KLUCZ DO OZNACZANIA
MAKROBEZKR
GOWCÓW
BENTOSOWYCH DLA POTRZEB OCENY
STANU EKOLOGICZNEGO WÓD
POWIERZCHNIOWYCH W POLSCE
I. LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
OPRACOWANIE ZBIOROWE
UNIWERSYTET A
ÓDZKI
KATEDRA ZOOLOGII BEZKR
GOWCÓW I HYDROBIOLOGII
A
ÓDy
, 2006
GA
ÓWNY ISPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
KLUCZ DO OZNACZANIA
MAKROBEZKR
GOWCÓW
BENTOSOWYCH DLA POTRZEB OCENY
STANU EKOLOGICZNEGO WÓD
POWIERZCHNIOWYCH W POLSCE
I. LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
opracowanie zbiorowe na zlecenie
Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie,
redakcja Grzegorz Tończyk
ZESPÓA
AUTORÓW:
Michał Grabowski, Aleksandra Jabłońska, Krzysztof Jażdżewski,
Małgorzata Klukowska, Małgorzata Kłonowska-Olejnik, Janusz Majecki,
Andrzej Piechocki, Marek Przewoz
ny, Bronisław Szczęsny, Jolanta
Wiedeńska, Grzegorz Tończyk (red.)
UNIWERSYTET A
ÓDZKI
KATEDRA ZOOLOGII BEZKR
GOWCÓW I HYDROBIOLOGII
A
ÓDy
, 2006
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 2
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
ADRESY AUTORÓW:
DR MICHAA
GRABOWSKI
Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii
Uniwersytet A
ódzki
ul. Banacha 12/16, 90-237 A
ódz

e-mail: michalg@biol.uni.lodz.pl
MGR ALEKSANDRA JABA
OC
SKA
Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii
Uniwersytet A
ódzki
ul. Banacha 12/16, 90-237 A
ódz

e-mail: olapio@biol.uni.lodz.pl
PROF. DR HAB. KRZYSZTOF JAŻDŻEWSKI
Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii
Uniwersytet A
ódzki
ul. Banacha 12/16, 90-237 A
ódz

e-mail: kryjaz@biol.uni.lodz.pl
DR MAA
GORZATA KLUKOWSKA
Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii
Uniwersytet A
ódzki
ul. Banacha 12/16, 90-237 A
ódz

DR MAA
GORZATA KA
ONOWSKA-OLEJNIK
Zakład Hydrobiologii
Instytut Nauk o Środowisku
Uniwersytet Jagielloński
ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków
e-mail: uxklonow@cyf-kr.edu.pl
DR JANUSZ MAJECKI
Katedra Zoologii Doświadczalnej i Biologii Ewolucyjnej
Uniwersytet A
ódzki
ul. Banacha 12/16, 90-237 A
ódz

e-mail: jmajecki@biol.uni.lodz.pl
PROF. DR HAB. ANDRZEJ PIECHOCKI
Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii
Uniwersytet A
ódzki
ul. Banacha 12/16, 90-237 A
ódz

e-mail: piech@biol.uni.lodz.pl
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 3
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
MGR MAREK PRZEWOy
NY
Zakład Zoologii Systematycznej
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
ul. Umultowska 89, 61-614 Poznań
e-mail: marekprzewozny@poczta.onet.pl
DOC. DR HAB. BRONISA
AW SZCZ
SNY
Instytut Ochrony Przyrody PAN
ul. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków
e-mail: szczesny@iop.krakow.pl
DR JOLANTA WIEDEC
SKA
Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii
Uniwersytet A
ódzki
ul. Banacha 12/16, 90-237 A
ódz

e-mail: jwieden@biol.uni.lodz.pl
DR GRZEGORZ TOC
CZYK
Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii
Uniwersytet A
ódzki
ul. Banacha 12/16, 90-237 A
ódz

e-mail: tonczyk@biol.uni.lodz.pl
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 4
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
WST
P
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
Lista operacyjna taksonów jest podstawą do praktycznego zastosowania
analizy mokrozoobentosu w badaniach nad jakością wód powierzchniowych w
Polsce. Prezentowane zestawienie ma za zadanie ułatwienie oznaczającemu
materiał zebrany w badaniach monitoringowych identyfikację zwierząt do najniższego
z możliwych poziomu taksonomicznego. W oparciu o przedstawiony w liście poziom
identyfikacji zostanie skonstruowany  Klucz do oznaczania makrobezkręgowców
bentosowych na potrzeby oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w
Polsce . Zastosowany w poszczególnych grupach systematycznych poziom
uwzględnia, z jednej strony współczesną wiedzę taksonomiczną i stan zbadania
fauny Polski, a z drugiej strony praktyczne możliwości identyfikacji organizmów przez
osoby nie będące specjalistami w zakresie systematyki poszczególnych grup
zwierzęcych. Istniejące w piśmiennictwie polskim zestawienia taksonomiczne
RAZOWSKIEGO (1990, 1991a, 1991b, 1997a, 1997b) lub BOGDANOWICZA i in. (2004) nie
nadają się do tego celu ponieważ pokazują zestawienie liczby gatunków
stwierdzonych w Polsce bez określenia stopnia trudności ich identyfikacji.
Każda z grup zaliczanych do makrozoobentosu została opatrzona
komentarzem przedstawiającym podstawowe informacje na temat stopnia jej
poznania na terenie kraju oraz wymagań siedliskowych. Skomentowana została
także sama konstrukcja poszczególnych list i dobór poziomów taksonomicznych.
Dodatkowo wskazano na pozycje piśmiennictwa, które polecane są jako główne
opracowania pozwalające na właściwą identyfikację taksonów  należy je traktować
jako uzupełnienie informacji zawartych w przygotowywanym  Kluczu do oznaczania
makrobezkręgowców bentosowych na potrzeby oceny stanu ekologicznego wód
powierzchniowych w Polsce  .
Opracowana lista taksonomiczna standaryzuje najniższe z możliwych
wymagania poziomu identyfikacji przy oznaczaniu prób makrozoobentosu, co
w założeniu ma służyć wdrażaniu systemu oceny stanu ekologicznego wód w
Polsce, zgodnego z założeniami Dyrektywy Wodnej UE. Standaryzacja jest
konieczna z dwóch powodów:
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 5
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
- system oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych opierający się w
dużym stopniu na analizie makrozoobentosu powinien być jednorodny na
terenie całego kraju  zapewni to pełną porównywalność uzyskanych danych
niezależnie od przyjętej typologii wód
- standaryzacja pozwala na pewność, że uzyskana ocena jakości wód jest
zależna od rzeczywistego stanu środowiska i nie wpływa na nią różny poziom
identyfikacji stosowany przez osoby opracowujące materiały.
Określenie najniższego wymaganego poziomu identyfikacji służy zdefiniowaniu
pewnego poziomu oznaczania, co jest odpowiedzią na trzy zasadnicze pytania:
o co jest możliwe do oznaczenia w sposób pewny ?
o jaki jest konieczny poziom identyfikacji ?
o co jest przydatne po uwzględnieniu zależności kosztów i efektów
związanych z opracowywaniem materiału ?
Najniższy możliwy poziom identyfikacji wskazuje także, że nie zawsze
daleko idącą identyfikacja zwierząt (poziom gatunkowy) jest możliwa i znacznie
lepszym efektem jest ustalenie poziomu oznaczeń tak, aby dawał on mniej dokładną
ale pewną informację. Takie podejście zapewnia wysoką jakość uzyskiwanych
wyników i jest wystarczające do wdrażania założeń Dyrektywy Wodnej UE.
ZNACZENIE
Stworzenie standardowej listy taksonów i określenie najniższego z możliwych
poziomu identyfikacji makrozoobentosu ma duże znaczenie w badaniach nad
jakością wód powierzchniowych, ponieważ:
" wymogi stawiane przez Dyrektywę Wodną UE wychodzą daleko poza
określenie jakości wody, obecne podejście skupia się na określeniu stanu
ekologicznego badanych wód w szerokim kontekście przyrodniczym;
" dzięki ujednoliconemu (najniższy możliwy poziom) poziomu determinacji prób
makrozoobentosu do badań wodno-ekologicznych powstaje porównywalna
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 6
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
baza danych, która umożliwia różnorakie (także statystyczne) analizy
uzyskanych wyników; jednorodna baza informacji umożliwia bezpośrednie
porównywanie danych z innymi systemami oceny stanu ekologicznego wód;
" ogólnie zaakceptowana lista taksonów jest istotnym warunkiem do
zapewnienia odpowiedniej jakości uzyskiwanych danych biologicznych;
" wyniki badań są powtarzalne i są bezpośrednio porównywalne;
" jednorodna lista taksonomiczna służy ujednoliceniu nomenklatury i taksonomii;
" jasno zdefiniowany najniższy z poziomów identyfikacji umożliwia przyjęcie
jednoznacznych kryteriów przy planowaniu badań - pozwala na określenie
kosztów i jednocześnie zapewnia określenie wymogów jakie musza spełnić
uzyskane w badaniach wyniki.
KRYTERIA I POST
POWANIE PRZY OPRACOWANIU LISTY
TAKSONOMICZNEJ
W analizie stanu ekologicznego siedlisk wodnych najwięcej informacji
dostarcza poziom gatunkowy, z tego względu jest on podstawą opracowania listy
taksonomicznej w obrębie poszczególnych grup systematycznych zaliczanych do
makrozoobentosu w Polsce. Opierając się na tym założeniu zweryfikowano listę
taksonomiczną opierając się o niżej przedstawione kryteria. Jeśli poniższe kryteria
nie zostały spełnione decydowano się na wybór wyższego poziomu
taksonomicznego.
" Oznaczenie taksonu może odbyć się na podstawie przygotowywanego
 Klucza do oznaczania makrobezkręgowców bentosowych na potrzeby
oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w Polsce  , który w
razie potrzeby powinien być uzupełniony o inne sugerowane w niniejszym
opracowaniu publikacje.
" Identyfikacja taksonu może nastąpić bez większego nakładu pracy (bez
preparowania), dlatego najniższy z możliwych poziomów identyfikacji takich
grup jak Chironomidae czy Oligochaeta jest bardzo wysoki.
" Wyróżnione taksony mają spełnić rolę wskaz
nikowa w przyjętych
metodach oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w Polsce.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 7
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
Dlatego w niektórych przypadkach uwzględniono gatunki o dużym znaczeniu
detekcyjnym mimo, że ich identyfikacja wymaga zwiększonego nakładu pracy
" Takson jest możliwy do znalezienia w materiale pochodzącym z prób
pobieranych według metod obecnie stosowanych w monitoringu wód
powierzchniowych - wielkość oczek siatki 500 źm.
" Istnieje możliwość oznaczenia taksonu przy obecne stosowanej metodzie
sortowania i konserwowania materiałów biologicznych (oznaczenia
zakonserwowanych 70 % alkoholem etylowym zwierząt jest w niektórych
przypadkach bardzo trudne)
" Koncepcja listy operacyjnej taksonów opiera się na stanie wiedzy
faunistycznej z końca 2006 roku. Nowe odkrycia mogą utrudnić właściwą
identyfikacje wyróżnionych taksonów. Dlatego też lista ma charakter
otwarty i jej kolejne edycje mogą być uzupełniane.
W liście zostały uwzględnione te grupy zwierzęce, które uznaje się za wchodzące
w skład zespołów organizmów budujących formację makrozoobentosu. Nie zostały
uwzględnione formy, które przy zastosowaniu obecnie stosowanej metodyki
(wielkość oczek siatki 500 źm) mogą znalez
ć się w pobranym materiale. Do listy nie
włączono takich grup jak np. wioślarki (Cladocera), widłonogi (Copepoda) i
małżoraczki (Ostracoda), uznając, że właściwa analiza zespołów przez nie
tworzonych wymaga zastosowania innej procedury poboru materiału. Dla uniknięcia
możliwości pomyłki w przygotowywanym  Kluczu do oznaczania
makrobezkręgowców bentosowych na potrzeby oceny stanu ekologicznego wód
powierzchniowych w Polsce  , zostaną one wyróżnione na poziomie wyższych
jednostek taksonomicznych.
