.« %í
http://rcin.org.pl
http://rcin.org.pl
J. MAZUR.
Jak Warszawa
broniła się przed żydami.
(Notatka historyczna).
migiKzli upilini Tonsutn Mtót.
H
WAj RSZ. AWA
1919.
esc
http://rcin.org.pl
O m jxm , aacOc.
«r. -
%." r/' A
.'Xi-
' : J*
'
http://rcin.org.pl
J. MAZUR.
Jak Warszawa
broniła sią przed żydami.
(M otatka Å‚iistoryczna).
lljetealia popalarcii TGwanpłwa JOlWUf
;:. ' : / i - !
A" % M ' " 'V '' '
! .5 L^L O T L: ^ - -
OO-ijC w uJ. Nowy .
WA R S Z A WA
1919.
http://rcin.org.pl
-mué;.
Tłocznia Jaim Kondeeki^o, Warszawa, Marszałkoiiska SSa.
http://rcin.org.pl
Wśród szerokich warst*.?/ naszego spofeczen-
stwa utaiło sie przeświadczenie o nader rozległej
tolerancji dawnej Rzeczypospolitej Polsltiej wzglÄ™
dem żywiołów napływowych.
Tolerancja ta rzeczywiście miała miejsce o ile
chodziło o żywioły pożyteczne dla kraju, gdy zaś
tylko żywioły te stawały sią szkodliwymi dia intere
sów mieszkańców lub państwa tolerancja ustawa
ła, a na jej miejsce występował cały szereg zaka
zów, krępujących zbytnią swobodę danego a niepo
żądanego gościa.
W pierwszym rządze zakazy te dotyczyły ży-
dów, którzy przyjęci gościnnie w Polsce, wtedy gdy
na całym świecie wypędzano ich zewsząd, niewłaś
ciwym postępowaniem przeciwstawiali się rdzennej
ludności.
Sam instynkt samoobrony rakazywał zastosowanie
środków zaradczych, mających na celu powstrzyma
nie zachłanności żydów, będących zawsze obcymi,
a nawet wrogimi dla społeczeństwa i dążącymi do
zagarnięcia władzy czy to materjalnej, czy to du
chowej.
Nie były to Jednak w łagodnej Polsce po
gromy i manje takie, jak w zachodniej Europie,
a następnie w Rosji, były to b/lko zakazy królew
http://rcin.org.pl
skie i sejmowe, którym żydzi, notabene mistrzo
wie w obchodzeniu wszelkich praw, z łatwością
sobie radÄ™ dawali.
Zakazami takiemi broniła sią przed nimi
również i Warszawa, lecz nie wiele one zaradzić
były w stanie. Wszelkimi sposobami omijali je ży
dzi, Wykręcali się od nich, wciskając się do stolicy,
która im za teren zysków służyła zawsze.
Istnieją ślady, że już w XIII w., w samem
zaraniu istnienia stolicy Polski, dostali siÄ™ oni i do
niej, starajÄ…c siq wszelkimi sposobami, nie zawsze
zgodnymi z prawem i etyką, zająć w mieście przo
dujÄ…ce stanowisko.
I na podziw, udało się im o tyle, że jak twierdzi
Sobieszczański, wiele aktów z owych czasów, prze-
thowanych w archiwum krajowem, pisanych jest
w języku hebrajskim.
Oprócz tego zajęli dla" siebie całą, nieistnie
jącą już w pobliżu Dunaju ulicę, nazwaną z,ydow-
ską, na której się pięć domów przez nich zamieszka
łych wznosiło, a gdy im się ciasno tam zrobiło,
rozpełzli po całem mieście, mając w różnych dziel
nicach swe domy, ogrody, cmentarze, a nawet sy
nagogę, zbudowaną w pobliżu kościoła św. Jana.
Dobroduszrii mieszczanie warszawscy, zrazu
obojętnie patrzeli na tą ich gospodarkę, nie odczu
wajÄ…c jeszcze jej zbyt dotkliwie.
Lecz gdy przybysze ci z coraz większą chci
wością zagarniać w swoje ręcę zaczęli handel
i rzemiosła, znajdujące się dopiero w kolebce, gdy
dotkliwe tem krzywdy rdzennym mieszkańcom
miasta wyrządzać zaczęli, podnieśli oni larum
głośny.
Podążyły do książąt mazowieckich żałosne
skargi na to, że żydzi handel podkopują, że lud-
http://rcin.org.pl
5 -
ność niszczą lichwą i wyzyskiem, ze rzemieślnikom
szkodzÄ… partactwem i tandetÄ….
Powoływali się też mieszczanie na nadane
im przez książąt prawa magdeburskie i domagali
się wyrugowania żydów z Warszawy.
