17
Penetracja naukowa pojedynczych czynników, decydujących
o efektywnoSci procesu treningowego i osiągnięciach w sporcie,
nie przynosi już istotnych informacji.
Zbigniew Borysiuk
Somatyczne, wysiłkowe
i koordynacyjne determinanty
mistrzostwa sportowego
w szermierce
W artykule przedstawiono wyniki badań wpływu na mistrzostwo w szermierce
uwarunkowań morfostrukturalnych i wydolnościowych. Wykorzystano przy tym ta-
kie narzędzia statystyczne, jak wielokryterialne analizy regresji i analizy czynniko-
we, aby z należyt dokładności oszacować wpływ poszczególnych czynników
(zmiennych objaśniaj cych) na zmienn objaśnian (wynik sportowy). Zastoso-
wano w nich programy komputerowe do oceny predyspozycji energetycznych or-
ganizmu, koordynacyjnych zdolności motorycznych (w tym różnych odmian reakcji)
oraz składu ciała.
W ramach programu badań dokonano oceny wysokości i masy ciała oraz wy-
liczono wskaznik Rohrera. Do pomiaru składu ciała użyto analizatora impediancyj-
nego tkanek ciała BIA-101/SC. Urz dzenie, wykorzystuj c program komputerowy,
próbkowało wartości rezystencji i reaktancji tkanek oraz ich objętość. Na tej pod-
stawie program wyliczał procentow zawartość tkanki aktywnej.
Wydolność tlenow oceniano podczas wysiłku na ergometrze typu Monark,
przystosowanym do współpracy z komputerem. Po wprowadzeniu do komputera
danych osobowych oraz masy ciała zawodnika program wyliczał wielkość obci -
żenia na kolejnych stopniach testu i w trybie on-line podawał wartość HR, v (pręd-
kość pedałowania), P (wielkość obci żenia). Następnie wyliczano wielkości puła-
pu tlenowego (VO2max).
Pomiar wydolności beztlenowej wykonano za pomoc 10-sekundowego testu
na cykloergometrze Monark, poł czonym z komputerowym układem analizuj cym.
Przy obci żeniach dobieranych indywidualnie do masy ciała określano m.in.: moc
maksymaln , czas uzyskania i utrzymania mocy maksymalnej.
Koordynację wzrokowo-ruchow oceniano na aparacie krzyżowym, wykorzystu-
j c opcję program narzucony . Czas reakcji prostej oceniano, wykorzystuj c pro-
Z Wydziału Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii Politechniki Opolskiej.
Sport Wyczynowy 2001, nr 1-2/433-434
18 Zbigniew Borysiuk
gram komputerowy, eksponuj cy 30 bodzców świetlnych w różnej sekwencji cza-
sowej (40 bodzców wkomponowano sygnały w 2 kolorach, na które nie należało
reagować).
Badaniom poddano 40 zawodniczek i 78 zawodników, reprezentuj cych
wszystkie bronie, z wyj tkiem szabli kobiet, podzielonych na cztery grupy: seniorów
i seniorki, sklasyfikowanych w rankingu FIE (Międzynarodowej Federacji Szermier-
ki) - umownie określanych jako grupy olimpijskie, oraz juniorów i juniorki, sklasy-
fikowane na listach Makroregionu Śl skiego.
Analiza uzyskanych wyników wskazała, że optymaln kombinację czynników,
decyduj cych o wysokim poziomie szermierza oraz jego osi gnięciach, stanowi :
koordynacja wzrokowo-ruchowa, wzrost jako czynnik somatyczny, siła procesów
pobudzenia jako cecha temperamentu, moc maksymalna jako czynnik wydolności
beztlenowej, niski wskaznik błędów w teście reakcji.
SAOWA KLUCZOWE: mistrzostwo sportowe mistrzostwo sportowe w szer-
mierce czynniki określaj ce wynik sportowy w szermierce.
Wśród publikacji naukowych na te- Kilka lat temu, korzystając z boga-
mat szermierki rzadko spotyka się spra- tego materiału filmowego oraz szcze-
wozdania z badań, poświęconych pre- gółowej analizy działań, stosowanych
dyspozycjom wysiłkowym czy morfo- przez czołowych szablistów świata (2),
strukturalnym. Można odnieść wrażenie, stwierdziłem, iż wybitni zawodnicy, cho-
iż szermierka została nieodwołalnie zali- ciaż podczas walk o mistrzostwo świata
czona do sportów, w których decydują- znajdują się w stanie najwyższego stre-
ce znaczenie odgrywa podłoże psychicz- su, stosują bogaty repertuar rozwiązań
ne (osobowość, temperament, motywa- techniczno-taktycznych i w zależności
cja etc.). od sytuacji taktycznej potrafią być wo-
Czasami dociekania na ten temat idą jownikami, technikami, defensorami lub
tak daleko, że przenoszą ewidentne też preferować działania zaczepne. Pre-
prawdy w rzeczywistość niemalże wir- zentują oni jednocześnie najwyższy po-
tualną. Dotyczy to np. odkurzonej ziom sprawności (ogólnej i specjalnej)
przez Ryczka (11) koncepcji typów oraz przygotowania techniczno-taktycz-
psychologiczno-taktycznych - wojow- nego i odporności psychicznej. Nie moż-
nika i technika . Zdaniem autora dla na więc umieszczać ich w uproszczo-
technika szermierka jest sztuką, roz- nych wzorcach, bo każdy z nich to in-
rywką i przyjemnością, natomiast wo- dywidualność.
