P R A C A P R Z E G L D O W A
RAPORT SPECJALNY
Brunon Hołyst
Uniwersytet Aódzki
Samobójstwa ze sprowokowanym
udziałem policjanta
Suicide with provoked participation of a policeman
Streszczenie
Adres do korespondencji: Samobójstwo ze sprowokowanym udziałem policjanta nie jest nowym zjawiskiem; jedynie termin ten
prof. dr hab. Brunon Hołyst
zdefiniowano i używa się go stosunkowo od niedawna od ponad 20 lat.
Instytut Psychiatrii i Neurologii, pok. 836
Ocenia się, że tego rodzaju samobójstwa zdarzały się od dziesiątków lat, lecz problemu tego szczegóło-
ul. Sobieskiego 9, 02 957
Tel.: (022) 458 26 59, 458 26 15 wo nie badano. Dotychczas suicydologowie nie interesowali się studiowaniem tego zagadnienia. Więk-
e-mail: brodniak@ipin.edu.pl
szość badań nad tym problemem zainicjowali funkcjonariusze policji, którzy bezpośrednio uczestniczyli
w takim zdarzeniu.
Zgodnie z opinią Center for Disease Control w Atlancie pierwszoplanową metodą samobójstw w Stanach
Zjednoczonych jest użycie broni palnej. Jest to sposób szybki i skuteczny. Inne metody wykorzystywane
w samobójstwach, takie jak: powieszenie, utopienie, skok z wysokości czy zatrucia, są mniej częste. Istotne
jest, że w przypadku samobójstwa ze sprowokowanym udziałem policjanta broni palnej używa funkcjona-
riusz policji, a samobójstwo dokonuje się za jego pośrednictwem.
Obecnie wnikliwie bada się zagadnienie samobójstw ze sprowokowanym udziałem policji, ponieważ ten spo-
sób popełniania samobójstwa wikła nie tylko samobójcę, ale też policjanta, który sprowokowany zabija samo-
bójcę, co dla samych policjantów i policji wiąże się z konsekwencjami psychologicznymi i społecznymi.
Terminem samobójstwa ze sprowokowanym udziałem policjanta określa się zdarzenie, gdy osoba (rów-
nież przestępca) o skłonnościach samobójczych aktywnie wzywa i prowokuje policjanta do użycia broni.
Reakcja policjanta ulega eskalacji proporcjonalnie do stopnia nasilenia działania osoby stanowiącej za-
grożenie jego życia.
Tę metodę popełnienia samobójstwa po raz pierwszy zdefiniowano w 1983 roku.
słowa kluczowe:
słowa kluczowe:
słowa kluczowe: samobójstwo, sprowokowany udział, policjant
słowa kluczowe:
słowa kluczowe:
Abstract
Suicide with provoked participation of a policeman is not a new phenomenon, but the term was coined
relatively recently and has been used not longer than for the past 20 years.
Suicides of this type are believed to have been occurring for many decades, but this problem was not
investigated. Suicidologists were not interested in studying this method of committing suicide. A majority
of studies devoted to this problem were initiated by policemen directly involved in such cases.
According to the Center for Disease Control (CDC) in Atlanta, shooting is the number one method of
committing suicide in the USA. It is fast and efficient. Other means such as drowning, hanging, jumping
out of the window at heights, or self-poisoning rank lower in terms of their frequency. In the case of suicide
Suicydologia Tom 2, nr 1, 108 116
with provoked participation of a policeman the use of weapons is the sole means of committing suicide
Copyright 2006 Polskie
the provoked policeman shoots to kill.
Towarzystwo Suicydologiczne
The phenomenon of suicide with a provoked participation of a policeman is nowadays thoroughly stu-
ISSN 1895 3786
www.suicydologia.viamedica.pl
died, registered and investigated, since it involves not only the suicide perpetrator, but also the police-
108
www.suicydologia.viamedica.pl
Brunon Hołyst, Samobójstwa ze sprowokowanym udziałem policjanta
man, who is provoked and trapped into killing the perpetrator. The event has many psychological and
social consequences for individual policemen and the whole police force.
The term suicide with a provoked participation of a policeman denotes a situation when an individual or
an offender with suicidal tendencies faces a policeman and actively dares him and provokes to use
weapons and shoot. The policeman s response escalates appropriately to the intensity of perpetrator s
activity involving a risk to his life.
This method of committing suicide was defined for the first time in 1983.
Key words:
Key words:
Key words: suicide, provoked participation, a policeman
Key words:
Key words:
Samobójstwo ze sprowokowanym udziałem policjanta stwo ofiary. Badania przeprowadzone przez wiceszery-
nie jest nowym zjawiskiem jedynie tego terminu uży- fa Los Angeles Range Hutsona dotyczące przypadków
wa się stosunkowo od niedawna [1]. Sądzi się, że tego postrzałów policyjnych wykazały, że latach 1987 1997
rodzaju samobójstwa zdarzały się od dziesiątków lat, na 437 incydentów 11% spełniało 4 kryteria, mianowi-
lecz dotychczas nie badano tego problemu. Eksperci cie:
zajmujący się samobójstwami nie interesowali się tym 1. Istniał zamiar samobójczy ofiary, co często można
zagadnieniem. Większość badań prowadzili funkcjona- ustalić dzięki znalezionej notatce (listowi) pozosta-
riusze policji, którzy bezpośrednio uczestniczyli w takim wionej przez ofiarę albo na podstawie informacji,
zdarzeniu. że ofiara miała życzenie śmierci, o czym wspomina-
Zgodnie z opinią Center for Disease Control (Centrum ła rodzinie lub przyjaciołom przed zdarzeniem.
Kontroli Chorób) pierwszorzędną metodą popełniania 2. Samobójca wyraznie chciał zostać zastrzelony nie-
samobójstw jest użycie broni palnej. Jest to szybki i sku- które ofiary wręcz proszą policjantów, aby je zastrzelili.
teczny sposób. Inne metody, takie jak powieszenie i uto- 3. Ofiara otwarcie demonstruje posiadanie broni albo,
pienie, nie są tak częste. w niektórych przypadkach, posługuje się atrapami
Obecnie wnikliwie bada się zagadnienie samobójstw ze broni palnej, wskazując, że jest niebezpieczna.
sprowokowanym udziałem policji, ponieważ ten sposób 4. Ofiara umyślnie eskaluje przebieg zdarzenia i pro-
popełniania samobójstwa wikła nie tylko samobójcę, ale wokuje policjanta, aby dokonał wyboru (został za-
też policjanta, który sprowokowany zabija samobójcę, strzelony bądz sam zastrzelił prowokatora).
co dla samych policjantów i policji wiąże się z konse- Zwykle policjant nie zdaje sobie sprawy, że staje się na-
kwencjami psychologicznymi i społecznymi. rzędziem samobójcy.
