tom 3, nr 3, 133 137
© Copyright 2006 Via Medica
Psychiatria PRACA ORYGI NAL NA ISSN 1732 9841
Katarzyna Nowakowska, Alina Borkowska
Zakład Psychologii Lekarskiej Uniwersytetu Medycznego w Aodzi
Zwyczaje żywieniowe dziewcząt
z rozpoznaniem anoreksji i ich matek
The eating styles in girls suffering from anorexia
and their mothers
Abstract
Introduction. Anorexia nervosa is a complex disease with multifactor etiology. The eating styles of anorectic
Introduction.
Introduction.
Introduction.
Introduction.
patients are completely different, from eating styles of healthy subjects. Most of data show abnormalities concer-
ning the perception of the role of eating both in anorectic patients and their families.
The aim of this study was to assess the eating styles in girls suffering from anorexia nervosa and their mothers, and
to compare them with the eating styles of healthy girls and their mothers.
Material and methods.
Material and methods.
Material and methods. The experimental group consisted of 30 girls with anorexia, aged 13 20 (mean 17)
Material and methods.
Material and methods.
years. The diagnosis was made using the DSM-IV criteria. The body mass index (BMI) was 17 17 (mean 16). The
second group consisted of 30 mothers of anorectic girls, aged 36 60 (mean 47) years. The control group for
anorectic patients consisted of 30 healthy girls, aged 14 19 (mean 17) years. The control group of patients
mothers consisted of 30 mothers of healthy girls, aged 36 60 (mean 44) years.
The questionnaire My Eating Styles was used to evaluate the eating styles.
Results. In girls with anorexia nervosa, compared to healthy girls diet restrictions were significantly more frequen-
Results.
Results.
Results.
Results.
tly observed. In this group eating was connected with negative emotions, while in healthy subject it was connec-
ted with positive emotions. Eating styles of mothers of the girls with anorexia differed in the tendency to habitual
overeating compared to healthy control mothers.
key words: anorexia, eating styles, diet restrictions, family studies, psychological assessment
Wstęp i wsp. [3] podają, że jest to 0,1 5,7% w populacji
Anoreksja psychiczna to zespół chorobowy uwarun- kobiet. W Ameryce szacuje się liczbę chorych na ano-
kowany wieloczynnikowo, w głównej mierze czynni- reksję na 8 milionów, z czego 90% przypadków to
kami społeczno-kulturowymi, rodzinnymi, biologicz- dziewczęta. Coraz więcej chorych dziewcząt jest tak-
nymi i osobowościowymi. Dotyczy głównie dziewcząt że w Japonii, Hongkongu, Argentynie i na wyspach
w okresie dojrzewania i młodych kobiet. Jak wskazują Fidżi [4, 5]. W ostatnich latach badacze obserwują
wyniki najnowszych badań, zaburzenie to coraz czę- wzrost częstości występowania anoreksji w popula-
ściej jest diagnozowane u dzieci, a także u dorosłych cjach Azji i Afryki, a liczba chorych rośnie wraz ze
kobiet po 30 roku życia, a nawet u kobiet po meno- wzrostem dobrobytu oraz z przejmowaniem zachod-
pauzie [1]. niego stylu życia i odżywiania się [3, 6, 7, 8, 9]. Namy-
Hoek i van Hoeken [2] szacują częstość występowania słowska podaje, że w Polsce częstość anoreksji wyno-
anoreksji w krajach zachodnich na 0,2 0,9%. Makino si 0,8 1,8% dla dziewcząt poniżej 18. roku życia [10].
Zwyczaje żywieniowe chorych na anoreksję są istot-
nym czynnikiem obrazu klinicznego choroby. U tych
Adres do korespondencji: chorych są one znacząco odmienne od przyjętych
Mgr psych. Katarzyna Nowakowska
norm odżywiania w danej populacji. Występuje u nich
Zakład Psychologii Lekarskiej UM w Aodzi
znaczna koncentracja na problematyce jedzenia, tak,
ul. Pomorska 251 b-C5
tel.: (0 42) 675 77 15
e-mail: kakan1977@poczta.onet.pl
www.psychiatria.viamedica.pl
133
Psychiatria 2006, tom 3, nr 3
że z czasem nabywają ogromną wiedzę na temat diet Disorders (DSM IV). Wskaznik masy ciała (BMI, body
i znają dokładne wartości kaloryczne potraw oraz pro- mass index) w badanej grupie wynosił 12 17 (śred-
duktów. Sposób odżywiania się dziewcząt z anoreksją nia: 16,1 ą 1,2).
