Artyści wykonawcy
prawa i ich ochrona
Sławomir Tomczyk
Artyści wykonawcy
prawa i ich ochrona
Sławomir Tomczyk
Warszawa 2008
Stan prawny na 1 lutego 2008 r.
Redaktor prowadzący:
Joanna Fitt
Redakcja serii:
Janusz Barta
Ryszard Markiewicz
Wydawca:
Marcin Skrabka
Skład, łamanie:
Anna Atanaziewicz
Copyright by
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2008
ISBN 978-83-7526-863-8
ISSN 1897-4392
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel. (022) 535 80 00
31-156 Kraków, ul. Zacisze 7
tel. (012) 630 46 00
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa www.profinfo.pl
Spis treści
Wykaz skrótów.
.................................................................................................... .7
Wstęp...................................................................................................................... .9
Rozdział I
Problematyka ochrony prawnej artystycznych wykonań
przed wejściem w życie ustawy z dnia 4 lutego 1994 r.
o prawie autorskim i prawach pokrewnych............................................... .17
1.. Uwagi.wstępne.......................................................................................... .17
2.. Ochrona.artystycznych.wykonań.na.podstawie.przepisów.
. kodeksu.cywilnego................................................................................... .18
3.. Ochrona.artystycznych.wykonań.a.prawo.autorskie......................... .20
4.. Ochrona.artystycznych.wykonań.w.oparciu.o.instytucje.
. prawa.pracy............................................................................................... .27
Rozdział II
Miejsce praw do artystycznego wykonania w systemie prawa.............. .29
1.. Prawo.własności.intelektualnej.a.prawo.cywilne.
............................... .29
2.. Przedmioty.praw.pokrewnych.a.artystyczne.wykonania................. .34
2.1..Uwagi.wstępne................................................................................................ 34
2.2..Fonogramy.i.wideogramy.
............................................................................. 3
2.3..Nadania.programów...................................................................................... 37
2.4..Pierwsze.wydania.oraz.wydania.naukowe.i.krytyczne........................... 38
Rozdział III
Przedmiot ochrony............................................................................................ .41
1.. Pojęcie.artystycznego.wykonania.
.......................................................... .41
1.1..Artystyczne.wykonanie.utworu................................................................... 41
1.2..Artystyczne.wykonanie.dzieła.sztuki.ludowej.......................................... 3
Spis treści
2.. Ustalenie.a.utrwalenie.artystycznego.wykonania.
.............................. .
3.. Artystyczne.wykonanie.jako.pierwsze.ustalenie.utworu.................. . 9
4.. Formy.udostępnienia.publicznego.artystycznego.wykonania......... . 1
.. Rodzaje.artystycznych.wykonań.
........................................................... .
.1..Uwagi.wstępne................................................................................................
.2..Działania.aktorów...........................................................................................
.3..Działania.tancerzy.
.......................................................................................... 72
.4..Działania.mimów............................................................................................ 78
. ..Działania.recytatorów.................................................................................... 83
. ..Działania.instrumentalistów......................................................................... 8
.7..Działania.wokalistów..................................................................................... 90
.8..Działania.dyrygentów.................................................................................... 9
.9..Działania.osób.przyczyniających.się.w.twórczy.sposób.
. do.powstania.artystycznego.wykonania.................................................... 97
Rozdział IV
Podmiot praw do artystycznego wykonania............................................. .100
1.. Artysta.wykonawca.jako.podmiot.praw.pokrewnych..................... .100
2.. Współwykonawstwo.............................................................................. .10
3.. Artystyczne.wykonania.połączone...................................................... .109
4.. Artystyczne.wykonanie.pracownicze.................................................. .110
.. Producent.utworu.audiowizualnego.jako.podmiot.praw.
. do.artystycznego.wykonania................................................................ .113
Rozdział V
Treść i ochrona praw do artystycznych wykonań.................................... .11
1.. Podstawowe.koncepcje.praw.artystów.wykonawców..................... .11
2.. Prawa.osobiste.artystów.wykonawców.............................................. .118
2.1..Pojęcie.praw.osobistych.artystów.wykonawców.
.................................... 118
2.2..Uprawnienia.osobiste.artysty.wykonawcy............................................... 12
2.3..Ochrona.praw.osobistych.artystów.wykonawców................................. 132
3.. Prawa.majątkowe.artystów.wykonawców......................................... .134
3.1..Konstrukcja.praw.majątkowych................................................................. 134
3.2..Dozwolony.użytek.chronionych.artystycznych.wykonań.................... 141
3.3..Czas.trwania.praw.majątkowych.do.artystycznego.
. wykonania.
..................................................................................................... 147
3.4..Obrót.prawami.majątkowymi.do.artystycznych.wykonań................... 147
3. ..Ochrona.praw.majątkowych.do.artystycznego.wykonania.................. 1 3
Bibliografia....................................................................................................... .1 9
Wykaz skrótów
Biul. SN. .Biuletyn.Biura.Orzecznictwa.Sądu.Najwyższego
Dz. U.. .Dziennik.Ustaw
k.c.. .ustawa.z.dnia.23.kwietnia.19 4.r.. .Kodeks.cywilny.(Dz..U..Nr.1 ,.
poz..93.z.pózn..zm.)
k.p. .ustawa.z.dnia.2 .czerwca.1974.r.. .Kodeks.pracy.(tekst.jedn..Dz..U..
z.1998.r..Nr.21,.poz..94.z.pózn..zm.)
k.p.c. .ustawa.z.dnia.17.listopada.19 4.r.. .Kodeks.postępowania.cywil
nego.(Dz..U..Nr.43,.poz..29 .z.pózn..zm.)
