznaczania wyjątków. Zawieszamy na tablicy duży arkusz białego pa- Uczniowie piszą dyktando, zaznaczając w miej- pieru i przygotowujemy flamastry w kolorach scach ortochochlików plamki w odpowiednim Ortofrajdy. Uczniowie po kolei podchodzą do kolorze. Uczeń piszący na przykład wyrażenie arkusza i piszą takie wyrazy, w których występu- rzetelny harcerz musi odłożyć długopis i za- je jak największa liczba ortochochlików. Uczeń, stanowić się, których ortokolorów powinien któremu uda się napisać najbardziej kolorowy użyć w tych wyrazach. W ten sposób eliminu- wyraz, zostaje zwycięzcą konkursu. jemy możliwość popełnienia błędu przez nie- Możemy taką zabawę zapowiedzieć wcześniej uwagę. i polecić uczniom, aby zajrzeli w domu do Ćwiczenie 2. słownika ortograficznego i poszukali wyrazów ó z wieloma ortochochlikami. W ten sposób wy- Głośno wymieniamy wyrazy z trudnościami or- rabiamy w uczniach nawyk korzystania ze słow- tograficznymi, a dzieci odpowiadają, jaki wi- ników. dzą kolor. Lesław Furmaga KIM JESTEM? CO CZUJ? Pomysł można wykorzystać na przykład przy omawianiu książki Jadwigi Korczakowej Spotkanie nad morzem. Można również w ten sposób przeprowadzić lekcję wychowawczą. Takie zajęcia uwrażliwiają na innych, np. na osoby niepełnosprawne, uczą odmiennego postrzegania świata. Uzmysławiają też dzieciom, w jaki sposób można pomagać. Lekcję możemy przeprowadzić w plenerze, ale również w klasie budując w tym celu specjalny tor przeszkód. Dzielimy uczniów na dwie grupy. Dzieciom z jednej grupy każemy zasłonić oczy, a dzieci z drugiej grupy mają bezpiecznie przeprowadzić swoich niewidomych kolegów przez tor przeszkód lub doprowadzić do wyznaczonego celu w plenerze. Potem uczniowie powinni zamienić się rolami. Można również prosić dzieci, by dotykając tylko danego przedmiotu opowiedziały, co trzymają w ręku. Warto porównać, na co zwracamy uwagę, gdy oglądamy przedmiot, a na co, gdy badamy go tylko dotykiem. Po zakończeniu ćwiczenia dzieci powinny wymienić się doświadczeniami, powiedzieć, jak się czuły, co je zaskoczyło, a co było najtrudniejsze do wykonania. Judyta Śliwińska 35