przybiera często nietypowe formy. Żywią się przeważ- Drugą grupę badanych stanowiło 31 matek dziew-
nie małymi porcjami nabiału, suszonymi owocami cząt chorych na anoreksję w wieku 36 60 lat (średnia
i słodyczami, które według nich nie wytwarzają od- wieku: 47,1 ą 6,1 roku). Wskaznik masy ciała w tej
chodów. Mogą okresowo odmawiać przyjmowania grupie wynosił 20 34 p (średnia: 25,7 ą 2,9).
pokarmów, spożywać jedynie owoce lub chude jogurty Grupę kontrolną dla chorych z anoreksją (grupa III)
i płatki, przesadnie unikać kalorycznego pożywienia stanowiło 31 zdrowych dziewcząt w wieku 14 19 lat
(np. wielokrotnie zmieniać wodę podczas gotowania (średnia: 16,6 ą 1,3 roku), których BMI mieścił się
chudego mięsa, odcedzać tłuszcz z zupy) lub stoso- w granicach 18 25 (średnia: 20,6 ą 1,8).
wać skrajnie restrykcyjne diety. Posiłki normalne są Grupę kontrolną dobraną do matek dziewcząt z ano-
według nich zakazane, chore dzielą pokarmy na do- reksją (grupa IV) stanowiło 31 matek zdrowych dziew-
bre (te z niską zawartością kalorii) i złe (pokarmy cząt w wieku 36 60 lat (średnia wieku: 44,4 ą 5,2
wysokokaloryczne). Starają się zjadać tylko te ich roku). Wskaznik masy ciała wynosił: 18 30 p (śred-
zdaniem dobre, rezygnują często z węglowoda- nia: 24,1 ą 3,3).
nów i potraw wysokoenergetycznych [11]. Każdy po-
karm widziany jest przez chorych na anoreksję jako Metody badań
szkodliwe zanieczyszczanie organizmu. Do oceny zwyczajów żywieniowych badanych osób
Wiele danych wskazuje, że również w rodzinach osób zastosowano kwestionariusz Moje Zwyczaje Żywie-
z anoreksją występują pewne nieprawidłowości doty- niowe [14], który służy do pomiaru nawyków żywie-
czące przypisywania roli jaką pełni pożywienie. Rodzi- niowych u osób dorosłych i starszej młodzieży. Wyni-
ce często przywiązują nadmierną wagę do jedzenia ki uzyskane w trakcie badania tą techniką można sto-
dzieci, natomiast w sytuacji choroby, kiedy rodzice lub sować w celu diagnozowania zaburzeń w odżywia-
lekarze zmuszają chorą na anoreksję do jedzenia przy niu się i w przewidywaniu skłonności do tycia.
stole lub starają się kontrolować ilość spożywanego Za pomocą tego kwestionariusza ocenia się trzy czyn-
pokarmu, osoby te stawiają otwarty opór lub mani- niki związane ze zwyczajami żywieniowymi:
pulują otoczeniem. Chore są również mistrzyniami w 1. nawykowe przejadanie się (częste jedzenie na za-
sztuce tworzenia pozorów, że z ich sposobem odży- sadzie nawyku, np. podczas wykonywania niektó-
wiania wszystko jest w najlepszym porządku [12]. Poza rych czynności jak oglądanie telewizji, spacer
unikaniem tuczącego pożywienia i stosowaniem bar- itp.);
dzo restrykcyjnej diety mogą one stosować: prowo- 2. emocjonalne przejadanie się ( zajadanie emocji
kowanie wymiotów, przeczyszczanie, wyczerpujące w celu rozładowania napięcia emocjonalnego);
ćwiczenia fizyczne oraz nadużywanie leków osłabia- 3. restrykcje dietetyczne (ograniczanie ilości spoży-
jących łaknienie lub środków moczopędnych [13]. wania niektórych pokarmów lub rezygnacja z nie-
Problemu odżywiania i zwyczajów żywieniowych cho- których grup pokarmów).
rych na anoreksję oraz zwyczajów, jakie są charakte-
rystyczne dla ich rodzin ostatecznie nie poznano i wy- Wyniki
maga on dalszych badań. W tabeli 1 przedstawiono wyniki uzyskane u chorych na
anoreksję i u ich matek oraz u osób zdrowych na pod-
Cel pracy stawie kwestionariusza Moje Zwyczaje Żywieniowe .