KPP .Kwartalnik.Prawa.Prywatnego
M. Praw. .Monitor.Prawniczy
MPO. .Międzynarodowa.Organizacja.Pracy
NP .Nowe.Prawo
OSA .Orzecznictwo.Sądów.Apelacyjnych
OSN .Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego
OSNC .Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego..Izba.Cywilna
OSNCP. .Orzecznictwo.Sądu.Najwyższego..Izba.Cywilna.oraz.Izba.Pra
cy.i.Ubezpieczeń.Społecznych
OSP .Orzecznictwo.Sądów.Polskich
OSPiKA .Orzecznictwo.Sądów.Polskich.i.Komisji.Arbitrażowych
Pal.. .Palestra
PiP .Państwo.i.Prawo
PiZS .Praca.i.Zabezpieczenie.Społeczne
PPH. .Przegląd.Prawa.Handlowego
Pr. Spółek. .Prawo.Spółek
Prz. Pod. .Przegląd.Podatkowy
PS. .Przegląd.Sądowy
SA. .Sąd.Apelacyjny
SC. .Studia.Cywilistyczne
7
Wykaz skrótów
SN. .Sąd.Najwyższy
WE .Wspólnota.Europejska
WIPO. .World.Intellectual.Property.Organisation.(Światowa.Organizacja.
Własności.Intelektualnej)
ZNUJ PWiOWI. .Zeszyty.Naukowe.Uniwersytetu.Jagiellońskiego..Prace.
z.Wynalazczości.i.Ochrony.Własności.Intelektualnej
Wstęp
Dwudziesty.wiek.okazał.się.ostatecznym.końcem.sztuki.rozumianej.
jako.uprzywilejowana.działalność,.uprawiana.w.wąskich.kręgach.elit.dla.
ludzi.wybranych..Stało.się.tak.za.sprawą.licznych.rzesz.widzów,.czytelników.
czy.słuchaczy,.innymi.słowy. .publiczności1..Obecnie.dla.coraz.szerszych.
kręgów.odbiorców.współczesna.sztuka.staje.się.towarem2.podlegającym.
.jak.każda.inna.dziedzina.ludzkiej.działalności. .prawom.rynku..Wśród.
tych.praw.zaś.nieubłaganie.króluje.konkurencja. . produkcja.kultury .
musi.sprostać.podstawowym.wymogom.biznesu:.szybkości.oraz.niskich.
kosztów..I.tak.np..przeciętna.komercyjna.telewizyjna.stacja.nadawcza.rok
rocznie.emituje.około.700.filmów.fabularnych3.. Masowa.produkcja.filmo
wa .musi.zatem.oznaczać.maksymalne.uproszczenie.formy,.uschematowie
nie,.montowanie.filmów.z. gotowych.prefabrykatów 4..Nie.prowadzi.to.
jednak.do. uprzedmiotowienia .nowej.sztuki,.mimo.jej.ewidentnej.komer
cjalizacji..Trudno.nie.zgodzić.się.z.poglądem,.że.dzieje.się.tak.w.znacznej.
mierze.właśnie.za.sprawą.artystów.wykonawców..Artysta.wykonawca.nie.
jest. .jak.dawniej.chciano. .wyłącznie.odtwórcą,.przekaznikiem.idei.
autorskich..Artystyczne.wykonanie.powstaje.z.jego.ciała,.rodzi.się.w.jego.
świadomości,.czerpie.z.jego.doświadczeń.życiowych..Inaczej.niż.w.każdej.
innej.dziedzinie.sztuki,.gdzie.z.reguły.indywidualność.twórcy,.materiał.
i.samo.dzieło.są.od.siebie.oddzielone,.przy.czym.materiał.i.dzieło.pozosta
ją.poza.osobą.twórcy. .w.artystycznym.wykonaniu.fizyczność.wykonaw
1
. J..Duvignaud,.Sztuka dnia dzisiejszego.(w:).Wstęp do wiedzy o sztuce. Wybór tekstów,.pod.red..I..Woj
nara,.Warszawa.1984,.s..2 .
2
. Ibidem.
3
. K..Krzysztofek,.Prawa globalnej cyrkulacji kultury mediów.(w:) Kultura i sztuka u progu XXI wieku,.
pod.red..S..Krzemień Ojaka,.Białystok.1997,.s..17.
4
. Ibidem.
9
Wstęp
cy,.tworzywo.i.przedmiot.ochrony.są.ze.sobą.trwale.złączone ..Artysta.
wykonawca.pozostaje.zawsze. materią tworzywem ..Udział.artysty.wy
konawcy.każdorazowo.nadaje.określonemu.aktowi.kreacji.wymiar.ludzki,.
czyniąc.przez.to.sztukę.szczególnie.nam.bliską..
Z.problematyką.szeroko.rozumianej.działalności.twórczej.artystów.
wykonawców.nierozerwalnie.splatają.się.rozliczne.społeczne.konotacje.ich.