STRUKTURA LISTY TAKSONOMICZNEJ
Poniżej zostały opisane objaśnienia do operacyjnej listy taksonów
przedstawionej w tabeli.
1 KOLUMNA: jednostka systematyczna umożliwiająca szybką orientację w tabeli.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 8
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
2 KOLUMNA: zalecany poziom oznaczenia taksonu i jednocześnie jego nazwa
zgodna z zalecanym w piśmiennictwie literaturą (pozycja
NOMENKLATURA)
3 KOLUMNA: ID-Art. taksonu, czyli numer przypisany każdemu taksonowi,
umożliwiający jego jednoznaczną identyfikację
4 KOLUMNA: autor i rok opisania taksonu (zastosowano tylko w przypadku rodzajów
i gatunków)
5 KOLUMNA: literatura polecana do wykorzystania przy identyfikacji taksonów -
wymienione opracowania należy traktować jako uzupełnienie do
 Klucza do oznaczania makrobezkręgowców bentosowych na
potrzeby oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w
Polsce (wymieniona została tylko wtedy jeśli wymagane było
przypisanie konkretnych opracowań z zestawionych w opisach
taksonów)
6 KOLUMNA: dodatkowe uwagi pozwalające na precyzyjne określenie poziomu
identyfikacji.
7 KOLUMNA: informacja o gatunkach objętych ochrona gatunkowa w Polsce na
podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września
2004 roku.
8 KOLUMNA: informacja o stopniu zagrożenia gatunku w Polsce na podstawie
opracowania GA
OWACIC
SKIEGO (2002). Zastosowanie kategorie
zagrożeń: EX  Wymarłe, CR  Krytycznie zagrożone, EN 
Zagrożone, VU  Narażone, NT  Bliskie zagrożenia, LC 
Najmniejszej troski, DD  Dane niepełne. Informacja ta podana
została przy gatunkach i przy tych rodzajach, z których wszystkie
gatunki umieszczone zostały na  Czerwonej liście zwierząt
zagrożonych
ZASTOSOWANIE LISTY TAKSONÓW
Przy zastosowaniu listy operacyjnej taksonów należy uwzględnić poniższe uwagi:
" Jeśli w obrębie grupy systematycznej poziom oznaczeń został podany różnie
(np. rodzina, rodzaj, gatunek) takson powinien być oznaczony zasadniczo do
najniższego z podanych poziomów. Odstępstwo od tej reguły, czyli
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 9
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
identyfikacja do wyższego poziomu systematycznego jest dopuszczalna
wtedy, jeżeli oznaczenie do poziomu gatunku jest niemożliwe  np. organizm
jest uszkodzony, niekompletny lub stadium rozwojowe jest zbyt niskie (w
kluczu zostanie dokładnie określone kiedy mamy do czynienia ze stadiami
młodocianymi w obrębie każdej z grup).
" Jeśli badany osobnik jest niekompletny (uszkodzony) do tego stopnia, że
nawet przyporządkowanie go do wyższego poziomu systematycznego jest
niemożliwe, nie należy dokonywać identyfikacji.
" Jeśli w próbach przypadkowo znajda się osobniki dorosłe (poza
hololimnicznymi gatunkami), puste domki (Trichoptera), muszle (Mollusca) lub
wylinki (exuvia) nie muszą zostać oznaczone. W przypadku poczwarek
podaje się tylko ich przynależność systematyczną wyższej rangi. Wyjątek
stanowią tutaj jedynie stosunkowo łatwe do identyfikacji poczwarki
Blepharoceridae i Simuliidae (Diptera)
" Opracowywany  Klucz do o oznaczania makrobezkręgowców bentosowych na
potrzeby oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w Polsce 
przygotowany zostanie tak aby możliwe było oznaczenie do wymaganego
poziomu  jednak w razie wątpliwości należy sięgnąć do zalecanej literatury
do identyfikacji poszczególnych grup taksonomicznych.
" Dla określenia wyższego poziomu taksonomicznego nie została podana
osobna literatura  jednak w  Kluczu do oznaczania makrobezkręgowców
bentosowych na potrzeby oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych
w Polsce znajdzie się graficzny klucz pozwalający na określenie do jednostek
wyższego rzędu wszystkich organizmów wodnych spotykanych w Polsce, z
wyróżnieniem tych grup, które zaliczamy do makrozoobentosu.
" Jeśli przy opracowywaniu materiału wychodzi się poza zalecany poziom
taksonomiczny  można ta informację podać, jednak w dalszej obróbce
materiału oceny te zostaną automatycznie przekształcone na poziom zalecany
w liście operacyjnej taksonów
" Informacje o stanowisku dacie poboru próby są często bardzo pomocne przy
właściwej identyfikacji organizmów, niosą one bowiem dodatkowe informacje
(które łatwo można zweryfikować z danymi literaturowymi) dotyczące ekologii,
fenologii i rozprzestrzenienia w Polsce organizmów wodnych
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 10
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
KOMENTARZE DO LISTY TAKSONOMICZNEJ
W opracowanej liście operacyjnej taksonów grupą dominująca są owady
wodne. Większość z nich, poza chrząszczami i pluskwiakam,i występuje w
środowisku wodnym tylko w postaci larwalnej. Dlatego informacje przedstawione w
liście dotyczą przede wszystkim larw. Przy oznaczaniu materiału larwalnego należy
zwracać uwagę na to, że młodszych stadiów larwalnych często nie można oznaczyć
do niższych poziomów taksonomicznych. W  Kluczu do oznaczania
makrobezkręgowców bentosowych na potrzeby oceny stanu ekologicznego wód
powierzchniowych w Polsce  będą sprecyzowane cechy pozwalające na określenie
stadium rozwojowego larw, co jednocześnie da informację o wymaganym poziomie
identyfikacji. Często jednak cechy diagnostyczne nie są podawane w kluczach do
oznaczania w sposób bardzo precyzyjny, w przypadku wątpliwości (niezgodność z
cechami określającymi gatunek) należy podać najbliższą wyższą jednostkę
systematyczna - pozwoli to uniknąć błędów.
Oprócz owadów wodnych duże znaczeni nadano również mięczakom i
skorupiakom. W obu tych grupach podobnie jak u larw owadów wodnych jasne cechy
identyfikacyjne można podać jedynie dla form dużych (dorosłych), dlatego mając do
czynienia z formami młodocianymi lub brakiem możliwości jednoznacznego
określenia gatunku (zmienność osobnicza, brak doświadczenia osoby opracowującej
materiał) należy podać wyższy poziom taksonomiczny.
Poniżej przedstawione zostały uwagi do wszystkich grup uwzględnionych w
liście operacyjnej taksonów, zawierające informację o z
ródłach, na podstawie których
przyjęto nazewnictwo w obrębie poszczególnych jednostek systematycznych oraz
wykaz opracowań zalecanych do identyfikacji.
Z listy operacyjnej wyłączono dwie grupy zwierzęce zaliczane do makrofauny:
wolnożyjące nicienie (Nematoda), których identyfikacja jest bardzo skomplikowana
oraz wstężnice (Nemertini) grupę zwierząt morskich, z których kilka gatunków
zamieszkuje wody słodkie  w Polsce stwierdzono dwa gatunki ( w Jeziorze Harsz i
w podgrzanych Jeziorach Konińskich).
A

CZNIE LISTA OPERACYJNA OBEJMUJE 579 TAKSONÓW.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 11
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
PIŚMIENNICTWO
BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E., PILIPIUK I., SKIBIC
SKA E. (red.), 2004. Fauna Polski.
Charakterystyka i wykaz gatunków. Tom I. Muzeum i Instytut Zoologii PAN,
Warszawa, 509 str.
GA
OWACIC
SKI Z.(red.), 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w
Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, 155 str.
RAZOWSKI J. (red.)., 1990. Wykaz zwierząt Polski. Tom I. Wydawnictwo Polskiej
Akademii Nauk, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków, 158 str.
RAZOWSKI J. (red.), 1991a. Wykaz zwierząt Polski. Tom II. Wydawnictwo Polskiej
Akademii Nauk, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków, 342 str.
RAZOWSKI J. (red.), 1991b. Wykaz zwierząt Polski. Tom III. Krakowskie Wydawnictwo
Zoologiczne, raków, 217 str.
RAZOWSKI J. (red.), 1997a. Wykaz zwierząt Polski. Tom IV. Wydawnictwo Instytutu
Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Karków, 303 str.
RAZOWSKI J. (red.), 1997b. Wykaz zwierząt Polski. Tom V. Wydawnictwo Instytutu
Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Karków, 260 str.
PORIFERA - G
BKI
SPONGILIDAE - NADECZNIKOWATE
NOMENKLATURA: KONOPACKA (1997)
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
Grupa bezkręgowców wodnych, związana głównie z wodami morskimi, w
wodach śródlądowych reprezentowana przez nieliczne gatunki z rodziny Spongillidae
(nadecznikowate). W Polsce stwierdzono występowanie 7 gatunków spotykanych w
wodach słodkich i słonawych. Związane z różnego typami wód zarówno płynących
jak i stojących. Uznawane za organizmy charakterystyczne dla wód czystych.
Związane są z wodami żyznymi o dużej ilości zawiesiny, którą odżywiają się filtrując
wodę. Identyfikacja wymaga wykonywania preparatów mikroskopowych, z tego też
na potrzeby monitoringu stanu ekologicznego wód należy jedynie odnotować
obecność tej grupy organizmów. Na polskiej  Czerwonej liście gatunków
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 12
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
zagrożonych znajdują się trzy rzadkie gatunki: Trochospongilla horrida,
Heteromeyenia baileyi i H. stepanowii (KONOPACKA 1992).
PIŚMIENNICTWO:
Konopacka A., 1992. Porifera  Gąbki. [w:] Głowaciński Z. (red.), Czerwona lista zwierząt
ginących i zagrożonych w Polsce. Zakład Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych
PAN, Kraków: 25-29.
Konopacka A., 1997. Porifera  Gąbki. [w:] Razowski J. (red.), Wykaz zwierząt Polski, Tom
IV, Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Kraków: 7-9.
CNIDARIA  PARZYDEA
KOWCE
HYDROZOA - STUA
BIOPA
AWY
NOMENKLATURA: ŻMUDZIC
SKI (1997)
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
Bezkręgowce związane głównie z wodami morskimi, nieliczne gatunki
spotykane w wodach śródlądowych. W Polsce rozmieszczenie tej grupy zwierząt i
wymagania ekologiczne słabo rozpoznane. W wodach słodkich i słonawych
odnotowano występowanie 9 gatunków (ŻMUDZIC
SKI 1997). Ze względu trudności w
identyfikacji utrwalonego materiały należy odnotować jedynie obecność tej grupy
organizmów w analizowanym materiale.
PIŚMIENNICTWO:
ŻMUDZIC
SKI L., 1997. Cnidaria  Parzydełkowce. [w:] RAZOWSKI J. (red.), Wykaz zwierząt
Polski, Tom IV, Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Kraków: 10-13.
PLATYHELMINTHES  PA
AZIC
CE
TURBELLARIA - WIRKI
NOMENKLATURA: GIEYSZTOR (1952); REYNOLDSON & YOUNG (2000);
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 13
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
Wolnożyjące płazińce spotykane w różnych typach wód. Grupa (chociaż
wydaje się istotna w ocenie stanu ekologicznego wód) została włączona do listy
taksonów operacyjnych tylko w randze wyższej jednostki systematycznej. Powody
takiego stanu rzeczy są dwa. Po pierwsze stan poznania wirków na terenie Polski
jest niezadowalający  nie jest obecnie jasne ile występuje w naszym kraju gatunków
ani jakie są ich wymagania siedliskowe. Drugim powodem włączenia wirków na
wysokim poziomie są trudności w oznaczaniu materiału utrwalonego (GIEYSZTOR
1952). Analizując materiał biologiczny należy odnotować jedynie fakt występowania
wirków w próbach. W operacyjnej liście taksonów umieszczono kilka gatunków, które
łatwo można określić przyżyciowo. Identyfikację do poziomu gatunkowego należy
traktować jako informacje dodatkową.
