Wojciech Matuszewski Wybrane zagadnienia ekonomii dla studentów prawa i administracji
Rozdział I Podstawowe pojęcia i przedmiot ekonomii
ekonomia (gr. oikos dom, nomos prawo) pierwotnie nauka zajmująca się badaniem praw i prawidłowości
rządzących gospodarstwami domowymi; według klasycznej ekonomii i marksistów: nauka zajmująca się badaniem praw
i prawidłowości rządzących społecznym procesem gospodarowania, tj.: produkcją, podziałem (dystrybucją), wymianą i
konsumpcją dóbr zaspakajających ludzkie potrzeby
1776-ukazanie się The Wealth of Nations ( Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów) A. Smitha, umowna
data narodzin nowożytnej ekonomii
Potrzeby:
" biologiczne-żywność, odzież, mieszkanie
" duchowe-kulturalne, wyższego rzędu
" bieżące
" przyszłe
" indywidualne-potrzeby jednostki zaspokajane głównie w ramach tzw. konsumpcji indywidualnej, finansowanej
z dochodów indywidualnych lub w ramach konsumpcji zbiorowej finansowanej w całości lub w części ze
środków publicznych
" zbiorowe-pojawiają się w związku z faktem, że człowiek jest istotą społeczną, np. potrzeba ładu i
bezpieczeństwa, hierarchii życia społecznego, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, ochrona przed
klęskami żywiołowymi, zaspokajane są przede wszystkim w ramach konsumpcji zbiorowej finansowanej lub
współfinansowanej ze środków publicznych, w szczególności przy wykorzystaniu instytucji budżetu praz
funduszów celowych
Potrzeba:
-jako aktualny stan człowieka lub jego organizmu polegający na niespełnieniu określonych ważnych warunków
-jako subiektywne odczucie braku czegoś, niezaspokojenie lub pożądanie określonych przedmiotów lub warunków
-jako trwała właściwość polegająca na tym, że bez spełnienia określonych warunków człowiek nie może osiągnąć
pewnych ważnych stanów lub celów
Potrzeby ludzkie są nieograniczone, natomiast środki, którymi dysponujemy są z natury rzeczy ograniczone.
Konsumpcja
IstotÄ™ aktu konsumpcji stanowi zaspokojenie potrzeb.
Wyrażona w pieniądzu część produktu krajowego przeznaczona na zaspokojenie potrzeb zbiorowych przybiera z jednej
strony postać różnorodnych danin publicznych (głównie podatków), a z drugiej-wydatków na cele związane z
zaspokojeniem tych potrzeb. Ten mechanizm przenoszenia wartości nazywamy redystrybucją (podstawowa funkcja
finansów publicznych)
Ekonomia-nauka społeczna
Przedmiotem ekonomii jest społeczny proces gospodarowania, na który składają się:
-nieprzerwanie trwająca w każdym społeczeństwie produkcja dóbr materialnych i usług przeznaczonych do zaspokojenia
ludzkich potrzeb
-nieprzerwanie odbywający się podział - dystrybucja - wytworzonych dóbr między członków danego społeczeństwa
W wyniku procesu konsumpcji dobra ulegają destrukcji, dlatego muszą być nieustannie odtwarzane.
Przedmioty pracy surowce, materiały, półprodukty
Środki pracy narzędzia pracy w szerokim ujęciu, budynki, maszyny i urządzenia
Przedmioty pracy + środki pracy = środki produkcji
Techniki wytwarzania sposoby zespolenie środków produkcji z pracą ludzi wyposażonych w umiejętność posługiwania
się tymi środkami
Czynniki produkcji środki pracy, przedmioty pracy, siła robocza
Społeczny charakter produkcji wynika ze społecznego charakteru pracy. Kooperacja współpraca w procesie produkcji
(praca poszczególnych jednostek łączy się i zazębia, ludzie współpracują ze sobą i pracują wzajemnie dla siebie)
Praca ludzi wzajemnie dla siebie odbywa się w postaci podziału pracy.
Podział pracy w wąskim ujęciu poszczególne jednostki specjalizują się w pewnych rodzajach konkretnych prac,
zawodów, w skali globalnej specjalizacja stanowi podstawową przesłankę wymiany i międzynarodowej współpracy
gospodarczej
Produkty (dobra ekonomiczne) rezultaty świadomej działalności wytwórczej człowieka.
Gospodarka
Działalność gospodarcza (gospodarowanie) produkcja dóbr i usług oraz ich podział
Gospodarowanie przebiega w określonych warunkach materialnych, organizacyjnych, społecznych, kulturalnych i
politycznych. Warunki te bezpośrednio wpływające na procesy gospodarowanie oraz mechanizmy i treści samych tych
procesów = gospodarka.
Gospodarka:
" w skali mikro podmiotami są gospodarstwa domowe, indywidualne gospodarstwa rolne, zakłady
rzemieślnicze i przedsiębiorstwa
" w skali mezo podmiotami są całe gałęzie gospodarki lub wyodrębnione obszary czy regiony
" w skali marko podmiotem jest gospodarka narodowa
" naturalna wytwórca dobra lub usługi jest jednocześnie konsumentem tego dobra lub usługi,
samozaopatrzenie: wytwarzanie dla zaspokojenia potrzeb wytwórcy, wymiana towarowa nie występuje,
pieniądz jest zbędny
" towarowa proces wytwarzania dóbr prowadzony jest z przeznaczeniem na ich wymianę, pojawia się wtedy,
gdy rozwój sił wytwórczych osiąga taki poziom, że pojawiają się nadwyżki wytwarzanych dóbr ponad potrzeby
wytwórcy
* towar produkt wytworzony z przeznaczeniem na rynek, sprzedaż, w przypadku usług odpłatne świadczenie
" towarowo-pieniężna z towarów wyodrębnia się pieniądz, który obsługuje transakcje wymiany
" zamknięta (autarkia gospodarcza) nie uczestniczy w międzynarodowym podziale pracy, nie występuje w niej
handel zagraniczny eksport i import
" otwarta uczestniczy w międzynarodowej współpracy gospodarczej i prowadzi wymianę towarową z innymi
krajami, w warunkach gospodarki otwartej każdy uczestnik, podmiot tej gospodarki, ma pełną swobodę wyboru
rynku zaopatrzenie oraz sprzedaży i w poszczególnych wyborach kieruje się zasadą maksymalizacji
indywidualnych korzyści materialnych, nie napotyka na żadne ograniczenie o charakterze instytucjonalnym
" zacofana
" średnio rozwinięta
" wysoko rozwinięta
Rzadkość dóbr
Rzadkość zasoby są ograniczone w swej wielkości
Zasób wielkość, którą można wyrazić jako wartość na dany moment w czasie, np. majątek narodowy
Strumień wielkość, którą można wyrazić jako wartość powstającą w jakimś przedziale czasowym, np. produkt
narodowy brutto
Zasoby dobra wykorzystywane do produkcji innych dóbr/usług:
" talent przedsiębiorczości umiejętności organizatorskie prowadzenie działalności gospodarczej na własny
rachunek, ryzyko i odpowiedzialność
" ziemia obejmuje obszar powierzchni ziemi i wszystko to, co w naturze jest użyteczne w procesie produkcji
" siła robocza obejmuje każdy sposób, w jaki ludzka energia, fizyczna lub umysłowa, może być sensownie
wydatkowana
" kapitał obejmuje wszelki wynik procesy produkcyjnego, który przeznaczony jest do pózniejszego
wykorzystania w procesie produkcyjnym
" technologia wiedza, jak zasoby mogą być łączone w produkcyjny sposób
Konsekwencją istnienia zjawiska rzadkości są kwestie:
-co i w jakich ilościach wytwarzać
-w jaki sposób wykorzystać zasoby, jakiej ich alokacji dokonać
-kto otrzyma dobra i usługi, które będą wytwarzane
Ekonomia jest nauką, jak ludzie radzą sobie z rzadkością dóbr, jak rozwiązują problem alokacji ograniczonych zasobów
w celu zaspokojenia konkurencyjnych pragnień, aby zaspokoić ich tyle, ile jest w danej sytuacji możliwe.
Następstwem występowania stanu rzadkości jest konieczność dokonywania wyborów co, ile i jak wytwarzać oraz co, ile
i jak dzielić. Jednym ze sposobów przedstawienia tego zagadnienia jest krzywa transformacji (możliwości
produkcyjnych). Krzywa ta jest graficznym przedstawieniem kombinacji dóbr, które mogą być wytwarzane, gdy zasoby
są w pełni wykorzystane.