świadczeń. .jak.choćby. gwiazdorstwo ..Nazwiska,.wizerunki,.życie.naj
popularniejszych.artystów.wykonawców.stają.się.częścią.zbiorowej.świa
domości..Miliony.fanów.wiernie.naśladują.zachowania.swych.idoli,.ich.
sposób.ubierania.i.styl.życia..W.zlaicyzowanych.społeczeństwach.zachod
nich.gwiazdorstwo.przybiera.coraz.częściej.postać.kultu..Tego.rodzaju.
społeczne.konotacje. .co.zrozumiałe. .znajdują.swe.przełożenie.w.wy
miarze.gospodarczym..Udział.wziętego.artysty.wykonawcy.może.się.
przyczynić.do.wypromowania.każdego.przedsięwzięcia..Rzecz.jasna,.cała.
ta.przebogata.paleta.stosunków.społecznych.z.udziałem.artystów.wyko
nawców.w.znacznym.zakresie.wykracza.poza.ramy.zainteresowań.prawa.
własności.intelektualnej,.ukierunkowanego.na.ochronę.niematerialnych.
wytworów.ludzkiego.intelektu,.warto.tu.jednak.zaznaczyć,.że.na.gruncie.
praw.do.artystycznych.wykonań.nie.jest.możliwe. .tak.jak.w.przypadku.
prawa.autorskiego. .pełne. oderwanie .się.przedmiotu.ochrony.od.swego.
twórcy..Jest.to.o.tyle.istotne,.że.polski.ustawodawca.ochronę.prawną.arty
stycznych.wykonań.reguluje.w.znacznym.zakresie.w.drodze.odesłań.do.
odpowiednio.stosowanych.instytucji.prawa.autorskiego..
Sama.idea.ochrony.prawnej.artystycznych.wykonań.jest.stosunkowo.
świeżej.daty,.zrodziła.się.bowiem.w.początkach.XX.w..wraz.z.powstaniem.
urządzeń.technicznych.umożliwiających.zapis,.a.następnie.odtwarzanie.
utrwalonego.artystycznego.wykonania..Artystyczne.wykonanie. .do
tychczas.nierozerwalnie.związane.z.osobą.artysty.wykonawcy. .uzyskało.
samodzielny.byt.fizyczny,.a.następnie,.jako.samodzielny.przedmiot.obrotu,.
także.i.prawny..W.ten.oto.sposób.eksploatacja.artystycznego.wykonania.
stała.się.aktem.niezależnym.od.woli.artysty,.stanowiąc.potencjalnie.zródło.
niewymiernych.korzyści.dla.dowolnych,.bliżej.nieokreślonych.podmiotów..
Słusznie.zatem.porównuje.się.znaczenie.tych.wynalazków.dla.artystycznych.
wykonań.ze.znaczeniem.wynalezienia.druku.dla.twórczości.literackiej ..
. A..Hausbrandt,.Elementy wiedzy o teatrze,.Warszawa.1982,.s..78.
. S..Buczkowski,.glosa.do.orzeczenia.SN.z.dnia.27.maja.19 0.r.,.I.CR.429/ 9,.PiP.19 1,.z..4 ,.
.
s..821.
10
Wstęp
Kolejnym.bardzo.istotnym.etapem.rozwoju.stosunków.społecznych.wią
żących.artystów.wykonawców.z.użytkownikami.ich.dokonań.było.wyna
lezienie,.a.następnie.gwałtowny.rozwój.radia,.filmu,.a.zwłaszcza.telewizji..
Dopiero.te.środki.masowego.przekazu,.wykorzystujące.w.głównej.mierze.
osiągnięcia.artystów.wykonawców,.spowodowały.znaczne.zwiększenie.
skali.i.rangi.problemu..Nie.zdarzyło.się.dotychczas.w.dziejach.ludzkości,.
aby.miliony.ludzi.na.całym.świecie.mogły.jednocześnie.słuchać.bądz.oglą
dać.występy.określonych.wykonawców.
Wspomniane.wyżej.okoliczności.radykalnie.zmodyfikowały.status.
społeczny,.ekonomiczny,.a.także.prawny.artysty.wykonawcy..Dopóki.arty
styczne.wykonanie.mogło.być.świadczone.tylko.bezpośrednio.jako.tak.
zwane.żywe.wykonanie,.dopóty.nie.dostrzegano.potrzeby.jego.ochrony.
prawnej..Argumentowano,.że.jeżeli.proponowane.warunki.były.dla.arty
stów.wykonawców.nie.do.przyjęcia,.mogli.po.prostu.odmówić.występu..
Wykonanie.nie.mogło.wszak.obyć.się.bez.ich.udziału..Wraz.z.oderwaniem.
się.artystycznego.wykonania.od.osoby.wykonawcy.nastąpił.znaczny.wzrost.
wartości.użytkowej.utrwalonych.wykonań..Mogły.one.być.wielokrotnie.
kopiowane,.reprodukowane,.przenoszone.na.inne.pola.eksploatacji,.do
starczając.w.ten.sposób.kontrahentom.artystów.wykonawców.lub.nawet.
osobom.trzecim,.niezwiązanym.z.nimi.żadnym.węzłem.obligacyjnym,.
znacznych.korzyści..Co.gorsza,.wraz.z.upowszechnianiem.się.mechanicz
nego.odtwarzania.artystycznych.wykonań.rynek.pracy.zaczął.się.gwałtow
nie.kurczyć,.co.ograniczało.możliwości.zarobkowe.artystów.wykonawców..