jownik walczy po to, by zwyciężać, Z dużą dozą pewności można poku-
nie dbając o wyszkolenie techniczno- sić się o stwierdzenie, iż zawodników
taktyczne. Pogląd ten obecnie jest nie- klasy światowej od średniaków odróż-
słuszny, o czym świadczą zarówno nia wszechstronność (charakteryzują się
praktyczne obserwacje, jak i wyniki ba- optymalną kombinacją cech najbardziej
dań naukowych (z zastosowaniem ana- istotnych dla danej dyscypliny). Stwier-
liz statystycznych i diagnostyki kompu- dzenie to nie jest bynajmniej odkrywcze,
terowej). gdyż odpowiada aktualnym trendom,
Somatyczne, wysiłkowe i koordynacyjne determinanty mistrzostwa sportowego... 19
występującym we wszystkich dyscypli-
Materiał i metody badawcze
nach sportu. Dość oczywiste jest więc,
że wśród czołowych szermierzy nie ma
Badaniom poddano 40 zawodniczek
wojowników lub techników , lecz są
i 78 zawodników, reprezentujących
znakomici technicy, potrafiący zastoso-
wszystkie bronie szermiercze, z wyjąt-
wać szeroki repertuar rozwiązań tak-
kiem szabli kobiet, podzielonych na czte-
tyczno-technicznych w zmiennych wa-
ry grupy:
runkach starcia szermierczego w stanie
seniorów (N = 28) sklasyfikowa-
najwyższego pobudzenia startowego.
nych w rankingu FIE (Międzynarodowej
Ponadto, co należy podkreślić, współ-
Federacji Szermierki) - umownie okre-
cześni szermierze to prawdziwi atleci, na
ślanych jako grupa olimpijska,
co wskazują analizy wskaznika wzrosto-
seniorki (N = 20), reprezentantki
wo-wagowego i masy ciała szczupłego
Polski, sklasyfikowane w rankingu FIE -
(LBM). Pod tym względem szermierka,
grupa olimpijska,
jak wiele innych dyscyplin sportu, m.in.
juniorów (N = 50), sklasyfikowa-
tenis, w ostatnich kilkunastu latach prze-
nych na listach Makroregionu Śląskiego,
szła widoczną ewolucję.
juniorki (N = 20) sklasyfikowane
Nie negując roli procesów psychicz-
na listach Makroregionu Śląskiego
nych w treningu i walce szermierczej,
1. Pomiary somatyczne
ich znaczenia w przygotowaniu taktycz-
nym, a także wpływu zmienności osobni-
Przeprowadzono ocenę wysokości
czych na relacje trener-zawodnik, chciał-
i masy ciała oraz wyliczono wskaznik
bym dla zachowania obiektywnych pro-
Rohrera.
porcji zaprezentować wyniki szerokiego
Do pomiaru składu ciała użyto anali-
przedsięwzięcia badawczego, w którym
zatora impediancyjnego tkanek ciała
- identyfikując czynniki, wpływające na
BIA-101/SC. Urządzenie, wykorzystując
mistrzostwo w szermierce - pod uwagę
program komputerowy, próbkowało
wzięto również uwarunkowania morfo-
wartości rezystencji i reaktancji tkanek
strukturalne i wydolnościowe, wykorzy-
oraz ich objętość. Na tej podstawie pro-
stując takie narzędzia statystyczne, jak
gram wyliczał procentową zawartość
wielokryterialne analizy regresji i analizy
tkanki aktywnej.
czynnikowe. Dzięki temu z należytą do-
2. Pomiary zdolności kondycyjnych
kładnością można było oszacować
(energetycznych)
wpływ poszczególnych czynników
(zmiennych objaśniających) na zmienną Wydolność tlenową oceniano pod-
objaśnianą (wynik sportowy). Zastoso- czas wysiłku na ergometrze typu Mo-
wano również programy komputerowe nark, przystosowanym do współpracy
do oceny predyspozycji energetycznych z komputerem. Po wprowadzeniu do
organizmu, koordynacyjnych zdolności komputera danych osobowych oraz
motorycznych (w tym różnych odmian masy ciała zawodnika program wylicza
reakcji) oraz składu ciała. wielkość obciążenia na kolejnych stop-
20 Zbigniew Borysiuk
niach testu i w trybie on-line podaje właściwego przycisku, będącego punk-
wartość HR, v (prędkość pedałowa- tem osi współrzędnych, którymi są za-
nia), P (wielkość obciążenia). Korzysta- palone lampki sygnalizacyjne. Kolejność
jąc z funkcyjnych zależności między zapalania się lampek sygnalizacyjnych
wielkościami obciążenia P i HR oraz była z góry zaprogramowana. Próbę wy-
PWC170 w kolejnych etapach testu pro- konano trzykrotnie w tempie narzuco-
gram wylicza wartość tego ostatniego nym (50, 70, 90 impulsów na minutę).
wskaznika. Znając tę wartość wyliczano Aparat emitował za każdym razem 49
wielkości pułapu tlenowego (VO2max) impulsów. Licznik urządzenia rejestrował
zgodnie z równaniem: liczbę odebranych bodzców w każdej
próbie. Ostateczny wynik testu stanowi-
VO2max = 1,7 PWC170 1240 ła suma odebranych impulsów w trzech
gdzie: kolejnych próbach.