Pierwszy krok w tym kierunku uczynił książę
Bolesław V, który odwdzięczając się miastu za no
wy podatek nadzwyczajny w ilości 120 dukatów,
zabronił obcym kupcom, a więc i żydom, w War
szawie, po za walnymi jarmarkami, detalicznej
sprzedaży jakichkolwiek towarów.
Ostatni książę mazowiecki Janusz, w r. 1525
v/ydał dekret, zabraniający żydom zamieszkiwania
Warszawy i trudnienia siÄ™ handlem oraz rzemio
słami.
Lecz żydzi nie wiele widocznie robili sobie
z tego dekretu książęcego, gdyż w dwa lata potem
król Zygmunt 1 Stary, który w tym czasie objął rzą
dy nad Mazowszem, ponowił dekret, rozciągając gp .
jeszcze i na przedmieścia, przyczem wykonanie tego
rozporządzenia i ostrzeżenie, ażeby przekroczonem
nie było, zlecił wojewodzie mazowieckiemu, burmi
strzowi i rajcom magistratu.
Poradzili sobie z tem jednak żydzi, gdyż jak
mówi autor Szkiców historycznych z życia żydów
w V/arszawie H. Nussbaum:
Żydzi, opuściwszy miasto, to ważne ognisko
ruchu handlowo-przemysłowego, nie bardzo się odeń
oddalili, porozkładali swój tabor pod samymi mura-
mi miasta, w wyczekiwaniu przyjażniejszej chwili
dostania się znów pod jakimkolwiek pozorem do je
go wnętrza. Jako ludde praktyczni, z przeciwno
ściami losu oddawna otrzaskani, liczyli trochę na
%własną zabiegliwość, więcej na słabość urzędników,
nie zawsze do ścisłego wykonywania litery prawa
http://rcin.org.pl
6 -
skorych, a zresztÄ… í na zrzÄ…dzenie opiekujÄ…cej siÄ…
nimi Opatrzności .
1 rachuby te nie zawiodły synów Izraela. Po
woli, stopniowo przedostawali sią do miasta, zwła
szcza, gdy na dworze Zygmunta Augusta pozyskał
znaczny wpływ żyd Edzidzi, zajmujący sią niezbyt
zaszczytną funkcją strączenia miłośnic choremu kró>
łowi, za co otrzymał prawo zamieszkiwania w mie
ście.
Míe opierali siÄ… temu mieszczanie, lecz gdy za
nim cisnąć sią zaczęli gromadnie inni, wystąpili
z protestem.
Zygmunt August, który na sejmie lubelskim
przeprowadził uchwałą, wyznaczającą Warszawą na
miejsce stare sejmów publicznych, pragnąc położyć
kres rozpanoszeniu sią w niej żydów, w r. 1570 ogło
sił dekret,, brzmiący jak następuje:
1) Żaden żyd ani żydówka wraz z dziećmi
i służącemi, bądz żydowskiemi łub chrześcijanskie-
mi, z rzeczami i towarami swymi, obywatelstwa i
mieszkania na których kol wiek gruntach, czy to miej
skich, królewskich, duchownych i szlacheckich w
mieście Starej i Nowej Warszawie i jego przedmie
ściach, mieć nie będą, ani w tychże mieszkać na
wet pod bytność królewską nie powinni, wyjąwszy
tylko czas sejmowy, w którym dla handlu żydzi
w mieście znajdować sie mogą.
2) Żydzi mający sprawy w Warszawie, bawić
tu mogą, nie inaczej wszakże do miasta im wstę
pować i znajdować sią w niem wolno, jak tylko za
rekwizycją i pozwoleniem magistratu, jednakowoż
bez możności sprawowania kupiectwa, rzemiosła,
handlu i .przeszkody w sposobie życia mieszczanom.
3) Żydzi na dwie mile około Warśzav/y, tak
z tej, jak i z tamtej strony Wisły, na żadnych grun
http://rcin.org.pl
_ 7 -
tach mieszkać i handlować lub rzemiosła sprawować
nie mogą, a to pod konfiskatą dóbr.
4) Egzekucja rugowania żydów z Warszawy i jej
okohc nie uważając na żadne przeszkody i protek
cje, nawet wyjednane u króla i jego następców listy
ekscepcyjne, do magistratu Warszawy, teraz i na
potem będącego należy, i te] nikt bronić nie bę
dzie.
Lecz i ten dekret wiele pomódz nie mógł, gdyż
żydzi znalezli sposoby ominięcia go, zwłaszcza, iż
sejmy odbywały się prawie że corocznie.
Przyczyniały się do tego i zamieszania w kra
ju, wywołane bezkrólewiami.
Zagarniali też żydzi stopniowo w swe ręce ró
żne przedsiębiorstwa, i w końcu doszli do tego, że
dzierżawili jeden z najważniejszych dochodów miej
skich, t. zw. szelÄ…zne i czopowe .
