Malim T.,Birch A., Wadeley A.
(1994). Wprowadzenie do psycho
logii. Warszawa: PWN
3.4. Podejście idiograficzne
i nomotetyczne
Na dÅ‚ugo zanim pojawi siÄ™ Å›wiadomość odrÄ™bnoÅ›ci danej dy­
scypliny naukowej, dyskutowane są różne, mające dla niej znaczenie,
zagadnienia filozoficzne. Rozróżnienie nauk idiograficznych i nomo-
tetycznych nie jest tu wyjÄ…tkiem. Zwolennicy modelu badaÅ„ idio­
graficznych sÄ…dzÄ…, że należy analizować ludzkie zachowania w po­
głębionych studiach jednostkowych (zakładających niepowtarzalność
ludzkiej osoby) prowadzÄ…cych do odkrycia praw odnoszÄ…cych siÄ™
tylko do danego konkretnego przypadku. Inni uważają, że podejście
nomotetyczne jest bardziej użyteczne i pozwala na badanie grup
ludzkich (w których, jak się zakłada, jednostki mają wiele wspólnych
cech), co umożliwia odkrycie praw ogólnych i stosujących się do
wszystkich. Odpowiedz
na pytanie, czy psychologia powinna być
nauką nomotetyczną czy też idiograficzną, ma olbrzymie znaczenie
dla naukowego statusu tej dyscypliny wiedzy, gdyż - - jak siÄ™ utrzy­
muje  metody idiograficzne sÄ… czymÅ› charakterystycznym dla hu­
manistyki, a metody nomotetyczne sÄ… typowe dla nauk przyrod­
niczych.
Genezą tego sporu są dyskusje dziewiętnastowiecznej niemieckiej
filozofii, w których argumentowano, że istnieje zasadnicza odmien­
ność treści twierdzeń, do jakich prowadzą analizy snute w ramach
nauk społecznych i nauk przyrodniczych, i że oba rodzaje dyscyplin
muszą stosować odmienne metody badań. Przedmiot, jakim zajmują
się nauki społeczne, wymaga  rozumienia" (w języku niemieckim:
Yerstehen). Natomiast dla nauk przyrodniczych bardziej odpowiednie
sÄ… metody prowadzÄ…ce do wyjaÅ›niania, przewidywania czy kontrolo­
wania zjawisk, czyli metody eksperymentalne i iloÅ›ciowe wraz z anali­
zami statystycznymi. Rozróżnia siÄ™ zatem odpowiednio nauki  idio­
graficzne" i  nomotetyczne", pierwszy użył tych terminów Windel-
band. Allport (1962) zaś pierwszy stosował je w odniesieniu do
psychologii. Allport następnie w miejsce tych terminów proponował
78
terminy  morfogeniczne" i  odróżniające" (dijferentiat), które - jego
zdaniem  sÄ… bardziej odpowiednie.
Z trzech najbardziej znanych kierunków psychologii behawio
ryzm skłania się ku podejściu nomotetycznemu, a psychoanaliza
i psychologia humanistyczna (Allport jest uważany za jednego z twór­
ców tej ostatniej) sÄ… naukami idiograficznymi (patrz rozdz. 2, w któ­
rym omawia siÄ™ psychoanalizÄ™, behawioryzm i podejÅ›cie humanistycz­
ne w psychologii).
Podejście idiograficzne i nomotetyczne
w praktyce psychologicznej
Z rozróżnieniem metod idiograficznych i nomotetycznych naj­
częściej można się spotkać w psychologii osobowości. Pojawia się
pytanie, czy lepiej jest dokładnie badać określoną osobę, aby dojść do
pełnego jej rozumienia, pozwalającego na przewidywanie tego, jak
zachowa się ona w różnych momentach i w różnych okolicznościach,
czy też należy raczej starać siÄ™ ustalić istniejÄ…ce i wspólne dla wszyst­
kich ludzi cechy. W tym ostatnim wypadku można cechy osobowości
mierzyć za pomocą ustalonych wcześniej skal, co pozwoli stwierdzić,
jak najprawdopodobniej zachowają się wszyscy ludzie w różnych
momentach i w różnych okolicznoÅ›ciach. Takie postÄ™powanie, bar­
dziej niż podejście idiograficzne, odpowiada naukom przyrodniczym.