Powyższe.spostrzeżenia.dotyczą.przede.wszystkim.muzyków,.ponieważ.
opisywane.zjawiska.przebiegały.w.tej.grupie.zawodowej.niezwykle.wy
raznie..Nie.dziwi.więc,.że.w.tych.okolicznościach.zaczęto.domagać.się.
ochrony.prawnej.skierowanej.przeciwko.samowolnemu.utrwalaniu.i.roz
powszechnianiu.artystycznych.wykonań.
Podjęte.w.początkowej.fazie.wysiłki.zmierzające.do.ustanowienia.cy
wilnoprawnej.ochrony.artystycznych.wykonań.sensu stricto.nie.przyniosły.
satysfakcjonujących.rezultatów,.stąd.też.zainteresowanie.instytucjami.pra
wa.autorskiego..Przyznanie.artystom.wykonawcom.ochrony.prawnej.
skonstruowanej.na.podstawie.tych.instytucji.wymagało.jednak.przezwy
ciężenia.wielu.trudności.natury.teoretycznej.(niektórzy.przedstawiciele.
doktryny.postrzegali.artystów.wykonawców.jako.osoby.świadczące.zwykłe.
usługi.polegające.na.mechanicznym.odtwarzaniu.czegoś,.co.już.zostało.
uprzednio.przez.kogoś.innego.stworzone),.a.także.praktycznej,.tzn..nale
żało.przekonać.do.tej.koncepcji.środowiska.autorskie.zdecydowanie.jej.
11
Wstęp
nieprzychylne..Silny.opór.organizacji.autorskich.podyktowany.był.głównie.
obawami.o.charakterze.ekonomicznym.i.dotyczył.przede.wszystkim.kwe
stii.podziału.tantiem.autorskich..Powstały.impas.na.wiele.lat.sparaliżował.
prace.nad.ustaleniem.statusu.prawnego.artystycznego.wykonania..
Stanowisko.środowisk.autorskich.zaczęło.ulegać.stopniowej.zmianie.
dopiero.w.okresie.międzywojennym,.kiedy.w.należytym.stopniu.docenio
no.wspólnotę.interesów.obu.kategorii.podmiotów7..Współzależność.tę.
trafnie.oddają.słowa.M..Olagnera:. Autorzy.i.artyści.wykonawcy.są.złącze
ni.ze.sobą.nierozerwalnym.węzłem;.ostatecznym.przeznaczeniem.utworu.
dramatycznego,.muzycznego.lub.dramatyczno muzycznego.jest.jego.pub
liczne.wykonanie.przez.powołanych.do.tego.artystów..Od.poziomu.wyko
nania.zależy.powodzenie.utworu..Talent.artysty.wykonawcy.może.nadać.
blasku.nawet.słabemu.utworowi,.słabe.wykonanie.może.pogrążyć.najlepszy.
nawet.utwór 8.
Szczególnie.doniosłą.rolę.na.arenie.międzynarodowej.odegrała.Mię
dzynarodowa.Organizacja.Pracy,.która.już.w.192 .r..podjęła.pierwsze.kro
ki.zmierzające.do.objęcia.ochroną.prawną.artystycznej.działalności.wyko
nawców.bądz.to.w.drodze.nowelizacji.tekstu.konwencji.berneńskiej,.bądz.
przez.uchwalenie.odrębnego.aktu.prawa.międzynarodowego..Z.ramienia.
MOP.zostały.również.podjęte.starania.mające.na.celu.zainteresowanie.tą.
tematyką.ustawodawców.krajowych..Jak.wskazywała.MOP.przepisy.ochron
ne.powinny.być.zamieszczane.w.ustawach.z.zakresu.prawa.autorskiego9..
Do.prac.zainicjowanych.przez.MOP.włączały.się.sukcesywnie.organy.Unii.
berneńskiej,.UNESCO.oraz.międzynarodowe.związki.twórców..Ukorono
waniem.długoletnich.prac.stała.się.podpisana.2 .pazdziernika.19 1.r..
w.Rzymie.konwencja.o.ochronie.wykonawców,.producentów.fonogramów.
oraz.organizacji.nadawczych,.tworząca.zręby.ochrony.prawnej.artystycznej.
działalności.wykonawców10.
Również.w.polskiej.nauce.prawa.problematyka.ochrony.prawnej.ar
tystycznych.wykonań.od.dawna.budzi.żywe.zainteresowanie..Pierwszy.
projekt.ustawy.o.ochronie.artystów.wykonawców.(autorstwa.S..Tylbora).
7
. A..Bądkowski,.J..Stankiewicz,.Prawo teatralne,.Warszawa.1970,.s..79.i.80.
8
. M..Olagner,.Le droit des artistes interprŁtes ou excutants. .cyt..za:.A..Bądkowski,.J..Stankiewicz,.
Prawo teatralne& ,.s..79.i.80.
9
. T..Trafas,.Charakter świadczeń artystów wykonawców a możliwość ich prawnej ochrony,.ZNUJ.PWiOWI.
1984,.z..3 ,.s.. 9.
10
. Polska,.pomimo.aktywnego.uczestnictwa.w.pracach.nad.uchwaleniem.konwencji.rzymskiej,.
przystąpiła.do.niej.dopiero.w.1997.r.,.realizując.zalecenia.art.. .Układu.Europejskiego,.ustana
wiającego.stowarzyszenie.między.RP.a.WE.i.ich.państwami.członkowskimi.