Krzywa transformacji jest na ogół wypukła, co odzwierciedla działanie prawa malejących przychodów krańcowych.
Prawo to stanowi, że produkcyjność kolejnych, dodatkowych jednostek danego czynnika angażowanego do produkcji
dobra maleje.
Koszt alternatywny-koszt utraconych korzyści, rezygnacja z produkcji dobra A na rzecz produkcji dobra B.
W celu precyzyjnej analizy kosztów ekonomia posługuje się wielkościami całkowitymi, przeciętnymi i krańcowymi.
Ekonomia ma pomóc w podejmowaniu możliwie najlepszych decyzji w określonych warunkach, które wiążą się z
wyborem optymalnych wśród dostępnych wariantów gospodarowania.
Zasady racjonalnego gospodarowania:
" zasada największego efektu przy danym nakładzie środków osiągnięcia maksymalnego stopnia realizacji celu
" zasada oszczędności środków przy danym stopniu realizacji celu użyć minimalnego nakładu środków.
Oba te warianty są rozłączne.
Ekonomia pozytywna zajmuje się analizą świata takiego, jakim jest.
Ekonomia normatywna zajmuje się formułowaniem sądów wartościujących.
Rozdział II Systemy gospodarcze i podmioty ekonomiczne
System ekonomiczny zespół instytucji oraz mechanizmów koordynujących i kontrolujących podejmowanie oraz
realizacjÄ™ decyzji gospodarczych.
" System nakazowy gospodarka centralnie planowana, zasadza się na dominacji państwowej własności środków
produkcji, podstawowym narzędziem alokacji zasobów jest centralnie ustalany plan gospodarczy (plan
decyzja adresowania do podmiotów gospodarczych, określająca zadania oraz przydzielająca środki dla ich
realizacji).
" System rynkowy opiera się na dominacji prywatnej własności środków produkcji i rynkowej alokacji
zasobów.
Własność
W sensie prawnym : stosunek osoby do rzeczy z tytułu wyłączności posiadania, użytkowania oraz rozporządzania rzeczą.
W sensie ekonomicznym : zbiór stosunków między ludzmi, pojawiających się w związku z czerpaniem korzyści z
rezultatów działalności gospodarczej.
Prywatna układ uprawnień do określonych obiektów, w ramach których prawa własności poszczególnych jednostek są
wyłączne oraz przekazywalne
Publiczna struktura, w której prawa własności jednostek nie są ani wyłączne, ani dobrowolnie przenoszone.
Regulacje prawne dotyczą m.in. zagadnień:
-własności
-systemu bankowego
-systemu podatkowego
-ubezpieczeń społecznych
-ochrony konkurencji
-wszelkich umów w działalności gospodarczej
Państwo tworzy infrastrukturę prawną powodującą obniżenie kosztów transakcji oraz ułatwia zawieranie umów
zwiększających efektywność wykorzystania zasobów. Wpływ legislacyjnej działalności państwa na funkcjonowanie
gospodarki badany jest w ramach tzw. ekonomicznej analizy prawa.
Kapitalizm
Cechy kapitalizmu:
" dominacja prywatnej własności środków produkcji
" przedsiębiorcy wykorzystują zasoby w prowadzeniu działalności gospodarczej nastawionej na osiąganie zysku
(zysk-różnica między przychodem a kosztami)
" rynkowa alokacja zasobów
" niczym nie skrępowana przedsiębiorczość
Kapitalistyczna własność środków produkcji funkcjonuje w dwóch podstawowych formach:
- indywidualnej
- zbiorowej
Powstawanie dużych obiektów wytwórczych stawało się warunkiem osiągania większych zysków. Procesy rozrostu
przedsiębiorstw i kapitału dokonywały się dwiema drogami:
" koncentracji kapitału powiększenie rozmiarów kapitału w drodze akumulacji zysku
" centralizacji kapitału powiększenie rozmiarów kapitału w wyniku łączenia dawniej samodzielnych kapitałów
w jeden większy
W gospodarce rynkowej poszczególne podmioty gospodarcze uczestniczą w działalności gospodarczej w zasadzie
dobrowolnie, w swych działaniach kierują się kryterium korzyści materialnych. Wszelkie umowy w sferach produkcji
dóbr materialnych, odpłatnego świadczenia usług, wymiany i konsumpcji są zawierane przy użyciu pieniądza według
cen swobodnie kształtujących się na rynku. Wielkość i struktura produkcji dostosowuje się, w długim okresie, do
wielkości i struktury zapotrzebowania społecznego.
Podstawowe formy własności we współczesnym kapitalizmie
1. Własność jednoosobowa i spółki osobowe
" Własność jednoosobowa jest względnie łatwą formą prowadzenia niewielkiego zakładu wytwórczego.
" Spółka osobowa (cywilna lub jawna), członkowie mogą bezpośrednio zarządzać firmą według ustalonych
między sobą zasad, dzielą się zyskiem i ponoszą solidarną odpowiedzialność całym swoim majątkiem za
zobowiązania spółki
wady:
-nieograniczona odpowiedzialność właściciela/współwłaścicieli za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem
-ograniczona zdolność do gromadzenia funduszy do sfinansowania rozwoju przedsiębiorstwa do zasobów
współwłaścicieli
-utrudniony dostęp do kredytów w związku ze zwiększonym stopniem ryzyka
zalety:
-względnie niskie koszty rozpoczęcia działalności
-zysk przypada właścicielowi lub wspólnikom, dochód opodatkowany jest tylko jako dochód osobisty
-elastyczność działania, łatwość rozwiązania
2. Spółki kapitałowe
Zyskują status osoby prawnej. Osłabiony lub zerwany zostaje związek między wspólnikami a zarządzanym
przedsiębiorstwem. Powstawanie takich spółek następuje w wyniku zgromadzenia minimalnego kapitału zakładowego
powstającego przez wniesienie przez wspólników wkładu pieniężnego lub aportu w naturze. Zawiązanie spółki podlega
procedurze rejestracyjnej w sądach rejestrowych. Współwłaściciele odpowiadają za zobowiązania spółki do wysokości
ich pierwotnego wkładu kapitałowego.
" spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wspólnicy nie są anonimowi, zbycie przez nich imiennych udziałów
osobom spoza grona wspólników jest zwykle uwarunkowane określonymi ograniczeniami w umowie spółki, jej
działalnością kieruje zarząd, reprezentuje również spółkę na zewnątrz, naczelnym organem jest Walne
Zgromadzenie Wspólników, które powołuje Radę Nadzorczą, wspólnicy dzielą między siebie zyski,
proporcjonalnie do posiadanych udziałów
" spółka akcyjna jej majątek powstaje w drodze emisji akcji; Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy decyduje,
jaka część zysku przeznaczona zostanie do podziału, następnie kwota ta dzielona jest przez ilość
wyemitowanych akcji i wypłacana akcjonariuszom w formie dywidendy; akcjonariusz jest jedynie właścicielem
pakietu uprawnień do głosowania i udziału w zysku spółki, a nie w pełni współwłaścicielem, własność dotyczy
akcji, nie spółki, prawo bezpośredniego dysponowanie majątkiem spółki oraz podejmowania decyzji
dotyczących jej działania przypada jej organom: walnemu zgromadzeniu akcjonariuszy oraz zarządowi i radzie,
ten typ spółki daje możliwości zgromadzenia dużych kapitałów, ograniczenia odpowiedzialności i ryzyka oraz
oddzielenia własności od zarządzania, wady: zysk spółki jest podwójnie opodatkowany-raz jako zysk spółki-
osoby prawnej, dwa-dywidend wypłacanych akcjonariuszom, traktowanych jako osobisty dochód, wysokie
koszty zorganizowania i administrowania spółką, jawność sytuacji finansowej
akcja papier wartościowy, imienny lub na okaziciela, reprezentujący część kapitału akcyjnego spółki, w sensie
ekonomicznym tytuł własności części majątku, którym zarządza spółka
- akcja na okaziciela papier wartościowy łatwo zbywalny, może stanowić przedmiot obrotu na giełdzie
- akcja imienna może być przedmiotem obrotu, ale zazwyczaj z pewnymi ograniczeniami przewidzianymi w statucie
spółki
- akcje uprzywilejowane pozostają zazwyczaj w rękach założycieli spółki i stanowią zazwyczaj mniejszość
całkowitego pakietu akcji
pakiet kontrolny spółki akcyjnej ilość akcji skupionych w jednym ręku lub w rękach współdziałających ze sobą
akcjonariuszy, które daje możliwość wyboru własnego zarządu i rady
Akcjonariat pracowniczy pracownicza własność akcji, pracownicy posiadają wszystkie lub pakiet kontrolny akcji danej
spółki = spółka pracownicza.