PIŚMIENNICTWO:
REYNOLDSON T. B., YOUNG J. O., 2000. A Key to the Freshwater Triclads of britan and Irland
with Notes on Their cology. Reshwater Biological Association, Scientific Publication,
58: 72 str.
GIEYSZTOR M., 1952. Wirki. Popularne Monografie Zoologiczne, 3, PWN, Warszawa,72 str.
NEMATOMORPHA  NITNIKOWCE
NOMENKLATURA: SCHMIDT-RHESA (1997)
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
Niewielka grupa zwierząt - pasożyty owadów (stadia larwalne). Dorosłe
wolnożyjące spotykane w wodach bieżących. W Polsce według różnych z
ródeł od 1
do kilkunastu gatunków. Identyfikacja trudna. Na potrzeby listy operacyjnej taksonów
uwzględnione na rodziny Gordiidae.
PIŚMIENNICTWO:
SCHMIDT-RHESA A. 1997. Nematomorpha. Su�wasserfauna von Mitteleuropa, 4/4., Gustav
fisher Vrlg.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 14
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
MOLLUSCA  MI
CZAKI
Reprezentowane są w wodach śródlądowych Polski przez dwie gromady:
Małże (Bivalvia  34 gatunki ) i ślimaki (Gastropoda  54 gatunki).
BIVALVIA  MAA
ŻE
NOMENKLATURA: FALKNER, BANK & PROSCHWITZ (2001); BANK, BOUCHET, FALKNER,
GITTENBERGER, HAUSDORF, PROSCHWITZ & RIPKEN (2001)
opracowanie: Andrzej Piechocki, Uniwersytet A
ódzki
W naszych wodach słodkich występują małże z następujących rodzin:
Corbiculiidae (2 gatunki), Sphaeriidae (23), Dreissenidae (1), Unionidae (7),
Margaritiferidae ? [1 gatunek - skójka perłorodna (Margaritifera margaritifera)  która
jednak prawdopodobnie wymarła na przełomie XIX i XX w.]. Małże z rodziny
Corbiculidae  Corbicula fluminea i C. fluminalis są gatunkami inwazyjnymi
pochodzenia azjatyckiego, które obecnie rozprzestrzenione są prawie na całym
świecie. W Polsce pojawiły się w dolnej Odrze, prawdopodobnie około roku 2000.
Gatunki ciepłolubne, łatwo rozpoznawalne, mogą dowodzić termicznego
zanieczyszczenia wód.
Spośród Sphaeriidae tylko małże z rodzajów Musculium (1 gatunek) i Sphaerium
(3 gatunki) są łatwe do oznaczenia po budowie muszli. Groszkówki (Pisidium)
reprezentowane przez 19 gatunków są trudne do identyfikacji ze względu na
wzajemne podobieństwo, drobne wymiary (długość 2-5 mm) i ogromną zmienność. Z
tego powodu  biorąc pod uwagę możliwość pomyłek  groszkówki będą w kluczu
traktowane zbiorczo pod nazwą Pisidium sp. Wyjątkiem jest jedynie Pisidium
amnicum wyróżniające się dużymi wymiarami  do ok. 1 cm.
Jedyny przedstawiciel Dreisseniidae - racicznica zmienna (Dreissena polymorpha)
- oraz małże skójkowate (Unionidae  7 gatunków) są łatwe do określenia po
cechach budowy muszli i wszystkie będą uwzględnione w opracowaniu. Należy
podkreślić, że Unionidae są bardzo dobrymi wskaz
nikami warunków
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 15
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
środowiskowych. Unio crassus żyje tylko w czystych wodach bieżących,
Pseudanodonta complanata w nie zanieczyszczonych jeziorach i rzekach, natomiast
Anodonta anatina, A, cygnea, Unio pictorum i U. tumidus są typowe dla wód żyznych.
Małż chiński (Sinanodonta woodiana) występuje w wodach podgrzanych. W
opracowaniu uwzględnione zostaną małże występujące w wodach Bałtyku, które
można spotkać również w wodach słonawych (estuaria, zalewy).
Dwadzieścia gatunków w różnych kategoriach umieszczono na polskiej
 Czerwonej liście gatunków zagrożonych (DYDUCH-FALNIOWSKA & ZAJ
C 2002).
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
GL�ER P., MEIER-BROOK C. 2003. S�sswassermollusken. Deutscher Jugendbund f�r
Naturbeobachtung, 13. neubearbeitete Auflage, Hamburg, 134 str.
KILLEEN I., ALDRIDGE D., OLIVER G. 2004. Freshwater bivalves of Britain and Ireland. FSC
Publications, Montford Bridge, 114 str.
PIECHOCKI A., DYDUCH-FALNIOWSKA A. 1993. Mięczaki (Mollusca), małże (Bivalvia). Fauna
słodkowodna Polski, z. 7 A., Wydawnictwo Naukowe PWN, 202 str.
PIŚMIENNICTWO:
BANK R. A., BOUCHET PH., FALKNER G., GITTENBERGER E., HAUSDORF B., PROSCHWITZ T. VON
& RIPKEN TH. E. J., 2001. Supraspecific classification of European non-marine
Mollusca (CLECOM Sections I+II), Heldia, 4 (1/2): 77- 129.
DYDUCH-FALNIOWSKA A., ZAJ
C K., 2002. Bivalvia. Małże. [w:] GA
OWACIC
SKI Z. (red),
Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce, Instytut Ochrony
Przyrody PAN, Kraków: 23-26.
FALKNER G., BANK R. A. & PROSCHWITZ T. VON, 2001. Check-list of the non-marine Molluscan
Species-group taxa of tthe States of Northen, Atlantic and Central Europe (CLECOM
I), Heldia, 4 (1/2): 1-76.
GASTROPODA  ŚLIMAKI
NOMENKLATURA: FALKNER, BANK & PROSCHWITZ (2001); BANK, BOUCHET, FALKNER,
GITTENBERGER, HAUSDORF, PROSCHWITZ & RIPKEN (2001)
opracowanie: Andrzej Piechocki, Uniwersytet A
ódzki
Znaczna część gatunków może być z powodzeniem wykorzystana w bioindykacji.
I tak np. przedstawiciele rodzaju Bythinella (w Polsce 5 gatunków) żyją w czystych i
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 16
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
zimnych wodach z
ródlanych w Karpatach, Sudetach i w Jurze Krakowsko-
Wieluńskiej. Obecność zatoczka Gyraulus riparius, związanego z torfowiskami,
dowodzi zakwaszenia wód, a występowanie dwóch innych przedstawicieli
zatoczkowatych - Planorbis planorbis i P. carinatus jest charakterystyczne
odpowiednio dla środowisk bagiennych i litoralu jeziornego.
W kluczu zostaną uwzględnione wszystkie rodziny Gastropoda występujące w
Polsce, jednak oznaczenie części ślimaków będzie możliwe tylko do poziomu
rodzajowego. Jest to spowodowane niemożnością prawidłowej identyfikacji wyłącznie
na podstawie budowy muszli. Dotyczy to rodzajów Bythinella (rodzina Hydrobiidae),
Catascopia i Stagnicola (Lymnaeidae) oraz Anisus i Gyraulus (Planorbidae). We
wszystkich wskazanych przypadkach, przy oznaczaniu bierze się pod uwagę cechy
budowy anatomicznej układu rozrodczego, co wymaga dużej wiedzy specjalistycznej,
umiejętności preparowania drobnych obiektów (1-5 mm) i korzystania z trudno
dostępnej literatury. Gatunki zaliczane do wskazanych rodzajów mają na ogół bardzo
podobne wymagania ekologiczne, dzięki czemu ustalenie nazwy rodzajowej
ślimaków będzie wystarczające dla odtworzenie warunków środowiskowych, w
których one żyją. Przykładem mogą być błotniarki (Lymnaeidae) z rodzaju Stagnicola
występujące w zbiornikach zeutrofizowanych, albo zatoczki z rodzaju Anisus
spotykane przede wszystkim w okresowych kałużach i młakach.
Młode osobniki Gastropoda są na ogół dobrze rozpoznawalne i można je
oznaczyć do gatunku. Należy jednak zachęcić osoby zainteresowane do zbierania na
określonych stanowiskach większych serii okazów i pustych muszli. Materiały takie
mogą być bardzo przydatne przy rozwiązaniu problemów związanych z identyfikację
osobników młodocianych.
Próby ślimaków i małży należy konserwować w 75 % alkoholu etylowym. Zupełnie
nie nadaje się do tego formalina, ponieważ w jej roztworze powstaje kwas
mrówkowy, który w krótkim czasie rozpuszcza wapienne muszle.
Na polskiej  Czerwonej liście gatunków zagrożonych umieszczono 34 gatunki
ślimaków wodnych (PIECHOCKI 2002).
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
GL�ER P. 2002. Die S�sswassergastropoden Nord- und Mitteleuropas. Die Tierwelt
Deutschlands, 73 Teil, ConchBooks, Hackenheim, 327 str.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 17
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
GL�ER P., MEIER-BROOK C. 2003. S�sswassermollusken. Deutscher Jugendbund f�r
Naturbeobachtung, 13. neubearbeitete Auflage, Hamburg, 134 str.
PIECHOCKI A. 1979. Mięczaki (Mollusca), ślimaki (Gastropoda). Fauna słodkowodna Polski, z.
7., PWN, Warszawa-Poznań, 187 str.
PIŚMIENNICTWO:
BANK R. A., BOUCHET PH., FALKNER G., GITTENBERGER E., HAUSDORF B., PROSCHWITZ T. VON
& RIPKEN TH. E. J., 2001. Supraspecific classification of European non-marine
Mollusca (CLECOM Sections I+II), Heldia, 4 (1/2): 77- 129.
FALKNER G., BANK R. A. & PROSCHWITZ T. VON, 2001. Check-list of the non-marine Molluscan
Species-group taxa of tthe States of Northen, Atlantic and Central Europe (CLECOM
I), Heldia, 4 (1/2): 1-76.
PIECHOCKI A., 2002. Gastropoda aquatica. Ślimaki wodne. [w:] GA
OWACIC
SKI Z. (red),
Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce, Instytut Ochrony
Przyrody PAN, Kraków: 34-37.
ANNELIDA  PIERŚCIENICE
POLYCHAETA  WIELOSZCZETY
NOMENKLATURA: ŻMUDZIC
SKI (1997)
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
Wieloszczety są najbogatszą w gatunki gromadą głównie morskich pierścienic
 opisanych około 12 000 gatunków. W wodach słodkich występują nieliczne gatunki.
Z Polski podawane jedynie dwa: glebowy (Hrabeiella periglandulata PI%7ńL &
CHALUPSKŻ, 1984) i znany z jaskiń Troglochaetus beranecki DELACHAUX, 1922
(PILIPIUK 2004). W Bałtyku stwierdzono występowanie 36 gatunków, z których
niektóre mogą być spotykane w estuariach i zalewach przybałtyckich (ŻMUDZIC
SKI
1997). W liście operacyjnej taksonów uwzględnione na poziomie gromady
(Polychaeta) z wyróżnieniem dwóch taksonów: Marenzelleria viridis (VERRILL, 1873)
i Nereidae.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
HARTMANN-SCHR�DER, G. 1996. Annelida, Borstenw�rmer, Polychaeta. Die Tierwelt
Deutschlands und der angrenzenden Meeresteile nach ihren Merkmalen und ihrer
Lebenweise, 58, Gostav Fischer Verlag, Jena, 648 str.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 18
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
PIŚMIENNICTWO:
PILIPIUK I. 2004. Wieloszczety (Polychaeta). [W:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E., PILIPIUK I,
SKIBIC
SKA E. (RED.), Fauna Polski  charakterystyka i wykaz gatunków. Muzeum i
Instytut Zoologii PAN, WARSZAWA, 1: 18.
ŻMUDZIC
SKI L. 1997. Polychaeta  Wieloszczety. [W:] RAZOWSKI J. (RED.), Wykaz zwierząt
Polski, Tom IV, Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, KRAKÓW: 125-128.