Terminem samobójstwo ze sprowokowanym udziałem Osoba o skłonnościach samobójczych, zdecydowana za-
policjanta określa się zdarzenie, kiedy osoba (również kończyć życie, a niepewna, jakiej metody użyć, może
przestępca) o skłonnościach samobójczych aktywnie uznać, że sprowokowanie kogoś legalnie posiadającego
wzywa policjanta do użycia broni. Reakcja policjanta broń może być szybkim i skutecznym sposobem ode-
ulega eskalacji proporcjonalnie do działania osoby sta- brania sobie życia [3].
nowiącej zagrożenie życia. Tę metodę samobójstwa po Inne badania przeprowadził Richard Parent z policji
raz pierwszy zdefiniowano w 1983 roku, gdy Karl B. Har- z Kolumbii Brytyjskiej (Kanada) [4], oceniając 58 przy-
ris odnotował, że wiele ofiar zastrzelonych przez poli- padków śmiertelnych postrzałów policyjnych w latach
cjantów przyspieszyło swoją śmierć [2]. Termin przy- 1980 1994. Stwierdził on, że przypadki te w większości
spieszenie stania się ofiarą sformułował Marvin Wolf- stanowiły samobójstwa dokonane ze sprowokowanym
gang w 1950 roku [3], określając nim przypadki, w któ- udziałem policji, przy czym u ofiar stwierdzano proble-
rych ofiara inicjuje zdarzenie mające doprowadzić do my alkoholowe i narkotykowe. Ponadto wykazywano,
jej śmierci. Istnieją tu dwie alternatywy: że ofiary te miały poczucie beznadziejności, cierpiały na
osoba może przyspieszyć swoją śmierć, działając nie- depresję, odczuwały społeczne odrzucenie oraz izola-
odpowiedzialnie pod wpływem alkoholu bądz nar- cję związaną z porażką na tle ostatniego traumatyczne-
kotyków albo też choroby psychicznej; go zdarzenia, co nie odróżniało ich od ofiar samobójstw
osoba może sprowokować policjanta, by zastrzelił popełnianych w tradycyjny sposób. Chociaż te przy-
ją poprzez szczegółowo zaplanowane zdarzenia, ta- padki przypominały zwykłe samobójstwa, to sklasyfiko-
kie jak umyślne niezastosowanie się do wezwania wanie ich jako takich często było problematyczne.
(polecenia) odrzucenia broni albo grozba zastrzele- Zgodnie z powszechną definicją samobójstwa jako aktu
nia policjanta lub innej osoby. umyślnego odebrania sobie życia samobójstwo ze spro-
Tylko tę drugą alternatywę uznaje się za samobójstwo. wokowanym udziałem policjanta rzadko uznaje się za
Istnieje kilka kryteriów, które należy uwzględnić, zanim samobójstwo. Na przykład, jeżeli samobójca nie pozo-
śmiertelny strzał policjanta można uznać za samobój- stawił żadnej notatki, śmierć ofiary policyjnego zastrze-
109
www.suicydologia.viamedica.pl
SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1
lenia najczęściej kwalifikuje się jako usprawiedliwione nież mogą stanowić motywację do dokonania samobój-
zabójstwo . Statystyka Uniform Crime Reports określa stwa ze sprowokowanym udziałem policji.
usprawiedliwione zabójstwo jako zabicie przestępcy Nie istnieją miarodajne statystyki dotyczące częstotli-
przez policjanta w trakcie wykonywania obowiązków wości tego rodzaju zdarzeń, jednak badający to zjawi-
albo zabójstwo w czasie popełniania przestępstwa przez sko szacują, że na 500 600 rocznie strzałów oddanych
zwykłego obywatela. Usprawiedliwione zabójstwa naj- przez policję w Stanach Zjednoczonych 10 20% stano-
częściej występują w sytuacjach obrony koniecznej, kie- wią samobójstwa ze sprowokowanym udziałem policji.
dy chroni się życie lub mienie osoby [5]. Samobójstwa te nie są aktami wściekłości, lecz zapla-
Uznanie śmiertelnego postrzelenia przez policję za sa- nowanymi próbami zmuszenia policjantów do strzela-
mobójstwo ofiary wymaga skomplikowanej procedury. nia i zabicia.
Jedno z pierwszych orzeczeń tego rodzaju miało miej- Zdaniem Clintona R. van Zandta, byłego głównego ne-
sce w stanie Colorado w 1999 roku, kiedy w hrabstwie gocjatora Federalnego Biura Śledczego (FBI, Federal
Douglas koroner Mark Stover orzekł, że zastrzelenie Bureau of Investigation), sprawy te zasadniczo bada się
przez policjanta Simona Gonzalesa było samobójstwem. bardzo dokładnie [7]. W 1/3 przypadków samobójcy
Gonzales ostrzelał z własnej broni frontowe okno po- pozostawiają notatki lub listy usprawiedliwiające ich
sterunku policji w Castle Rock. Policjanci odpowiedzieli przed policją, jak w omawianej sprawie Moshe Perga-
ogniem, kilkakrotnie wzywając napastnika do rzucenia menta. Według van Zandta podczas śledztwa często
broni. Gonzales, strzelając z pistoletu kaliber 9 mm, na- stwierdzano, że ofiary tych samobójstw wcześniej zgła-
dal zbliżał się do policjantów i został trafiony w pierś szały swym rodzinom bądz przyjaciołom zamiar odebra-
[6]. Biorąc pod uwagę okoliczności zdarzenia, orzecze- nia sobie życia.