Podejście idiograficzne zakłada niepowtarzalność ludzkiej osoby, jego
celem jest przedstawienie peÅ‚nego obrazu danej osobowoÅ›ci. Nato­
miast podejście nomotetyczne wybiera i mierzy jej kluczowe cechy.
Metoda badania przypadków (case study) jest najlepszym przy­
kÅ‚adem podejÅ›cia idiograficznego. Lazarus (1971) cytuje znany, przed­
stawiony przez Allporta (1965), przypadek Jenny. W analizie tego
przypadku Allport wykorzystał 301 listów Jenny, które napisała
w ciągu jedenastu lat. W materiale tym był on w stanie wyróżnić
powtarzające się wątki i na tej podstawie stworzył obraz osobowości
Jenny. Można przedstawić wiele przykładów użycia w badaniach
metody analizy przypadku. Freud oparÅ‚ swojÄ… teoriÄ™ rozwoju osobo­
woÅ›ci na wielu klinicznych przypadkach. Jednym z nich jest przypa­
dek Małego Hansa, który nasunął mu ideę seksualności dziecięcej,
kompleksu Edypa i kompleksu kastracji. Poza teorią osobowości
wskazać można dziennik Jeana Piageta (1953) poświęcony obserwacji
79
intelektualnego rozwoju jego trojga dzieci. Gardnerowie (1969) badali
możliwość opanowania przez zwierzÄ™ta ludzkiego jÄ™zyka, uczÄ…c jÄ™zy­
ka migowego (używanego przez osoby głuchonieme) szympansicę
o imieniu Washoe. Starając się rzucić światło na proces rozwoju
percepcji wzrokowej, Gregory i Wallace (1963) badali postępy 52-let-
niego mężczyzny, znanego w literaturze jako SB, który odzyskał
zdolność widzenia po przeszÅ‚o półwieczu Å›lepoty. Wszystkie te bada­
nia, a także wiele innych zajmujÄ… istotne miejsce w literaturze psycho­
logicznej i w wielu wypadkach przyczyniÅ‚y siÄ™ do zbudowania znaczÄ…­
cych teorii psychologicznych.
Allport rekomenduje też inne rodzaje technik idiograficznych
użytecznych w badaniach osobowości. Jedną z nich jest technika
dopasowania (matching), w której bada się korelacje różnych typów
ekspresji ludzkiej osobowości, np. charakter pisma, sposób podawania
ręki, cechy głosu. Inny przykład to kwestionariusze przygotowane do
wywiadu psychologicznego z okreÅ›lonÄ… osobÄ…. MogÄ… one być wielo­
krotnie stosowane w przebiegu procesu terapeutycznego, aby można
byÅ‚o przeÅ›ledzić postÄ™py terapii. IstniejÄ… też semi-idiograficzne techni­
ki, do których należy rep-test Kelly^go, służący badaniu osobowości,
czy metoda Q-sort, diagnozujÄ…ca zmiany obrazu ja podczas terapii.
Do badaÅ„ nomotetycznych należeć bÄ™dÄ… wszelkie badania jedno­
stek i grup nastawione na ustalenie ogólnych praw rzÄ…dzÄ…cych za­
chowaniem. Radford i Kirby (1975) twierdzą, że mogą to być trzy
rodzaje praw.
1. Klasyfikujące ludzi na poszczególne kategorie, tak aby można
byÅ‚o przewidzieć ich możliwe formy zachowania w okreÅ›lonych sy­
tuacjach.
2. Ustalające zasady zachowania, stosujące się do ludzi w ogóle,
np. zasada dysonansu poznawczego czy zasady rzÄ…dzÄ…ce zmianÄ…
postaw bÄ…dz
funkcją nagród i kar w procesie uczenia się.
3. UstalajÄ…ce wymiary, na których można, po zastosowaniu ja­
kiegoÅ› standaryzowanego testu, opisywać i porównywać ludzi. Przy­
kÅ‚adem może być Kwestionariusz Eysencka, operujÄ…cy dwoma wy­
miarami osobowoÅ›ci (ekstrawersja introwersja i zrównoważe­
nie neurotyczność), czy Skala Inteligencji Wechslera, mierząca iloraz
inteligencji (IQ).