I tym razem jednak zakazy te rychło poszły
w zapomnienie, gdyż już w r. 1613 sejm zatwierdził
poprzednie dekrety z lat 1527 i 1570, zabraniajÄ…ce
żydom mieszkać w Starej i Nowej Warszawie, oraz
w dwumilowym ich obrębie.
Za następcy Zygmunta III, króla WiadysławE IV,
żydzi znów w Warszawie osiedlać się zaczęli, szcze
gólnie obsiedli przedmieścia, skąd im łatwiej było
wcisnąć się do stolicy.
Cechy żydów, ich zajęcia, sposób ich życia, od
mienny od reszty ludności, opisał w swoim Gościń
cu Jarząbski, pisarz współczesny, w formie ironi
cznej, a zarazem krotochwiinej. Pisze on;
U nich jest towar kosmaty
Złoto, srebro i bławaty.
Sznurki, guzy, wszystko tanie,
I pieniędzy też dostanie;
http://rcin.org.pl
- 8
Codziannie w nich Jarmarki,
Krom szabasu: w ten nie robiÄ…,
Myśląc, co jutro zarobią,
Słabiuchne życie u niego:
Co za szatyl Wnijdż do niego,
Aż on gryzie rzodkieweczk(>,
Ogóreczki, marcheweczkę,
Tym się kontentuje żydek,
A zbiera pieniążki, Amydek,
Któremi panu wygadza
I na zastaw dogadza;
Wymyśla z umiejętności:
Z małego zysku przedaje,
Na strawÄ™ niewiele daje,
Rosło też przekracżanie przez Żydów wyda-
nycli zakazów, aż w końcu w r. 1648 król Wła
dysław IV wydał dekret, którym potwierdzał wszyst
kie poprzednio wydane zakazy, wzbraniające Żydom
zajmowania się łiandlem i rzemiosłami w samej
stolicy, i w dwumijowem od niej promieniu, a jed
nocześnie obostrzał je grozą kary w kwocie dwóch
tysięcy czerwonych złotych i konfiskaty towarów.
Wyjątek stanowił tylko czas sejmów.
Lecz i tu znalazł się uprzywilejowany żyd, na
zywany Markiem Nekelem, a noszący tytuł syndy
ka generalnego żydowskiego i faktora królewskiego,
któremu Władysław IV w r. 1646 wydał w Krakowie
przywilej zamieszkiwania w Warszawie, a naztępnie
polecał go magistratowi Starej Warszawy i nakazy
wał, aby go nie turbowano i nie naigrywano się
z niego.
Wszystkie te dekrety bezsilne jednak były
wobec przebiegłości żydów, którzy, korzystając
zwłaszcza z najazdu szwedów, którym bierne usłu
http://rcin.org.pl
9
gi oddawali ze szkodą Polski, wcisnęli się znów do
Warszawy.
Jan III Sobieski też, raz w r. 1663, następnie
w r. 1676 wydał dekrety, nakazujące wypędzić ich
z Warszawy, a w dwa lata powtórzył je, polecając
jaknajprędsze ich wykonanie. Odniosło to wreszcie
pewien skutek i żydów na czas pewien z Warszawy
i okolicy wypędzono.
Ogłaszano dekret za dekretem, a oni wprost
drwili sobie z nich, wiedząc dobrze, że zawsze
w magistracie znajdzie się przekupny urzędnik, któ
ry im powrót do miasta ułatwi.
Biedni mieszcanie, którym oni wszystkie inte
resy psuli i dotkliwe szkody konkurencjÄ… wyrzÄ…dzali,
chwytali siÄ™ tej samej broni, i tak samo przekupy
wać musieli urzędników, ażeby' tylko nienawistnych
a szkodliwych żydów z miasta usunąć.
Pomagało to jednak tylko chwilowo, gdyż ży
dzi, którzy już przez to samo, że nie płacili żadnych
podatków, odnosili na handlu daleko większe ko
rzyści od ponoszących znaczne ciężary mieszczan,
cisnęli się wciąż do miasta. 1 choć niekiedy magi
strat zdobywał się na energję i wprowadzając w
czyn dekrety królewskie i sejmowe, usuwał żydów
z murów Warszawy, to za pieniądze znajdowali oni
przytułek u właścicieli licznych jurydyk, otaczające
wtedy dokoła Warszawę jak Gr:iybów, Dziekanja,
Leszno, Ordynackie, Marjensztadt i inne:
Nie pomagały też dekrety królewskie z lat
1737, 1740, 1761, 1763 i 1770.
Złe chwile na żydów przyszły dopiero za pa
nowania Augusta III, gdy marszałkiem wielkim ko
ronnym był Franciszek Bieliński.