OLIGOCHAETA  SK
POSZCZETY
NOMENKLATURA: KAHL (2004)
opracowanie: Aleksandra Jabłońska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce znanych jest 216 gatunków wodnych i lądowych skąposzczetów
(KAHL 2004). Gatunki wodne występują we wszelkich typach zbiorników, na różnego
rodzaju podłożu. Spotyka się je na powierzchni i wewnątrz osadów dennych oraz
wśród roślin i na przedmiotach zanurzonych w wodzie. Zwierzęta te mają bardzo
duże znaczenie dla ekosystemów, w których występują - przyspieszają rozkład
i mineralizację szczątków organicznych, a także penetrują osady denne uwalniając z
dna pierwiastki biogenne, poprawiając strukturę podłoża i powodując lepsze jego
napowietrzenie. Znane są skąposzczety zasiedlające zanieczyszczone zbiorniki
wodne ale także wody czyste i bardzo czyste.
Najkorzystniejsze i najpewniejsze jest oznaczanie żywych okazów
skąposzczetów. Jeśli natomiast materiał musi zostać utrwalony, próby zawierające
Oligochaeta powinny być wstępnie traktowane 4% roztworem formaldehydu, a
następnie, po upływie kilku godzin i przepłukaniu wodą destylowaną umieszczane w
75% roztworze alkoholu etylowego. Dłuższe przetrzymywanie zwierząt w formalinie
oraz niższe stężenie zastosowanego etanolu prowadzą do uszkodzenia materiału.
Oznaczanie poszczególnych gatunków Oligochaeta jest trudne i pracochłonne
i musi być wykonywane przy użyciu sprzętu optycznego, najlepiej mikroskopu.
Główną przyczyną są niewielkie rozmiary tych bezkręgowców (od kilku mm do kilku
cm), ale także małe różnice między cechami taksonomicznymi wyróżniającymi
poszczególne gatunki, którymi są elementy budowy wewnętrznej oraz szczeciny. Z
tego powodu w liście operacyjnej taksonów uwzględniono tylko te gatunki, których
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 19
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
oznaczenie nie wymaga specjalistycznych umiejętności. Natomiast identyfikację
pozostałych skąposzczetów ustalono na poziomie rodziny, a nawet gromady.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
BRINKHURST R.O. 1971. A guide for identification of British aquatic Oligochaeta. Freshwater
Biological Association. Scientific Publication 22. 55 str.
BRINKHURST R. O., JAMIESON B. M. G. 1971: Aquatic Oligochaeta of the World. Oliver & Boyd,
Edinburgh.

EKANOVSKAJA O. V. 1962: Vodnye maloa
%0ńetinkovye %0ńervi fauny SSSR. Opred. fauny SSSR,
Moskwa  Leningrad.
KASPRZAK K. 1981. Skąposzczety wodne I. Klucze do oznaczania bezkręgowców Polski Tom
4. PWN, Warszawa.
TIMM T. 1999. A guide to the Estonian Annelida. Estonian Academy Publishers. Tallin. 208
str.
TIMM T., VELDHUIJZEN VAN ZANTEN H.H. 2002. Freshwater Oligochaeta of North West
Europe. World Biodiversity Database CD-ROM Series. UNESCO- Publishing.
PIŚMIENNICTWO:
KAHL K. 2004. Skąposzczety (Oligochaeta). [w:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E., PILIPIUK I.,
SKIBIC
SKA E. (red.): Fauna Polski  charakterystyka i wykaz gatunków, Muzeum i
Instytut Zoologii PAN, Warszawa, 1: 9-17
HIRUDINEA  PIJAWKI
NOMENKLATURA: JAŻDŻEWSKA (2004)
opracowanie: Jolanta Wiedeńska, Uniwersytet A
ódzki
W faunie Polski do tej pory stwierdzono występowanie 44 gatunków. Żyją w
wodach słodkich różnych typów. Oznaczanie niektórych gatunków bardzo łatwe,
innych bardzo trudne, dla niespecjalisty nawet niemożliwe. W języku polskim jest
tylko jeden klucz do oznaczania (PAWA
OWSKI 1936), dobry, ale przestarzały pod
względem nomenklatury systematycznej.
W rodzinie Erpobdellidae trudne lub niemożliwe do oznaczenia osobniki
młode. W rodzinach Glossiphoniidae i Piscicolidae uwzględniono tylko gatunki łatwe
do zidentyfikowania dla niespecjalisty.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 20
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
Na polskiej  Czerwonej liście gatunków zagrożonych umieszczono 12
gatunków pijawek (JAŻDŻEWSKA & WIEDEC
SKA 2002).
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NESEMAN H., NEUBERT E. 1999. Anelida, Clitellata: Branchiobdellida, Acanthobdellea,
Hirudinea. Suswasserfauna von Mitteleuropa, Bd. 6/2, Spectrum Akad. Vrlg,
Heidelberg, Berlin, 178 str.
PAWA
OWSKI L. K. 1936. Pijawki (Hirudinea). Fauna Słodkowodna Polski. Zeszyt 26.
Warszawa, 176 str.
PIŚMIENNICTWO:
JAŻDŻEWSKA T. 2004. Pijawki (Hirudinea). [w:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E., PILIPIUK I.,
SKIBIC
SKA E. (red.): Fauna Polski  charakterystyka i wykaz gatunków, Muzeum i
Instytut Zoologii PAN, Warszawa, 1: 4-9.
JAŻDŻEWSKA T., WIEDEC
SKA J., 2002. Hirudinea. Pijawki. [w:] GA
OWACIC
SKI Z. (red),
Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce, Instytut Ochrony
Przyrody PAN, Kraków: 144-145.
CRUSTACEA - SKORUPIAKI
NOMENKLATURA: JAŻDŻEWSKI & KONOPACKA (1995); KONOPACKA (2004)
opracowanie: Krzysztof Jażdżewski, Michał Grabowski, Uniwersytet A
ódzki
Skorupiaki to organizmy z typu stawonogów zamieszkujące różne typy wód
słodkich, słonawych i słonych. W Polsce do tej pory zanotowano obecność ok. 600
gatunków. Większość z nich to organizmy drobne lub bardzo drobne o wielkości kilku
milimetrów (np. Cladocera, Copepoda, Ostracoda), prowadzące planktonowy lub
bentosowy tryb życia. Stosunkowo nieliczne są średnich (np. Isopoda, Amphipoda)
lub dużych (Decapoda) rozmiarów. Poza nielicznymi przypadkami (kraby, krewetki,
raki, ośliczka) skorupiaki są trudne do oznaczania, a dla niespecjalistów często wręcz
niemożliwe jeśli chodzi o oznaczenie do gatunku. Sytuację pogarsza również brak
nowoczesnych kluczy do wielu grup w języku polskim. Dlatego też w proponowanym
opracowaniu klucze do poziomu gatunkowego zostaną zbudowane jedynie dla
krabów i raków z rzędu Decapoda oraz dość łatwych do oznaczenia Mysidacea.
Pozostałe grupy, ze względu na mniejsze rozmiary, podobną budowę (różnice
między gatunkami np. jedynie w detalach uzbrojenia odnóży, narządów gębowych
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 21
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
lub czułków) a także dużą zmienność wewnątrzgatunkową, niespecjalista może
oznaczyć jedynie do poziomu rodzaju. Wyjątkiem są tu rodzaje reprezentowane w
Polsce przez pojedyncze gatunki jak np. Asellus, Pontogammarus, Obesogammarus,
Pallasiola, lub też gatunki wyraz
nie odmienne od innych z tego samego rodzaju, np.
Gammarus roeselii. W opracowaniu uwzględniono również kilka grup skorupiaków
związanych z wodami okresowymi (Anostraca, Diplostraca i Notostraca), które
przypadkowo mogą znalez
ć się w próbach bentosowych. Do listy włączono także
rodzaj Argulus (czasowy pasożyt ryb) z grupy Branchiura, reprezentowany w Polsce
przez 3 gatunki, który podobnie jak wyżej wspomniane grupy może być odnaleziony
w pobranym do badań materiale.
Wiele skorupiaków występuje jedynie w wodach o określonych
właściwościach, dzięki czemu mogą służyć jako organizmy bioindykatorowe. Np.
obecność krewetek z rodziny Palaemonidae, Crangonidae lub kraba
Rhithropanopeus harrisii wskazuje na wpływy wody morskiej, również w wodzie o
podwyższonym stężeniu jonów (np. na skutek zanieczyszczeń przemysłowych) i
znacznym stopniu eutrofizacji żyją chętnie inwazyjne obunogi z rodziny
Pontogammaridae i rodzajów Chaetogammarus oraz Chelicorophium, z kolei
zdecydowana większość obunogów z rodzaju Gammarus oraz wszystkie studniczki
(Niphargus) preferują wody czyste i dobrze natlenione. Wskaz
nikami czystości wód
mogą być też rodzime raki (Astacus astacus, Pontastacus leptodactylus), podczas
gdy rak amerykański (Orconectes limosus) nie jest wymagający jeśli chodzi o
siedliska. Ośliczki (Asellus aquaticus) żyją głównie w wodach eutroficznych z dużą
ilością rozkładających się szczątków roślinnych. Ważna z punktu widzenia ochrony i
monitorowania stanu bioróżnorodności jest możliwość rozpoznawania gatunków
obcych, inwazyjnych, które w ostatnich latach kolonizują zwłaszcza duże rzeki oraz
jeziora w Europie.
Na polskiej  Czerwonej liście zwierząt zagrożonych umieszczono 18
gatunków skorupiaków z grupy Malcostraca (pancerzowce) (Jażdżewski 2002).
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
EGGERS T.O., MARTENS A., 2001. A key to the freshwater Amphipoda (Custacea) of
Germany. Lauterbornia 42: 1-70.
EGGERS T.O., MARTENS A., 2004. Additions and corrections to  A key to the freshwater
Amphipoda (Custacea) of Germany . Lauterbornia 50: 1-13.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 22
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
KONOPACKA A., 2004. Inwazyjne skorupiaki obunogie (Crustacea, Amphipoda) w wodach
Polski. Przegląd Zoologiczny 48: 141-162
KONOPACKA A., JAŻDŻEWSKI K., 2002. Obesogammarus crassus (G.O. Sars, 1894)  one
more Ponto-Caspian gammarid species in Polish waters. Fragmenta Faunistica 45: 19-
26.
JAŻDŻEWSKI K., 1975. Morfologia, taksonomia i występowanie w Polsce kiełży z rodzajów
Gammarus Fabr. i Chaetogammarus Mart. (Crustacea, Amphipoda). Acta Universitatis
Lodzensis, A
ódz
: 1-185.
K�HN J. GOSSELCK F., 1989. Identification key for the Malacostraca of the Baltic Sea.
Mitteilungen aus dem Zoologishen Museum in Berlin 65(1): 3 114.
SOUTY-GROSSET C., HOLDICH D.M., NOEL P.Y., REYNOLDS J.D., HAFFNER P., 2006. Atlas of
Crayfish in Europe. Mus�um national dąHistoire naturelle. Paris.
RYBAK J.I., 2001. Przewodnik do rozpoznawania niektórych bezkręgowych zwierząt
słodkowodnych. PWN, Warszawa
RYBAK J.I., 1996. Przegląd słodkowodnych zwierząt bezkręgowych. Cz. V. Bezkręgowce
bentosowe. Biblioteka Monitoringu Środowiska, PIOŚ, Warszawa
STAC
CZYKOWSKA A., 1986. Zwierzęta bezkręgowe naszych wód. Wyd. Szkolne i Pedagog.,
wyd. 2, Warszawa
PIŚMIENNICTWO:
KONOPACKA A., 2004. Inwazyjne skorupiaki obunogie (Crustacea, Amphipoda) w wodach
Polski. Przegląd Zoologiczny 48: 141-162
JAŻDŻEWSKI K., 2002. Malacostraca Pancerzowce. [w:] GA
OWACIC
SKI Z. (red), Czerwona Lista
Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków:
141-143.
JAŻDZEWSKI K., KONOPACKA A., 1995. Pancerzowce, prócz równonogów lądowych.
Malacostraca prócz Oniscoidea. Katalog fauny Polski, 13, 1. Muzeum i Instytut
Zoologii PAN, Warszawa, 165 str.