VO2max - maksymalny pułap tleno- Czas reakcji prostej oceniano, wy-
wy w (ml/kg min), korzystując program komputerowy wg
1,7; 1240 - wielkości stałe. pomysłu Ryguły (12), eksponujący 30
bodzców świetlnych w różnej sekwen-
Pomiar wydolności beztlenowej cji czasowej. Wynik stanowiła średnia
wykonano za pomocą 10-sekundowe- czasów szybkości reakcji na sygnały
go testu na cykloergometrze Monark, świetlne oraz, co jest bardzo istotne,
połączonym z komputerowym układem liczba popełnianych błędów, tj. nieode-
analizującym. Podczas wykonywania branych bodzców lub reakcji przed-
przez zawodników 10-sekundowego wczesnych (elektroniczny czytnik kom-
wysiłku przy obciążeniach dobieranych putera wyświetlał wynik z dokładnością
indywidualnie do masy ciała określano do 0,01 s).
m.in.: W pomiarze czasu reakcji z wybo-
moc maksymalną [W/kg] - Pmax rem (12) zadaniem badanych było jak
czas uzyskania mocy maksymalnej najszybsze reagowanie, odpowiednio
[s] - czas uzys. lewą lub prawą ręką, na stosowne sy-
czas utrzymania mocy maksymal- gnały świetlne (kolory). W różnej se-
nej [s] - czas utrz. kwencji 40 bodzców wkomponowano
Test poprzedziła 5-minutowa roz- sygnały w 2 kolorach, na które nie nale-
grzewka z obciążeniem 1 W/kg masy żało reagować.
ciała. Komputer rejestrował średnie czasów
reakcji oraz liczbę popełnianych błędów
3. Pomiary zdolności
(elektroniczny czytnik komputera wy-
koordynacyjnych (KZM)
świetlał średnią czasów reakcji z dokład-
Koordynację wzrokowo-ruchową nością do 0,01 s, podając jako drugi pa-
oceniano na aparacie krzyżowym, wy- rametr liczbę błędów).
korzystując opcję program narzucony . Wszystkie opisane pomiary wykona-
Zadaniem badanego było naciśnięcie ne zostały przez autora we współpracy
Somatyczne, wysiłkowe i koordynacyjne determinanty mistrzostwa sportowego... 21
z trenerami klubowymi i reprezentacji Pol- (szczególnie wysokiego wzrostu) na
ski. Większość z nich wykonano w latach wyniki w szermierce. Owe spostrzeżenie
1997-1998 na zgrupowaniach kadry se- jest o tyle istotne, iż utarte poglądy
niorów i juniorów oraz obozach makro- wśród części środowiska trenerskiego
regionalnych. dopuszczały znaczną rozpiętość oma-
Wszystkie zebrane wyniki poddano wianych parametrów, a niższy wzrost
analizie, określając statystyczne miary adeptów szermierki był oceniany nega-
położenia i zmienności (odchylenie stan- tywnie. Przedstawione tu dane (tab. 1)
dardowe, wskazniki: zmienności, asyme- wskazują jednak, że w kadrze olimpij-
trii, spłaszczania). Stosując analizy kore- skiej zawodnicy o wysokości ciała poni-
lacji, zbadano więzi pomiędzy zmiennymi żej 170 cm nie mają szans na znaczące
niezależnymi a zmienną zależną - wyni- osiągnięcia, podobnie jak dziewczęta po-
kiem sportowym. Wykorzystano wielo- niżej 160 cm, co potwierdzają obserwa-
kryterialne analizy regresji, które pozwo- cje największych imprez światowych.
liły na wybór optymalnej kombinacji Nawet w szabli, uważanej dotychczas
zmiennych objaśniających modelu regre- za broń, która w odróżnieniu od szpady
sji czynników najlepiej określających po- i floretu nie wymagała od zawodników
ziom sportowy szermierzy. imponujących warunków fizycznych,
W analizach wykorzystano pakiet często spotykamy zawodników o wzro-
statystyczny STATISTICA 5.0. ście powyżej 185 cm.
Osobnego komentarza wymaga
wskaznik wzrostowo-wagowy (1,322).