Był to mąż nadzwyczajnej surowości, pilnujący
przestrzegania prawa i najściślejszy jego wykonaw
http://rcin.org.pl
10 - :
ca. Przekupstwo nie miało do niego przystępu,
i gdy się zabrał do ścisłego wykonania prawa o
usunięciu ze stolicy żydów, nie pomogły nic icłi za
biegi.
Nie mogli ostać się nawet i w jurydykach,
i w czasie rządów surowego marszałka, żydów
w Warszawie i w okolicy nie było nawet na lekar
stwo, chyba w czasie krótkotrwałych sejmów.
Lecz śmierć Bielińskiego położyła kres tym re
presjom. Następca jego, Lubomirski, nie mogąc
poradzić sobie z nimi, zwłaszcza, że opłacali się so
wicie instygatorowi marszałkowskiemu, chwycił się
innego sposobu. Mianowicią ustanowił bilety po
1 groszu srebrnym, ważne aa 5 dni, w które każ
dy żyd, przebywający w Warszawie, zaopatrzony
być musiał.
Lecz i tę opłata, stosunkowo nieznaczna, wy
dała się im uciążliwą,^! potrafili ją obejść.
Weszli , w porozumienie z możnowładzcami
takimi, jak August Sułkowski, marszałek rady nieu-
staiącej, Rdam Poniński, podskarbi koronny, Józef
Potocki, krajczy koronny, i ci, chciwi na zysk, osie
dlali ich w swoich jurydykach i tworzyli zupełnie
nowe osady żydowskie za miastem.
W ten sposób powstała Nowa Jerozolima za
obecnemi rogatkami Jerozolimskiemi.
To bliskie sąsiedzwo tak się dało we znaki
mieszkańcom, że na skutek nalegań magistratu mar
szałek wielki koronny, Mniszech, wydał dekret na
kazujący ru'^owanie żydów.
W r. 17Ó6 straż marszałkowska wśród wielkie
go lamentu mieszkańców wkroczyła do Nowej j Jero
zolimy, wszystkię towary skonfiskowała, a domo
stwa zburzyła.
Był to gwałt, lecz tylko gwałtem bronić się
http://rcin.org.pl
î i -
mógł magistrat warszawski przed omijaniem prawa
przez przybyszów.
Jednak i ten ostry sposób nie wiele pomógł,
żydzi po dawnemu wciskali się do stolicy, osiedlali
się w niej pod różnemi pozorami, odbudowywali
zburzone domki w osadach, zajmujÄ…c siÄ™, jak daw
niej, handlem i rzemiosłami, wyrządzając tem dot
kliwą szkodę chrześcijanom.
Nie pomógł też wydany w r. 1770 zakaz oby
watelom nabywania towąrów od żydów, pod grozą
kar surowych, z tym dokładem, iż ten, który da
znać o sprzeciwieniu się praesenti concluso, ro-
kompense mieć będzie.
Pozatem pospólstwu zalecono, ażeby żydów
w domach swoich nie konserwowali .
Mowe rugi nakazane zostały znów w r. 1776,
lecz, tak jak i poprzednio, żadnego skutku nie
odniosły.
Gromadzili się oni znów wokoło koszar kadec-
kich na Krakowskiem Przedmieściu i posiadali tak
zwane depozytorjum miejskie przy ulicy Pokornej.
W r. 1784 marszałek Mniszech na naleganie
magistratu ogłosił dekret, nakazujący rugowanie
żydów z Warszawy i okolic.
Żydzi, wiedząc, że to nie przelewki, uderzyli
w prośby zwracając się z niemi przedewszystkiern
do króla. Gdy to jednak nie odniosło skutku, ucie
kli się pod opiekuńcze skrzydła najbogatszego
wówczas bankiera. Piotra Teppera, który osadził
ich w miasteczku swoim, w Raszynie.
Zaroiło się tam od żydów, a ciche, spokojne
miasteczko przemieniło się w gwarny, krzykliwy
jarmark.
Za żydami jednak, dziwna rzecz, handel z Wąr-
szawy przenosić się zaczął również go Raszyna, wy
http://rcin.org.pl
12 -
rzÄ…dzajÄ…c tem dotkliwe szkody miastu i mieszcza
nom.
Występowali też osobno przeciw Tepperowi
starano się wyrugować żydów z Raszyna, gdy to je
dnak nie pomagało, magistrat uznał, że mniejszą
szkodę wyrządzać będzie przemieszkiwanie ich w m ie
ście i zgodził się wreszcie na pobyt ich. lecz w ści
śle określonych granicach.
Mianowicie wyznaczono im zabudowania nie
opodal Marywilu, między ulicą Senatorską a Nowo-
Senatorską, będące niegdyś własnością szambelana
Uruskiego,, a należące niegdyś do rodziny Pociejów,
skąd przyrosła do nich nazwa Pociejowa.