nie koronera było właściwe, jednak nie spełniało ono Najczęściej jednak prowadzący śledztwo muszą się opie-
dosłownej definicji samobójstwa. Sprawa jest znacznie rać na psychologicznych badaniach, aby właściwie okreś-
prostsza, gdy samobójca pozostawia notatkę (list), jak lić motywy samobójstwa, a często sprawy nie zostają cał-
było w przypadku Moshe Pergamenta. W listopadzie kowicie wyjaśnione. Van Zandt opracował profil typo-
1997 r. Pergament, 19-letni student z Long Island (New wej sprawy samobójstwa ze sprowokowanym udziałem
York), sprowokował policjantów do strzelania i zabicia policji. Dowodzi on, że w większości spraw ofiary były
go, uprzednio pozostawiając notatkę adresowaną do w stanie depresji, miały potrzebę ukarania społeczeń-
Policjanta , w której przepraszał za włączenie go do stwa, odmawiały negocjacji i żądały zabicia przez poli-
swojego planu odebrania sobie życia. Brak takiej notat- cję, a także w wielu przypadkach, popełniały morder-
ki, potwierdzającej, że śmierć była samobójstwem, mógł- stwo zwykle znaczących osobistości.
by być przyczyną problemów, ponieważ na przykład W 1998 roku opublikowano w Stanach Zjednoczonych
członkowie rodziny ofiary mogliby zakwestionować, że wyniki 5 empirycznych badań nad zjawiskiem określanym
faktycznie było to samobójstwo. W badaniach wykaza- jako samobójstwa dokonywane ze sprowokowanym
no jednak, że kiedy osoba ma zamiar pozbawić się życia, udziałem policji. Wyniki tych badań pozwalają stwierdzić,
inne osoby z jej otoczenia zwykle w pewien sposób so- że około 10% zdarzeń ze skutkiem śmiertelnym, który
bie to uświadamiają. Wiadomość o tym zamiarze jest nastąpił w trakcie interwencji policji, to tak zwane samo-
komunikowana werbalnie albo przez bardzo ryzykow- bójstwa dokonane z jej udziałem. W celu opracowania
ne zachowania tej osoby. typologii pomocnej w klasyfikowaniu tego rodzaju przy-
Zadaniem policjantów jest utrzymanie i przywracanie padków przeprowadzono kolejne badania [8].
porządku, ochrona obywateli i jeśli to konieczne Formalną definicję tego typu samobójstw podał również
obrona własna. Charakterystyczną cechą działania Geborth w 1993 roku, nazywając je zdarzeniami, pod-
policji jest krótki czas, jaki funkcjonariusze mają na oce- czas których osobnicy zdecydowani na samodestrukcję
nę sytuacji i ustalenie zamiarów osoby. Może to wpły- angażują się w grozne dla życia przestępcze zachowania
wać na działania policjanta, w sytuacji gdy zostaje on w celu zmuszenia policji do ich zabicia . Główną warto-
przez kogoś sprowokowany. W określonych przypad- ścią tej definicji jest skupienie się przede wszystkim na
kach policjanci mogą być zmuszeni do podjęcia decyzji motywacji osoby i charakterze zdarzenia, a nie na jego
dotyczącej użycia broni. Osoby mające zamiar popełnić wyniku. Wyniki te są bowiem różne: zabójstwo, ciężkie
samobójstwo wiedzą, że ta metoda samobójstwa jest sku- zranienie przez policjanta, samobójstwo dokonane bądz
teczna i będzie miała przesłanki zabójstwa dokonanego jego usiłowanie, poddanie się policjanta lub jego wyco-
przez policję, a więc pozwoli na uniknięcie stygmatyza- fanie z interwencji. Zwraca się uwagę, że grozne dla
cji jako samobójcy. Do samobójstw dokonanych ze spro- życia zachowania mogą być realne albo pozorowane.
wokowanym udziałem policji zachęcają okoliczności Osoby te mogą się na przykład posługiwać atrapami pi-
śmierci umieranie jako bohater może być atrak- stoletów i zagrażać realnie tylko sobie, chociaż jak
cyjniejsze niż rezygnacja z życia. Strach przed samodziel- wskazują wyniki badań w 56% przypadków zostali
nym pozbawianiem się życia oraz zakazy religijne rów- zranieni lub zabici policjanci albo inne osoby.
110
www.suicydologia.viamedica.pl
Brunon Hołyst, Samobójstwa ze sprowokowanym udziałem policjanta
We wcześniejszych badaniach [3] rozróżniono kilka ty- I. Konfrontacja bezpośrednia
pów zdarzeń, w tym związane z: przemocą w rodzinie,
przestępcami mającymi w perspektywie długoletnie wię- Do tej kategorii zaliczono 44 przypadki (30,8%). Ich
zienie, osobami nadużywającymi alkoholu i narkotyków, wspólną cechą był zaplanowany atak na policjantów w celu
osobami chorymi psychicznie lub które już wcześniej sprowokowania ich do dokonania zabójstwa. W tej kate-
próbowały popełnić samobójstwo. gorii wyodrębniono 4 typy zachowania samobójców:
Typologii omawianych samobójstw dokonano na pod- a) Atak kamikadze w postaci uderzenia na posterunek
stawie 145 spraw oraz dodatkowo 29 spraw, w których policji lub grupę policjantów (5 przypadków); żaden
nie wystąpiły niektóre elementy pozwalające z całą pew- policjant nie zginął (1 został ciężko ranny, a 1 uniknął
nością stwierdzić, że w akcie samobójstwa uczestniczyli zranienia dzięki kamizelce ochronnej);
policjanci. Założeniem klasyfikacji Hutsona było speł- b) Atak kontrolowany (6 przypadków); samobójca zbli-
nione takich szczególnych kryteriów, jak: istnienie do- żył się i groził bronią, żądając, aby go zabito (mogła
wodu zamiaru samobójczego; obecność policjantów tu nastąpić eskalacja konfrontacji);
szczególnie chętnych do strzelania; posiadanie broni c) Konfrontacja manipulowana (22 przypadki); osob-
palnej (lub jej imitacji); celowa eskalacja zdarzenia służą- nik tworzy sytuację, która zmusza policjantów do
ca sprowokowaniu policjantów do użycia broni w obronie przybycia; często oświadcza wprost, że chce, aby po-
własnej lub innych osób. zbawiono go życia; zdarzają się też przypadki ryzy-
W omawianych badaniach do sklasyfikowania zdarze- kownej jazdy i usiłowania zatrzymania ruchu;
nia jako samobójstwa ze sprowokowanym udziałem d) Konfrontacja niebezpieczna (11 przypadków); jest
policji wystarczyło, że samobójca zamierzał sprowoko- ona podobna do manipulowanej, ale w tym wypad-
wać policjanta do użycia broni, grożąc jemu lub innym ku samobójca popełnił poważne przestępstwo lub
osobom bądz zmuszając do zaatakowania przez krzyw- groził zakładnikom albo policjantom i nie próbował
dzenie lub grożenie krzywdą zakładnikom albo innym uciekać. Oto przykład:
osobom. Kryteria te uzupełniono również takimi, jak Dwudziestojednoletni Alan Griffin, będący w stanie
informacja od przyszłego samobójcy o jego zamiarach depresji po awanturze domowej, zabrał broń, ukradł
lub sytuacja, w której samobójca zbliżał się z niebez- samochód i dokonał napadu na bank, zabijając 2 pra-
piecznym narzędziem, np. z nożem, mimo ostrzeżenia cowników. Po przybyciu policji wyszedł na zewnątrz
przez policjanta i skierowania ku niemu broni. Te za- z zakładnikiem i zaczął strzelać do policjantów, a na-
chowania wystarczały, aby sklasyfikować zdarzenie jako stępnie zastrzelił zakładnika. Dopiero wówczas policja
samobójstwo ze sprowokowanym udziałem policji. Na- otworzyła ogień i go zabiła.