3. Inne formy własności
" kapitalistyczna własność międzynarodowa przedsiębiorstwo jest własnością kapitalistów z wielu krajów
" własność państwowa rodzaj własności zbiorowej, formalnoprawnym właścicielem jest Skarb Państwa
" własność spółdzielcza nie można jej zakwalifikować ani do własności prywatnej, ani do publicznej.
Powstawanie, organizację oraz funkcjonowanie spółdzielni określa prawo spółdzielcze, udziały w spółdzielni
nie są zazwyczaj przekazywalne, a wpływ na zarządzanie spółdzielnią nie jest powiązany z wielkością
wniesionych wkładów
Podmioty ekonomiczne w gospodarce rynkowej
Gospodarstwo domowe mikroekonomiczny podmiot gospodarczy, jednostka organizacyjna usługowo-przetwórcza, w
ramach której wykonywane są przez grupę domową czynności, których celem jest bezpośrednie umożliwienie
zaspokojenia potrzeb kolektywnych tej grupy oraz indywidualnych potrzeb jej członków.
Gospodarstwa domowe:
" gospodarstwa domowe rodzinne
" gospodarstwa domowe zespołów lub grup opierających swoją wspólnotę na innych kryteriach niż rodzina
biologiczna lub jakikolwiek zwiÄ…zek rodzinny
" gospodarstwa domowe osób samotnych (jednoosobowe)
Istotą gospodarstwa domowego jest prowadzenie działalności gospodarczej na podstawie środków będących własnością
osobistą jednostek lub zespołów żyjących w tym gospodarstwie. Środki te można ująć w trzech zasadniczych grupach:
- przychody i zasoby pieniężne
- zasoby konkretnych dóbr materialnych
- zasoby pracy członków gospodarstw domowych
Przedsiębiorstwo art. 55 Kodeksu cywilnego przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników
niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej, w sensie ekonomicznym
jednostka gospodarcza wyodrębniona pod względem techniczno-organizacyjnym i ekonomicznym, prowadzącą
działalność produkcyjną, handlową lub usługową. Przedsiębiorstwo w oparciu o zatrudnione czynniki wytwórcze
wytwarza i sprzedaje produkty dążąc do osiągania nadwyżki przychodów ze sprzedaży nad wydatkami.
Stadia kapitalizmu (według Marksa):
" kooperacja prosta zorganizowanie produkcji w warsztatach wytwórczych, gdzie przy wyodrębnionych
stanowiskach pracy zatrudnieni pracownicy najemni wytwarzają dany produkt od początku do końca
samodzielnie
" kooperacja złożona (manufaktura) zatrudnieni pracownicy nie wykonują już danego dobra od początku do
końca samodzielnie, wytwarzanie zostaje podzielone na pewną liczbę operacji, względnie nieskomplikowanych,
do wykonywania których można pracowników przyuczyć; obniżenie kosztów wytwarzania, wzrost zysku,
spadek cen
" kapitalizm fabryczny praca ludzi zostaje niejako podporzÄ…dkowana rytmowi pracy maszyn
Majątek przedsiębiorstwa wszystkie zmiany wartości majątku są ewidencjonowane przez system rachunkowości
przedsiębiorstwa. Można go ująć w dwóch grupach:
" majątek trwały środki trwałe, zużywane w wielu cyklach produkcyjnych, przez cały okres użytkowania
zachowują swoją naturalną postać, przedstawiają wysoką wartość pieniężną, to np. maszyny, budynki, ale także
patenty, papiery wartościowe
" majątek obrotowy środki obrotowe, zużywane są w jednym cyklu produkcyjnym w całości, zmieniają swoją
naturalną postać, to np. paliwa, surowce, energia, produkcja w toku, wyroby gotowe, lecz jeszcze nie sprzedane,
środki pieniężne w kasie i na rachunkach
aktywa = majątek trwały + majątek obrotowy
majątek przedsiębiorstwa może być finansowany z funduszy własnych i zewnętrznych = pasywa.
suma aktywów musi się równać sumie pasywów, a więc zródeł ich pochodzenia
Państwo i inne podmioty ekonomiczne
Państwo jako podmiot ekonomiczny spełnia w gospodarce trojaką rolę:
" podmiotu tworzącego ustrój gospodarczy
" podmiotu własności
" podmiotu prowadzącego politykę gospodarczą, realizującego określone cele przy wykorzystaniu
ekonomicznych instrumentów oddziaływania na zachowania innych uczestników gospodarki
sektor nierynkowy sfera gospodarki, w której zasoby, produkty i usługi oferowane są przez państwo innym podmiotom
po cenach różniących się od rynkowych
instytucje finansowe bank centralny, banki komercyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe i inwestycyjne, fundusze
emerytalne działają na szczególnym rynku rynku finansowym
podmioty demokracji gospodarczej różnorodne organizacje polityczne, związki zawodowe, związki pracodawców,
organizacje konsumenckie, proekologiczne, wyznaniowe wyrażają interesy ekonomiczne określonych grup
społecznych i dla ich realizacji oddziałują wykorzystując instrumenty o charakterze pozaekonomicznym na decyzje
innych podmiotów
Rozdział III Geneza kapitalizmu, kapitał i jego cyrkulacja
PoczÄ…tki kapitalizmu
Stosunki kapitalistyczne zaczęły się pojawiać w Europie Zachodniej pod koniec XVI wieku.
" zmiana stosunków własności (w feudalizmie własność środków produkcji opierała się na wyłącznym,
dziedzicznym przywileju posiadania, w kapitalizmie proste prawo do prywatnego posiadania własnego
majątku niezależnie od form jego przejawiania się, sposobu zdobycia i wykorzystania)
" przedsiębiorca kapitalistyczny nie jest dysponentem siły roboczej, musi ją wynająć zapłacić za prawo jej
użytkowania (zapłata ta musi być taka, by mogło nastąpić odtworzenie zdolności do pracy w wyniku
konsumpcji sfinansowanej płacą roboczą najemnego pracownika)
" właściciel siły roboczej, aby móc odpłatnie świadczyć usługę tego zasobu, musi być wolny osobiście i wolny od
środków produkcji (nie posiadać ich)
kapitał prywatnie posiadane środki produkcji, które uruchamia i obsługuje najemna siła robocza, pieniądze wydawane
na płace robocze, płatności za surowce, materiały, energię itd.
kapitał przemysłowy funkcjonujący w przemyśle
kapitał pożyczkowy funkcjonujący na rynku kredytowym
kapitał handlowy funkcjonujący w obrocie towarowym
kapitał ma strukturę rzeczową i pieniężną.
pole oznaczone literą A kapitał w postaci rzeczowej (środki pracy, przedmioty pracy, produkcja w toku, wyroby
gotowe jeszcze nie sprzedane)
pole oznaczone literÄ… B pieniÄ…dz znajdujÄ…cy siÄ™ w cyrkulacji
część wspólna to od strony kapitału - jego pieniężna postać, od strony pieniądza - ilość pieniądza znajdująca się w
cyrkulacji, która służy przedsiębiorcom do zakupu czynników produkcji
Cyrkulacja kapitału
kapitał przechodzi przez trzy fazy:
" pieniężną zakup czynników produkcji
" wytwarzania zespolenie pracy ludzkiej ze środkami produkcji
" pieniężną sprzedaż wytworzonych dóbr
celem i sensem działalności przedsiębiorcy jest to, by utarg równy P był większy od P , czyli kosztu.
w procesie produkcji zużywają się czynniki produkcji, ich wartość maleje stanowiąc koszt, wartość ta jest przerzucana
na nabywców poprzez ceny
przedmioty pracy i siła robocza ulegają pełnemu zużyciu w jednym cyklu produkcyjnym wchodząc w swej fizycznej
substancji w wartość wytworzonych produktów
środki pracy (środki trwałe) zużywane są stopniowo, w wielu cyklach produkcyjnych, finansowym odzwierciedleniem
wartości zużywających się środków trwałych jest amortyzacja. Przepisy prawa określają okresy amortyzacji dla
poszczególnych rodzajów składników majątku trwałego, przy amortyzacji liniowej, roczny odpis amortyzacyjny stanowi
odwrotność czasu zużycia środka trwałego.