12
Wstęp
powstał.jeszcze.w.okresie.międzywojennym..W.latach. 0..ubiegłego.wie
ku.powstały.dwa.kolejne.projekty:.S..Siekierki.w.19 3.r..oraz.S..Grzybow
skiego.i.A..Kopffa.w.19 8 19 9.r..Zagadnienia.związane.z.ochroną.praw.ar
tystów.wykonawców.stały.się.tematem.licznych.publikacji.naukowych,.
a.także.wypowiedzi.Sądu.Najwyższego..O.ile.kwestia.ochrony.dóbr.oso
bistych.artystów.wykonawców.w.zasadzie.nie.budziła.kontrowersji.(zgod
nie.przyjmowano,.że.regulacje.k.c..dają.do.tego.pełną.podstawę),.o.tyle.nie.
do.przezwyciężenia.okazały.się.trudności.związane.z.ochroną.sfery.intere
sów.majątkowych..W.rezultacie.nie.powiodły.się.na.tym.etapie.próby.
stworzenia.w.doktrynie.wspólnego.modelu.ochrony.omawianych.praw,.
nie.doczekał.się.też.realizacji.żaden.z.wymienionych.projektów.
W.początkach.lat.70..minionego.wieku.rozpoczęto.prace.legislacyjne.
nad.nowym.prawem.autorskim..Ustawa.z.19 2.r..o.prawie.autorskim.ze.
względu.m.in..na.dokonujący.się.postęp.technologiczny.(związany.zwłasz
cza.z.rejestracją,.zwielokrotnianiem.oraz.rozpowszechnianiem.chronionych.
dóbr.niematerialnych)11.uległa.dezaktualizacji..Jednakże.mimo.sprzyjającego.
.jak.by.się.mogło.wydawać. .klimatu.dla.gruntownej.przebudowy.sys
temu.prawa.własności.intelektualnej.w.początkowej.fazie.prac.w.ogóle.nie.
uwzględniono.problematyki.ochrony.prawnej.artystycznych.wykonań..
Dnia.4.lutego.1994.r..Sejm.Rzeczypospolitej.Polskiej,.po.rozpatrzeniu.
senackich.poprawek,.uchwalił.nową.ustawę.o.prawie.autorskim.i.prawach.
pokrewnych.(Dz..U..Nr.24,.poz..83)..Waga.problemu,.a.przede.wszystkim.
międzynarodowe.zobowiązania.Polski.(w.szczególności.nałożony.na.nas.
umową.o.stowarzyszeniu.z.WE.obowiązek.przystąpienia.do.konwencji.
rzymskiej.o.ochronie.wykonawców,.producentów.fonogramów.oraz.orga
nizacji.nadawczych),.zdecydowały,.iż.projekt.ustawy.rozpatrywano.na.
wniosek.rządu.w.ramach.tak.zwanej.szybkiej.ścieżki,.skracając.m.in..czas.
pracy.w.komisjach.Ustawodawczej.oraz.Kultury.i.Środków.Przekazu12..
Ustawa.z.dnia.4.lutego.1994.r..obok.ochrony.prawnej.utworu.ustanawia.
również.ochronę.innych.dóbr.niematerialnych..Ustawodawca.zdecydował.
się.przyjąć.w.niej.wypracowaną.w.doktrynie.prawa.autorskiego.koncepcję.
praw.pokrewnych,.regulując.w.odrębnym.rozdziale.ustawy.prawa.do.ar
tystycznych.wykonań,.prawa.do.fonogramów.i.wideogramów.oraz.prawa.
do.nadań..Powyższy.katalog.w.trakcie.kolejnych.nowelizacji.ustawy.ulegał.
rozszerzeniu.o.dodatkowe.kategorie.przedmiotów.praw.pokrewnych..Jed
11
. T..Drozdowska,.Ochrona twórców,.Jurysta.1994,.nr.4,.s..8..
12
. J..Błeszyński,.Nowe prawo autorskie,.Jurysta.1994,.nr.4,.s..3.
13
Wstęp
nakże.problematykę.tę.włączono.do.materii.ustawowej.dopiero.w.końco
wym.etapie.prac,.natomiast.zdecydowaną.większość.zagadnień.związanych.
z.ochroną.praw.do.artystycznych.wykonań.uregulowano.w.drodze.odesłań.
do.przepisów.dotyczących.utworów.(art..92,.100.oraz.101.ustawy)..Zdaniem.
wielu.autorów.to.pospiesznie.przyjęte.rozwiązanie.odbiło.się.niekorzystnie.
na.zawartych.w.ustawie.regulacjach13.
W.literaturze.przedmiotu.panuje.powszechne.przekonanie,.iż.roz
szerzenie.zakresu.przedmiotowego.ochrony.o.kategorię.praw.pokrewnych.
stanowi.jedną.z.najistotniejszych.zmian.wprowadzonych.w.systemie.pra
wa.własności.intelektualnej.ustawą.z.dnia.4.lutego.1994.r..o.prawie.autorskim.
i.prawach.pokrewnych14..Prawa.pokrewne.nie.stanowią.jednorodnej.kate
gorii,.a.ich.katalog.nie.ma.charakteru.wyczerpującego,.o.czym.świadczą.
choćby.kolejne.nowelizacje.ustawy.wprowadzające.ochronę.nowych.dóbr.
niematerialnych..Ogólnie.można.stwierdzić,.że.stanowią.one.grupę.bez
względnych.praw.podmiotowych,. towarzyszących .niejako.twórczości..