Celem niniejszej pracy była ocena zwyczajów żywie- Jak wynika z tabeli 1, dziewczęta z anoreksją uzyskały
niowych dziewcząt chorych na anoreksję i ich matek istotnie wyższe wyniki w kwestionariuszu Moje Zwy-
w porównaniu ze zwyczajami żywieniowymi dziew- czaje Żywieniowe w porównaniu z grupą kontrolną
cząt zdrowych oraz ich matek. dziewcząt zdrowych. Uzyskały one wyniki wskazujące
na częstsze stosowanie restrykcji dietetycznych pod
Materiał i metody postacią niskokalorycznej diety oraz nawykowego prze-
Osoby badane jadania siÄ™.
Pierwszą grupę badaną stanowiło 31 dziewcząt z ano- Nie stwierdzono natomiast istotnych różnic w zakre-
reksją w wieku 13 20 lat (średnia wieku: 16,9 ą 1,5 sie emocjonalnego przejadania się w grupie chorych
roku). Diagnozę anoreksji postawiono zgodnie z kry- na anoreksję w porównaniu z dziewczętami zdro-
teriami Diagnostic and Statistical Manual of Mental wymi.
www.psychiatria.viamedica.pl
134
Katarzyna Nowakowska, Alina Borkowska, Zwyczaje żywieniowe dziewcząt z anoreksją i ich matek
Tabela 1. Porównanie wyników uzyskanych u chorych na anoreksję oraz u osób zdrowych na podstawie
kwestionariusza Moje Zwyczaje Żywieniowe
Table 1. The results of "My Eating Styles" guestionnaire in patients with anorexia nervosa and healthy
controls
Chore na anoreksję Grupa kontrolna dziewczęta zdrowe
Wynik ogólny 14,4 ą 5,9 11,0 ą 4,6**
Nawykowe przejadanie siÄ™ 4,2 Ä… 2,6 2,9 Ä… 2,3*
Emocjonalne przejadanie siÄ™ 5,1 Ä… 2,2 4,7 Ä… 1,9
Restrykcje dietetyczne 5,1 Ä… 3,2 3,4 Ä… 2,6*
*p < 0,05, **p < 0,001 test U Manna-Whitneya, różnica vs. anoreksja
Tabela 2. Wyniki kwestionariusza Moje Zwyczaje Żywieniowe uzyskane u dziewcząt z anoreksją, u ich
matek oraz u matek dziewczÄ…t zdrowych
Table 2. The results of "My Eating Styles" guestionnaire in girls with anorexia nervosa, their mothers and
healthy controls' mothers
Dziewczęta Matki dziewcząt Matki dziewcząt
z anoreksjÄ… z anoreksjÄ… zdrowych
Wynik ogólny 14,4 ą 5,9 11,2 ą 5,6* 10,0 ą 7,2
Nawykowe przejadanie siÄ™ 4,2 Ä… 2,6 3,0 Ä… 2,3 3,1 Ä… 3,3
Emocjonalne przejadanie siÄ™ 5,1 Ä… 2,2 4,9 Ä… 1,8 4,0 Ä… 2,5
Restrykcje dietetyczne 5,1 Ä… 3,2 3,2 Ä… 2,6* 2,9 Ä… 2,6
*p < 0,05 test U Manna-Whitneya, różnica vs. anoreksja
W tabeli 2 przedstawiono wyniki uzyskane u chorych w sytuacjach trudnych emocjonalnie. Jednocześnie
na anoreksję i u ich matek oraz u matek dziewcząt w obydwu grupach dziewcząt wyniki te były istotnie
zdrowych na podstawie kwestionariusza Moje Zwy- podwyższone. Może to świadczyć, że w obydwu gru-
czaje Żywieniowe . pach badanych jedzenie jest postrzegane w kontek-
Jak wynika z tabeli 2, częstsze stosowanie restrykcji ście emocji jako środek łagodzący emocje negatywne
żywieniowych obserwowano u matek dziewcząt lub jako zródło emocji pozytywnych. Jednocześnie w
z anoreksją w porównaniu z matkami zdrowych dziew- grupie dziewcząt z anoreksją jedzenie jest postrzega-
cząt, podczas gdy nawykowe przejadanie się częściej ne również jako przyczyna powstawania emocji ne-
występowało u matek zdrowych dziewcząt. Różnice gatywnych, na przykład poczucie winy po przyjęciu
te nie były jednak istotne statystycznie. pokarmu. To zaś jest przyczyną podejmowania przez
chorą na anoreksję zachowań mających na celu usu-
Dyskusja nięcie pokarmu z organizmu. Potwierdzają to wyniki
W niniejszej pracy wykazano istotne różnice w zwycza- innych badań wskazujących na silny związek emocji z