CHELICERATA  SZCZ
KOCZUA
KOWCE
NOMENKLATURA: PRÓSZYC
SKI & STAR
GA (1997); BIESIADKA (1997)
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
Stawonogi wybitnie lądowe  nieliczne występują w środowisku wodnym. W
Polsce pospolicie spotykany jest w wodach stojących o bogatej roślinności pająk
topik (Argyroneta aquatica). Dużą grupę stanowią natomiast wodopójki
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 23
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
(Hydrachnidae)  grupa zasiedlające różne typy wód. Reprezentowana jest w Polsce
przez ponad 400 gatunków. Identyfikacja bardzo trudna  wymaga wykonywania
preparatów mikroskopowych.
PIŚMIENNICTWO:
PRÓSZYC
SKI J., STAR
GA W., 1997. Araneae. [W:] RAZOWSKI J. (RED.), Wykaz zwierząt Polski,
Tom IV, Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, KRAKÓW: 175-189.
BIESIADKA E.., 1997. Hydrachnida. [W:] RAZOWSKI J. (RED.), Wykaz zwierząt Polski, Tom IV,
Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, KRAKÓW: 175-189.
INSECTA  OWADY
EPHEMEROPTERA  J
TKI
NOMENKLATURA: BAUERNFEIND & HUMPESCH (2001), HAYBACH & MALZACHER (2003),
SOWA (1990), THOMAS & BELFIORE (2005)
opracowanie: Małgorzata Kłonowska-Olejnik, Uniwersytet Jagielloński
Jętki (Ephemeroptera) to rząd owadów uskrzydlonych (Insecta, Pterygota),
których stadium larwalne żyje w słodkich wodach śródlądowych. Zamieszkują one
różne typy wód słodkich, ale największe zróżnicowanie gatunkowe obserwuje się w
wodach płynących. Z Polski obecnie znanych jest 118 gatunków Ephemeroptera.
Chociaż liczba ta nie jest wielka (podobnie jak liczba ok. 2000 gatunków jętek
wykazanych na świecie), jętki jako grupa są bardzo wrażliwe na rozmaite zaburzenia
środowisk wodnych i bardzo dobrze odzwierciedlają stan ekologiczny cieków. Często
są to zwierzęta wysoce wyspecjalizowane i przywiązane do określonych warunków
siedliskowych i troficznych, a wszelkie zmiany w ekosystemach wodnych powodują w
rezultacie spadek różnorodności i zmiany w strukturze dominacji zespołów
zasiedlających je jętek. Dlatego też są one jedną z głównych grup makrofauny
wodnej wykorzystywanej w rozmaitych metodach biologicznej oceny jakości wód na
całym świecie.
Spośród czynników antropogenicznych wpływających na pogorszenie stanu
środowisk wodnych i mających wpływ na zespoły Ephemeroptera, wymienić należy
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 24
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
zanieczyszczenie wód ściekami różnego rodzaju oraz ich postępującą eutrofizację.
Generalnie jętki żyją w wodach odpowiadających strefie oligo- i � mezosaprobowej,
chociaż coraz częściej obserwuje się gatunki, które zasiedlają wody ą
mezosaprobowe. Istotnym parametrem, wpływającym na zgrupowania jętek jest
zakwaszenie wód. Większość gatunków żyje w wodach, których pH nie spada
poniżej wartości 5-6. Jętki są bardzo wrażliwe na zasolenie wód, pochodzące
zarówno z odprowadzanych ścieków, jak też spływów powierzchniowych ze zlewni.
Zdecydowana większość gatunków ma również wysokie wymagania co do
zawartości tlenu rozpuszczonego w wodzie. Jętki są też przywiązane do określonego
reżimu termicznego cieków, co ma wielkie znaczenie w prawidłowym przebiegu ich
cykli życiowych.
Bardzo ważnym czynnikiem, decydującym o różnorodności zespołów
Ephemeroptera, jest ograniczanie, niszczenie i zanikanie ich naturalnych siedlisk.
Postępująca degradacja terenów wielu zlewni i koryt cieków istotnie ogranicza
możliwości rozwoju w nich wielu gatunków jętek. Za taki stan rzeczy odpowiedzialna
jest min. regulacja hydrotechniczna cieków, obejmująca zarówno regulacje korytowe,
brzeżne, denne, stopnie piętrzące jak i zbiorniki zaporowe. Duży negatywny wpływ
na zmiany siedlisk ma również gospodarka leśna i rolnictwo.
Wymienione powyżej skutki działalności człowieka mają wpływ na to, że aż 53
gatunki jętek Polski (co stanowi 45% fauny Ephemeroptera) znajduje się na
"Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce" (Kłonowska-Olejnik
2002) większość w wysokich kategoriach zagrożeń.
Przedstawiona lista Ephemeroptera proponowana do wykorzystania w celach
monitoringu biologicznego wód w Polsce obejmuje różne poziomy oznaczania, w
zależności od taksonu. W większości przypadków proponuje się oznaczenie do
poziomu rodzaju z wykorzystaniem cech morfologicznych, widocznych przy użyciu
mikroskopu stereoskopowego i bez konieczności preparowania larw. Taki poziom
oznaczenia jest możliwy często tylko w przypadku starszych larw. Stadia juwenilne
powinny wtedy być oznaczane tylko do poziomu rodziny (np. Baetidae, Caenidae,
Ephemerellidae, Heptageniidae, Leptophlebiidae), co da niezafałszowany wynik. Dla
rodziny Heptageniidae, w przypadku rodzajów Ecdyonurus i Rhithrogena, nie zaleca
się oznaczania do grup gatunków w obrębie rodzajów, gdyż oznaczanie takie jest
możliwe tylko w przypadku starszych larw i sporządzania preparatów
mikroskopowych. Dla bardzo wielu taksonów oznaczanie można przeprowadzić do
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 25
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
poziomu gatunku, ponieważ na terenie Polski występuje tylko jeden gatunek z
danego rodzaju (Ameletus inopinatus, Metreletus balcanicus, Ametropus fragilis,
Arthroplea congener, Acentrella sinaica, Centroptilum luteolum, Behningia ulmeri,
Brachycercus harrisella, , Cercobrachys minutus, Eurylophella karelica, Serratella
ignita, Torleya major, Epeorus assimilis, Kageronia fuscogrisea, Choroterpes picteti,
Habroleptoides confusa, Neoephemera maxima, Oligoneurisca borysthenica,
Ephoron virgo, Potamanthus luteus, Palingenia longicauda). Gatunki te są zwykle
rzadkie i zagrożone, a ich występowanie w środowiskach wodnych jest bardzo
ograniczone, tak więc mogą być spotykane w próbach makrofauny wodnej niezbyt
często.
Trzeba zdecydowanie podkreślić, że oznaczanie wszystkich Ephemeroptera
do poziomu gatunku wymaga sporządzania nieraz bardzo skomplikowanych
preparatów mikroskopowych (nierzadko serii preparatów, w przypadku taksonów o
dużej zmienności między i w obrębie populacji) oraz dużego opatrzenia i wprawy w
oznaczaniu i jest, moim zdaniem, praktycznie niewykonalne na obecnym etapie
monitoringu biologicznego wód w Polsce.
Podane w spisie literatury klucze główne umożliwiają w większości
przypadków oznaczanie do proponowanego generalnie dla potrzeb biomonitoringu
poziomu rodzaju. W niektórych z nich zawarte jest czasem stare nazewnictwo, stąd
zaleca się stosowanie nazw systematycznych zawartych w podanych pozycjach
literatury (NOMENKLATURA). W przypadkach trudniejszych taksonów, zamieszczono w
Tabeli pozycje literatury, do których można odwołać się przy oznaczaniu materiału
(literatura uzupełniająca przydatna do oznaczania Ephemeroptera). Nie jest to
kompletna literatura w przypadku większości taksonów, tylko, pozycje najbardziej
istotne.
W zależności od kierunku i tempa rozwoju prac nad monitoringiem
biologicznym z wykorzystaniem makrofauny wodnej w Polsce, w przyszłości można
próbować wprowadzić bardziej szczegółowe oznaczenia (pamiętając, że wymaga to
odpowiedniego sprzętu, czasu i umiejętności prowadzących monitoring).
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
Główne klucze do oznaczania Ephemeroptera
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 26
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
BAUERNFEIND E., HUMPESCH U. H. 2001. Die Eintagsfliegen Zentraleuropas (Insecta:
Ephemeroptera): Bestimmung und �kologie. Verlag des Naturhistorischen Museums
Wien, Wien, 239 str.
ELLIOTT J. M., HUMPESCH U. H., MACAN T. T. 1988. Larvae of British Ephemeroptera: a key
with ecological notes. Freshwater Biological Association, Scientific publications 49,
Ambleside, 145 str.
ENGBLOM E. 1996. Ephemeroptera. Mayflies. In: Nilson A. (ed.), Aquatic Insects of North
Europe. A taxonomic handbook, vol. 1, Apollo Books, Stenstrup: 13-53.
KLUGE N. J. 1997. Order mayflies (Ephemeroptera). In: Tsalolikhin S. J. (ed.), Key to
freshwater invertebrates of Russia and adjacent lands, vol. 13. Arachnids and lower
insects. Zool. Inst. Russ. Acad. Sci., St. Petersburg: 176-220.
LANDA V. 1969. Jepice-Ephemeroptera. Fauna 
SSR, 18, Academia, Praha, 350 str.
STUDEMANN D., LANDOLT P., SARTORI M., HEFTI I., TOMKA I. 1992. Ephemeroptera. Insecta
Helvetica 9, Fribourg, 175 str.
TACHET H., RICHOUX P., BOURNAUD M., USSELIGO-POLATERA P. 2002. Invert�br�s d'eau
douce. Syst�matique, biologie, �cologie. CNRS Editions, Paris, 587 str.
ZELINKA M. 1980. X
�d Jepice-Ephemeroptera. [w:] ROZKO`
NYŻ R. (red.), Kli%0ń vodnich larev
hmyzu, 
eskoslovensk� Akademie V%1łd, Praha: 39-67.
Literatura uzupełniająca przydatna do oznaczania Ephemeroptera
BELFIORE C. 1999. Taxonomic characters and discrimination of species in the genus
Electrogena Zurwerra & Tomka, 1985 (Ephemeroptera, Heptageniidae). [w:] LANDOLT
P., SARTORI M. (red.), Ephemeroptera & Plecoptera: Biology-Ecology-Systematics,
MTL, Fribourg: 427-433.
BOGOESCU C., TABACARU I. 1962. Beitr�ge zur Kenntnis der Untersuchungsmerkmale
zwischen den Gattungen Ecdyonurus und Heptagenia (Ephemeroptera). Beitr.
Entomol., 12(3/4): 273-291.
HAYBACH A. 1999. Beitrag zur Larvaltaxonomie der Ecdyonurus-venosus-Gruppe in
Deutschland. Lauterbornia, 37: 113-150.
HEFTI D., TOMKA I., ZURWERRA A. 1989. Revision of morphological and biochemical
characters of the European species of the Ecdyonurus helveticus-group
(Ephemeroptera, Heptageniidae). Bull. Soc. Entomol. Suisse, 62: 329-344.
JACOB, U. 1993. Zur Systematik und Verbreitung der europ�ischen Ephemerellidae
(Ephemeroptera). Verh. Westd. Entom., Tag 1992: 101-110.
JACOB, U. 2003. Baetis Leach, 1815 sensu stricto or sensu lato. A contribution to the genus
concept based on species groups with identification keys. Lauterbornia, 47: 59-129.
JACOB U., GLAZACZOW A. 1986. Pseudocentroptiloides, a new Baetid genus of Palearctic and
Oriental distribution (Ephemeroptera). Aquatic Insects, 8: 197-206.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 27
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
KLUGE N. J. 1991. Mayflies of the genus Brachycercus (Ephemeroptera, Caenidae) of the
USSR fauna. Vestn. zool., 2: 14-23.
KA
ONOWSKA-OLEJNIK M. 2004A. Ametropus fragilis Albarda, 1878. [w:] GA
OWACIC
SKI Z.,
NOWACKI J. (red.), Polska Czerwona Księga zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony
Przyrody PAN, Kraków: 47-48.