tomiast próby ucieczki nie uznano za kryterium, podob-
nie jak irracjonalnego ataku na policjanta w odpowie- II. Interwencja zakłócona
dzi na jego interwencję. W tych przypadkach musiał ist-
nieć dowód zamiaru samobójczego, taki jak notatka lub Do tej kategorii zaliczono 82 przypadki, których
słowne wyrażenie tego zamiaru. wspólną cechą było irracjonalne i emocjonalne działa-
W 31 sprawach na 174 stwierdzono, że wymagane kry- nie danej osoby. Osoba ta wyraznie dążyła do samobój-
teria, że nie zostały spełnione. Oto jeden z przykładów: stwa albo wykorzystała obecność policjantów, chociaż
Mario Patrone, porzucony przez kobietę, włamał się do sama ich nie wzywała. W tej kategorii można wyróżnić
jej mieszkania i zagroził zabiciem jej i siebie. Kobieta trzy typy kandydatów na samobójców . Są to:
uciekła i wezwała policję. Patrone 2-krotnie strzelił do a) Osobnik wykorzystujący do popełnienia samobój-
przybyłych policjantów. Pertraktacje z nim trwały stwa interwencję policyjną (29 przypadków); począt-
19 godzin i nie przyniosły pożądanego skutku. Policjan- kowo waha się, chociaż wcześniej chciał, aby zabili
ci użyli więc gazu łzawiącego i wkroczyli do mieszkania. go policjanci. Przybyłym policjantom (w celu niesie-
Patrone strzelił sobie w głowę. Mimo szczególnie groz- nia mu pomocy) grozi bronią i wówczas zostaje przez
nego zachowania wobec policjantów ofiara nie chciała nich postrzelony. Jego reakcją jest zastrzelenie się;
zostać zastrzelona przez policję. b) Uczestnik awantury domowej w takiej sytuacji
W innych przypadkach wykluczono samobójstwo ze interweniujący policjant spotyka się z samobójczą
sprowokowanym udziałem policji, gdyż albo nie prowo- reakcją. Ilustruje to przykład:
kowano funkcjonariuszy do użycia broni, albo też były Siedemnastoletni Thomas Gray, po dwukrotnie ze-
to przykłady desperackich ucieczek przestępców. rwanej znajomości z przyjaciółką, uzbrojony w broń
Zdarzenia sklasyfikowane jako samobójstwa ze sprowo- śrutową, wkroczył do supermarketu, w którym pra-
kowanym udziałem policji podzielono na trzy główne cowała dziewczyna. Wezwano policję. Gdy podczas
kategorie: konfrontację bezpośrednią, zakłóconą inter- ucieczki skierował broń w stronę przypadkowego
wencję, interwencję kryminalną. W każdej z nich wy- mężczyzny, policja go zastrzeliła.
różniono 2 4 rodzaje (typy) zdarzeń. Odnotowano 24 przypadki podobnych sytuacji.
111
www.suicydologia.viamedica.pl
SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1
c) Osoby o zakłóconej osobowości, będące pod wpły- Stwierdzono, że proponowaną typologię można zasto-
wem narkotyków, alkoholu, chore umysłowo (29 sować do 174 badanych zdarzeń. . Wśród badanych osób
przypadków). Osoby te wolą zginąć niż się poddać było 13 kobiet, chociaż żadnej nie zakwalifikowano do
policji, przy czym ich oporu nie można wyjaśnić chę- kategorii I typu a i b (czyli atakujących).
cią uniknięcia odpowiedzialności karnej. Pod względem zmiennej niebezpieczności najwyższy
poziom zarejestrowano w podkategoriach atak kami-
III. Interwencja kryminalna kadze i niebezpieczne konfrontacje .
Zmienna śmiertelność dotyczy ofiar i mieści się
Do tej kategorii zaliczono 17 przypadków. Sprawca prze- w 4-punktowej skali, gdzie 1 oznacza zabójstwo (zarów-
stępstwa nie spodziewał się przybycia policji i wybrał no dokonane przez policjantów, jak i konwencjonalne
śmierć zamiast aresztu. Wyróżniono tu dwa typy samobójstwo); 2 oznacza, że samobójca przeżył;
sprawców przestępstw ciężkich i drobnych. W pierw- 3 w stosunku do samobójcy nie użyto środka mogą-
szym przypadku motywacją oporu wobec policji była cego spowodować śmierć; 4 osoba się poddała i nie
chęć uniknięcia więzienia, w drugim opór dla zasa- użyto wobec niej żadnej siły.
dy, ale jego eskalacja prowadziła do większego przestęp- W badaniach tych wykazano więc, że samobójstwo ze
stwa niż to pierwsze. Przykładem pierwszego typu był sprowokowanym udziałem policji można rzetelnie od-
sprawca przebywający na warunkowym zwolnieniu, różnić od wielu pokrewnych zdarzeń i sklasyfikować
który nie zamierzał wrócić do więzienia. Gdy w cza- według kategorii i typów.