amortyzacja - zmniejszenie się wartości dobra kapitałowego w pewnym okresie w wyniku użytkowania
funkcje amortyzacji:
" odtworzeniowa systematyczne dostarczanie informacji o rozmiarach procesów zużycia środków trwałych, by
zawczasu umożliwić gromadzenie odpowiednich środków na wyrównanie ubytków środków trwałych i
zabezpieczenie przed zmniejszaniem się i starzeniem ich zasobów
" kosztowa dostarczanie danych dot. jednego z elementów kosztów, kosztu użytkowanie środków trwałych,
spadku ich wartości w związku z ich wykorzystywaniem w procesie produkcji
" ewidencyjno rachunkowa ustalenie rozmiarów zużycia środków trwałych w celu korygowanie ich wyceny
ewidencyjnej do poziomu wartości bieżącej
zużycie ekonomiczne / moralne (środków trwałych) spowodowane działaniem takich czynników , jak : uruchomienie
produkcji nowych typów maszyn i urządzeń bardziej wydajnych i tańszych w eksploatacji niż dotychczasowe,
zastosowanie nowych procesów technologicznych itd.
obsolescencja zjawisko spadku wartości majątku trwałego w związku z upływem czasu oraz zużycie ekonomiczne
Reprodukcja i jej rodzaje, akumulacja
reprodukcja stały proces odtwarzania, odnawiania czynników produkcji
" reprodukcja prosta zachowana jest ciągłość produkcji przy nie zmieniających się z okresu na okres rozmiarach
produkcji, wolumen funkcjonującego kapitału jest odtwarzany do dotychczasowej wielkości, w skali mikro
cały zysk jest w całości konsumowany, w skali makro cały dochód narodowy jest konsumowany
Pt1 = Pt2 = Pt3 = & = Ptn
" reprodukcja zawężona proces produkcji utrzymywany jest przy zmniejszających się z okresu na okres jej
rozmiarach, wolumen funkcjonującego kapitału nie jest odtwarzany do dotychczasowej wielkości, w skali mikro
konsumpcja jest wyższa od zysku, w skali makro ogólnospołeczny fundusz konsumpcji jest większy od
dochodu narodowego, zjawisko przejadania majątku , zasobów z poprzedniego okresu
Pt1 > Pt2 > Pt3 > & > Ptn
" reprodukcja rozszerzona zachowana jest ciągłość procesu produkcyjnego przy zwiększających się z okresu na
okres rozmiarach produkcji, wolumen zaangażowanego kapitału jest nie tylko odtwarzany do dotychczasowych
rozmiarów, ale powiększany z okresu na okres, w skali mikro nie cały zysk jest przeznaczony na konsumpcję,
w skali makro nie cały dochód narodowy jest konsumowany, jego część jest zaoszczędzona i przeznaczona na
powiększenie majątku narodowego
Pt1 < Pt2 < Pt3 < & < Ptn
akumulacja - przeznaczenie części dochodu narodowego na inwestycje oraz na zwiększenie zasobów środków
obrotowych i rezerw, nie skonsumowana część zysku przeznaczona na powiększenie kapitału
reprodukcja rozszerzona jest zjawiskiem typowym i w długim okresie stałym co do tendencji, jest długookresowym
prawem rzÄ…dzÄ…cym gospodarkÄ… kapitalistycznÄ…
DÅ‚ugookresowe prawo reprodukcji rozszerzonej trend
w rzeczywistości gospodarczej ilustracją przebiegu zależności wielkości produkcji w czasie nie jest wznosząca się linia
prosta wskazuje ona jedynie ogólną tendencję, trend
postępująca akumulacja akumulacja w jednym okresie powoduje możliwość zwiększenia akumulacji w następnym
okresie bez uszczerbku dla bieżącej konsumpcji
kapitalizm jako ustrój gospodarczy ma charakter postępowy funkcjonuje mechanizm, który zmusza przedsiębiorców
do akumulacji akumulują z powodów subiektywnych (np. chęć wzbogacenia) i obiektywnych (do akumulacji zmusza
przedsiębiorcę konkurencja z akumulacji finansowane są nakłady na postęp techniczno organizacyjny, który
powoduje obniżenie kosztów wytwarzania).
Rozdział IV Modelowe struktury rynkowe
Kapitalizm przedmonopolistyczny, model konkurencji doskonałej
kapitalizm wolnokonkurencyjny:
" wczesne stadium gospodarki kapitalistycznej, choć w czystej formie nigdy nie występował
" likwidacja wszelkich ograniczeń cechowych i feudalnych
" rola państwa jako podmiotu gospodarczego zredukowana do minimum, państwo nie podejmuje żadnej aktywnej
działalności w dziedzinie gospodarczej
" nie występują żadne instytucjonalne ograniczenia na przepływy i ruchliwość zasobów, istnieje swobodny
dopływ kapitału i siły roboczej do każdej dziedziny produkcji
" określonej jakości towary osiągają na rynku taką samą cenę, kształtującą się niezależnie od woli poszczególnych
przedsiębiorców
" kształtujące się na rynku ceny decydują o rozmiarach produkcji rynkowej
" podstawowym celem przedsiębiorców jest osiąganie i maksymalizacja zysku
" wolna konkurencja stwarza korzystne warunki dla przodujących pod względem technicznym i organizacyjnym
przedsiębiorstw
" konkurencja powoduje rozwój sił wytwórczych, jest motorem postępu
" zasada: od jednakowych kapitałów jednakowe zyski, długookresowa tendencja kształtowania przeciętnej stopy
zysku
stopa zysku miara efektywności kapitału, stosunek zysku (p) do całego włożonego kapitału (k), wyrażony w procentach
p = p/k x 100
wzrost stopy zysku powoduje wzrost masy zysku
w gałęziach produkcji o niższej rentowności produkcja maleje, tam, gdzie zyski w relacji do zaangażowanego kapitału
będą wyższe produkcja będzie rosła
popyt wyższy od podaży wzrostowa tendencja cen, wzrost stopy zysku
podaż wyższa od popytu spadek cen, spadek stopy zysku
w skali całej gospodarki wystąpi długookresowa tendencja wyrównywania stopy zysku, prawo to rządzi alokacją
zasobów, wielkość i struktura produkcji dostosowuje się do wielkości i struktury zapotrzebowania społecznego
ceny, rynek
ceny kształtują się na rynku w sposób żywiołowy, niezależnie od woli jego uczestników, są wynikiem ścierania się
sprzecznych interesów nabywców i sprzedawców; konkurencja między sprzedającymi, kupującymi oraz między
kupujÄ…cymi i sprzedajÄ…cymi
rynek miejsce dokonywania transakcji wymiany, gdzie dokonywane są akty kupna i sprzedaży, gdzie spotykają się
kupujący i sprzedający, to proces, w wyniku którego kupujący i sprzedający określają odpowiednio co chcą kupić lub
sprzedać i na jakich warunkach
cenobiorstwo uczestnicy rynku muszą przyjąć kształtujące się ceny jako wielkość zewnętrzną, niezależną od nich
niewidzialna ręka rynku (A. Smith) steruje gospodarką w sposób racjonalny, zapewniając optymalny poziom
efektywności, swobodnie konkurujące przedsiębiorstwa, kierując się motywem zysku, doprowadzają do zgodnej z
interesem publicznym alokacji zasobów
funkcje mechanizmu rynkowego:
" optymalizacyjna zapewniane najlepsze z możliwych wykorzystanie zasobów
" stabilizacyjna zapewnianie stałości powyższego układu oraz ogólną równowagę gospodarczą
model konkurencji doskonałej
" każda jednostka gospodarcza jest tak mała w stosunku do rynku, że nie wywiera dostrzegalnego wpływu na
ceny dóbr, które kupuje lub sprzedaje
" wszystkie rynki są wolne od jakichkolwiek instytucjonalnych ograniczeń, ceny i ruchliwość zasobów nie są
ograniczone
" wszyscy uczestnicy rynku posiadają pełną o nim wiedzę oraz nie ponoszą kosztów związanych z pozyskaniem
tej wiedzy, istnieje doskonała przejrzystość rynku
każde z tych założeń jest abstrakcyjne
analiza konkurencji doskonałej to wstęp do bardziej złożonej, bliższej rzeczywistości analizy ekonomicznej
konkurencja doskonała, funkcjonowanie rynków konkurencyjnych, prowadzi do optymalnego rozdziału i wykorzystania
zasobów, konkurencja jest więc ważnym celem polityki gospodarczej, jest mechanizmem prorozwojowym
Konkurencja niedoskonała
monopol pełny:
" określony wytwórca posiada firmę, która ma wyłączność produkcji i sprzedaży danego towaru jest
monopolistÄ…
" nabywca nie ma żadnego wyboru przy zakupie towaru
" towary nie są bliskimi substytutami (każdy produkuje swój produkt)
" bariery wejścia na rynek są bardzo wysokie
" monopolista nie ma konkurentów
" występuje zjawisko cenotwórstwa monopolista kształtuje cenę towaru poprzez sterowanie wielkością podaży
według znanych mu zachowań rynkowych
" w warunkach monopoli pełnego trudno sformułować jakiekolwiek uogólnienie dotyczące kształtowania cen i