KA
ONOWSKA-OLEJNIK M. 2004b. Oligoneuriella pallida (Hagen, 1855). [w:] GA
OWACIC
SKI Z.,
NOWACKI J. (red.), Polska Czerwona Księga zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony
Przyrody PAN, Kraków: 48-49.
KA
ONOWSKA-OLEJNIK M. 2004C. Behningia ulmeri Lestage, 1929. [w:] GA
OWACIC
SKI Z.,
NOWACKI J. (red.), Polska Czerwona Księga zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony
Przyrody PAN, Kraków: 49-51.
KA
ONOWSKA-OLEJNIK M. 2004D. Palingenia longicauda (Olivier, 1791). [w:] GA
OWACIC
SKI Z.,
NOWACKI J. (red.), Polska Czerwona Księga zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony
Przyrody PAN, Kraków: 51-52.
M�LLER-LIEBENAU, I. 1969. Revision der europ�ischen Arten der Gattung Baetis Leach, 1815
(Insecta, Ephemeroptera). Gew�sser und Abw�sser 48/49, 214 str.
MALZACHER P. 1984. Die europ�ischen Arten der Gattung Caenis Stephens (Insecta:
Ephemeroptera). Stuttgarter Beitr. Naturk. Ser A., 373, 48 str.
SARTORI M., JACOB U. 1986. R�vision taxonomique du genre Habroleptoides Schonemund,
1929 (Ephemeroptera, Leptophlebiidae). II. A propos du statut de Habroleptoides
modesta (Hagen, 1864). Revue suisse Zool., 93 (3): 683-691.
SOLD�N T. 1986. A revision of the Caenidae with ocellar tubercles in the nymphal stage
(Ephemeroptera). Acta Univ. Carolinae-Biologica, 5-6: 289-362.
SOLD�N T., LANDA V. 1999. A key to the Central European species of the genus Rhithrogena
(Ephemeroptera: Heptageniidae). Klapalekiana, 35: 25-37.
THOMAS A., MARIE V., BRULIN M. 1999. Correction ą la Faune des Eph�mŁres d'Europe
occidentale: 2. Epeorus assimilis Eaton, 1885 est une espŁce valide, distincte d'E.
sylvicolus (Pictet, 1865) (Ephemeroptera, Heptageniidae). Ephemera, 1(2): 85-91.
PIŚMIENNICTWO:
BAUERNFEIND E., HUMPESCH U. H. 2001. Die Eintagsfliegen Zentraleuropas (Insecta:
Ephemeroptera): Bestimmung und �kologie. Verlag des Naturhistorischen Museums
Wien, Wien, 239 str.
HAYBACH A., MALZACHER P. 2003. Verzeichnis der Eintagsfliegen (Ephemeroptera)
Deutschlands (2. aktualisierte Fassung: Stand November 2003). Entomofauna
Germanica, 6: 33-46.
SOWA R. 1990. Ephemeroptera-jętki. [w:] RAZOWSKI J. (red.), Wykaz zwierząt Polski, Tom 1,
Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław-Kraków: 33-38
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 28
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
KA
ONOWSKA-OLEJNIK M. 2002. Ephemeroptera Jętki. [w:] GA
OWACIC
SKI Z. (red.), Czerwona
lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN,
Kraków: 128-132
THOMAS A., BELFIORE C. 2005. Fauna Europaea: Ephemeroptera. Fauna Europaea version
1.2, http://www.faunaeur.org
PLECOPTERA  WIDELNICE
NOMENKLATURA: FIAA
KOWSKI & KITTEL (2002)
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
Widelnice (Plecoptera) to niewielka grupa owadów (na świecie znanych jest
ok. 2000 gatunków) związana przede wszystkim z wodami płynącymi, w których
przechodzą rozwój ich larwy. W Polsce wykazano występowanie 112 gatunków
widelnic, przy czym największe zróżnicowanie obserwuje się w wodach górskich i
podgórskich (FIAA
KOWSKI 1990; FIAA
KOWSKI I KITTEL 2002). W płynących wodach
nizinnych odnotowano występowanie jedynie około 20 gatunków.
Widelnice podobnie jak jętki są grupą owadów bardzo wrażliwą na różne typy
przekształceń środowiska wodnego. Nawet niewielkie zmiany termiki, natlenienia lub
chemizmu wód wywołują ubożenie zespołów Plecoptera w rzekach. Wysokie
wymagania większości gatunków powodują, że larwy widelnic są bardzo dobrym
wskaz
nikiem stanu ekologicznego wód w różnych systemach monitoringu środowisk
rzecznych.
Niestety larwy widelnic są owadmi trudnymi do identyfikacji - w większości
przypadków pewne oznaczenie możliwe jest jedynie do poziomu rodzaju. Stąd w
liście operacyjnej taksonów za podstawowy przyjęto właśnie taki poziom.
Dodatkowym utrudnieniem jest fakt, że możliwość pewnej identyfikacji możliwa jest
dla najstarszych stadiów larwalnych. Formy juwenilne można określić jedynie do
poziomu rodziny. W niektórych rodzajach, w skład których wchodzi kilka trudnych do
rozróżnienia gatunków do poziomu gatunkowego oznaczyć należy jedynie
najpowszechniej występujące w Polsce widelnice np. Taeniopteryx nebulosa z
rodzaju Taeniopteryx. Z listy wykluczono jeden gatunek Oemopteryx loewii uznawany
za wymarły w Polsce (FIAA
KOWSKI I SOWA 2002).
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 29
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
O stopniu wrażliwości widelnic świadczy między innymi fakt, że na polskiej
 Czerwonej liście gatunków zagrożonych umieszczono 42 gatunki, czyli około 1/3 ze
stwierdzonych w Polsce (FIAA
KOWSKI I SOWA 2002).
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
BRITTAIN J. E., SALTVEIT S. J., 1996. Plecoptera, Stoneflies. [W:] NILSSON A. N. (red.) Aquatic
insects of North Europe, Apollo Books, Stenstrup, 1: 55-75
HYNES H. B. N., 1977. A key to the adults and nymphs of British stoneflies (Plecoptera0 with
notes on their ecology and distribution. Sci. Publ., Freshwater Biological Associacion,
17, 90 str.
LILLEHAMMER A., 1988. Stoneflies (Plecoptera) of Fenoscandia and denmark. Fauna ent.
Scand., 21, 165 str.
RAU`
ER J., 1980. X
�d Poa
vatky  Plecoptera. [w:] ROZKO`
NY R. (red.), Kl�%0ń vodn�ch larev
hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
d, Praha: 86-132.
ZWICK P., 2004. Key to the Palearctic genera of stoneflies (Plecoptera) in the larval stage.
Limnologica, 34 (4): 315-348.
PIŚMIENNICTWO:
FIAA
KOWSKI W., 1990. Plecoptera - widelnice. [w:] RAZOWSKI J. (red.), Wykaz zwierząt Polski,
Tom 1, Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław-Kraków:
43-46.
FIAA
KOWSKI W., KITTEL W., 2002. Widelnice Plecoptera. Katalog fauny Polski. Muzeum i
Instytut Zoologii PAN, 16 (3): 72 str.
FIAA
KOWSKI W., SOWA R., 2002. Plecoptera. Widelnice [w:] GA
OWACIC
SKI Z. (red.), Czerwona
lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN,
Kraków: 122-124.
ODONATA  WAŻKI
NOMENKLATURA: WASSCHER & BOS (2000)
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
Owady związane z różnego typu siedliskami wodnymi, w których rozwój
przechodzą larwy ważek. Grupa o największym zróżnicowaniu gatunkowym w
ciepłych rejonach świata, w Polsce wykazano występowanie 73 gatunków
(MIELEWCZYK 1990, 1997; DOLNY 2005). Związane głównie z wodami stojącymi o
bogatej roślinności wodnej, w wodach płynących niewiele gatunków, głównie z
rodzin: Calopterygidae, Gomphidae i Cordulegastridae
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 30
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
Larwy ważek wykazują mniejszą wrażliwość na zanieczyszczenie niż
widelnice i jętki. Duże znaczenie dla różnorodności tej grupy ma jednak
heterogeniczność środowisk, w których występują. Znaczne ograniczenie liczby
mikrosiedlisk w zbiornikach wodnych będące wynikiem działalności człowieka,
pośredniej (eutrofizacja) lub bezpośredniej (regulacja, zabudowa) wpływa bardzo
wyraz
nie na ograniczenie różnorodności tych owadów. Siedliska silnie
przekształcone zasiedlane są przez kilka do kilkunastu najbardziej odpornych
gatunków.
Podobnie jak w przypadku innych grup owadów wodnych poziom identyfikacji
uzależniony jest od stadium rozwojowego. Stadia najmłodsze, wielkości kilku
milimetrów można w zasadzie określić do poziomu podrzędów: Zygoptera i
Anisoptera lub w przypadku form nieco większych do poziomu rodziny. Zestawiona
lista operacyjna ważek wskazuje, że zalecanym poziomem identyfikacji jest ranga
rodzaju lub gatunku. Identyfikacja wskazanych w liście gatunków nie nastręcza
większych trudności. W przypadku larw, których identyfikacja wymaga większego
doświadczenia oznaczenie powinno zakończyć się na poziomie rodzaju np. Aeshna,
Anax, Sympecma, Orthetrum, Sympetrum i Leucorrhinia. Odstępstwo od tej reguły
zastosowano w trudnych do identyfikacji larw z rodziny Coenagrionidae. Wyróżniono
tutaj jedynie dwa łatwe do odróżnienia gatunki Erythromma najas i Pyrrhosoma
nymphula. Pozostałe rodzaje i gatunki są trudne do określenia, zwłaszcza, że w
materiale utrwalanym ławo odrywają się niektóre elementy ciała (skrzelotvchawki)
umożliwiające określenie gatunków.
Na polskiej  Czerwonej liście zwierząt zagrożonych umieszczono 16
gatunków (Bernard i in. 2002).
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
BELLMANN H., 1993. Libellen beobachten und bestimmen. Naturbuch-Vlg., Augsburg, 274 str.
GERKEN B, STERNBERG K., 1999. Die Exuvien Europ�ischer Libellen (Insecta, Odonata).
Arnika und Eisvogel Verlag, H�xter, 355 str.
M�LLER O., 1990. Mitteleurop�ische Aanisopterenlarven (Exuvien)  einige Probleme ihrer
Determination (Odonata: Anisoptera). Deutsche entomologishe Zeitschrift, 37: 145-
187.
NORLING U., SAHLEN G., 1997. Odonata, Dragonflies and Damselflies. [W:] NILSSON A. N.
(red.) Aquatic insects of North Europe, Apollo Books, Stenstrup, 2: 13-65.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 31
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
PIŚMIENNICTWO:
BERNARD R., BUCZYC
SKI P., A
AB
DZKI A., TOC
CZYK G. 2002. Odonata Ważki. [w:] Z.
GA
OWACIC
SKI (red.), Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Wyd.
Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Kraków: 125-127.
DOLNY A. 2005. Lestes macrostigma (Eversmann, 1836)  new species for the odonate
fauna of Poland (Zygoptera: Lestidae). Notul. odonatol., 6 (6): 64.
MIELEWCZYK S. 1990. Odonata  Ważki. [w] J. RAZOWSKI (red.), Wykaz zwierząt Polski, Tom
I, Ossolineum., Wrocław-Warszawa-Kraków: 39-42.
MIELEWCZYK S. 1997. Odonata- Ważki. [w] J. RAZOWSKI (red.), Wykaz zwierząt Polski, Tom
V, Wydawnictwa Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Kraków, 161.
WASSCHER M. T., BOS F. G. 2000. The European dragonflies: notes on the checklist and on
species diversity. Odonatologica, 29 (1): 31-43.