sie pościgu skierował broń w stronę policjantów, zo- Należy też wskazać ograniczenia omawianej typologii
stał zastrzelony. jedną z nich jest zbyt mała liczba przypadków w każ-
Oceniając przestawioną typologię, należy zwrócić uwa- dej kategorii i typie, co nie pozwala na uogólnienia
gę na jej trzy cechy: w odniesieniu do tych typów.
każdy przypadek powinien dokładnie pasować do Wykazano znaczące różnice pod względem rodzajów
1 kategorii; samobójstw ze sprowokowanym udziałem policji. Nale-
oceniający poszczególne przypadki, działając nieza- ży więc uwzględnić typ osoby, jej wiek, stopień niebez-
leżnie, powinni uzyskać takie same wyniki; pieczeństwa i sposób popełnienia samobójstwa. Już ze
ponieważ przypadki są grupowane według typów, wstępnych badań wynika, że zastosowanie środków
powinny istnieć wyrazne różnice między poszczegól- łagodniejszych niż broń palna może być bardziej sku-
nymi typami. teczne w interwencjach podejmowanych w przypadku
Oceniając, czy konkretny przypadek jest samobójstwem zamiaru samobójczego.
ze sprowokowanym udziałem policji, należy ustalić wiele Istnieją 2 strategie badawcze pozwalające uzyskać wię-
faktów, a przede wszystkim, czy zdarzenie było zapla- cej informacji o sytuacjach prowadzących do samobójstw
nowane przez ofiarę tego typu samobójstwa. Jeżeli tak, ze sprowokowanym udziałem policji. Jedną z nich jest
zdarzenie należy zaliczyć do kategorii I, jeżeli nie do zbadanie wielu takich przypadków i wyróżnienie pod-
kategorii II lub III. Z kolei rozróżnienie kategorii grup metodę tę zastosowano w omówionych bada-
II i III wymaga ustalenia, czy u danej osoby stwierdza- niach. Można również oceniać wyselekcjonowane sytu-
no w jakimś stopniu zaburzenia osobowości (kat. II), acje (np. zabarykadowani strzelcy), w których samobój-
czy też była ona w jakiś sposób zaangażowana w zwykłą stwa ze sprowokowanym udziałem policjantów stano-
przestępczość (kat. III). Po zaklasyfikowaniu zdarze- wiłyby znaczącą podgrupę.
nia do 1 z 3 kategorii należy ponadto sprecyzować typ Z pewnością lepsze zrozumienie tego zjawiska pomoże
tego zdarzenia. w opracowaniu skuteczniejszej taktyki działania.
W I kategorii rozróżnienie typów opiera się na ustaleniu, Problematyka samobójstw ze sprowokowanym udziałem
czy samobójca zbliżał się do policjantów (typ a lub b ), policji nieobca jest również Europie. Zajął się nią do-
czy też prowokował ich interwencję (typ c lub d ). głębnie niemiecki kryminolog i psycholog Uve Fullgra-
W kategorii II można wyróżnić wiele podgrup, be, określając ją jako przemoc wobec policjantów [9].
uwzględniając zaburzenia osobowości. Wielu samobój- Policjanci, zobowiązani do wkraczania i interwencji
ców wykazywało cechy wszystkich typów. Jeśli zacho- w określonych sytuacjach, są wciągani w szczególną grę
wanie danej osoby wskazywało na zamiary samobój- sił ( Machtspiel ) przez przyszłych samobójców i sami
cze jeszcze przed interwencją policji, zdarzenie nale- stają się ofiarami ich bezwzględnego i gwałtownego za-
żało zakwalifikować jako typ a , jeśli zaś początkiem chowania. W tych sytuacjach, zwłaszcza już po zdarze-
zdarzenia była awantura domowa, to należało je uznać niu (kiedy zmuszeni byli strzelać do prowokatorów),
za typ b . Wszystkie inne ujęte w tej kategorii zakłó- bardzo często stwierdza się u nich ciężkie psychologicz-
cenia osobowości zalicza się do typu c . Oczywiście ne urazy. Oto przykłady zdarzeń:
w razie dużej liczby zdarzeń typu c możliwy jest dal- 1. Zastrzelcie mnie, jest mi wszystko jedno po-
szy jego podział. wiedział na zjezdzie z autostrady Frankfurt Heidel-
112
www.suicydologia.viamedica.pl
Brunon Hołyst, Samobójstwa ze sprowokowanym udziałem policjanta
berg mężczyzna, sam skierowując dwa pistolety ku rzany o rabunek nagle odwraca się i skierowuje broń
policjantom (17 kwietnia 2002 r.), jak się okazało ku policji.
uzależniony diler narkotyków; tym razem uszedł 4. Nieprawdopodobieństwo samobójstwa. Zachowanie
z życiem. osoby nie wskazywało na zamiar samobójczy, ale też
2. Na parkingu przyszpitalnym obok policyjnego ra- nie można go było wykluczyć, na przykład w sytu-
diowozu zaparkowała kobieta. Podeszła do poli- acji, w której policja zatrzymała kilku podejrzanych
cjanta i na jego pytanie, w czym może jej pomóc, w aferze narkotykowej, a jeden z przestępców wy-
sięgnęła po rewolwer i wycelowała w niego. Jej ciągnął pistolet, ale został zastrzelony.
spojrzenie wskazywało, że nie żartowała, więc po- 5. Brak wszelkiej motywacji samobójczej osoba sta-
licjant strzelił. Kobiety nie uratowano. W jej sa- ra się uniknąć zastrzelenia i próbuje ucieczki, wów-
mochodzie znaleziono list, w którym przeprasza- czas gdy są szanse jej powodzenia.