Olbrzymi.wkład.w.proces.ich.kształtowania.się.wniosła.społeczność.mię
dzynarodowa..Konwencja.rzymska.z.dnia.2 .pazdziernika.19 1.r..o.ochro
nie.wykonawców,.producentów.fonogramów.oraz.organizacji.nadawczych,.
stanowiąca.zręby.ochrony.prawnej.określonych.w.niej.dóbr.niematerial
nych,.wyprzedziła.w.tym.zakresie.ustawodawstwa.wielu.państw.(m.in..Pol
ski)..Prawa.do.artystycznych.wykonań.zawsze.zajmowały.szczególne.miej
sce.wśród.praw.pokrewnych,.ich.związek.z.prawem.autorskim.jest.bowiem.
bezsprzecznie.najbliższy..Dla.oddania.istoty.świadczenia.artysty.wykonaw
cy.nader.często.odwoływano.się.(i.odwołuje.nadal).do.pojęć.charakteryzu
jących.twórczość,.tj..oryginalności.oraz.indywidualności1 ..Uzasadnieniem.
przyznanej.ochrony.prawnej.w.odniesieniu.do.pozostałych.kategorii.praw.
pokrewnych.są.raczej.organizacyjno techniczne.oraz.gospodarcze.aspekty.
ich.kreacji..
Struktura.niniejszej.monografii.nawiązuje.do.klasycznego.schematu.
zobowiązaniowego,.uwzględniając.zagadnienia.przedmiotu.ochrony,.pod
miotów.oraz.treści.praw..Na.pierwszy.plan.wysuwa.się.określenie.przed
13
. M..Czajkowska Dąbrowska.(w:).System prawa prywatnego,.t..13, Prawo autorskie,.pod.red..J..Barty,.
Warszawa.2003,.s..298.
14
. Por..A..Matlak,.Prawa pokrewne,.PUG.1994,.nr.11,.s..17;.T..Grzeszak,.Ustawa o prawie autorskim
i prawach pokrewnych,.PPH.1994,.nr. ,.s..1.
1
. Por..J..Skubikowski,.Ekonomiczne aspekty praw do artystycznych wykonań w nowelizacji.ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych z dn. 28.10.2002 r.,.PUG.2003,.nr.7,.s..20;.R..Golat,.Prawo autorskie
i prawa pokrewne,.Warszawa.1999,.s.. 9.
14
Wstęp
miotu.praw.do.artystycznego.wykonania..Problematyce.tej.został.poświę
cony.rozdział.III,.w.którym.szczegółowej.analizie.poddano.kwestię.rzeczy
wistego.charakteru.artystycznego.wykonania,.utrwalenia.artystycznego.
wykonania.(w.tym.zagadnień.związanych.z.jednoczesnym.ustaleniem.
utworu.podlegającego.wykonaniu,.tzw..improwizacji),.publikacji.oraz.
rozpowszechnienia.artystycznego.wykonania..Omówiono.w.nim.także.
poszczególne.rodzaje.artystycznych.wykonań.
Kwestie.podmiotowe.zostały.omówione.w.rozdziale.IV..Analizie.pod
dano.w.szczególności.zagadnienia.związane.z.odpowiednim.stosowaniem.
na.gruncie.praw.do.artystycznych.wykonań.art..8.ustawy,.statuującego.funda
mentalną.dla.prawa.autorskiego.zasadę.pierwotnego.nabycia.praw..Rozważa
nia.te.rozszerzono.o.problematykę.artystycznych.wykonań.zespołowych,.ar
tystycznych.wykonań.połączonych.oraz.artystycznych.wykonań.pracowni
czych..Omówiono.także.pozycję.producenta.utworu.audiowizualnego..
Treść.praw.do.artystycznych.wykonań.stanowi.przedmiot.rozważań.
rozdziału.V..Punktem.wyjścia.jest.dla.nich.analiza.dwóch.podstawowych.
koncepcji.praw:.modelu.monistycznego.oraz.modelu.dualistycznego..Na
stępnie. .uznając.koncepcję.dualistyczną.za.podstawę.przyjętego.przez.
polskiego.ustawodawcę.modelu.ochrony. .omówiono.prawa.osobiste.ar
tystów.wykonawców.oraz.ich.prawa.majątkowe.
W.rozdziale.V.przedstawiono.problematykę.roszczeń.ochronnych.
przysługujących.osobom.uprawnionym.z.tytułu.naruszeń.praw.do.arty
stycznych.wykonań..
Powyższe.rozważania.uzupełnia.rys.historyczny.kształtowania.się.
ochrony.prawnej.artystycznych.wykonań.na.ziemiach.polskich.(rozdział.I).
oraz.analiza.zagadnień.dotyczących.miejsca,.jakie.zajmuje.obecnie.prawo.
autorskie.i.prawa.pokrewne.w.systemie.prawa.(rozdział.II).
W.niniejszej.pracy.uwzględniono.stan.prawny.na.dzień.1.lutego.
.
2008.r.