Cytowane przez Lazarusa przykłady podejścia nomotetycznego
pochodzą z badań, jakie wykonali Hetherington i Wray (1964),
80
sprawdzajÄ…c, jak alkohol zmienia ludzkÄ… akceptacjÄ™ agresji. Za po­
mocÄ… kwestionariusza zidentyfikowali najpierw ludzi charakteryzu­
jÄ…cych siÄ™ wysokimi bÄ…dz
niskimi wynikami w dwu wymiarach:
agresywności i potrzeby aprobaty społecznej. Połowa badanych piła
następnie alkohol. Wszystkim badanym prezentowano agresywne
filmy rysunkowe i pytano, na ile sÄ… one zabawne. Jednym z uzy­
skanych przez badaczy wyników było ustalenie, że osoby, które
nie wypiły alkoholu, a jednocześnie uzyskały wysoki wynik w obu
wymiarach ich osobowości, uznały filmy rysunkowe za zdecydowanie
mniej zabawne, niż oceniały to pozostałe osoby. Jednak fakt wypicia
alkoholu przez badanych z tych samych grup podnosił ich oceny
 zabawnoÅ›ci" filmu. Jak siÄ™ wydaje, alkohol usuwa wewnÄ™trzne za­
kazy u osób z dużą tendencją do agresji i jednocześnie dużą potrzebą
aprobaty społecznej.
Powyższy przykład badań ma wszystkie cechy nomotetycznego
podejścia. Mamy tu dwie wyizolowane główne zmienne, które są
kontrolowane i zmieniane w sytuacji laboratoryjnej, a uzyskane rezul­
taty analizuje siÄ™, porównujÄ…c wyniki różnych grup badanych. Otrzy­
mane wyniki można uogólnić na osoby charakteryzujące się innymi
poziomami agresji i potrzeby aprobaty społecznej. Badania zbliżają
nas do sytuacji możliwości przewidywania zachowań pojedynczych
ludzi, niemniej jednak wyniki te mają charakter ogólny, to znaczy
określają prawdopodobieństwo konkretnych zachowań.
Badania idiograficzne, w przeciwieństwie do powyższych badań
nomotetycznych, pozwalajÄ… niekiedy na kategoryzacjÄ™ jednostek,
dzieje się to jednak w efekcie użycia niestandaryzowanych i generalnie
zmiennych procedur.
Zalety i wady podejścia idiograficznego
i nomotetycznego
Podejście nomotetyczne
Najbardziej oczywiste jest to, że pozwala ono na uogólnienie
wyników badań próby na całą populację. Wynika to z tego,
że kÅ‚adzie siÄ™ tu nacisk na staranne mierzenie, dokÅ‚adne kontrolowa­
nie badań i możliwość ich powtórzenia oraz zainteresowanie raczej
ogólnymi zależnościami niż pojedynczymi przypadkami  dzięki
8 1
temu wszystkiemu speÅ‚nione sÄ… standardy nauk Å›cisÅ‚ych i przyro­
dniczych.
Wady podejÅ›cia, dotyczÄ…ce głównie problemów z przewidy­
waniem i utratÄ… obrazu  caÅ‚ej osobowoÅ›ci", można ująć w na­
stępujący sposób.
1. Nie mamy możliwości dokładnego przewidzenia zachowań
jednostek. Nomotetyczne ustalenia informujÄ… nas wyÅ‚Ä…cznie o praw­
dopodobieństwie danych zachowań, czy jest to użyteczne  zależy od
celów, jakie sobie stawiamy. Mało kogo zainteresuje stwierdzenie, że
ma jednÄ… szansÄ™ na sto zachorowania na schizofreniÄ™. Taka osoba
wolaÅ‚aby raczej wiedzieć, czy aktualne warunki temu sprzyjajÄ…. Nie­
mniej służba zdrowia mogłaby uznać wysoką użyteczność tego typu
ustaleń, pomagających jej w planowaniu świadczeń związanych
z opiekÄ… zdrowotnÄ….