Wyniki badań i dyskusja
Jego wartości wskazują, iż masa ciała
1. Budowa somatyczna
jest dość istotnym elementem - szer-
i średnie wieku
mierze, pod względem zawartości
Charakterystyka badanych grup (tab. tkanki tłuszczowej, przypominają piłka-
1) oraz analizy korelacyjne (tab. 2-3) rzy ręcznych i nożnych. Okazało się,
wskazują na znaczący statystycznie że średnia zawartość tkanki tłuszczo-
wpływ komponentów somatycznych wej w grupie olimpijskiej mężczyzn
Tabela 1
Charakterystyka badanych grup
Wysokość Masa Wskaznik Skład
Gru- Wiek
Nazwa grupy ciała ciała Rohrera ciała
pa [lat]
[cm] [kg] [pkt] [%]
1 olimpijska mężczyzn 181,821 76,607 1,322 23,9 23,28
2 olimpijska kobiet 172,200 60,200 1,181 26,3 22,52
3 makroregionalna juniorów 171,720 66,960 1,318 21,2 16,85
4 makroregionalna juniorek 165,950 54,500 1,248 25,5 16,23
22 Zbigniew Borysiuk
Tabela 2
Statystyczne miary położenia i zmienności (seniorzy, N = 28)
Wskaznik
Odchyle-
Zmienna Średnia nie stan-
zmien- asyme- spłasz-
dardowe
ności trii czenia
Reakcja prosta [s] 0,181 0,018 0,099 2,243 9,374
Reakcja prosta - błędy [pkt] 0,500 0,906 1,813 2,002 6,827
Reakcja złożona [s] 0,357 0,033 0,090 0,645 2,252
Reakcja złożona - błędy [pkt] 4,000 3,505 0,876 1,807 5,017
Koordynacja wzrokowo-ruchowa [pkt] 99,929 22,558 0,226 -0,811 3,504
Wysokość ciała [cm] 181,821 5,445 0,030 0,628 3,276
Wydolność beztlenowa [J/kg] 12,82 5,466 0,072 0,173 2,164
Wskaznik Rohrera [pkt] 1,322 0,068 0,052 0,599 3,396
Siła procesów pobudzenia [pkt] 44,071 8,984 0,204 -0,129 2,197
Skład ciała [%] 23,90 8,289 0,207 0,445 1,662
Ekstrawersja [pkt] 35,000 3,919 0,112 -0,153 2,483
VO2max [ml/kg min] 54,800 4,325 0,091 0,254 2,236
wyniosła 23,9% (piłkarze pierwszoligo- mładzania czołówki krajowej. W gronie
wi ok. 23,0%, a czołowi sprinterzy medalistów mistrzostw świata coraz
świata poniżej 10%). rzadziej pojawiają się zawodnicy i za-
Szczególnego potraktowania wyma- wodniczki ponad trzydziestoletni. Moż-
ga wiek badanych, ponieważ prosta in- na więc stwierdzić z dużym prawdo-
terpretacja - im wyższy wiek, tym bar- podobieństwem, że cezurą czasową, po
dziej znacząca współzależność z pozio- której występuje regres wyników, jest
mem sportowym badanych szermierzy właśnie trzydziestka . Rzecz jasna, ob-
- bywa zawodna. Wydaje się, że we serwujemy tu znaczne różnice indywidu-
współczesnej szermierce optimum moż- alne, wynikające choćby z faktu innego
liwości uzyskiwania najwyższych osią- punktu startu (rozpoczęcia kariery za-
gnięć przypada na wiek 25-29 lat, wodniczej). Dla wielu zawodniczek i za-
wśród kobiet jest nieco niższe. Na czele wodników, którzy rozpoczęli uprawia-
list światowych seniorek plasują się nie szermierki w wieku 10 lat, przedział
dziś zawodniczki nastoletnie. 25-30 lat stanowi kres kariery zawodni-
W prezentowanych badaniach średni czej po 15-20-letnim okresie uprawiania
wiek kobiet i mężczyzn we wszystkich sportu. Z powyższych rozważań nie
broniach pokazuje wyrazny trend od- wynika jednak, że tym adeptom, którzy
Somatyczne, wysiłkowe i koordynacyjne determinanty mistrzostwa sportowego... 23
Tabela 3
Tabela korelacji poziomu sportowego szermierzy jako zmiennej zależnej
Wszyscy badani Kobiety Mężczyzni
Zmienne
[N=118] [N=40] [N=78]
Czas reakcji prostej 0,48* 0,24 0,58*
Wskaznik błędów w reakcji prostej 0,34* 0,27 0,43*
Reakcja złożona 0,05 0,25 0,05
Wskaznik błędów w reakcji złożonej 0,46* 0,36* 0,51*
Koordynacja wzrokowo-ruchowa -0,66* -0,68* -0,65*
Wysokość ciała -0,55* -0,49* -0,62*
Wydolność beztlenowa (Pmax) -0,49* -0,32* -0,66*
Wskaznik Rohrera 0,05 -0,28 0,25*
Pobudzenie i ruchliwość -0,37* -0,70* -0,21
Skład ciała 0,02 0,02 0,02
Ekstrawersja i niski neurotyzm -0,24* -0,07 -0,31*
Wydolność tlenowa (VO2 max) -0,22 -0,23 -0,27*
*Współczynniki korelacji na poziomie istotności p<0,05.
rozpoczęli uprawiać szermierkę pózniej, roku, stosując w pomiarach wydolności
należy zamknąć drogę do dalszej kariery. tlenowej procedury pośrednie (z wyko-
Przykład mistrzyni olimpijskiej z Atlanty rzystaniem programu komputerowego).
i brązowej medalistki z Sydney w szpa- Średnie VO2max najlepszych polskich
dzie, Laury Flessel, która w wieku 22 szermierzy oscylują w granicach 54,8
lat po 6-letnim treningu sięgnęła po ml/kg min, przy czym dwóch najlep-
olimpijski tytuł, jest tu wymowny. Moż- szych osiągnęło wartości zbliżone do
na więc sądzić, że stosunkowo krótki 70 ml/kg min, a pięcioro (w tym 4 ko-
staż zawodniczy umożliwia utrzymanie biety) poniżej 50 ml/kg min. Przyto-
wysokiej dyspozycji powyżej średniej czone rezultaty są zbliżone do uzyska-
wieku, którą przedstawiłem jako gra- nych przez pierwszoligowych piłkarzy
niczną. (3). Wydaje się więc, że czołowi szer-
mierze charakteryzują się znaczącą
Analiza wydolności tlenowej
wydolnością tlenową. Nie ulega wąt-
i beztlenowej
pliwości, że mamy tu do czynienia ze
Prezentowane badania kadry senio- zjawiskiem swoistego dla treningu
rów (wszystkie bronie) przeprowadzo- szermierczego kształtowania wytrzy-
no przed MŚ w Cape Town w 1997 małości tlenowej.