jach żywieniowych między dziewczętami z anoreksją jedzeniem u chorych na anoreksję. W wielu pracach
a dziewczętami zdrowymi. Najbardziej istotne różnice wskazywano na możliwość łagodzenia napięcia psy-
dotyczyły restrykcji dietetycznych. Nie stwierdzono na- chicznego przez nadmierne jedzenie u osób z ano-
tomiast istotnych różnic w zakresie czynników mierzą- reksją. Wyniki niniejszej pracy wskazują również na
cych emocjonalne i nawykowe przejadanie się. Świad- taką rolę jedzenia u osób zdrowych. Może to się wią-
czy to o tym, że chore na anoreksję zdecydowanie czę- zać z układem nagrody i doznawaniem przyjemności
ściej stosują ograniczającą dietę (restrykcje dietetyczne) podczas jedzenia. U zdrowych osób nie stwierdzono
niż zdrowe dziewczęta, co znajduje potwierdzenie we natomiast zachowań o charakterze restrykcji, co wska-
wcześniejszych pracach [10 12, 15 19]. zuje, że nie ma u nich powiązania emocji negatyw-
Nie stwierdzono istotnych różnic w badanych grupach nych z jedzeniem w przeciwieństwie do osób z ano-
w zakresie tendencji do emocjonalnego przejadania reksjÄ….
się, czyli przyjmowania nadmiernych ilości pokarmów W pracy stwierdzono również, że niektóre zwyczaje
www.psychiatria.viamedica.pl
135
Psychiatria 2006, tom 3, nr 3
żywieniowe matek chorych na anoreksję są podobne w rodzinach osób z anoreksją. Na złożoność tego
jak u ich chorych dzieci. Na możliwość istnienia modeli zjawiska zwrócił uwagę między innymi Wallin [24],
rodzinnych prowadzących do anoreksji w piśmiennic- podkreślając, że chociaż wpływ postaw rodzinnych,
twie polskim zwracano uwagę już kilka lat temu na przykład dotyczących żywienia, jest niewątpliwy,
[19 21]. Davis i wsp. [22] stwierdzili, że styl żywienia to zrozumienie roli tych mechanizmów w powsta-
osoby z anoreksją wpływa na żywienie ich partnerów. waniu anoreksji wymaga dalszych badań.
Natomiast postawy rodziców wobec żywienia mają
ogromny wpływ na kształtowanie się pózniejszych za- Wnioski
burzeń jedzenia u dzieci. Autorzy austriaccy stwierdzili, 1. Dziewczęta z anoreksją częściej stosują restrykcje
że nadmierna koncentracja rodziców na jedzeniu we dietetyczne niż dziewczęta zdrowe, natomiast wy-
wczesnym okresie życia dziecka jest istotnym czynnikiem niki w zakresie czynników emocjonalnych są u nich
wystąpienia zaburzeń jedzenia oraz uzależnień [23]. podobne. Oznacza to, że w grupie osób zdrowych
W niniejszej pracy nie wykazano istotnych różnic jedzenie jest postrzegane jako środek łagodzący
w zwyczajach żywieniowych między matkami dziew- emocje negatywne lub jako zródło emocji pozytyw-
czÄ…t chorych i matkami dziewczÄ…t zdrowych, poza nych, natomiast w grupie chorych na anoreksjÄ™
większą tendencją do nawykowego przejadania się jako przyczyna powstawania emocji negatywnych.
u matek dziewcząt zdrowych. Matki dziewcząt zdro- 2. Zwyczaje żywieniowe matek dziewcząt z anoreksją
wych nie kontrolowały jedzenia, gdyż nie stanowiło i matek dziewcząt zdrowych różnią się w zakresie
ono problemu rodzinnego. Nie zajadały one emo- tendencji do nawykowego przejadania się u matek
cji , jak to robiły matki dziewcząt chorych. Wskazuje dziewcząt zdrowych. Może to być wyrazem mniej-
to na pewne podobieństwa rodzinne dotyczące emo- szej dbałości o dietę w tych rodzinach, gdzie jedze-
cjonalnych stylów radzenia sobie z sytuacją trudną nie nie stanowi istotnego problemu rodzinnego.