polityki cenowej
konkurencja monopolistyczna:
" bliższa wolnej konkurencji niż pełnemu monopolowi
" występuje konkurencja w wyniku pewnego zróżnicowanie wytwarzanych dóbr/usług
" względnie duża liczba przedsiębiorstw działających na rynku
" ograniczona kontrola cen (poszczególni wytwórcy mogą w ograniczonym stopniu kształtować i zmieniać ceny
w związku ze zróżnicowanie produktu)
" duże znaczenie ma promocyjna sprzedaż, reklama, pozyskiwanie nowych klientów przy stosowaniu konkurencji
niecenowej
oligopol:
" ograniczona liczba producentów (umownie do 20)
" decyzje cenowe producentów są wzajemnie zależne
" ustabilizowany siła ekonomiczna każdego z partnerów jest mniej więcej taka sama, udział w produkcji,
podaży globalnej jest podobny
" nieustabilizowany nie występuje równowaga siły ekonomicznej, pojawia się tzw. dominująca grupa firm,
która kontroluje ok. ¾ obrotów na rynku
" producenci unikają konkurencji cenowej, pojawienie się wojny cenowej przyniosłoby straty wszystkim
firmom
Modelowe struktury rynkowe
Konkurencja Konkurencja
Cechy struktury Oligopol Monopol pełny
doskonała monopolistyczna
Liczba
bardzo wielu wielu <20 jeden
sprzedawców
Bariery wejścia brak słabe istnieją bardzo wysokie
Zróżnicowanie
brak silne występuje brak
produktu
Klasyfikację modelowych struktur rynkowych można uzupełnić przyjmując kryterium liczby sprzedawców i nabywców:
1. bardzo duża liczba zarówno kupujących jak i sprzedających
2. bardzo duża liczba kupujących przy małej liczbie sprzedających dany produkt
3. niewielka liczba zarówno kupujących jak i sprzedających
4. jeden sprzedawca i bardzo duża liczba kupujących
5. jeden nabywca i kilku sprzedawców
Rozdział V Pieniądz i system bankowy w gospodarce rynkowej
PieniÄ…dz
twór gospodarki towarowej, z czasem z towarów wyodrębniają się te, które zaczynają pełnić funkcję pośrednika w
transakcji wymiany
cechy pieniÄ…dza:
" powszechna akceptacja
" utrzymywanie wartości w czasie
" podzielność
" uosabianie dużej wartości w małej masie
funkcje pieniądza o określonej zawartości kruszcu:
" miernik wartości
" środek wymiany
" środek płatniczy
" środek przechowywania wartości (tezauryzacji)
proces dematerializacji pieniÄ…dza pieniÄ…dz staje siÄ™ niewymienialny na kruszec, staje siÄ™ czysto symboliczny
pieniądz pełni funkcję środka wymiany w transakcjach kupna sprzedaży, pojawienie się pieniądza rozdzieliło wymianę
na dwa odrębne akty: transakcję sprzedaży oraz transakcję kupna, zanika konieczność zachowania jedności czasu i
miejsca, towar można sprzedać i kupić inny, w innym miejscu i czasie, ruch towaru odrywa się w czasie od ruchu
pieniÄ…dza
pieniądz jest aktywem majątkowym o najwyższym stopniu płynności natychmiast może być użyty jako środek płatniczy
pieniądz służy do określania wartości innych towarów w postaci cen, cena jest pieniężnym przejawem wartości
pieniÄ…dz w cyrkulacji:
- strumienie pieniężne ich przepływy następują w związku z procesami gospodarczymi i stanowią pieniężne odbicie
procesów rzeczowych
- zasoby pieniężne
aktywa finansowe np. wkłady bieżące i terminowe, papiery wartościowe charakteryzują się różnym stopniem
płynności, tj. możliwością przekształcenia w pieniądz służący do bezpośredniej zapłaty
kategoryzacja pieniÄ…dza:
" agregat pieniężny Mo (baza monetarna, pieniądz wielkiej mocy) gotówka w obiegu oraz środki na rachunkach
w bankach komercyjnych oraz banku centralnym (który jako bank emisyjny może bezpośrednio kształtować
wielkość agregatu Mo)
" agregat pieniężny M1 gotówka w obiegu oraz stan środków na rachunkach bieżących, aktywa o najwyższym
stopniu płynności
" agregat pieniężny M2 o najniższym stopniu płynności, obejmuje agregat M1 powiększony o depozyty
krótkoterminowe oraz stan na rachunkach oszczędnościowych, weksle, obligacje bankowe krótkoterminowe
" agregat pieniężny M3 obejmuje agregat M2 powiększony o depozyty, obligacje i inne papiery wartościowe
średnio- i długoterminowe, środki o jeszcze niższym stopniu płynności
" agregat pieniężny M4 (poziom L) obejmuje agregat M3 i papiery wartościowe, które mogą być przedmiotem
obrotu na rynku finansowym
najbardziej ogólnym kierunkiem ewolucji pieniądza jest jego stopniowa dematerializacja od pieniądza towarowego,
przez pieniÄ…dz kruszcowy do pieniÄ…dza papierowego
w cyrkulacji znajduje siÄ™:
- pieniądz gotówkowy występujący w postaci znaków pieniężnych biletów oraz bilonu banku centralnego
- pieniądz bezgotówkowy bankowy
- pieniądz elektroniczny rachunki bankowe stają się zapisem pamięci komputera i są obciążane lub uznawane
automatycznie przy wykorzystaniu elektronicznych nośników informacji
pieniądz powszechnie akceptowany środek wymiany i handlu, który służy jednocześnie jako rezerwuar siły nabywczej
pieniądz uwalnia zasoby, które mogą być użyte w działalności produkcyjnej, przesuwa granice możliwości
produkcyjnych społeczeństwa społeczna funkcja pieniądza
popyt na pieniądz związany jest głównie z pełnieniem przez niego funkcji środka wymiany i środka płatniczego
" transakcyjny popyt na pieniądz dążenie do posiadania gotówki w celu realizacji przewidywanych zakupów
dóbr i odpłatnego nabywania usług
" przezornościowy popyt na pieniądz dążenie do posiadania gotówki w celu sfinansowania nieoczekiwanych
zakupów
" spekulacyjny popyt na pieniądz dążenie do posiadania gotówki w przewidywaniu spadku cen innych aktywów
i w przewidywaniu przyszłych zysków
przezornościowy + spekulacyjny popyt na pieniądz popyt ze względu na dążenie do posiadania aktywów
ilość pieniądz niezbędna do obsługi transakcji wymiany jest mniejsza od sumy obsługiwanych transakcji, cyrkulujący
pieniądz może obsłużyć w określonym czasie wiele transakcji
równanie wymienne Fishera dotyczy zależności między ilością pieniądza a sumą obsługiwanych w danym czasie
transakcji
M x V P x T
M ilość pieniądz w cyrkulacji
V szybkość krążenia pieniądza (liczba transakcji przypadających przeciętnie na jednostkę pieniądza)
P średni poziom cen
T rozmiary transakcji
" P = M x V / T
poziom cen określony jest ilością pieniądza, szybkością jego obiegu oraz rozmiarami transakcji
" M x V = P x Y
dochodowa koncepcja popytu na pieniądz, rozmiary transakcji T zastąpiono symbolem Y, oznaczającym realny dochód
narodowy w cenach stałych, zapotrzebowanie na pieniądz wiąże się z wielkością dochodu narodowego, a nie z
rozmiarami operacji pieniężnych, które mają obsłużyć daną sumę transakcji handlowych
dochodowa koncepcja popytu na pieniądz według J.M. Keynes a popyt na pieniądz zależy nie tylko od motywy
transakcyjnego, ale także od motywu przezorności (powiązanego z motywem transakcyjnym, polega na dążeniu do
posiadania zasobów pieniężnych dla uregulowania należności związanych z bieżącymi transakcjami) i motywu
spekulacyjnego (uzależnionego od poziomu stopy procentowej)
wzrost stopy procentowej posiadacze kapitału lokują go w bankach/papierach wartościowych, zmniejszenie się
płynnych zasobów pieniężnych
obniżenie stopy procentowej zwiększenie zasobów płynnych zasada preferencji płynności
Milton Friedman (monetaryzm) w długim okresie popyt na pieniądz wykazuje stałą relację w stosunku do zmian
poziomu produktu narodowego
- dla sprawnego funkcjonowania gospodarki większe znaczenie miałoby przeciwdziałanie zjawisku inflacji niż walka z
bezrobociem (odrzucenie konieczności interwencjonizmu państwowego, przypisanie większej roli działaniu mechanizmu
rynkowego)
Popyt na pieniądz zależy od:
" osobistego dochodu i bogactwa
" stóp procentowych
" poziomu produktu narodowego
" ogólnego poziomu cen
" oczekiwań dotyczących przyszłych cen
System bankowy i jego funkcje
podaż pieniądza realizowana jest przez banki, pieniądz kreowany jest przede wszystkim w operacjach kredytowych
wszystkich banków
" dualizm w kreowaniu pieniÄ…dza
- pierwotna kreacja pieniądza przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym
- wtórna kreacja pieniądza przebiega w bankach komercyjnych, które udzielają kredytów swoim klientom
o wielkości podaży pieniądza decyduje wtórna kreacja pieniądza
prawo bankowe określa system bankowy w każdym państwie, w Polsce dwoma fundamentalnymi aktami prawnymi są
ustawa prawo bankowe i ustawa o Narodowym Banku Polskim, ustala ono m.in. rodzaje banków, tryb ich powoływania,
wykonywane czynności, rolę i zadania banku centralnego, jego organy i ich kompetencje, organizację i zadania nadzoru
bankowego
na strukturę współczesnych aparatów bankowych mają wpływ:
" wyodrębnienie się banków emisyjnych i powstanie na ich bazie banków centralnych
" uniwersalizm w działalności banków operacyjnych
funkcje systemu bankowego :
" kreowanie pieniądza przez bank emisyjny jako ostatecznego środka zapłaty
" kreowanie pieniądza przez banki operacyjne jako środka płatniczego
" zaspokajanie zapotrzebowania na pieniÄ…dz za pomocÄ… kredytu
" pośredniczenie między posiadaczami środków pieniężnych i ich użytkownikami
instytucje finansowe:
- towarzystwa ubezpieczeniowe
- giełdy
- biura rozliczeń
- kasy pożyczkowe
banki:
" prowadzą działalność depozytową
" na podstawie środków pieniężnych przyjętych w postaci wkładów udzielają kredytów kojarząc popyt z podażą
na pieniÄ…dz
" prowadzÄ… rachunki bankowe
" przeprowadzają rozliczenia pieniężne
" oferują bezpieczeństwo wkładu
bank centralny:
" jest bankiem emisyjnym, posiadającym monopol w zakresie emisji znaków pieniężnych
" jest bankiem banków (organizuje i uczestniczy w systemie rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozliczenia
międzybankowe i aktywnie angażuje się w funkcjonowanie międzybankowego rynku pieniężnego, wspomaga
banki komercyjne kredytem refinansowym, czuwa nad kształtowaniem się ich płynności i wypłacalności,
prowadzi ich rachunki)
" jest bankiem gospodarki narodowej i bankiem państwa (obsługuje budżet państwa, prowadzi rachunki jednostek
administracji państwowej)
" jest ważnym podmiotem polityki gospodarczej oraz władzą gospodarczą
" realizuje politykę pieniężną, walutową i kursową
" kształtuje warunki rozwoju i stabilności całego sektora bankowego
kwestia niezależności banku centralnego:
" prawne określenie form ingerencji władzy ustawodawczej lub wykonawczej w działalności banku
" tryb powoływania, skład oraz kompetencje organów banku
" charakter własności banku centralnego
" tradycja, praktyka i kultura nieformalnych kontaktów między organami państwowymi a bankiem centralnym
art. 3 ustawy o NBP : podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy
jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rzÄ…du, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP
NBP realizuje istotny cel gospodarczy i w realizacji tego celu jest samodzielny
Prezesa NBP powołuje Sejm na wniosek Prezydenta RP na kadencję sześcioletnią, ma on prawo uczestniczenia w
posiedzeniach Sejmu
Bank centralny jest odpowiedzialny za rozmiary podaży pieniądza, prowadzi politykę monetarną dysponując szeregiem
narzędzi:
" narzędzia o charakterze administracyjnym
" narzędzia o charakterze rynkowym
" działania informacyjno-perswazyjne
bank centralny działa w stosunku do banków komercyjnych
- jako jednostka zwierzchnia
- jako podmiot gospodarczy oddziałujący na banki komercyjne poprzez ustanowione pośrednie parametry ekonomiczne
zdolność kredytowa banku komercyjnego (operacyjnego) maksymalny poziom kredytów, do którego ten bank może ich
udzielać bez obawy utraty płynności. Płynność ta jest zabezpieczona rezerwami pieniężnymi
rezerwa obowiązkowa kwoty pieniężne relacjonowane procentowo do wkładu w bankach, które na mocy przepisów
prawa nie mogą być wykorzystane do prowadzenia akcji kredytowej
" instytucja rezerwy obowiązkowej jest dla bankowości komercyjnej uciążliwością, daniną płaconą na rzecz
banku centralnego, który przejmuje w ten sposób część ich potencjalnego zysku (zmniejsza potencjał kredytowy
banków)
narzędzia polityki pieniężnej:
-administracyjne:
" Rada Polityki Pieniężnej (kolegialny organ NBP) może w drodze uchwały wprowadzić ograniczenie wielkości
środków pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji kredyto- i pożyczkobiorców, a także obowiązek
utrzymywania nieoprocentowanych depozytów w NBP od zagranicznych środków wykorzystywanych przez
banki i krajowych przedsiębiorców
-ekonomiczno-rynkowe:
" kredyt refinansowy kredyt udzielany przez bank centralny kredytom komercyjnym w celu uzupełnienia ich
zasobów finansowych
" kredyt redyskontowy sprzedaż uprzednio zdyskontowanych weksli bankowymi centralnemu
" polityka otwartego rynku bank centralny jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych
papierów wartościowych (obligacji), zakup papierów wartościowych powiększa aktywa banku centralnego oraz
zwiększa obieg pieniądz, sprzedać papierów wartościowych zmniejsza aktywa banku i zmniejsza obieg
pieniÄ…dza
" operacje dewizowe typu swap kupno dewiz lub waluty z dostawÄ… natychmiastowÄ… przy jednoczesnej umowie
sprzedaży tej samej kwoty w określonym terminie, po uzgodnionym kursie, do tego samego partnera
warunku efektywnego wykorzystania operacji otwartego rynku:
- odpowiednio rozwinięty i chłonny rynek kapitałowy
- budzące zaufanie papiery wartościowe oraz istniejący efektywny popyt na nie
Rozdział VI Podstawowe kategorie gospodarki towarowo pieniężnej
Ceny
cena
" cokolwiek, z czego musimy zrezygnować w zamian za jednostkę nabywanego dobra lub usługi nabytej,
otrzymanej lub skonsumowanej, zazwyczaj wyrażana w pieniądzu
" pieniężny, rynkowy przejaw wartości towarów ( tylko przypadkowa cena jest zgodna z wartością ! )
obiektywna koncepcja wartości
" wywodzi siÄ™ z klasycznej ekonomii (A. Smith, D. Ricardo), rozbudowana przez Marksa
" opiera się na twierdzeniu o wartościotwórczej funkcji pracy ludzkiej o wartości towaru (a co za tym idzie,
cenie) decyduje ilość ludzkiej pracy zakrzepłej w danym dobrze ekonomiczny
subiektywna koncepcja wartości
" nawiązuje do użyteczności towaru
" ludzie skłonni są do ponoszenia wysokich cen za dobra, które bardzo pożądają, a niższych za dobra, których
konsumpcja w danym momencie przynosi mniejsze zadowolenie
" użyteczność, jaką przypiszemy każdej kolejnej jednostce konsumowanego dobra maleje, cenę określa
użyteczność krańcowa
funkcje cen:
" dochodowa ceny sprzedawanych towarów i świadczonych usług muszą zapewnić odtworzenie wszystkich
kosztów poniesionych na ich wytworzenie oraz przynieść pewną nadwyżkę na potrzeby rozwoju
przedsiębiorstwa
" informacyjna cena jest nośnikiem informacji dla producentów sprzedawców i jednocześnie dla nabywców
konsumentów, informuje wytwórcę o opłacalności produkcji danego wyrobu, producent na podstawie tej wiedzy
dokonuje wyboru rodzaju, wielkości i struktury produkcji; nabywcy poprzez ceny dowiadują się o swoich
możliwościach nabywczych różnych dóbr i usług
* na wielkość i strukturę konsumpcji mają wpływ dwa zasadnicze czynniki : poziom dochodów oraz ceny
" rozdzielcza poprawnie pełnią ją tylko ceny równowagi rynkowej, przy wystąpieniu takich cen nie pojawią się
ani nadwyżki, ani niedobory wytwarzanych towarów i usług na rynek, każdy zgłaszany popyt może być
zrealizowany, w obliczu braku równowagi podaży i popytu wystąpią zakłócenia w rozdziale dóbr materialnych i
usług
" redystrybucyjna ma miejsce, gdy ceny odchylają się od wartości, w sytuacji cen nadwartościowych, w sytuacji
korzystnej znajduje się producent sprzedawca, gdy ceny są podwartościowe, to w sytuacji korzystnej znajduje
się nabywca, nie ekwiwalentna wymiana powodować będzie zjawisko redystrybucji dochodów, od nabywców
do sprzedawców lub w przeciwną stronę
cena zbytu cena, po której sprzedaje produkt jego producent, zawiera koszty wytworzenia, zysk oraz obciążające ją
podatki obrotowe
wielofazowy podatek obrotowy pobierany we wszystkich następujących po sobie fazach przetwórstwa, czy obrotu, tzw.