24 Zbigniew Borysiuk
Podobne relacje zaobserwowano, ze- koreluje z wynikami często stosowane-
stawiając wyniki młodzieży - kadry Ma- go na sali gimnastycznej testu biegowe-
kroregionu Śląskiego, przedstawicieli go na 15 m z fotokomórkami rozsta-
różnych dyscyplin sportu. Młodzi szer- wionymi co 5 m. Najbardziej interesują-
mierze prezentowali zbliżone parametry cy nas pierwszy pomiar (pierwsze 5 m
pułapu tlenowego, podobnie jak przed- ze startu lotnego) zawodnicy reprezen-
stawiciele dyscyplin wytrzymałościo- tacji olimpijskiej pokonywali w czasie
wych (np. pływania), co skłania do 0,97-0,99 s. Prezentowane wyniki po-
twierdzenia, że w toku specjalistycznych równawcze są o tyle istotne, że wysił-
ćwiczeń szermierczych, walk kontrol- ki zrywowe na tak krótkim dystansie
nych i turniejów mistrzowskich szermie- są bardzo charakterystyczne dla szer-
rze uzyskują wysoki poziom wytrzyma- mierczej pracy nóg.
łości tlenowej. Znaczenie wydolności beztlenowej
Nie potwierdzają tego w pełni anali- znalazło odbicie w analizach statystycz-
zy statystyczne - VO2max nie znalazł nych - czynnik ten znalazł się w opty-
się w kombinacji 5 zmiennych najbar- malnej kombinacji 5 zmiennych, wpły-
dziej określających poziom sportowy wających na wyniki w szermierce.
szermierzy. Warto w tym miejscu przytoczyć
obserwacje, jakie poczyniłem w trakcie
Wydolność beztlenowa
walk treningowych naszej kadry sza-
Stosując znany test 10-sekundowy, blowej z użyciem sport-testerów. Za-
oceniano moc maksymalną, wyrażającą notowane wartości HR wskazują na to,
zdolność badanych zawodników do wy- że w trakcie walki tętno zawodników
konania wysiłku beztlenowego zmienia się, przechodząc od wartości
w strefie fosfagenowej (na podstawie 140-160 do 180-190 sk./min. Tak więc
zasobów ATP i fosfokreatyny) oraz czas typowa walka szermiercza toczy się,
uzyskania i utrzymania Pmax (W/kg). z fizjologicznego punktu widzenia, na
Zawodnicy grupy olimpijskiej osiągnę- przemian, zarówno w strefie przemian
li średnią mocy maksymalnej na po- tlenowych, jak i po przekroczeniu pro-
ziomie 12,82, którą uzyskano w 2,44 s, gu przemian beztlenowych (PPA). Wy-
a utrzymano przez 2,05 s, co wskazuje daje się, że z wartościami tętna, zbliżo-
na bardzo wysoką adaptację do wysił- nymi do granicznych, mamy do czy-
ków beztlenowych. Uzyskane wartości nienia w decydujących fazach walki,
są porównywalne do stwierdzanych zwykle podczas rozgrywania końcó-
u przedstawicieli dyscyplin typowo si- wek.
łowych. Trzeba stwierdzić, iż omawiany ob-
Szybkie uzyskiwanie mocy maksy- szar zagadnień w szermierce jest nie
malnej świadczy o bardzo dobrej zdol- w pełni poznany i wymaga dokładniej-
ności mięśni kończyn dolnych bada- szych badań z wykorzystaniem możli-
nych szermierzy do pracy dynamicz- wości, jakie dają systemy komputerowe,
nej. Czas jej uzyskiwania znacząco sprzężone z urządzeniami telemetryczny-
Somatyczne, wysiłkowe i koordynacyjne determinanty mistrzostwa sportowego... 25
mi, w pełni monitorującymi parametry kości reakcji prostej i szybkości reak-
wysiłkowe zawodników podczas walki cji z wyborem. Jako nowość wprowa-
na zawodach. dzono (w obydwu przypadkach) pomia-
ry trafności reakcji, co w programie
Ocena predyspozycji
komputerowym wyrażała skala błędów.
koordynacyjnych (KZM)1
Jest to o tyle istotne, gdyż - jak się oka-
Problematyka koordynacyjnych zdol- zało - po wnikliwych analizach staty-
ności motorycznych w szermierce zna- stycznych, skala błędów istotnie różni-
lazła dość szerokie odbicie w pracach cowała grupę olimpijską od juniorów.
wielu autorów. Różne odmiany reakcji Natomiast różnice pomiędzy obydwoma
badali m. in. Czajkowski, Keller i Tysz- grupami w zakresie szybkości reakcji
ler oraz Korfanty (4, 6, 7). Nie ulega prostej i reakcji z wyborem były na gra-
wątpliwości, że znaczącą rolę wyznacz- nicy istotności statystycznej. Porówna-
nika poziomu sportowego w szermierce nie bezwzględnych czasów średnich (re-
odgrywa koordynacja wzrokowo-ru- akcja prosta - olimpijczycy 0,181, junio-
chowa. We wszystkich procedurach sta- rzy 0,188) i reakcji z wyborem (odpo-
tystycznych, także w analizach korelacji wiednio 0,357 i 0,372) pokazuje brak
(wskaznik korelacji - 0,66 dla N = 118) wyraznych różnic.