ła, że nie chciała nikogo zranić. Chciała odebrać W badanej próbce 16% zdarzeń rozpoznano jako przy-
sobie życie, ale nerwy nie pozwalały jej nacisnąć puszczalny bądz możliwy zamiar samobójczy. W 69%
spustu. zdarzeń nastąpiły skutki śmiertelne, zaś w 17% inne niż
3. Dziewiętnastoletni student jechał ryzykownie śmiertelne, w których wykryto najmniej zamiarów sa-
w deszczu nowym samochodem, ale gdy usłyszał mobójczych.
syrenę policyjną, zatrzymał się i skierował broń do Duża liczba zdarzeń samobójczych wiąże się z napada-
policjantów. Nie odpowiedział na wezwanie, by mi z użyciem broni, a wiele inicjuje zwykła kontrola dro-
rzucił broń. Zastrzelono go. Okazało się, że miał gowa. Sprawcy często wolą zostać zabici niż ujęci.
imitację pistoletu. W samochodzie zostawił infor- Pogłębione, naukowe zbadanie zjawiska samobójstwa
mację, że taki był jego plan popełnienia samobój- ze sprowokowanym udziałem policjanta wymaga syste-
stwa [10]. matycznej analizy tego rodzaju przypadków. Z zesta-
4. Rodzina wezwała policję, gdyż 20-letni mężczyzna wienia trzech badań amerykańskich (B. Perrou, psycho-
chciał popełnić samobójstwo. Oddał on strzały do loga sądowego z Los Angeles, policjantów z Oregon
przybyłych policjantów i przechodniów. Okazało i Florydy oraz dr Vivian Lord z Uniwersytetu w Północ-
się, że miał na sobie kamizelkę kuloodporną i wi- nej Karolinie) [13] wynika między innymi, że:
docznie jego zamiarem było zabicie policjantów. ustalenia procentowe z poszczególnych badań wy-
Należy więc ocenić, czy chodziło o działającego kazują znaczne wahania;
w amoku, czy też o potencjalnego samobójcę chcą- samobójstwa przez sprowokowane czyny policji są
cego wykorzystać policjantów jako narzędzia w re- często popełniane przez osoby (głównie mężczyzn)
alizacji samobójstwa. Adwokat mężczyzny twierdził, będące pod wpływem alkoholu bądz narkotyków,
że sprawca ten pozostawił list samobójcy, a więc cierpiące na choroby psychiczne (najczęściej depre-
planował samobójstwo. sje), które już wcześniej podejmowały próby samo-
Stincelli [11] rozróżnia sytuacje, takie jak: bójcze lub zetknęły się z przemocą w domu itp.
a) samobójstwa, w których osoba zmęczona życiem, za- U wielu z tych osób (50 60%) jednak nie stwierdzono
grażając innym, powoduje, że policjant zmuszony jest takich cech, jak zaburzenia psychiczne, wcześniejsze
ją zastrzelić; próby samobójcze i tym podobne, zatem nie ma jedno-
b) samobójstwa, w których osoba popełnia czyn z po- litego syndromu cech takiej osoby. Statyczny punkt wi-
mocą policji; dzenia wymaga uzupełnienia dynamiczną obserwacją
c) zabójstwa przyspieszone przez ofiarę, kiedy zmęczo- zjawiska między innymi danymi o tym, co myślały po-
na życiem prowokuje swoje zabójstwo przez innych. szczególne osoby, co czyniły i jak wpływali na nie inni
Aby odpowiednio zakwalifikować sytuację, konieczne partnerzy interakcji. Ważne jest więc ustalenie motywa-
jest ustalenie konkretnych kryteriów potwierdzających cji tych osób dla tego rodzaju sposobu popełnienia sa-
możliwość rozpoznania zamiaru samobójczego. mobójstwa. Możliwe są różne motywacje powodujące,
Na podstawie oceny 240 zdarzeń z lat 1980 1985 [12] że dana osoba, chcąc popełnić samobójstwo, zmusza
dokonano ich podziału na: policjanta do zastrzelenia jej, między innymi:
1. Przypuszczalne samobójstwa osoba wykazywała ofiary poszukują męskiego sposobu (drogi macho )
jednoznaczną motywację samobójczą w słowach, ge- pozbawienia się życia;
stach, w konfrontacji z policją (wołanie zastrzelcie ofiary chcą być pewne, że zostaną zabite (policjanci
mnie ). są raczej dobrymi strzelcami);
2. Możliwe samobójstwa osoba działała tak, jakby zmuszając policjanta do zastrzelenia ich, chcą unik-
jej było obojętne, czy zostanie zastrzelona, na przy- nąć stygmatyzacji związanej z samobójstwem wystę-
kład podejmując beznadziejną próbę ucieczki. pującej w wielu środowiskach.
3. Samobójstwa niepewne brak pewności, czy dana Większe znaczenie od tych raczej subiektywnych hipo-
osoba ma zamiary samobójcze, na przykład podej- tez ma sposób myślenia tych osób. Sprawca, który prze-
113
www.suicydologia.viamedica.pl
SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1
żył, zeznał, że gdy wpadł w depresję, to nie myślał o ni- ny przez osobę zdecydowaną popełnić samobójstwo.
kim oprócz siebie. W dalszych badaniach należałoby Policjant jest przy tym ofiarą uczestniczącą w grze.
dokonać analizy i oceny słów, myśli i notatek tych osób, Osoby skłonne do przemocy nie tylko same włączają się
które mogą pozwolić na wykrycie rzeczywistych moty- w grę związaną z przemocą, ale też wciągają w nią in-
wów od agresji i samoagresji przez obojętność i bez- nych. Udaje się im spowodować, że niewinne ofiary tracą
radność do bezwzględności wobec innych osób. opanowanie i wybuchają wściekłością. Nawet gdy oso-
Samobójstwo można uznać za utratę alternatywnych by te uświadomią sobie swoje działania, rzadko dostrze-
możliwości życiowych. Może się ono wiązać z wcześniej- gają inną możliwość zamiast użycia przemocy. Przemoc
szym zabójstwem na przykład osoby z rodziny w akcie jest dla nich jedynym środkiem osiągnięcia celu.
rozpaczy. Patologiczne motywy zwykle wiążą się z po- Skutkami udziału w tej grze dla policjanta są zmiany
stępującą chorobą, ubóstwem, opinią, że świat jest zły, psychologiczne, fizjologiczne i emocjonalne. Często wy-
i chęcią oszczędzenia tego swojej rodzinie. daje mu się, jakby śmiertelne zdarzenie przebiegało
Problemem jest ustalenie, dlaczego dana osoba nie wy- w zwolnionym tempie. Jego uwaga jest tak skupiona na
biera samodzielnej formy samobójstwa, lecz pod przy- postrzeganym niebezpieczeństwie, że z trudnością może
musem lub podstępnie wykorzystuje do jego realizacji on dostrzec całe zdarzenie. Oddawane strzały słyszy jak
inne osoby. Należy uznać takie postępowanie za szcze- stłumione. Te zmiany postrzegania mogą wpływać na
gólnie agresywną formę użycia siły, przynoszącą szkodę pózniejszy opis zdarzenia przez policjanta.