HETEROPTERA  PLUSKWIAKI RÓŻNOSKRZYDA
E
NOMENKLATURA: TOC
CZYK & MIELEWCZYK (2004)
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
Grupa owadów z podrzędu pluskwiaków różnoskrzydłych (zaliczana do rzędu
Hemiptera) związana z środowiskiem wodnym. W Polsce reprezentowana przez
ponad 60 gatunków zaliczanych do kilku rodzin (MIELEWCZYK 1990). Zwykle dzielona
na dwie grypy: Gerromorpha  związane z powierzchnią wody i Nepomorpha 
żyjące w toni wodnej. Największe zróżnicowanie gatunkowe odnotowuje się w
drobnych zbiornikach wód stojących, nieliczne związane z wodami bieżącymi np.
Aphelocheirus aestivalis. Wymagania siedliskowe bardzo zróżnicowane i trudne do
określenia. Podobnie jak chrząszcze wodne są to owady o dużych skłonnościach
dyspersyjnych (aktywnie latając z łatwością przemieszczają się między zbiornikami).
Z tego względu ich wartość jako organizmów wskaz
nikowych uznawana jest za
niezbyt dużą. Wydaje się jednak, że analiza zespołów pluskwiaków umożliwia
określenie stopnia stanu ekologicznego siedlisk wodnych.
W związku z tym, że zarówno stadia imaginalne jak i larwalne żyją w wodzie
lista rekomendowanych taksonów obejmuje obydwie formy. W liście taksonów w
stopniu szczegółowym przedstawiono tylko pluskwiaki związane z tonią wodną.
Pluskwiaki związane z powierzchnią wody zostaną uwzględnione w kluczu na
poziomie rodziny (ich obecność można odnotować jako informację dodatkową).
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 32
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
Podczas poboru prób mogą przypadkowo znalez
ć się w materiale. Takie podejście
umożliwi identyfikację wszystkich Heteroptera mogących znalez
ć się w
analizowanym materiale. Część pluskwiaków to formy bardzo łatwe do odróżnienia w
postaci larwalnej i imaginalnej na poziomie gatunkowym. Trudniejsze z rodziny
Corixidae i Notonectidae oznaczyć należy do poziomu rodzaju (Notonecta sp.) lub
rodziny (Corixidae) z wyłączeniem charakterystycznego rodzaju Micronecta lub
gatunków: Cymatia coleoptrata, Callicorixa praeusta, Paracorixa connicina i Sigara
hellensi.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
JANSSON A. 1986. The Corixidae (Heteroptera) of Europe and some adjacent regions. Acta
etntomol. Fennica, 47: 1-94.
JANSSON A., 1996. Heteroptera, Nepomorha, Aquatic Bugs. [W:] NILSSON A. N. (red.) Aquatic
insects of North Europe, Apollo Books, Stenstrup, 1: 91-104.
SAVAGE A. A., 1989. Adults of Britshs aquatic Hemiptera: A key with ecological nates.
Freshwater Biological Association, Sci. Publ., 50, 173 str.
Wróblewski A. 1980. Pluskwiaki. Heteroptera. Fauna słodkowodna Polski, PWN, Warszawa-
Poznań, 157 str.
PIŚMIENNICTWO:
MIELEWCZYK S. 1990. Heteroptera  Pluskwiaki różnoskrzydłe. Heteroptera aquatica et
semiaquatica  Pluskwiaki wodne: Nepomorpha i Gerromorpha. [w] J. RAZOWSKI
(red.), Wykaz zwierząt Polski, Tom I, Ossolineum., Wrocław-Warszawa-Kraków: 71-
73.
TOC
CZYK G., MIELEWCZYK S. 2004. Nepomorpha  wykaz gatunków. [w:] BOGDANOWICZ W.,
CHUDZICKA E., PILIPIUK I., SKIBIC
SKA E. (red.): Fauna Polski  charakterystyka i wykaz
gatunków, Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa, 1: 228-230.
MEGALOPTERA  WIELKOSKRZYDA
E
NOMENKLATURA: H�LZEL (2002)
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
Niewielki rząd owadów  na świecie znanych jest około 300 gatunków. W
Polsce wykazano dotychczas 4 gatunki zaliczane do rodziny żylenicowatych
Sialidae) (CZECHOWSKA I DOBOSZ 1990, Dobosz 1997). Larwy żylenic zasiedlają
siedliska wodne wszelkich typów i uznawane są za formy o dużej odporności na
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 33
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
niekorzystne warunki środowiskowe. W liście taksonów uwzględniono dwa poziomy
identyfikacji: rodzajowy (Sialis sp.) dla larw młodszych stadiów i gatunkowy dla
dwóch szeroko rozmieszczonych w kraju gatunków (Sialis lutaria i Sialis fuliginosa).
Identyfikacja opiera się na analizie barwnych plam na głowie i odwłoku larw. W
przypadku wątpliwości zaleca się identyfikację na poziomie rodzaju także dla
starszych larw.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
ELLIOT J. M. 1996., British freshwater Megaloptera and Neuroptera: A key with ecological
notes. Freshwater Biological Association, Sci. Publ., 54: 86 str.
H�LZEL H. 2002. Insecta: Megaloptera. [w:] SCHW�RBEL J., ZWICK P. (red.) S��wasserfauna
von Mitteleuropa, Springer-Vlg., Heidelberg,15-16-17:1-30.
KAISER E. W. 1977. Taxonomy of eggs and larvae of 6-Sialis-species from Scandinavia and
Finland. Flora og fauna, 83 (3/4): 65-79.
MIKULSKI J. S., 1951. Sieciarki (Neuroptera s.l.). Fauna słodkowodna Polski, 14, PWN,
Warszawa, 56 str.
PIŚMIENNICTWO:
CZECHOWSKA W., DOBOSZ R. 1990. Megaloptera. [w] J. RAZOWSKI (red.), Wykaz zwierząt
Polski, Tom I, Ossolineum., Wrocław-Warszawa-Kraków: 137.
DOBOSZ R.. 1997. Megaloptera  Wielkoskrzydłe. [w] J. RAZOWSKI (red.), Wykaz zwierząt
Polski, Tom V, Wydawnictwa Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Kraków,
167-168.
H�LZEL H. 2002. Insecta: Megaloptera. [w:] SCHW�RBEL J., ZWICK P. (red.) S��wasserfauna
von Mitteleuropa, Springer-Vlg., Heidelberg,15-16-17:1-30.
PLANIPENNIA  ŚIECIARKI
NOMENKLATURA: H�LZEL & WEI�MAIR (2002)
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
Rząd owadów reprezentowany w Polsce przez kilkadziesiąt gatunków, z których
większość związana jest ze środowiskiem lądowym (CZECHOWSKA I DOBOSZ 1990, DOBOSZ
1997). W środowisku wodnym występują jedynie larwy z rodzaju Sisyra sp. (Sisyridae)
związane z słodkowodnymi gąbkami (Porifera) oraz larwy Osmylus fulvicephalus
(Osmylidae) spotykane w błotnistych brzegach rzek. Identyfikacja do poziomu rodzaju
bardzo łatwa.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 34
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
ELLIOT J. M. 1996., British freshwater Megaloptera and Neuroptera: A key with ecological
notes. Freshwater Biological Association, Sci. Publ., 54: 86 str.
H�LZEL H., WEI�MAIR W. 2002. Insecta: Neuroptera. [w:] SCHW�RBEL J., ZWICK P. (red.)
S��wasserfauna von Mitteleuropa, Springer-Vlg., Heidelberg,15-16-17: 31-86.
MIKULSKI J. S., 1951. Sieciarki (Neuroptera s.l.). Fauna słodkowodna Polski, 14, PWN,
Warszawa, 56 str.
PIŚMIENNICTWO:
DOBOSZ R.. 1997.Planipennia - Sieciarki. [w] J. RAZOWSKI (red.), Wykaz zwierząt Polski,
Tom V, Wydawnictwa Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Kraków, 168-
170.
CZECHOWSKA W., DOBOSZ R. 1990. Planipennia. [w] J. RAZOWSKI (red.), Wykaz zwierząt
Polski, Tom I, Ossolineum., Wrocław-Warszawa-Kraków: 141-143.
H�LZEL H., WEI�MAIR W. 2002. Insecta: Neuroptera. [w:] SCHW�RBEL J., ZWICK P. (red.)
S��wasserfauna von Mitteleuropa, Springer-Vlg., Heidelberg,15-16-17: 31-86.
LEPIDOPTERA  MOTYLE
NOMENKLATURA: SPEIDEL (2002)
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
Grupa 8 gatunków, których gąsienice związane są z roślinami wodnymi (SPEIDEL
2002). Wymagania siedliskowe słabo rozpoznane. Włączone do listy operacyjnej taksonów,
ze względu na to, ze w próbach z roślin wodnych mogą pojawić się w dużej liczbie.
Identyfikacja gatunków na podstawie gąsienic trudna. A
atwo odróżnić jedynie larwy należące
do gatunku Cataclysta lemnata i niektóre z larw zaliczane do rodzaju Paraponyx.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
SPEIDEL W., 2002. Insecta: Lepidoptera: Crambidae: Acentropinae. [w:] SCHW�RBEL J.,
ZWICK P. (red.) S��wasserfauna von Mitteleuropa, Springer-Vlg., Heidelberg,15-16-
17: 87-148.
PIŚMIENNICTWO:
SPEIDEL W., 2002. Insecta: Lepidoptera: Crambidae: Acentropinae. [w:] SCHW�RBEL J.,
ZWICK P. (red.) S��wasserfauna von Mitteleuropa, Springer-Vlg., Heidelberg,15-16-
17: 87-148.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 35
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
TRICHOPTERA  CHRUŚCIKI
NOMENKLATURA: SZCZ
SNY (1991), SZCZ
SNY & MAJECKI (2006)
opracowanie: Janusz Majecki, Uniwersytet A
ódzki; Bronisław Szczęsny, Instytut
Ochrony Przyrody
Tym, co wyróżnia larwy Trichoptera spośród innych owadów wodnych są
budowane przez nie konstrukcje. Silnie rozwinięte gruczoły przędne umożliwiają
larwom wytwarzanie nici, które wykorzystywane są na różne sposoby w okresie ich
stadium wodnego. Najprostszy z nich to budowa domku dla przeobrażenia się larwy
 odpowiednik kokonu poczwarki u motyli. Bardziej złożone zachowania budowlane
gatunków filtrujących umożliwiają im budowę sieci łownych, połączonych z na stałe
przymocowanymi do podłoża, konstrukcjami ochronnymi. Larwy wielu gatunków
chruścików z podrzędu Integripalpia, we wszystkich stadiach budują przenośne
domki. Pochodną różnorodnego wykorzystania wydzieliny gruczołów przędnych
przez larwy była częsta specjacja, jaka miała miejsce w obrębie tego rzędu i
adaptacja do bardzo różnych siedlisk wodnych. Zróżnicowanie wymogów
ekologicznych larw sprawia, że są one niezwykle przydatne do badania procesów
zachodzących w obrębie ekosystemów wód słodkich. Sama obecność wielu
gatunków/rodzajów chruścików świadczy o zróżnicowaniu habitatów w obrębie
danego ekosystemu. Jeśli zaś uwzględnić, że wiele gatunków występuje często w
znacznej liczebności, a rozmiary larw V stadium są stosunkowo duże, to przydatność
chruścików do oceny stanu środowiska wodnego jest w pełni uzasadniona.
W przygotowanym do druku opracowaniu  Fauna Polski SZCZ
SNY I MAJECKI
(2006) odnotowują 274 gatunki Trichoptera (w tym 3 podgatunki), przy czym
obecność 7 gatunków na terenie Polski jest wątpliwa. Stwierdzenia kilku innych
gatunków, aczkolwiek dobrze udokumentowane, mają charakter okazjonalny i
dotyczą gatunków na tyle rzadkich (w tym klika wysokogórskich), że bez szkody
mogą być w tym kluczu pominięte. Zostaną one jedynie uwzględnione w komentarzu
do zasadniczej części przygotowywanego klucza. Z oczywistych powodów, pominięto
w nim również te gatunki, których larwy nie są znane/opisane jak również te, których
oznaczenie jest bardzo trudne. Należy tu zaznaczyć, że chociaż oznaczenie części
larw Trichoptera jest stosunkowo proste, a w kilku przypadkach jest ono możliwe
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 36
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
nawet tylko w oparciu o pokrój domku i miejsce występowania larw, to jednak
oznaczanie larw szeregu gatunków bywa bardzo pracochłonne i trudne nawet dla
specjalisty. Pominięte z tego powodu gatunki również zostaną wyszczególnione w
komentarzu do klucza. Uwaga ta dotyczy szczególnie bogatego w gatunki rodzaju
Limnephilus. W kilku przypadkach niektóre cechy rodzajowe pokrywają się i wówczas
wskazane jest wydzielenie grup gatunków. Jak wynika z załączonego spisu brak
polskojęzycznej literatury może być dodatkową trudnością przy oznaczaniu larw.