podatek od wartości dodanej (VAT)
akcyza, cło pełnią funkcję podatku konsumpcyjnego
cena hurtowa cena, po której sprzedaje produkt przedsiębiorstwo handlu hurtowego
cena detaliczna cena, po której sprzedaj produkt przedsiębiorstwo handlu detalicznego
ceny:
" wolnorynkowe wyznacza je rynek
" administrowane przybierają różnorodne formy i w różnym stopniu wyznaczane są przez zajmujące
dominującą pozycję na rynku przedsiębiorstwa, największe oddziaływanie na ceny występuje w przypadku cen
kartelowych (ustala je jedna firma mająca wyłączność produkcji i sprzedaży danego towaru lub są ustalane
zespołowo przez producentów takich samych wyrobów), mogą być ustalane bezpośrednio lub pośrednio
" urzędowe ustalane przez właściwe organy państwowe, w których reprezentowane są różne grupy interesów,
obejmują zwykle usługi komunalne, łączności i komunikacji, wybrane produkty rolne, nośniki energii, niektóre
surowce, paliwa itd.
Popyt, podaż
popyt:
" w języku potocznym wyraża to, co ludzie pragną kupić
" w języku ekonomicznym relacja między ceną dobra lub usługi a ilością dobra lub usług
niższej cenie odpowiada wyższy popyt i odwrotnie, jednak cena nie jest jedynym czynnikiem określającym ilości
nabywane
klauzula ceteris paribus jeśli jakaś wielkość określana jest przez wiele czynników, podczas gdy chcemy pokazać
związki między zmianami tej wielkości oraz zmianami tylko jednego z nich, to przyjmujemy, że inne czynniki nie
zmieniajÄ… siÄ™
popyt jest odwrotną relacją między ceną dobra (usługi) a ich ilością, którą konsumenci są skłonni i są w stanie, ceteris
paribus, nabyć w danym czasie jeśli cena dobra A rośnie, to ilość sprzedana tego dobra ceteris paribus spadnie
ujemną (odwrotną) relacją między ceną a ilością pokazuje funkcja popytu:
- wzrost ceny dobra powoduje przesuwanie się po krzywej popytu w górę, a więc spadek popytu
- spadek ceny dobra powoduje przesuwanie się po krzywej popytu w dół, a więc wzrost popytu
efekt dochodowy zmiany ceny dobra A przy obniżce ceny dobra A siła nabywcza konsumentów rośnie, ponieważ przy
stałym dochodzie nominalnym konsument może nabyć więcej dobra A po jego obniżonej cenie dostosowanie popytu
do zmiany realnego poziomu dochodów
efekt substytucyjny zmiany ceny dobra A przy obniżce ceny dobra A (przy założeniu stałości cen innych dóbr), staje się
ono względnie tańsze i konsumenci mogą zastąpić nim inne dobra jeśli cena jakiegoś dobra spada, to popyt na to dobro
rośnie kosztem popytu na inne dobra (przesunięcie popytu) dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen
w swoich wyborach w sferze konsumpcji ludzie kierują się również:
- modÄ…
- snobizmem
- subiektywnie postrzeganym prestiżem
paradoksy cenowe:
" paradoks R. Griffena, związany z dochodowym efektem zmiany cen oraz dobrami niższego rzędu Griffen
zaobserwował, że wzrost ceny chleba w Irlandii spowodował wzrost popytu na chleb, chleb należał do
najtańszych środków wyżywienia, więc podwyżka jego ceny przy nie zmienionych dochodach nominalnych
obniżyła dochody realne, co zmuszało ludność do dalszego zwiększania udziału najtańszych artykułów
żywnościowych w wydatkach w ogóle
" paradoks Veblena, dotyczy dóbr wyższego rzędu konsumpcja dóbr prestiżowych, snobistycznych jest
konsumpcją ostentacyjną, świadczy o statusie konsumenta, więc popyt na takie dobra może wzrastać wraz ze
wzrostem ich cen
" paradoks spekulacyjny popyt na dane dobro zależy nie tylko od aktualnych cen, ale od oczekiwań nabywców
dotyczących kształtowania się cen w przyszłości, spodziewany wzrost cen może paradoksalnie zwiększyć popyt,
natomiast spadkowa tendencja ceny, gdy nabywcy będę pozostawać w przekonaniu, że ta sytuacja się utrzyma,
może negatywnie wpłynąć na popyt
elastyczność popytu (prosta) miara względnej (procentowej) zmiany popytu, wywołanej względną(procentową) zmianą
ceny, analiza siły reakcji popytu na zmianę ceny
procentowa zmiana wielkości popytu dP/P dP x C
Ed = -------------------------------------------------------------------- = - ---------- = - ---------
procentowa zmiana ceny dC/C dc x P
P popyt
dP wzrost / spadek popytu
C cena
dC wzrost / spadek ceny
by uniknąć wielkości ujemnych, przed formułą umieszcza się znak minus
Rodzaje popytu :
1. popyt proporcjonalny (jednostkowy) procentowa (względna) zmiana popytu jest taka sama, jak procentowa
(względna) zmiana ceny, wskaznik Ed = 1
2. Popyt elastyczny procentowa (względna) zmiana popytu jest większa od procentowej zmiany ceny, wskaznik
Ed > 1
3. Popyt nieelastyczny procentowa (względna) zmiana popytu jest mniejsza od procentowej (względnej) zmiany
ceny, wskaznik Ed < 1
4. Popyt doskonale sztywny popyt nie reaguje na zmianÄ™ ceny, wskaznik Ed = 0
5. Popyt doskonale elastyczny przy danej cenie popyt może przybierać dowolne rozmiary, wskaznik Ed = ";
stanowi istotne założenie modelu konkurencji doskonałej
" elastycznością popytu względem ceny charakteryzują się dobra wyższego rzędu, dobra luksusowe lub
dobra, które mają dobre substytuty
" popyt nieelastyczny dotyczy dóbr o charakterze podstawowym, podstawowych artykułów
żywnościowych, używek oraz dóbr, których konsumpcja uzależnia
zmiany wysokości ceny pociągają za sobą przesuwanie się po krzywej popytu, położenie krzywej popytu w stosunku do
początku układu współrzędnych określają czynniki pozacenowe
przy danej cenie dobra A zaobserwujemy różne poziomy popytu na to dobro, co można zilustrować następująco :
pozacenowe czynniki popytu:
-zmiany poziomu dochodów nabywców konsumentów
- kształtowanie się poziomu cen dóbr substytucyjnych w stosunku do dobra, którego popyt analizujemy
- kształtowanie się poziomu cen dóbr komplementarnych w stosunku do dobra, którego popyt analizujemy
- zmiany mody i gustów konsumenta
- zmiana liczby nabywców wynikająca ze zmian w populacji
- oczekiwania nabywców dotyczące kształtowania się cen w przyszłości
dochodowa elastyczność popytu stosunkowa (względna) zmiana popytu na dane dobro spowodowana stosunkowymi
(względnymi) zmianami poziomu dochodów
dP dI dP x I
Ei = ---- : ----- = ---------
P I P x dI
P popyt
dP przyrost / spadek popytu
I dochód
dI przyrost / spadek dochodu
zależność popytu względem dochodu dla typowych dóbr można przedstawić graficznie:
dochodowa elastyczność popytu jest względną zmianą popytu spowodowaną zmianą dochodów o jednostkę,
współczynnik dochodowej elastyczności popytu jako miara reakcji na zmianę dochodu pokazuje, o ile procent wzrośnie /
spadnie popyt, gdy dochód wzrośnie / spadnie o 1 %