Streszczenie
Wstęp. Anoreksja psychiczna to złożony zespół chorobowy uwarunkowany wieloczynnikowo. Zwyczaje żywie-
Wstęp.
Wstęp.
Wstęp.
Wstęp.
niowe chorych na anoreksję są zdecydowanie inne w porównaniu ze zwyczajami osób zdrowych. Wiele danych
wskazuje na nieprawidłowości w postrzeganiu roli jedzenia zarówno u chorych, jak i w rodzinach chorych na
anoreksjÄ™.
Celem pracy była ocena zwyczajów żywieniowych dziewcząt z anoreksją i ich matek w porównaniu ze stylem
żywienia dziewcząt zdrowych i ich matek.
Materiał i metody.
Materiał i metody.
Materiał i metody. Do grupy badanej włączono 30 dziewcząt z anoreksją w wieku 13 20 lat (średnia wieku:
Materiał i metody.
Materiał i metody.
17 lat). Diagnozę anoreksji postawiono zgodnie z kryteriami DSM IV. Wskaznik masy ciała (BMI) w badanej grupie
wynosił 12 17 (średnia 16,1). Drugą badaną grupę stanowiło 30 matek dziewcząt z anoreksją w wieku 36 60 lat
(średnia wieku: 47 lat). Grupę kontrolną dla chorych na anoreksję stanowiło 30 zdrowych dziewcząt w wieku
14 19 lat (średnia wieku: 16 lat), natomiast grupę kontrolną dla matek dziewcząt z anoreksją 30 matek dziew-
cząt zdrowych w wieku 36 60 lat (średnia wieku: 44 lata).
Do oceny stylów żywienia u badanych osób zastosowano kwestionariusz Moje Zwyczaje Żywieniowe .
Wyniki. U chorych na anoreksję istotnie częściej stwierdzono restrykcje dietetyczne w porównaniu z dziewczęta-
Wyniki.
Wyniki.
Wyniki.
Wyniki.
mi zdrowymi. Ponadto u chorych na anoreksję jedzenie było zródłem emocji negatywnych, a u osób zdrowych
emocji pozytywnych. Zwyczaje żywieniowe matek dziewcząt chorych i zdrowych różnią się w zakresie tendencji
do nawykowego przejadania siÄ™ u matek dziewczÄ…t zdrowych.
słowa kluczowe: anoreksja, zwyczaje żywieniowe, restrykcje dietetyczne, badania rodzinne,
ocena psychologiczna
www.psychiatria.viamedica.pl
136
Katarzyna Nowakowska, Alina Borkowska, Zwyczaje żywieniowe dziewcząt z anoreksją i ich matek
14. Ogińska-Bulik N., Putyński L. Kwestionariusz Moje zwyczaje
PIÅšMIENNICTWO
żywieniowe konstrukcja i właściwości psychometryczne. Acta
1. Namysłowska I. Zaburzenia odżywiania jadłowstręt psychiczny
Universitatis Lodziensis Folia Psychologica 2000; 4: 25 30.
i bulimia. Przew. Lek. 2000; 6: 88 91.
15. Jablow M.M. Na bakier z jedzeniem. Anoreksja. Bulimia. Oty-
2. Hoek H.W., van Hoeken D. Review of the prevalence and inciden-
łość. GWP, Gdańsk 1993.
ce of eating disorders. Int. J. Eat. Disord. 2003; 34: 383 396.
16. Jablow M.M. Anoreksja, bulimia, otyłość. Poradnik dla rodzi-
3. Makino M., Tsuboi K., Dennerstein L. Prevalence of eating di-
ców. GWP, Gdańsk 2000.
sorders: a comparison of Western and non-Western countries.