Pod datą 14 maja r. 1784 ogłoszona została
prz< z marszałka Mniszcha Ordynacja dla miasta
Warszawy względem żydów", według które] żyd
przybywający do Warszawy musiał towar przedsta
wiać przedewszystkiem na komorze, następnie zło
żyć go w depositorium miejskiem i wyjednać od
intendenta składowego bilet na pobyt dwutygodnio
wy, poświadczony przez superintendenta żydowskie
go i kontrolera miejskiego.
W czasie tym musiał towar sprzedać w cało
ści, nie roznosząc go po ulicach i domach pod gro
zą konfiskaty. Bilet mógł być prolongowany na
następne dwa tygodnie, lecz potem żyd miasto opu
ścić musiał. Żydzi rzemieślnicy nie mieli dostępu
do miasta, a przybywajÄ…cy do niego bez towaru mu
sieli zaopatrzyć się w bilet na dni siedem lub czter
naście, z prawem prolongaty jednorazowej na taki
sam przeciÄ…g czasu.
Żydówki bilet otrzymać mogły tylko wrazie po-
trzeby porady lekarskiej dla nich lub dla dzieci.
Cena biletu dwutygodniowego wynosiła 2 z\p,,
rocznego, wyjątkowo wydawanego, 13 złp.
http://rcin.org.pl
- 13 -
Dla wygody żydów ustanowiono syndyka ży
dowskiego ze szkolnikami, który mógł urządzać na
bożeństwo w miejscach ustronnych; pozwolono im
otwierać garkuchnie.
Właściciele domów nie mieli prawa wynajmo
wać mieszkań żydom bez biletów.
Miarą tego, jak żydzi zalewali Warszawą, może
służyć wzrost wpływów z tych opłat. W r. 1785 wy
dano biletów za 7.026 złp. Na Pragą za 3.010 złp.
W r. 1786, gdy żydzi z powodu sejmu mieli prawo
zajmować sią handlem, wydano biletów na Warsza
wą za 2.949 złp., na Pragę za 1.617 złp., a już w r.
1787 wydano na Pragą i Warszawą biletów za
83,204 złp.
Starsi cechov/i, widząc, że magistrat nie może
sobie dać rady z przeprowadzeniem ordynacji mar
szałkowskiej, na własną rąką złożyli sejmowi w r.
1786 rozpaczliwy memorjał w sprawie usunięcia ze
stolicy szkodzÄ…cych im dotkliwie w handlu i rze
miośle żydów, wobec wciskania się których do sto
licy władze miejskie okazały sią bezsilnemi.
Nadszedł sejm wielki czteroletni.
Żydzi zwrócili się do niego z memorjałem, pro
sząc o prawo stałego zamieszkania w stolicy, pro
wadzenia w niej handlu i rzemiosł. Oświadczali, że
trzystu najcelniejszych kupców żydowskich złoży
natychmiast skarbowi Rzeczypospolitej na wojsko
180.000 złp., że, nieuchylając się od podatków in
nych, płacić będą corocznie w potomne wieki po
3.000 dukatów placowego, Dowodzili, że mają przy
wileje, nadane przez Kazimierza W. i jego następ
ców na wolne sprawowanie handlu i rzemiosł; na
rzekali, że jedna tylko Warszawa prześladuje ich
I krzywdzi, choć są pożytecznymi dla kraju i zasłu
gujÄ… na opiekÄ™ rzÄ…dowÄ….
http://rcin.org.pl
14
Wobec zalewu żydowskiego, gdyż w liczbie do
chodzącej kilkunastu tysięcy zajęli oni po za Pocie-
jowem wszystkie przylegle ulice, sięgając aż do ko
ścioła św. Trójcy na rogu Nalewek i Długiej, oraz
wielu innych ważnych spraw, w pazdzierniku r. 1788
magistrat wyznaczył specjalnej delegację celem pil
nowania spraw miasta Warszawy i podawania sej
mowi dezyderatów.
Delegacja ta opracowała Ekspozycję praw
miasta Warszawy względem żydów oraz odpowiedz
na żądaną przez nich w tymże mieście lokację .
Memorjał ten wykazywał, że żydzi są zgubą
miasta, że tam, gdzie się zdołali wcisnąć zdemora
lizowali i zubożyli ludność chrześcijańską, że niszczą
i WarszawÄ™, gdzie siÄ™ wdzierajÄ… wbrew prawom obo
wiązującym i na zakończenie zwracał się memorjał
do króla i stanów sejmowych z prośbą, aby z oka
zji zaszłej sejmu prolongacji, wolnego żydom i ob
cym prowadzenia handlu prolongacja nie nastąpiła .