(tab. 3), zdolność ta lokuje się na czele. Można więc sądzić, że w wieku ju-
W prezentowanych badaniach jako mier- niora (17 lat) przyrosty w zakresie
nik tej zdolności zastosowano aparat szybkości reakcji są nieznaczne, a silna
krzyżowy, choć niektórzy autorzy (8) kontrola genetyczna niweluje efekty
skłonni są preferować (jako lepsze na- treningowe. Zaznaczyć tu należy, co
rzędzie badawcze) aparat Piórkowskie- potwierdzają badania porównawcze za-
go. Szeroka praktyka badawcza, przy- wodników różnych dyscyplin sporto-
najmniej w odniesieniu do szermierki, wych, prowadzonych w AWF Katowi-
nakazuje nam stosowanie aparatu krzy- ce, iż na tle innych zawodników szer-
żowego, który penetruje wyższe piętra mierze wyróżniają się pod względem re-
koordynacji sensomotorycznej, narzuca- akcji prostych i z wyborem. Jednak
jąc zadania - jak sądzę - bardziej złożone między sobą i w ramach poszczegól-
koordynacyjnie. nych grup badawczych (olimpijczycy
Istotnymi komponentami predyspo- i juniorzy) różnią się istotnie jedynie we
zycji koordynacyjnych są różne odmiany wskaznikach trafności reakcji, czyli
szybkości reakcji. W niniejszym opra- liczby popełnianych błędów. Możemy
cowaniu skoncentrowano się na szyb- więc być pewni, że przewaga grupy
olimpijskiej (4,000) nad juniorami
1
Część badaczy, m.in. Polhman (9), włącza
(9,150) we wskazniku błędów w reak-
zdolności koordynacyjne w kompleks psy-
cji prostej wynika z wysokich predys-
chomotoryczny . W niniejszym opracowa-
pozycji tych pierwszych w zakresie
niu stosujemy za Raczkiem (10) pojęcie ko-
koncentracji i umiejętności skupienia
ordynacyjnych zdolności motorycznych
uwagi. Na tej podstawie można przy-
(KZM).
26 Zbigniew Borysiuk
puszczać, iż efekty kształtowania szyb- mierce cech somatycznych i predys-
kości reakcji wiążą się z poprawą pro- pozycji kondycyjnych (energetycz-
cesów sensorycznych i percepcyjnych nych). Nie chodziło tu o formułowanie
na pojawiające się bodzce. kolejnego modelu mistrza, lecz wska-
Konkludując, należy stwierdzić, iż zanie na pewien zestaw informacji,
cennym parametrem - oprócz koordyna- które nadają się do efektywnego wy-
cji wzrokowo-ruchowej, wzrostu i siły korzystania w procesie treningu.
procesów pobudzania - silnie warunkują- Jednocześnie, stosując nowoczesne
cym wyniki sportowe w szermierce jest metody statystyczne, podjęto próbę
właśnie wskaznik błędów w teście reak- określenia wzajemnych interakcji po-
cji z wyborem. Czynnik ten znalazł się między badanymi czynnikami. Przyjęto
w optymalnej kombinacji 5 zmiennych, tu założenie, że penetracja naukowa
warunkujących wysoki poziom sporto- wyizolowanych czynników, decydu-
wy szermierzy. jących o efektywności procesu trenin-
gu, prowadzącego do wysokich osią-
Podsumowanie i wnioski
gnięć w sporcie, nie przynosi istotnych
Wymogi sportu wyczynowego naka- informacji.
zują stałe poszukiwanie i pogłębianie za- Analiza uzyskanych wyników wska-
sobu informacji, pozwalających na moż- zuje, że optymalną kombinację czynni-
liwie szerokie poznanie zjawisk, jakie to- ków, decydujących o wysokim pozio-
warzyszą procesowi szkolenia. mie szermierza oraz jego osiągnięciach
Zamierzeniem niniejszego opracowa- (wskaznik Hellwiga - 0,827- tab. 4),
nia było pokazanie znaczenia w szer- stanowią:
Tabela 4
Model regresji. Najlepsze kombinacje zmiennych objaśniających
(grupa olimpijska, N = 28)
Optymalne kombinacje Numer zmiennych Maksymalna wartość
zmiennych objaśniających objaśniających wskaznika Hellwiga
1 zmienna objaśniająca X5 0,799
2 zmienne objaśniające X5, X9 0,873
3 zmienne objaśniające X5, X6, X9 0,875
4 zmienne objaśniające X4, X5, X6, X9 0,850
5 zmiennych objaśniających X4, X5, X6, X7, X9 0,827
Objaśnienia:
X4 - wskaznik błędów w próbie reakcji złożonej,
X5 - koordynacja wzrokowo-ruchowa mierzona aparatem krzyżowym,
X6 - wysokość ciała,
X7 - wydolność beztlenowa - Pmax,
X9 - siła procesów pobudzania mierzona KT Strelaua.