2. Badania nomotetyczne pomijają osobę jako całość, jednostka
traci indywidualność w momencie, gdy staje siÄ™ częściÄ… próby statys­
tycznej. Allport zwraca uwagę na fakt, że całkiem różni ludzie po
uzyskaniu podobnych wyników w testach osobowoÅ›ci bÄ™dÄ… zaklasyfi­
kowani do tego samego typu, chociaż mogli oni uzyskać całkiem inne
wyniki na poszczególnych skalach testu. Z kolei Radford i Kirby
twierdzÄ…, że wprawdzie testy osobowoÅ›ci czy ogólne prawa zachowa­
nia nie są całkiem precyzyjne, ale stanowią zadowalające przybliżenie
rzeczywistości psychologicznej.
3. Testy psychologiczne dotyczą pojęć, takich jak osobowość czy
inteligencja, wykreowanych przez psychologów. Osobnym zagadnie­
niem jest pytanie, czy sÄ… one  realne" psychologicznie, tak jak met­
ryczne miary fizycznej rzeczywistości.
Podejście idiograficzne
Badania idiograficzne, nakierowane na poznanie zarówno niepo­
wtarzalności jednostki, jak i całości jej osobowości, mają nam dać
głęboki i kompletny jej obraz. Takie niepowtarzalne cechy osoby
ludzkiej mogą być czymś ważnym, gdyby jednak takimi nie były,
pozostaną nam tylko wady podejścia idiograficznego.
1. To co wiemy o danej osobie, niewiele mówi nam o innych
ludziach. Uogólnianie na podstawie przykÅ‚adów jest czymÅ› ryzykow­
nym. (Dlatego możliwość powtórzenia badań jest czymś istotnym.)
82
Niemniej jednak analizy przypadków zajmujÄ… ważne miejsce w nau­
kowej psychologii, są użyteczne w badaniach rozciągniętych w czasie
i zwiÄ…zanych z procedurami wymagajÄ…cymi dużych nakÅ‚adów finan­
sowych. Przykładem takich badań może być przypadek Washoe,
szympansicy uczonej języka migowego. Dukes (1965) stwierdza, że
wiele analiz przypadków byÅ‚o  kamykami strÄ…cajÄ…cymi lawiny" po­
stępu teorii psychologicznej (np. badania samego Piageta).
2. Badania idiograficzne z pewnością sprzyjają intuicyjnym
i opartym na subiektywnych wrażeniach ustaleniom, co utrudnia
rozstrzygnięcie, które z tak badanych zmiennych są ważne, które zaś
nieistotne dla zdeterminowania ludzkiego zachowania.
Możliwość integracji analiz idiograficznych
i badań nomotetycznych
Czy możemy zatem widzieć psychologiczne badania obu typów
jako coś komplementarnego, czy też może jedno z podejść trzeba
uznać za ważniejsze od drugiego? OdpowiadajÄ…c na to pytanie, nale­
żałoby rozważyć kilka problemów.
1. Jednostka pod każdym względem odmienna od wszystkich
pozostałych osób nie mogłaby być poznana i zrozumiana przez A

innych. W swoich póz
niejszych pracach Allport mówiÅ‚ o jednocze­
snym istnieniu  wspólnych rysów" ludzi i  indywidualnych skÅ‚on­
ności" charakterystycznych dla poszczególnych ludzi. Postawił on
sobie, niewÄ…tpliwie sprzeczne wewnÄ™trznie, zadanie teoretycznego ujÄ™­
cia zarówno owych  wspólnych rysów", jak i samego faktu nie­
powtarzalnoÅ›ci osoby ludzkiej. ZachÄ™caÅ‚ on psychologów do ob­
myślania i próbowania nowych metod badań idiograficznych. Miało
to znaczenie dla wprowadzenia osoby ludzkiej na powrót w krąg
badań psychologicznych. U
W 1962 r. Allport i Holt zainicjowali żywą dyskusję dotyczącą
meritum podejÅ›cia idiograficznego i nomotetycznego. Holt utrzymy­
wał, że badania idiograficzne są dziedziną humanistyki, a nie nauki.