Rozdział I
Problematyka ochrony prawnej artystycznych
wykonań przed wejściem w życie ustawy
z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim
i prawach pokrewnych
1. Uwagi wstępne
Jak.już.wspomniano,.polscy.artyści.wykonawcy.musieli.czekać.na.
ustawową.ochronę.swych.praw.wyjątkowo.długo. .aż.do.4.lutego.1994.r.,.
kiedy.to.została.uchwalona.nowa.ustawa.o.prawie.autorskim.i.prawach.po
krewnych..Przez.całe.lata.istniała.zatem.w.zakresie.ochrony.prawnej.artystycz
nych.wykonań.swoista.luka,.wypełniana.doraznie.wydawanymi.incydentalnie.
zarządzeniami.normującymi.w.sposób.fragmentaryczny.wybrane.problemy.
pojawiające.się.w.związku.z.niektórymi.aspektami.eksploatacji.artystycznych.
wykonań,.jak.np..zarządzenie.nr. 9/ 1.Przewodniczącego.Komitetu.do.
Spraw.Radia.i.Telewizji.z.dnia.14.sierpnia.19 1.r..regulujące.kwestię.tzw..
play backu.w.telewizji1 .lub.zarządzenie.nr.71/ .Przewodniczącego.Radio
komitetu.z.19 .r..przyznające.artystom.wykonawcom.dodatkowe.wyna
grodzenie.za.telewizyjne.transmisje.spektakli.teatralnych..
Wobec.przeciągającego.się.braku.kompleksowej.regulacji.omawianej.
sfery.stosunków.społecznych.wzrastało.zainteresowanie.tą.tematyką.w.dok
trynie.praw.na.dobrach.niematerialnych..W.rezultacie.pojawiło.się.wyjąt
kowo.wiele.publikacji,.a.nawet.gotowych,.całościowych.projektów.ustaw.
normujących.prawa.do.artystycznych.wykonań..Niestety,.z.powodu.braku.
zgodności.co.do.podstawowych.nawet.zagadnień.nie.udało.się.wypracować.
1
. S..Siekierko,.Ochrona prawna artystów wykonawców,.PiP.19 4,.z..3,.s..393.
17
Problematyka ochrony prawnej artystycznych wykonań przed wejściem w życie ustawy&
w.miarę.jednolitego.stanowiska..Ogólnie.rzecz.ujmując,.można.stwierdzić,.
iż.autorzy.postulowali.skonstruowanie.modelu.ochrony.na.podstawie.
przepisów.prawa.cywilnego.bądz.prawa.pracy.albo.instytucji.z.zakresu.
prawa.autorskiego..Wydaje.się,.że.najwięcej.zwolenników.zjednał.sobie.
ostatni.z.wymienionych.wariantów,.aczkolwiek.również.w.tym.przypadku.
rozbieżności.były.bardzo.znaczące..Poniżej.zostaną.pokrótce.omówione.
najbardziej.reprezentatywne.z.zasygnalizowanych.poglądów.
2. Ochrona artystycznych wykonań
na podstawie przepisów kodeksu cywilnego
Koncepcja.kształtowania.ochrony.praw.artystów.wykonawców.na.
podstawie.przepisów.k.c..znalazła.wyraz.przede.wszystkim.w.orzecznictwie.
Sądu.Najwyższego..Precedensowy.charakter.można.niewątpliwie.przypisać.
orzeczeniu.SN.z.dnia.27.maja.19 0.r.17.Strona.powodowa. .Orkiestra.Roz
głośni.Centralnej.Polskiego.Radia. .wystąpiła.przeciwko.Wytwórni.Filmów.
Dokumentalnych.z.roszczeniem.o.odszkodowanie.z.tytułu.bezprawnego.
wykorzystania.w.filmie.nagrań.archiwalnych.dokonanych.przez.powodo
wą.orkiestrę.dla.Polskiego.Radia..W.uzasadnieniu.wyroku.Sąd.przeprowa
dził.szczegółową.analizę.statusu.prawnego.artystów.wykonawców,.formu
łując.szereg.istotnych.tez..Sąd.Najwyższy.wywodził.m.in.,.że.choć.nie.
znajdują.się.oni.pod.ochroną.przepisów.prawa.autorskiego,.nie.są.jednak.
pozbawieni.jakiejkolwiek.ochrony:. Artysta.(śpiewak,.muzyk,.recytator,.
aktor),.choć.nie.jest.autorem.utworu,.jest.autorem.wykonawstwa,.które.jest.
jego.dziełem.niematerialnym,.należącym.do.jego.sfery.prawnej.majątkowej.
i.osobistej..Ta.sfera.prawna.znajduje.ochronę.w.innych.przepisach.prawa.
cywilnego.lub.prawa.pracy..Ochrona.ta.nie.jest.wprawdzie.tak.intensywna.
i.szeroka,.jak.w.prawie.autorskim,.niemniej.w.pewnych.kierunkach.jest.
oczywista.i.nie.może.budzić.zastrzeżeń..Dotyczy.to.w.szczególności.do
puszczalności.utrwalania.odtwórstwa.przy.pomocy.takich.urządzeń.tech
nicznych,.jak.płyty,.taśmy.itp..oraz.rozpowszechnianie.utrwalonego.tak.
odtwórstwa .
W.literaturze.przedmiotu.wielokrotnie.podkreślano.doniosłość.cyto
wanego.orzeczenia.dla.kształtowania.modelu.ochrony.prawnej.artystycz
17
. I.CR.428/ 9,.z.glosą.S..Buczkowskiego,.PiP.19 1,.z..4 ,.s..818.i.n.