Somatyczne, wysiłkowe i koordynacyjne determinanty mistrzostwa sportowego... 27
koordynacja wzrokowo-ruchowa W odróżnieniu od wzrostu nie stwier-
(X5), dzono istotnej współzależności w parame-
wzrost jako czynnik somatyczny trze, określanym jako masa ciała szczu-
(X6), płego (LBM). Procentowa rozpiętość
siła procesów pobudzania jako ce- tkanki tłuszczowej (od 17,9% do 33,1%)
cha temperamentu (X9), i wskaznik Rohrera (1,322 - mężczyz-
moc maksymalna jako czynnik wy- ni i 1,1181 - kobiety) świadczyć mogą
dolności beztlenowej (X7), o tym, iż masa ciała i jego skład raczej
niski wskaznik błędów w teście re- marginalnie wpływają na poziom sporto-
akcji złożonej (X4). wy szermierzy.
Jak widać, na wyniki w szermierce Fakt znalezienia się cechy tempe-
decydujący wpływ mają aż 2 parametry, ramentu - siły procesów pobudzania -
dotyczące KZM (X5, X4), wzrost (X6), w gronie najważniejszych czynników
wyższy od średnich całości badanych mistrzostwa w szermierce potwierdza
poziom temperamentu (X9) i predyspo- przekonanie, iż w sporcie wyczynowym
zycje do wykonywania wysiłku o cha- najwyższe osiągnięcia mogą być udzia-
rakterze beztlenowym (X7). łem zawodników o silnym typie układu
Nie ulega wątpliwości, iż koordyna- nerwowego, posiadających zdolność
cja wzrokowo-ruchowa jest zdolnością optymalnego działania w stanie wysokie-
o charakterze hybrydowym, obejmuje go pobudzenia. Rezultaty badań potwier-
bowiem szybkość reakcji na bodzce dziły, iż w grupie olimpijskiej przeważają
świetlne, precyzję ruchów i orientację zawodnicy, charakteryzujący się wysoką
przestrzenną. Podobnie rzecz się ma ze ruchliwością i siłą procesów pobudzania,
wskaznikiem błędów w teście reakcji a także znacznym poziomem ekstrawer-
z wyborem, gdzie - oprócz szybkości sji oraz niskim neurotyzmem. Występo-
reakcji - trzeba wykazać się spostrze- wanie wśród olimpijczyków niewielkiej
gawczością i koncentracją uwagi. grupy zawodników (około 20 %) z prze-
Istotna statystycznie rola wysokości wagą procesów hamowania, introwerty-
ciała daje się tłumaczyć tym, iż istnieje ków oraz typów zrównoważonych (am-
oczywista zależność pomiędzy efektyw- biwertyków) każe z rezerwą odnosić się
nością niektórych działań taktycznych do wykorzystywania testów: EPQ, KT
(przeciwnatarć) a długością uzbrojonego Strelaua w celu selekcjonowania mło-
ramienia. Średnie wzrostu grupy olimpij- dych adeptów tego sportu. Istnieje bo-
skiej - 181,821 u mężczyzn (N = 28) wiem ryzyko odrzucenia potencjalnego
i 172,200 u kobiet (N = 20) potwierdziły mistrza.
przewidywania. Należy jednak tu zazna- Średnia poziomu mocy maksymalnej
czyć, że ścisłe 4-osobowe reprezentacje (12,82 J/kg) grupy olimpijskiej (tab. 2)
Polski (np. we florecie i szabli męż- w próbie wydolności beztlenowej i inne
czyzn) charakteryzują się około 5 cm parametry, charakteryzujące predyspo-
wyższymi średnimi, co jeszcze bardziej zycje szermierzy do wysiłków beztleno-
wzmacnia tę zależność. wych, jednoznacznie przekonują o wpły-
28 Zbigniew Borysiuk
wie tego czynnika na wyniki w szer- Nie ulega więc wątpliwości, że optymal-
mierce. Można zaryzykować twierdze- ne przygotowanie wysiłkowe szermierzy
nie, iż szereg zmian regulaminowych winno uwzględniać trening kształtujący
(ograniczenie czasu trwania pojedyn- wydolność tlenową. Jak pokazały bada-
ków, zniesienie repesaży, zwolnienia roz- nia, grupa olimpijska prezentuje znaczące
stawionych zawodników z walk elimina- parametry pułapu tlenowego - średnia
cyjnych) sprzyjać będzie wzrostowi roli VO2max mężczyzn (54,8ml/kg min).
predyspozycji czy zdolności do wysił- Wydaje się więc, że zadaniem treningu
ków typu beztlenowego w rozstrzyganiu kondycyjnego w szermierce winno być
starcia szermierczego. Już obecnie np. odpowiednie zsynchronizowanie (w sto-
w szabli czysty czas walki do 15 trafień sunku do konkretnego zawodnika) ob-
wynosi średnio 50-60 s. Oznacza to, iż ciążeń tlenowych z beztlenowymi.