Toczące się rozprawy sejmowe przynosiły co
raz to nowe reformy, z których najważniejszemi by
Å‚y reformy miejskie.
Najważniejszą ze spraw dla miasta była spra
wa żydowska. Tłoczące się wtedy do miasta tłumy
żydów odbierały coraz więcej zarobek chrześcijanom
tak, ze wśród pospólstwa wzburzenie rosło. '
Magistrat warszawski występował do sejmu
0 przywrócenie mu dawnych praw rugowania żydów,
a gdy zwłoka zbyt długo trwała, w dniu 20 marca
1790 r. zebrały się przed ratuszem cechy krawiecki
1 kuśnierski, i oświadczyły magistratowi, że jeżeli
nie.postara się o wypędzenie żydów ze stolicy, to
one nie zaręczają za ich bezpieczeństwo, gdyż maj
strowie i czeladz, pozbawieni zarobków i doprowa
http://rcin.org.pl
15
dzeni do rozpaczy, sami sobie sprawiedliwość wy
mierzÄ….
Przed delegacją miejską przedstawiciele cechów
roztoczyli rzeczywiście straszliwy obraz. Nietylko
kupcy żydowscy psuli handel chrześcijanom, ale
rzemieślnicy ich odbierali zarobek rzemieślnikom
chrześcijańskim, tak że tym ostatnim głód groził,
Wobec takiej podstawy tłumów sprawa zała
twiona została V/ nader szybkim tempie, i już w d,
22 marca marszałek w. kor. ogłosił dekret, nakazu
jący żydom opuścić Warszawę. Dopilnować tego
miała delegacja miejska, przyczem dołożyć miała
starań, aby obywatele miasta od przeszkód żydo
wskich i od samego żydowstwa uwolnieni skutecz
nie być mogli, nie oglądając się na żadne instancje,,
ale wzgląd na prawo i sprawiedliwość mając , a
oprócz tego ówczesny prezydent polecił pospólstwu,
ażeby spokojnie sprawowało się, żadnych popróż-
ków na żydów nie czyniło, tudzież, iżby gospodarze
ludziom służącym i czeladzi zalecili, aby, gdy rugo
wanie żydów następować będzie, tychże żydów nie
potrącali i nie łajali, ale wszelką spokojność, pod
ściągnieniem na siebie karj zachowali .
To ustępstwo marszałka i dekret jego wywo
łały niepokójf szlachty, która, przerażona widmem
rewolucji francuskiej, we wszystkich wystÄ…pieniach
miast echa tej rewolucji widziała.
Rugowanie żydów z miasta nie mogło być do
konane tak prędko, znów więc tłum gromadzić się
zaczął w ratuszu, domagając się, przyciśniony gło
dem z powodu zamknięcia warsztatów', nie mogą
cych wytrzymać konkurencji z żydami, ażeby w cią
gu trzech dni usunięto ich zupełnie z Warszawy.
Lecz i ten środek nic nie pomógł. Po l^ilku
tygodniach, żydzi ełryłjtfem, pieszo i brykami, wra-
tlaiorów A
http://rcin.org.pl
- 16 -
cali do miasta, i tam zamknięte warsztaty swoje
otwierali, tak że w przeciągu miesiąca znów w War
szawie roiło się od nich.
Wzburzenie tłumów rosło, potrzeba było tylko
iskry, ażeby nagromadzone prochy wybuchły.
Wreszcie w dniu 16 maja 1790 r. krawiec Fux,
spotkawszy Qa Kłopockiem żyda, niosącego sulinie,
przywołał gawiedż uliczną i kazał go ująć. Żydzi
rzucili się na pomoc współwyznawcy, wynikła bójka,
w czasie której rozległ się krzyk, że Fux został za
bity.
Wtedy już tłum rzucił się na Tłomackie, gdzie
najwięcej żydów mieszkało, i począł je grabić. Ży
dom udało się napaść odeprzeć, a wtedy skierowa
no s1ę na Pociejów, urządzając istny pogrom z ra
bowaniem i niszczeniem mienia żydowskiego. Roz
szalałego tłumu nie mogła przywołać do porządku
" straż marszałkowska i dopiero pomoc wojska, tym
bezprawiom, wywołanym rozpaczą, kres ppłożyła.
Rozruchy te wyrządziły wiele szkody sprawie
równouprawnienia mieszczan, przeciw któremu go
rąco występov/ać zaczęła szlachta.
Sprawą żydowską zaczęto również się zajmo
wać, dążąc do jej uregulowania.