im bardziej dany produkt jest niezbędny i użyteczny dla konsumenta, tym bardziej popyt jest sztywny , elastyczność
dochodowa mieści się w przedziale <0,1> dla dóbr podstawowych
dobra normalne dobra, na które popyt wzrasta przy wzroście dochodów
dobra podrzędne, Griffena dobra, na które popyt nie reaguje lub maleje przy wzroście dochodów
prawo E. Engla wraz ze wzrostem przeciętnego dochodu popyt nie tylko rośnie, ale zmienia się jego struktura, a w ślad
za tym także struktura konsumpcji; wraz ze wzrostem dochodów względnie szybciej rośnie zapotrzebowanie na dobra
wyższego rzędu, a względnie wolniej na dobra o charakterze podstawowym
dobra substytucyjne dobra zaspakajające te same potrzeby / grupy potrzeb, dobra, które mogą się wzajemnie
zastępować; reakcje popytu i ceny mają charakter jednokierunkowy; elastyczność mieszana popytu jest dodatnia
dobra komplementarne dobra, które wzajemnie się uzupełniają, występują łącznie, bo dopiero wtedy mogą zaspokoić
naszą potrzebę; reakcje popytu i ceny mają charakter przeciwny; elastyczność mieszana popytu jest ujemna
prosta cenowa elastyczność zmiany ceny dotyczą analizowanego dobra
mieszana elastyczność analiza reakcji popytu na dane dobro pod wpływem zmiany cen na inne dobra
*badanie tych reakcji pozwala wyróżnić i określić dobra substytucyjne i komplementarne względem siebie
Podaż
" w ujęciu potocznym wyraża to, co producenci są skłonni sprzedać
" w ujęciu ekonomicznym relacja pomiędzy ilością dostarczonych na rynek produktów materialnych i usług a ich
cenami w określonym czasie
funkcja podaży:
- wzrost ceny, ceteris paribus, powoduje wzrost ilości oferowany dóbr i usług na rynku
- spadek ceny, ceteris paribus, powoduje zmniejszenie oferowanej ilości na rynku
" zmiany ceny i podaż danego dobra są jednokierunkowe
" wzrost ceny dobra powoduje przesuwanie się po krzywej podaży w górę, co oznacza wzrost podaży
" spadek ceny dobra powoduje się przesuwanie się po krzywej podaży w dół, co oznacza spadek podaży
elastyczność cenowa podaży
procentowa zmiana wielkości podaży dS/S dS x C
Es = - ----------------------------------------------- = - ------- = - --------
procentowa zmiana ceny dC/C dC x S
S podaż
dS wzrost (spadek) podaży
C cena
dC wzrost (spadek) ceny
Es = 0 podaż doskonale nieelastyczna
Es = " - podaż doskonale elastyczna
Es > 1 krzywa podaży elastycznej
Es = 1 krzywa podaży jednostkowej
Es < 1 krzywa podaży nieelastycznej
Cena nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na podaż, inne czynniki:
- ceny czynników produkcji niezbędnych i wykorzystywanych do produkcji danego dobra
- rentowność produkcji
- technologia
- podatki i subsydia
- przewidywane ceny
- liczba przedsiębiorstw działających w branży
- ewentualnie występująca sezonowość produkcji
Cena równowagi, równowaga i nierównowaga rynkowa
zależność między popytem na dane dobra a jego ceną ma charakter odwrotny niż zależność ceny i podaży tego dobra,
jeśli nałożymy na siebie rysunki pokazujące zależność popytu względem ceny oraz podaży względem ceny, to krzywe te
przetnÄ… siÄ™
punkt przecięcia krzywych popytu i podaży oznacza zrównanie się tych wielkości, co następuje przy cenie równowagi
Cro.
w wyniku działania mechanizmu rynkowego powstaje tendencja do ukształtowania się takiej ceny, która równoważy
popyt z podażą ceny równowagi rynkowej
* przy każdej cenie wyższej powstaje nadwyżka podaży nad popytem
* przy każdej cenie niższej niedobór podaży w stosunku do popytu
cena równowagi to cena, przy której oferowana podaż zostaje zrealizowana przez nabywców skłonnych i zdolnych
zapłacić tę właśnie cenę, cenę tę określa się także jako czyszczącą rynek, gdyż wszystkiej oferowane towary zostają
sprzedane
procesy dostosowawcze :
" przy założeniu stałej podaży i przy rosnącym popycie, chwilowa równowaga na rynku może być osiągnięta
tylko przez wzrost cen
" przy rosnącym jednocześnie popycie i podaży, w związku z rosnącymi dochodami i lepszym wykorzystaniu
istniejących już możliwości produkcyjnych, krótkookresowa równowaga może zostać zapewniona przy niższej
niż w poprzednim przypadku podwyżce cen
" popyt rośnie, ale podaż także jest zwiększana przez rozbudowę istniejących zdolności produkcyjnych, czyli
rośnie elastyczność cenowa podaży, wówczas równowaga rynkowa może być osiągnięta przy względnie
niewielkim wzroście cen
Równowaga rynkowa a równowaga gospodarcza
popyt podstawowa forma przejawiania się potrzeb konsumentów w gospodarce rynkowej
popyt potencjalny nawiązuje w większym stopniu do naszych potrzeb, preferencji i gustów
popyt efektywny nawiązuje do realnych możliwości nabywczych, popart pozostającymi do dyspozycji nabywcy
zasobami finansowymi
nabywcy konsumenci dokonują na rynku wyboru dóbr zaspakajających ich potrzeby w zależności od tego, jakie
towary znajdują się na rynku, jaka jest ich cena oraz jaki jest dochód, którym dysponują
struktura popytu nie wyraża preferencji konsumenta w sposób absolutny, lecz względny
stan równowagi rynkowej dostosowanie struktury produkcji do struktury potrzeb, wymaga zrównoważenia podaży
dostarczanych na rynek towarów z popytem na nie
" równowaga ogólna
" równowaga cząstkowa dotycząca rynków poszczególnych dóbr i usług lub ich grup
równowaga rynkowa oznacza, że podaż ulega realizacji, cały produkt narodowy jest zrealizowany, nie powstają ani
niedobory, ani też nadwyżki wytwarzanych dóbr; nie musi się pokrywać z ogólną równowagą gospodarczą
równowaga gospodarcza zrównoważenie popytu z podażą przy pełnym wykorzystaniu zasobów wytwórczych
rynek jest dynamicznym procesem dostosowawczym, wśród zależności dostosowawczych możemy wyróżnić dwa typy
sprzężeń :
" adaptację podaży do popytu
" adaptację popytu do podaży
oraz dwa rodzaje dostosowań rynkowych:
" popytowo cenowe
" podażowe
stan bezruchu w gospodarce nie istnieje
rynek producenta stan nierównowagi przy przewyżce popytu nad podażą
rynek konsumenta stan nierównowagi polegający na przewyżce podaży nad popytem
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Najważniejsze fakty z prawa i instytucje Unii Europejskiej dla studentów kierunku administracja3 Standardy urbanistyczne dla terenow mieszkaniowych wybrane zagadnieniaDla studentów administracjiAnalizowanie wybranych zagadnień prawa materialnegoPrawo cywilne dla studentów administracjiDla studentów administracji, kilkadziesiąt pytańPrawo cywilne dla studentów administracji Wydanie 4Wyklad Wybrane parazytozy czlowieka 10 2010 Materialy dla studentowwięcej podobnych podstron