innym, w tym także osobom cierpiącym po śmierci sa- Jeszcze silniejsze są u policjantów zmiany emocjonalne
mobójcy. Należy pamiętać, że: po zdarzeniu; policjant zadaje sobie pytanie: Dlacze-
w policjantach rozwijają się zaburzenia posttrauma- go on mi to zrobił? , które powoduje, że pojawia się
tyczne (PTSD, post traumatic stress disorder); w nim złość. Często następuje powtórne przeżycie zda-
występują zaburzenia w strukturze społecznej, funk- rzenia, od którego trudno się uwolnić. Emocje mogą się
cjonowaniu policjanta jako jednostki i ogółu społe- przerodzić w zakłócenia snu, koszmary senne, społeczną
czeństwa; izolację od innych, a nawet stany lękowe. Te i inne post-
cierpi rodzina samobójcy. traumatyczne symptomy mogą wystąpić bezpośrednio
Aby zrozumieć zjawisko samobójstwa ze sprowokowa- po zdarzeniu albo nawet kilka miesięcy pózniej i pro-
nym udziałem policjanta, według Tocha niezbędne jest wadzić nawet do problemów osobistych, w tym małżeń-
[14] dostrzeżenie interakcji, w której między policjantem skich, niekiedy przyczyniając się do rozwodów. Symp-
a obywatelem dochodzi do gwałtownych reakcji. Jest to tomy te pod względem częstotliwości występują w po-
gra sił przemocy (Gewaltspiel) stanowiąca szczególne zja- niższej kolejności:
wisko określenie też jako przyciśnięcie policyjnego gu- urazy, złość i gniew;
zika (den Polizeiknopf Drucker). Toch wskazuje, że w pew- częste przypominanie sobie zdarzenia, w tym kosz-
nych sytuacjach partner interakcji zręcznie manipuluje mary senne;
policjantem i gdy ów na to automatycznie zareaguje strach i nadmierna czujność;
zamiast działać planowo staje się automatem, któ- zmniejszona wiara we własne siły;
rym dowolnie posługuje się partner. Trzeba więc poznać unikanie kontaktów z ludzmi;
zasady gry. Toch sformułował je następująco: nadmierna drażliwość;
przemoc nie jest ślepa, bezsensowna, nieprzejrzysta depresja i rozdwojone uczucia;
ani przypadkowa; odczucie utraty samokontroli;
przemoc jest grą przynajmniej 2 osób. Nawet gdy ofia- trudności z pamięcią.
ra nie przyczyni się do tego, aby pojawić się w niewła- W niektórych przypadkach symptomy te są widoczne,
ściwym czasie i miejscu, to jej przyczynek (wkład) jest w innych zaś nie; brak wsparcia ze strony kierownictwa
decydujący dla dokonania jej zniszczenia. jednostki, prasy czy opinii publicznej może je wzmocnić.
Zrozumienie przemocy wymaga zwrócenia uwagi na Przyczyną PTSD może być określony wzorzec myślenia,
łańcuch interakcji między agresorem a ofiarą, na se- na przykład powtarzanie to było zupełnie nieoczeki-
kwencję zdarzeń, która rozpoczyna się od spotkania obu wane albo to było poza moją kontrolą . Posttrauma-
osób i kończy, gdy jedna drugiej szkodzi lub ją niszczy. tycznym zdarzeniom między innymi można zapobiegać
Może ona wystąpić bezpośrednio po spotkaniu 2 osób, poprzez przygotowanie się na niebezpieczne sytuacje
ale częściej pojawia się dopiero pózniej. Typowy jest brak albo unikanie koncentrowania się na własnej osobie. Za-
chęci współpracy z policjantem. Ma to miejsce również bezpieczenie się przed stresem (Stressimpfung) może po-
wtedy, gdy osoba taka chce popełnić samobójstwo tak, legać na przykład na wzbudzeniu zaufania do siebie, co
aby wyglądało na zabójstwo dokonane przez policjanta. umożliwia zwalczanie obciążeń, bądz na wypracowaniu
Odgrywa tu rolę faktyczna bądz upozorowana przez własnych metod uspokojenia się. Policjant w szczegól-
partnera interakcji prowokacja i zainicjowana przez nie- ności musi być przygotowany mentalnie na kontakt
go przemoc. Policjant zostaje świadomie sprowokowa- z ekstremalnymi sytuacjami, w tym na możliwość wy-
114
www.suicydologia.viamedica.pl
Brunon Hołyst, Samobójstwa ze sprowokowanym udziałem policjanta
korzystania go przez samobójcę. Dlatego policjanci przypadku policjant musi być przygotowany także na uży-
muszą poznać reguły gry sił [15]. Powinni wiedzieć, cie broni palnej. Podjęcie właściwej decyzji w tej grze sił
że nawet w ekstremalnych sytuacjach istnieją możliwo- mogą ułatwić odpowiednie wyszkolenie i doświadczenie.
ści przeżycia bądz uniknięcia katastrofy. Wiedza ta po- W tej grze samobójcę należy uznać za sprawcę, ponie-
zwoli na zbudowanie zaufania do siebie i ułatwi prze- waż to on:
zwyciężenie skutków udziału w samobójstwie, w którym planuje akt przemocy;
sprowokowany policjant uczestniczył. Osoby duchowo powoduje, że człowiek zabija drugiego człowieka
i materialnie przygotowane na pojawienie się niebez- (w tym wypadku prowokatora);
pieczeństwa potrafią w krótkim czasie rozważyć i oce- nie bierze pod uwagę uczuć, motywów i losu innego
nić sytuację oraz podjąć decyzję. człowieka;
Automatyzacja techniki posługiwania się bronią może wywołuje negatywny zwrot (przełom) w życiu innej
również pozwolić policjantowi na szybką analizę sytu- osoby, szok, depresję i inne.
acji oraz opóznienie podjęcie decyzji o własnym działa- W sprawach samobójstw ze spowokowanym udziałem
niu aż do ostatniego momentu, co umożliwi uniknięcie policjanta o swoim losie decyduje sam samobójca,
działania zbyt pospiesznego. Przygotowanie do poten- a nie policjant, który jest tylko stroną reagującą na
cjalnego udziału w sytuacji samobójstwa ze sprowoko- prowokację.