Z opracowanych wtedy projektów najciekaw
szym jest projekt króla Stanisława Augusta, który
bna była znajomość języka polskiego, iżby przy ka
żdej synagodze była szkoła zwyczajna, iżby żaden
żyd nie dostał ślubu bez złożenia świadectwa szkol
nego, oraz żśby żydzi podlegli byli tym samym, co
i ludność chrześcijańska, sądom. Trzeci z tych ar
tykułów żądał zaprowadzenia wśród żydów wycho
wania przymusowego.
http://rcin.org.pl
- 17 -
Projekt ten jednak wykonanym nie został, a
żydzi pozostali tem do dnia dzisiejszego, czem byli
przed wiekami.
Tymczasem, po uśmierzeniu rozrucłiów, mar
szałek w. kor. wydał rozkaz aresztowania wszystkich
żydów włóczęgów i wydalenia ich z miasta.
Rozporządzenia o rugach żydowskich ponawia
no parokrotnie, a w końcu w dn. 8 lutego 1792 r
wydał marszałek w. kor. Raczyński Obwieszczenie
względem żydów , które pozwalało pozostać w mie
ście posiadaczom sklepów, piętnastu właścicielom
garkuchni i pięciu pieczątkarzom. Kupiec nie mógł
mieć więcej czeladzi nad troję, nie wolno mu było
szynkować, handlować tandetą, w niedzielę nie wol
no było otwierać sklepów.
Gdy sejm wielki został w r. 1792 zalimitowa-
ny, przystąpiono znów do rugowania żydów, przy
czem uniwersał marszałka koronnego uzależniał
przemieszkiwanie żydów w Warszawie od słusznych
przyczyn , nie załatwiając w ten sposób sprawy
w duchu pragnień i interesów mieszczaństwa.
Na sejmie grodzieńskiem sprawa żydów znów
wypłynęła na porządek dzienny, przyczem uzyskali
oni poparcie wszechwładnego wtedy protektora Tar
gowicy a ambasadora carycy, Sieversa.
Przekupywali na wszystkie strony, nie żałując
złota, pożyczali nawet pieniądze Stanisławowi Au
gustowi, lecz sprawa cała ostatecznie załatv/iona nie
została, a wynikiem ich zabiegów było... odroczenie
egzekucji na cztery tygodnie.
Zaszłe następnie wypadki wpłynęły na dalszą
zwłokę, i kwestja prawno-państwowa żydów roz
strzygniętą nie została.
Insurekcja Kościuszkowska nie zaznaczyła się
w sprawie żydowskiej niczem innem, jak tylko tem.
http://rcin.org.pl
13
ie przodowali oni w podnoszeniu cen towarów. Ma
zapytanie magistratu, skierowane do konfraternji
kupieckiej w sprawie drożyzny niektórych artyku
łów, otrzymywano odpowiedz, że kupcy, nie mając
towaru własnego, nałjywają go drożej u żydów. Dla
zaradzenia złemu należałoby przedewszystklem za
bronić żydom roznoszenia towarów po domach,
a ładunki przez nich sprowadzone, zatrzymywać na
rogatkach i obracać je na sprzedaż hurtową kon
fraternji kupieckiej,
Pozatem przy rozpisaniu subskrypcji na bilety
skarbowe, nie stanęli do niej zupełnie, składając
minimalne ofiary na potrzeby ogólne, a przytem
wysyłali żony swoje wraz z kapitałami i kosztowno
ściami zagranicę, ubożąc przez to skarb, przyczy
niając się do jeszcze większej dezorganizacji.
Ząjęcie Warszawy przez Rosjan po wyrżnięciu
Pragi przez Suworowa, roztworzyło żydom na ście*
żaj wrota stolicy.
Stali się oni prawdziwym a ciężkim utrapie
niem miasta. Jak pisze współczesny kronikarz:
Jeszcze to miasto i jego obywatele nie do
świadczyli tej, której teraz od żydów doznają zuchwa
łości i wzgardy. Ten naród nigdy jeszcze nie użył
tyle zręczności, jak teraz, ażeby nietylko przemie
szkiwanie tu w m ieście mógł ulegalizować, ale też
z fx>d władzy miasta, magistratu zupełnie się wy
łamać. Żydzi owładnęli handlem, rzemiosłami, szyn
kami.
Niema dnia tego, żeby kilkunastu rzemieślni
ków i rzemiesiniczków z miesta dla poszukiwania
swego pożycia nie wychodziło; tych miejsce zastę
pują żydzi przybywający i można mówić, że ile licz
ba żydowstwa pomnaża się, tyle koniecznie chrze
ścijan ubywać musi*.
http://rcin.org.pl
19
Madomiar złego żydzi uchyiali się od opłat
kwaterunkowych.
Zuchwalstwo ich doszło do tego stopnia, że aż
do ukrócenia go zabrał się gen. Buxhovden, ów
czesny gen. gubernator rosyjski, który przywrócił
dawne bilety, pozwalające na przemieszkiwanie ży
dom w Warszawie, oraz uregulował kwestje podat
kowe, zachowujÄ…c przepisy wydane w r. 1792.