18
Ochrona artystycznych wykonań na podstawie przepisów kodeksu cywilnego
nych.wykonań..Przyjmowano.na.ogół.zgodnie,.iż.trafne.są.poglądy.Sądu.
Najwyższego,.odmawiające.artystom.wykonawcom.ochrony.ich.praw.
bezpośrednio.na.podstawie.przepisów.prawa.autorskiego18.ze.względu.na.
autonomiczny.charakter.owych.praw. .nie.będąc,.zdaniem.Sądu.Najwyż
szego,.autorami.utworów,.artyści.wykonawcy.są.jednak.autorami.wyko
nawstw..Pozytywnie.oceniono.rozstrzygnięcie.SN.potwierdzające.istnienie.
dobra.niematerialnego.(artystycznego.wykonania).jako.przedmiotu.prawa19,.
uzasadnione.szczególnym.charakterem.pracy.artysty.wykonawcy,.i.uzna
jące.za.sprzeczne.z.porządkiem.prawnym.wykorzystanie.artystycznych.
wykonań.bez.zgody.wykonawcy.lub.w.sposób.sprzeczny.z.umową..Wiele.
zastrzeżeń.wzbudziła.jednak.w.nauce.prawa.postulowana.przez.judyka
turę.możliwość.skutecznej.ochrony.praw.majątkowych.artystów.wy
konawców.na.podstawie.przepisów.prawa.cywilnego,.a.w.szczególności.
przepisów.o.bezpodstawnym.wzbogaceniu.oraz.przepisów.o.czynach.
niedozwolonych..
Zakwestionowano.przede.wszystkim.dopuszczalność.wywiedzenia.
na.tej.podstawie.prawnej.skutecznych.erga omnes.roszczeń.mających.na.celu.
uniemożliwienie.osobom.trzecim.korzystania.z.artystycznych.wykonań20..
Zważywszy.bowiem.na.przedmiot.ochrony.(tj..dobro.niematerialne),.któ
ry.charakteryzuje.się.w.szczególności.specyficznymi.sposobami.korzystania.
(zupełnie.odmiennymi.niż.w.przypadku.rzeczy),.tylko.takie.środki.ochrony.
mogłyby.wchodzić.w.rachubę..Roszczenia.z.tytułu.bezpodstawnego.wzbo
gacenia.należą.tymczasem.do. kategorii.słabszych.roszczeń 21,.art..409.k.c..
stanowi.bowiem,.iż.obowiązek.wydania.korzyści.lub.zwrotu.jej.wartości.
wygasa,.jeśli.wzbogacony.korzyść.zużył.lub.utracił,.chyba.że.wyzbywając.
się.korzyści.lub.zużywając.ją,.powinien.był.liczyć.się.z.obowiązkiem.zwro
tu..Przyjęcie.odmiennego.stanowiska. .do.czego,.jak.można.sądzić,.skłaniał.
się.w.ówczesnym.stanie.prawnym.Sąd.Najwyższy. .mogłoby.prowadzić.
do.naruszenia.systemu.praw.podmiotowych..Jako.że.tworzenie.nowych.
typów.praw.podmiotowych.winno.pozostawać.w.wyłącznej.gestii.ustawo
dawcy,.niedopuszczalne.jest.zmierzanie.orzecznictwa.w.tym.kierunku22.
18
. Por..A..Kopff,.Prawa sąsiednie.(w:).S..Grzybowski,.A..Kopff,.J..Serda,.Zagadnienia prawa autorskiego,.
Warszawa.1973,.s..281;.A..Bądkowski,.J..Stankiewicz,.Prawo teatralne& ,.s..8 .
19
. S..Grzybowski,.Artysta wykonawca i jego dzieło a zagadnienie ochrony prawnej,.SC.19 8,.nr.12,.s..33.
20
. S..Ritterman,.Ochrona majątkowa artystów wykonawców w polskim prawie obowiązującym,.PiP.19 2,.
.
z.. ,.s..84 .
21
. T..Trafas,.Wykonanie artystyczne i jego ochrona w świetle prawa,.ZNUJ.PWiOWI.1988,.z..48,.s..111.
22
. S..Ritterman,.Ochrona majątkowa& ,.s..84 .
19
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Artyści wykonawcy prawa i ich ochronaKompensacja przyrodnicza jak ją wykonać według nowych zasad ebook demoWspółpraca spółki z o o z agencją ochrony ebook demoCharakter prawny spółki cywilnej na tle prawa polskiego i niemieckiego ebook demoZakupy poniżej 14 000 euro praktyczne aspekty ich dokonywania ebook demoInstrumenty finansowe i ich zastosowania ebook demoInstytucje prawa handlowego w przyszłym kodeksie cywilnym ebook demoRemonty jak szybko i bezpiecznie zamówić wykonanie robót budowlanych ebook demoZarys sądowego prawa procesowego Unii Europejskiej ebook demoZarys sądowego prawa procesowego Unii Europejskiej ebook demoStosowanie prawa podatkowego ebook demoZawody medyczne Prawo ochrony zdrowia w pytaniach i odpowiedziach ebook demoZgromadzenie wspólników w spółce z o o Od zaproszenia do wykonania uchwał ebook demoUstawa o Biurze Ochrony Rządu Komentarz ebook demoSkarga do sądu administracyjnego droga odwoławcza od decyzji podatkowych ebook demowięcej podobnych podstron