w walce zakończonej rezultatem 15:14
Wnioski
zawodnicy na zadanie pojedynczego tra-
fienia potrzebowali mniej niż 2 sekundy. 1. Stosując odpowiednie metody
Tak dynamiczne walki stawiają przed statystyczne (analizy korelacyjne, algo-
współczesnymi szermierzami ogromne rytm optymalnego wyboru zmiennych
wymagania w wyzwalaniu (i odbudo- objaśniających modelu regresji) doko-
wie) beztlenowych zasobów energetycz- nano identyfikacji 4 obszarów informa-
nych. Taką tezę potwierdzają średnie cyjnych, decydujących o osiągnięciach
wartości HR zawodników podczas walk, w szermierce.
które z fizjologicznego punktu widzenia 2. W zintegrowanej kombinacji czyn-
toczą się głównie w strefie przemian ników, obok koordynacyjnych zdolności
beztlenowych. Rodzi się tu ważny po- motorycznych (koordynacja wzrokowo-
stulat pod adresem trenerów, iż pewne ruchowa, wskaznik błędów w próbie re-
fragmenty lekcji indywidualnych oraz akcji złożonej) i psychicznych (siła pro-
ćwiczenia pracy nóg winny charaktery- cesów pobudzania), znalazły się czynni-
zować się bardzo dużą intensywnością ki: somatyczny - wysokość ciała i kon-
i krótkim czasem trwania, szczególnie dycyjny - wydolność beztlenowa.
w okresie startowym i tzw. BPS. 3. Uzyskane informacje są niezbędne
Podkreślając znaczenie wydolności w praktyce trenerskiej. Rezultaty badań
beztlenowej dla wyszkolenia szermierza, mają, w zależności od poziomu zaawan-
nie można zapominać, iż zagadnienia sowania zawodników, znaczenie selek-
energetyki wysiłkowej w tej dyscyplinie cyjne, prognostyczne, diagnostyczne
są bardzo skomplikowane i prezentowa- oraz stanowią bazę do tworzenia kon-
na tu dyskusja nie wyczerpuje złożono- cepcji programów treningu.
ści tematu. Warto wziąć pod uwagę 4. Z teoriopoznawczego punktu wi-
również to, iż zawody szermiercze trwa- dzenia szermierka winna być zaliczona
ją zwykle 2 dni, a podczas mistrzostw do dyscyplin o decydującym wpływie
świata i igrzysk olimpijskich nawet 3 dni czynników z obszaru koordynacyjnych
(z turniejami drużynowymi włącznie). zdolności motorycznych, a ze względu
Somatyczne, wysiłkowe i koordynacyjne determinanty mistrzostwa sportowego... 29
na uwarunkowania kondycyjne do spor- 6. Keller W. S., Tyszler D. A.:
tów szybkościowo-wytrzymałościo- Fiechtowanije po sablach. Kijew 1970.
wych z akcentem na predyspozycje typu Zdorowje.
beztlenowego. 7. Korfanty E.: Analiza czasów re-
akcji psychomotorycznej szermierzy za-
Piśmiennictwo
awansowanych i początkujących. Kato-
1. Bandach L.: OsobowoSciowe wice 1983. AWF. Praca magisterska.
uwarunkowania stylu walki w szermier- 8. Mleczko E.: Przegląd poglądów
ce na florety. Sport Wyczynowy 1997, na temat motorycznoSci człowieka.
nr 3-4. Antropomotoryka 1992, nr 8.
2. Borysiuk Z.: Kierunki rozwoju 9. Polhman R.: Motorisches Ler-
szermierki. Szabla wychodzi z kryzysu. nen. Berlin 1986. Sportverlag.
Sport Wyczynowy 1996, nr 1-2. 10. Raczek J.: Czy rzeczywiScie
3. Chmura J.: Wpływ wybranych nowa i zasadna koncepcja klasyfikacji
czynników na sprawnoSć motoryczną i struktury motorycznoSci człowieka?
piłkarzy. Sport Wyczynowy 1998, nr Antropomotoryka 1990, nr 4.
7-8. 11. Ryczek W.: Cechy osobowoSci
4. Czajkowski Z.: Nawyki czucio- oraz motywacji osiągnięć a typ psycho-
wo-ruchowe w działalnoSci sportowej. logiczno-taktyczny szermierza. Sport
Katowice 1995. ZSKFMŚ. Wyczynowy 2000, nr 3-4.
5. Hellwig Z.: Elementy rachunku 12. Ryguła I.: Raport z badań za-
prawdopodobieństwa i statystyki mate- wodników Makroregionu Rląskiego. Ka-
matycznej. Warszawa 1970. PWN. towice 1996. AWF.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Determinanty dochodu narodowego i polityka fiskalnazaburzenia koordynacjiAkademia pilkarska UEFA Grassroots konspekt koordynacja B Zalewski (1)informacja z realizacji dla koordynatora przedszkolnego programuĆwiczenia na drabinkach koordynacyjnych – cz 33 Determinanty dochodu narodowego(zadania)Ćwiczenia na drabinkach koordynacyjnych – cz 2Judycki – Wolność i determinacjaKultura organizacyjna jako determinanta wyboru strategii konkurencji (kasia613)Ósemka koordynacyjno skocznościowadetermine test resultsc0C9EC9Akademia pilkarska UEFA Grassroots konspekt koordynacja B Zalewski (1)więcej podobnych podstron