Kwestja żydowska uległa w Warszawie rady
kalnej zmianie z chwilą przejścia jej pod panowa
nie pruskie w r. 1796. Prusacy pozwolili żydom na
mieszkanie w całej Warszawie, oraz zajęli się ich
X5rganizacją. Otworzono kahały, zajmujące się we-
wnętrznemi sprawami gminy żydowskiej, zniesiono
sądy rabinów, dokonano spisu żydów, przyczem
nadano im po raz pierwszy nazwiska, cudacznie
nieraz brzmiÄ…ce.
Przedewszystkiem jednak obłożono ich całym
szeregiem podatków.
RzÄ…d pruski, dbajÄ…cy przedev/szystkiem o jak-
największy wpływ podatków, przez szpary patrzał
na wyzysk, jakiemu ze strony tłumnie napływają
cych do Warszawy żydów ulegała ludność chrześci
jańska.
Burzyła się też onaf na ten ucisk, aż wreszcie
w r. 1804, w oktawę Bożego Ciała wybuchła, urzą
dzajÄ…c pogrom.
Od czasu tego liczba ludności żydowskiej w
mieście rosła bardziej, tak, że w r. 1816 wynosiła
15.579 na 65.441 chrześcijan,' a w r. 1825 28.044
na 98389 chrześcijan.
Rosła ona z każdym rokiem, podczas gdy lu
dność polska w r. 1831 i 1863 wielki procent ofiar
złożyła na ołtarzu walki za wolność ojczyzny, spa
dajÄ…c przez to liczebnie.
http://rcin.org.pl
- 20 -
Rośli żydzi w liczbę, zwłaszcza gdy przybyły
tłumy litwsctwa, wypędzonego z Rosji. Rośli i w bo
gactwa, zagarniając powoli w sv/e ręce łiandei
i przemysł polski, starając się wszelkiemi sposobami
szkodzić handlowi i przemysłov/i, prowadzonemu
przez rdzenną ludność.
Aż wreszcie nadszedł czas przebudzenia i lud
ność polska spostrzegła krzywdy, wyrządzane jej
przez tych obcych i wrogich przybyszów, i bronić
się przed nimi postanowiła.
JedynÄ… broniÄ… kulturalnÄ… i godziwÄ… w tej wal
ce może być ścisłe trzymanie się hasła: swój do
swego .
I choć żydzi, widząc, ze ludność chrześcijań
ska coraz bardziej z pod jej wpływów się wyłamuje,
ze sama w dziedzinie handlu i przemysłu wystarczać
sobie zaczyna, podnoszą srogi larum na świat cały
o rzekomych pogromach w Polsce, przy haśle tym
wytrwać winniśmy.
Obecnie w chwili, gdy zmartwychwstałe pań
stwo Polskie do nowego budzi się życia, hańbą by
łoby, gdybyśmy zapomnieli o tem haśle i w dalszym
ciągu przez niezaradność swoją popierali wrogi nam
żywioł, który podobnie jak w r. 1794, w czasie woj
ny obecnej rozwinął względem nas nieprzyjazną
działalność.
Pi więc pomnijmy wszyscy na potężne hasło:
SWÓJ DO SWEGO-,
łącząc je z innem, które narodowi czeskiemu jego
potęgę zapewniło:
SAMI SOBIE .
http://rcin.org.pl
; J i / ' '' _ % -
http://rcin.org.pl
%^rtf %':jí. /i.' -. %, >- " ' %'
%ż T..>; % -"
J % % %
í^r'Sav «í .'/ft" 'îv . _.í^
'
í I â - i . ^ ^ l > " í - -
'fe-
5 .
-1 'J
% %
I-
http://rcin.org.pl
X>V*' . %-.' '.- %
- ' ^ .
-Sílí__víÍL-*:«*í?i^' .
te
http://rcin.org.pl
http://rcin.org.pl
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Cuberbiller, Homeostaza zamiast Inteligentnego Projektanta (czyli jak darwiniści ratują się przed kr
Jak bronic siÄ™ przed Åšwiadkami Jehowy (CZ 2)
Jak bronić się przed uzależnieniem od sekt
Jak bronic sie przed mobbingiem fr
Jak bronic siÄ™ przed Åšwiadkami Jehowy(CZ 1)
JAk uchronic się przed kradzieżą danych
lekcja 14 Dalsze techniki manipulacji i sposoby jak się przed nimi chronić
jak bronic sie przed eksmisja z mieszkania
Sekty w internecie Jak nie dać się złapać w sieci
Jak w Polsce wspiera się przedsiębiorczość
Jak szybko nauczyć się mówić po angielsku
Kobiety kochaja lajdakow Jak sprawic by sie za Toba uganialy?dboy
więcej podobnych podstron