wanym udziałem policji należy do środków własnego za- Według powszechnie stosowanej kategoryzacji
bezpieczenia się.
sprawca a ofiara policjant pozostaje ofiarą, cho-
Na podejrzenie, że konkretna osoba chce wykorzystać
ciaż pod względem psychologicznym identyfikowa-
policję do popełnienia samobójstwa, policjanta mogą
nie się policjanta z ofiarą świadczyłoby o wystąpie-
naprowadzić następujące informacje:
niu PTSD. To samobójca wciąga policjanta w grę
dana osoba chce zostać zabita;
przemocy bez jego zgody i zmusza do rozstrzygnię-
odmawia negocjacji;
cia moralnego dylematu: zabić czy zostać zabitym.
zabiła kogoś lub grozi zabiciem;
Policjant działa więc w obronie koniecznej. Oczywi-
dowiedziała się o nieuleczalnej chorobie;
ście stosownie do szybkiej oceny sytuacji policjant
ma za sobą przestępczą przeszłość;
mógłby wykorzystać lżejsze formy przemocy (para-
niedawno przeżyła traumatyczne zdarzenie (utrata
lizator), ale w ekstremalnych przypadkach po-
członka rodziny itp.);
winien być także przygotowany mentalnie i technicz-
wyraża beznadziejność lub bezradność;
nie na użycie broni palnej.
u ofiary występowały zaburzenia psychiczne lub jest
Wiadomo, że policjanci cierpią emocjonalnie po takim
ona pod wpływem alkoholu bądz narkotyków.
zdarzeniu i zadają sobie pytanie, co mogli zrobić, aby
Im więcej tych czynników występuje, tym większe jest
zapobiec skutkom zdarzenia. Odkrycie, że zostali wma-
niebezpieczeństwo samobójstwa ze sprowokowanym
nipulowani w popełnienie samobójstwa na życzenie,
udziałem policjanta.
jest dla nich emocjonalnie wyczerpujące; często rów-
Obok obciążającego przeżycia, jakim jest udział poli-
nież uczestniczą w nieuzasadnionym procesie o zabój-
cjanta w tego typu zdarzeniu, mogą się z nim wiązać
stwo. Zrozumienie dynamiki przebiegu samobójstwa
dalsze konsekwencje, takie jak:
ze sprowokowanym udziałem policjanta przez sąd
klasyfikacja czynu jako morderstwa;
może pomóc w ustaleniu, czy użycie siły przez policjan-
oskarżające sprawozdania prasowe;
ta w tym przypadku broni było decyzją racjonalną,
reakcja współpracowników, odnoszących się inaczej niż
czy też niestety nie. Wyrok sądu w takiej problemowej
dotychczas (ignorowanie, obrazliwe komentarze).
sprawie ma w oczywisty sposób ogromny wpływ na
Amerykański policjant skarżył się na przykład, że ko-
dalszą karierę, życie i zdrowie psychiczne policjanta.
ledzy zwracali się do niego Jak leci, Killerze właśnie
po zabójstwie sprowokowanym przez samobójcę.
Wielu policjantów po tego rodzaju przeżyciu dręczy
Piśmiennictwo
się, chociaż właśnie oni są ofiarami postępowania pro-
wokatora nieliczącego się z tym, że planując zdarze- 1. Barnes D.H. Suicide by cop. Encyclopedia of Criminology and
Deviant Behavior. Brunner-Routledge, Philadelphia 2001; 514 515.
nie, w którym chce zginąć, powoduje szok i depresję
2. Burke T., Ringsby R. Investigations. Suicide by cop revisited. Law
u innej osoby. Samobójca wcześniej planuje i ustala
and Order 1999, 47; 97 102.
swój los. Postawiony wobec dylematu zabić czy prze- 3. Range Hutson H. i wsp. Suicide by cop. Ann. Emerg. Med. 1998;
32; 6.
żyć policjant działa w obronie własnej. Sytuacja taka
4. Parent R.B. Suicide by cop. The Police Chief 1998; 65: 111 114.
nie zwalnia jednak policjanta od konieczności jej kla-
5. Alvarez A. Trends and patterns of justifiable homicide. Violence
Vict. 1992; 7: 4.
syfikacji jako niebezpiecznej bądz niegroznej i pod-
6. Blevins J. Suicide by cop on rise: police often have no choice but
jęcia szybkiej, ale rzeczowej decyzji dotyczącej wybo-
to kill people set on dying. The Denver Post 1999; 15 sierpnia: A-1.
ru formy obrony. Oznacza to, że w ekstremalnym 7. Van Zandt C.R. Suicide by cop. The Police Chief 1993; 60: 24 30.
115
www.suicydologia.viamedica.pl
SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1
8. Homant R.J., Kennedy D.B. Suicide by police: a proposed typology 12. Kennedy D.B., Homant R.J., Hupp R.T. Suicide by cop. FBI En-
of law enforcement officer-assisted suicide. Policing An Internatio- forcement Bulletin 1998; 67: 21 27.
nal Journal of Police Strategies and Management 2001; 23: & 13. Connecticut Alliance To Benefit Law Enforcement Suicide by Cop.
Results of Current Empirical Studies 2001, http://www.pyers.com/
9. Fuellgrabe U. Suicide by cop. Kriminalistik 2003; 4: 225 233.
/cable/sbcstudy.htm.
10. Lewan T. Suicide by cop. Las Vegas Review-Journal 1998; 10
14. Toch H., Men V. An inquiry into the psychology of violence. Aldi-
maja.
ne Publishing Company, Chicago 1969; 41.
11. Stincelli R. Suicide by cop. The officers perspective 2001 http://
15. Fuellgrabe U. Psychologie des Eigensicherung berleben ist kein
//www.suicidebycop.com/Articles.html. Zufall. Richard Booberg Verlag, Stuttgart 2002.
116
www.suicydologia.viamedica.pl
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
15 315Program wykładu Fizyka II 14 1515 zabtechnŁódzkiego z311[15] Z1 01 Wykonywanie pomiarów warsztatowych15 Wykonywanie rehabilitacyjnych ćwiczeń ortoptycznychid24710 15 5815 7 2012więcej podobnych podstron