Niby w działaniach artystycznych próbuje się tam stworzyć obraz
czegoÅ› niepowtarzalnego, a zrozumienie jednostki jest głównym zada­
niem. Psychologia jednak winna być nauką nomotetyczną. Allport
odpowiadał na te argumenty, twierdząc, że podejścia nomotetyczne
i idiograficzne muszą być stosowane równocześnie; żadne z nich samo
83
w sobie nie jest wystarczajÄ…ce. Czysto idiograficzne badania dajÄ… zbyt
globalnÄ… wizjÄ™ tego, co jest ich przedmiotem, badania nomotetyczne
zaś dają obraz zbyt abstrakcyjny. Musi istnieć jakaś równowaga
w stosowaniu obu podejść.
2. J. L. Falk (1956) przekonuje nas o tym, że badania idio­
graficzne i nomotetyczne są niezależnymi i integralnymi częściami
metod naukowych. JeÅ›li uznamy, iż celami nauki jest opis, rozu­
mienie, przewidywanie i kontrolowanie pewnego obszaru rzeczywi­
stości, to metody idiograficzne najlepiej nadają się do realizacji
pierwszych dwu celów, metody nomotetyczne zaÅ› pozwalajÄ… na re­
alizacjÄ™ dwu ostatnich.
3. H. J. Eysenck (1966) sugeruje możliwy kompromis. Ostrzega
przed konsekwencjami lekceważenia badania czynników subiektyw­
nych. Uważa on, że eksperymenty winny obejmować przynajmniej 27
typów osób badanych, tak aby grupy eksperymentalne objęły wszyst­
kie możliwe kombinacje zmiennych, takich jak: wysoka, Å›rednia i nis­
ka inteligencja; wysoka, średnia i niska ekstrawersja, wysoki, średni
i niski stopieÅ„ neurotycznoÅ›ci. Analiza danych winna objąć też róż­
nice indywidualne między badanymi. Może warto dodać, iż Allport
zgodziÅ‚by siÄ™ może z duchem propozycji Eysencka, jednak krytyko­
waÅ‚by ideÄ™ stosowania ograniczonej liczby z góry ustalonych wymia­
rów osobowości, które mogą mieć niewiele wspólnego z badaną
jednostkÄ….
4. W miarÄ™ jak podejÅ›cie nomotetyczne umacniaÅ‚o siÄ™ w psycho­
logii ostatnich dziesięcioleci, coraz bardziej zrozumiałe są  jak to
ujął Pervin (1984, s. 268)   wysiłki wprowadzenia na powrót osoby
w dziedzinÄ™ badaÅ„ nad osobowoÅ›ciÄ…, bez rezygnowania z systematy­
cznych wysiłków ustalenia ogólnych zasad rządzących procesami
psychicznymi". Istnieje potrzeba, jak to ujÄ…Å‚ Lamiell (1981), stosowa­
nia idiotechnik  metod mogących zachować wszystko to, co jest
najlepsze w obu grupach metod badawczych. Ten pogląd może
w końcu pojawić się w wielu dziedzinach psychologii, niekoniecznie
w dziedzinie badań nad osobowością, gdzie tkwią jego z
ródła.
Pytania kontrolne
1. WyjaÅ›nij znaczenie zwrotów  badania idiograficzne" i  badania nomotetycz­
ne", podaj przykłady obu typów badań.
2. Jakie są zalety i wady nomotetycznych i idiograficznych badań w psychologii?
84


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wprowadzenie do psychologii wykł UG
Wstęp do psychopatologii
Wprowadzenie do psychologii klinicznej Drat Ruszczak wykład 1 3
wprowadzenie do psychologii z elementami historii egzamin2008
Freud Wstęp do psychoanalizy, Nietzsche Wiedza radosna
Freud Wstęp do Psychoanalizy Fragmenty
Psychologia ogólna Wprowadzenie do psychologii Mackiewicz wykład 23 Szczęście
Wprowadzenie do psychologii klinicznej Drat Ruszczak wykład 4 PTSD
1 Wprowadzenie do psychologii[1]
LD i podejście do życia
Podejścia do testowania
2 Podejścia do budowania strategii

więcej podobnych podstron