17. Namysłowska I., Paszkiewicz E., Siewierska A. Gdy odchudzanie
Med. Gen. Med. 2004; 6 (3): 49.
jest chorobÄ…. Anoreksja i Bulimia. Intra, Warszawa 2000.
4. Lee H.Y., Lee E.L., Pathy P., Chan Y.H. Anorexia nervosa in Sin-
18. Wolska M. Anoreksja psychiczna w okresie dorastania: czynniki
gapore: an eight-year retrospective study. Singapore Med. J.
sprzyjajÄ…ce powstaniu choroby, jej przebieg i leczenie opis
2005; 46 (6): 275 281.
przypadku. Psychoterapia 1999; 3 (110): 47 59.
5. Lee S. Anorexia Nervosa in Hong Kong: a Chinese perspective.
19. Józefik B. (red.). Anoreksja i bulimia psychiczna. Rozumienie i le-
Psychol. Med. 1991; 21: 703 711.
czenie zaburzeń odżywiania się. Wydawnictwo UJ, Kraków 1999.
6. Ogińska-Bulik N. Psychospołeczne przyczyny zaburzeń w odży-
20. Putyński L. Rola struktury osobowości oraz uwarunkowań ro-
wianiu się. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanistyczno-
dzinno-społecznych w etiopatogenezie jadłowstrętu psychicz-
-Ekonomicznej w Aodzi 2000; 6 (11): 15 25.
nego. Praca na stopień doktora nauk medycznych, Akademia
7. Tsai G. Eating disorders in the Far East. Eat. Weight Disord. 2000;
Medyczna w Aodzi, 1996: 33 38, 73 81.
5: 189 197.
21. Józefik B. Modele rodzinne a anoreksja psychiczna. Część I. Funk-
8. Wang M.C., Ho T.F., Anderson J.N., Sabry Z.I. Preference for
cjonowanie rodziny pochodzenia pacjenta. Psychiatria Polska
thinness in Singapore a newly industrialized society. Singa-
1999; XXXIII, 6: 861 875.
pore Med. J. 1999; 40: 502 507.
22. Davis C., Blackmore E., Katzman D.K, Fox J. Female adolescents
9. Njenga F.G., Kangethe R.N. Anorexia nervosa in Kenya. East Afr.
with anorexia nervosa and their parents: a case-control study of
Med. J. 2004; 81 (4): 188 193.
exercise attitudes and behaviours. Psychol. Med. 2005; 35 (3):
10. Namysłowska I. Gdy cierpi ciało i choruje dusza. Charaktery 1997;
377 386.
10: 12 17.
23. Mangweth B., Hausmann A., Danzl C. i wsp. Childhood body-
11. Abraham S., Llewellyn-Jones D. Anoreksja. Bulimia. Otyłość.
-focused behaviors and social behaviors as risk factors of eating
PWN, Warszawa 1995.
disorders. Psychother. Psychosom. 2005; 74 (4): 247 253.
12. Apfeldorfer G. Anoreksja, bulimia, otyłość. Książnica, Katowice 1999.
24. Wallin U. Eating disorder and the family a review. Tidsskr.
13. Fairburn Ch.G., Harrison P.J. Eating disorders. Lancet 2003; 361:
Nor. Laegeforen. 2004; 124 (17): 2251 2253.
(9355): 407 416
www.psychiatria.viamedica.pl
137
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Percepcja masy ciała w wieku rozwojowym w ocenie dziewcząt i ich matek03 Rozpoznawanie metali i ich stopówidD68kulinaria zwyczaje zywieniowe i sztuka kulinarna a dziedzictwo kulturowe narodowJak rozpoznac klamce Dlaczego ludzie nie mowia prawdy i jak ich na tym przylapacGdy ich oczy zostały otwarte, rozpoznali God0212Postawy rodzicielskie w percepcji dziewczat z anoreksjaAnoreksja interwencje żywieniowe w jej leczeniuNazwy zwyczajowe grup alkilowych i acylowych oraz ważne węgowodory i ich pochodne10 ROZPOZNAWANIE ZAPOBIEGANIE ORAZ WYKRYWANIE PRZESTĘPSTW I ICH SPRAWCÓW W RAMACH PROWADZONEJ PRAZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA MATEK KARMIĄCYCHzachowania macierzynskie klaczy i ich nieprawidlowosciwięcej podobnych podstron