Na polskiej  Czerwonej liście gatunków zagrożonych umieszczono 93
gatunków chruścików, z których 13 prawdopodobnie ustąpiło z terytorium Polski
(SZCZ
SNY 2002).
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
GRENIER S. DECAMPS H, GIUDICELLI J., 1969. Les larves de Goeridae (Trichoptera) de la
Faune de France. Taxonomie et ecologie. Annales de Limnologie 5: 129-161.
SZCZ
SNY B. 1974. Larvae of the genus Hydropsyche (Insecta: Trichoptera) from Poland.
Polskie Archiwum Hydrobiologii 21: 387-390.
SZCZ
SNY B. 1978. Larvae of the subfamily Drusinae (Insecta: Trichoptera) from the Polish
part of the Carpathian Mtns. Acta. hydrobiol. 20(1): 35
SZCZ
SNY B. 1978. Larvae of the genus Philopotamus (Insecta: Trichoptera) from Poland.
Acta hydrobiol., 20: 55-61.
WALLACE I.D., WALLACE B., PHILIPSON G.N. 1990. Keys to the case-bearing caddis larvae of
Britain and Ireland. Freshwat. Biol. Assoc.: 1-259.
EDINGTON J.M., HIDREW A.G. 1995. A revised key to the caseless caddis larvae of the British
Isles with notes on their ecology. Freshwat. Biol. Assoc.: 1-134.
WARINGER J., GRAF W. 1997. Atlas der �sterreichischen K�cherfliegenlarven: unter
Einschluss der angrenzenden Gebiete. Facultas-Univ.-Verl., Wien:1-286.
PIŚMIENNICTWO:
SZCZ
SNY B. 1991. Trichoptera - chruściki. [w] J. RAZOWSKI (red.) Wykaz zwierząt Polski, II,
XXXII/25-29, Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław -
Warszawa  Kraków: 7-14.
SZCZ
SNY B., 2002. Trichoptera - Chruściki [w:] Z. GA
OWACIC
SKI (red.), Czerwona lista
zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Wyd. Instytutu Ochrony Przyrody PAN,
Kraków: 76-79.
SZCZ
SNY B, MAJECKI J. 2006. Chruściki (Trichoptera). [w:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E.,
PILIPIUK I., SKIBIC
SKA E. (red.): Fauna Polski  charakterystyka i wykaz gatunków,
Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa, (w druku)
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 37
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
COLEOPTERA  CHRZ
SZCZE
NOMENKLATURA: L�BL & SMETANA (2003, 2004, 2006); WANAT & MOKRZYCKI (2005);
WARCHAA
OWSKI (1985);
opracowanie: Marek Przewoz
ny, Uniwersytet Adama Mickiewicza
Chrząszcze to najliczniejszy rząd owadów w Polsce. Jak do tej pory
stwierdzono ponad 6000 gatunków w naszym kraju. Z tej liczby ok. 360 gatunków
jest ściśle związanych z wodą. Oznacza to iż albo przez prawie cały okres swego
życia bytują w środowisku wodnym (opuszczając je tylko na czas migracji do innego
zbiornika wodnego) lub przynajmniej jedno ze stadiów przebywa w środowisku
wodnym.
Chrząszcze zamieszkujące wodę należą do różnych rodzin w obrębie tego
rzędu, często oddalonych od siebie systematycznie. W Polsce chrząszcze wodne
należą do następujących rodzin: Gyrinidae (krętakowate), Haliplidae (flisakowate),
Hygrobiidae (mokrzelicowate), Noteridae, Dytiscidae (pływakowate), Helophoridae,
Hydrochidae, Spercheidae, Hydrophilidae (kałużnicowate), Hydraenidae, Elmidae,
Dryopidae, Psephenidae, Scirtidae. W rodzinach Psephenidae i Scirtidae w wodzie
występują tylko larwy natomiast postacie dorosłe są chrząszczami lądowymi. W
rodzinie Hydrophilidae, część gatunków jest związana tylko ze środowiskami
lądowymi, a część z wodnymi. W pozostałych rodzinach tylko niektóre gatunki są
wodne, zarówno w stadium larwalnym jak i imaginalnym.
Chrząszcze wodne zamieszkują najróżniejsze typy wód, zarówno stojące jak i
płynące (rzeki, potoki, strumienie), głębokie i płytkie. Występują także w przeróżnych
zbiornikach okresowych (np. kałużach) a także z
ródłach. Zasiedlają
najprzeróżniejsze miejsca w zbiorniku wodnym. Pływają w toni wodnej, pomiędzy
roślinami wodnymi, na powierzchni wody jak i poruszają się po dnie, niektóre mogą
żyć pomiędzy korzeniami roślin wodnych. Występują zarówno w wodach kwaśnych
jak i zasadowych a także słonawych. Przekrój więc środowisk wodnych w których
występują jest bardzo duży.
Oznaczanie postaci dorosłych chrząszczy wodnych do gatunku poza
niektórymi grupami jest raczej trudne dla niespecjalisty, a w niektórych grupach
niezbędna jest preparacja organów kopulacyjnych samców jak i często samic.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 38
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
Przyjęto więc poziom identyfikacji rodzajowy, gdyż rodzaje można bez problemu
oznaczyć po cechach zewnętrznych przy pomocy binokularu, w przypadkach gdy w
danym rodzaju jest tylko jeden gatunek w Polsce oznaczenie prowadzi od razu do
gatunku. W niektórych rodzajach zdecydowano się na poziom gatunkowy w celu
wyróżnienia gatunków chronionych od niechronionych przedstawicieli danego
rodzaju (3 przypadki: rodzaj Graphoderus, Dytiscus i Hydrophilus), w przypadku
rodzaju Noterus zdecydowano się na poziom oznaczenia gatunkowy gdyż w Polsce
występują tylko dwa łatwe do odróżnienia gatunki będące zarazem jedynymi
przedstawicielami całej rodziny. Zrezygnowano z postaci dorosłych w rodzinach
Scritidae i Psephenidae gdyż chrząszcze te w tym stadium rozwojowym żyją na
lądzie. Dodano wyróżnienie dwóch rodzin chrząszczy lądowych Chrysomelidae
(stonkowate) i Curculionidae (ryjkowcowate), gdyż niektóre gatunki z tych grup są
związane z roślinami wodnymi lub błotnymi, więc mogą one trafić się w próbach
wodnych, szczególnie rodzaj Macroplea (Chrysomelidae) gdyż związany jest z
podwodnymi rdestnicami (Potamogeton). Grup tych nie zalicza się do chrząszczy
wodnych gdyż są przywiązane do rośliny żywicielskiej a nie do środowiska wodnego.
W przypadku postaci larwalnych, które są znacznie trudniejsze w oznaczaniu
niż postacie dorosłe, są one także znacznie mniej poznane, zastosowano poziom
rodzinowy lub podrodzinowy za wyjątkiem odróżnienia kilku charakterystycznych
rodzajów w rodzinie Dytiscidae.
Na Czerwonej Liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce umieszczono
kilkadziesiąt gatunków chrząszczy związanych ze środowiskiem wodnym
(Pawłowski, Kubisz & Mazur 2002).
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
GALEWSKI K. 1971. Pływakowate  Dytiscidae. Klucze do oznaczania owadów Polski, XIX, 7,
112 str.
GALEWSKI K. 1976. Flisakowate  Haliplidae, Hygrobiidae. Klucze do oznaczania owadów
Polski, XIX, 5-6, 52 str.
GALEWSKI K. 1990a. Pływakowate  Dytiscidae. Larwy z podrodziny Colymbetinae. Klucze
do oznaczania owadów Polski, XIX, 7e, 144 str.
GALEWSKI K. 1990b. Chrząszcze (Coleoptera) Rodzina: Kałużnicowate (Hydrophilidae).
Fauna Słodkowodna Polski, 10A, 261 str.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 39
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
GALEWSKI K. 1995. Pływakowate  Dytiscidae. Larwy z podrodziny Dytiscinae. Klucze do
oznaczania owadów Polski, XIX, 7f, 38 str.
GALEWSKI K. 1998. Pływakowate  Dytiscidae. Larwy z podrodziny Hydroporinae. Klucze do
oznaczania owadów Polski, XIX, 7c, 69 str.
GALEWSKI K., TRANDA E. 1978. Chrząszcze (Coleoptera) Rodziny: Pływakowate (Dytiscidae),
Flisakowate (Haliplidae), Mokrzelicowate (Hygrobiidae), Krętakowate (Gyrinidae).
Fauna Słodkowodna Polski, 10, 396 str.
FREUDE H., HARDE K.W., LOHSE G.A. 1971. Die K�fer Mitteleuropas. Band 3, Goecke &
Evers, Krefeld, 347 str.
FREUDE H., HARDE K.W., LOHSE G.A. 1979. Die K�fer Mitteleuropas. Band 6, Goecke &
Evers, Krefeld, 351 str.
HANSEN M. 1987. The Hydrophiloidea (Coleoptera) of Fennoscandia and Denmark. Fauna
Entomologica Scandinavica, 18, 254 str.
HOLMEN M. 1987. The aquatic adephaga (Coleoptera) of Fennoscandia and Denmark. I.
Gyrinidae, Haliplidae, Hygrobiidae and Noteridae. Fauna Entomologica Scandinavica,
20, 168 str.
LOHSE G.A., LUCHT W. 1989. Die K�fer Mitteleuropas. 1 Supplementband mit Katalogteil,
Goecke & Evers, Krefeld, 321 str.
LOHSE G.A., LUCHT W. 1992. Die K�fer Mitteleuropas. 2 Supplementband mit Katalogteil,
Goecke & Evers, Krefeld, 355 str.
LUCHT W., KLAUSNITZER B. 1998. Die K�fer Mitteleuropas. 4 Supplementband, Goecke &
Evers, Krefeld, 398 str.
KLAUSNITZER B. 1984. K�fer im und an Wasser. Die Neue Brehm-B�cherei. 148 str.
TRANDA E. 1969. Krętakowate  Gyrinidae. Klucze do oznaczania owadów Polski, XIX, 8, 19
str.
WARCHAA
OWSKI A. 1985. Chrysomelidae  Stonkowate (Insecta: Coleoptera). Część I. Fauna
Polski, 10, 273 str.
WARCHAA
OWSKI A. 1994. Chrysomelidae - Stonkowate (Insecta: Coleoptera). Część IV.
Fauna Polski, 106, 302 str.
WARCHAA
OWSKI A. 2003. Chrysomelidae. The leaf-beetles of Europe and the Mediterranean
area. Warszawa, Natura optima dux Foundation, 600 str.
WI
y
LAK W. W. 1986. Parnidae, Limniidae, Psephenidae. Klucze do oznaczania owadów
Polski, XIX, 48-49, 67 str.
SMERCZYC
SKI S. 1972. Ryjkowce  Curculionidae. Podrodzina Curculioninae. Klucze do
oznaczania owadów Polski, XIX, 98d, 195 str.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 40
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
PIŚMIENNICTWO:
L�BL I., SMETANA A., (red.), 2003. Catalogue of palearctic Coleoptera, Vol. 1: Archostemata,
Myxophaga, Adephaga. Apollo Books, Strenstrup, 819 str.
L�BL I., SMETANA A., (red.), 2004. Catalogue of palearctic Coleoptera, Vol. 2:
Hydrophilioidaae, Histeroidea, Staphylinoidea. Apollo Books, Strenstrup, 942 str.
L�BL I., SMETANA A., (red.), 2006. Catalogue of palearctic Coleoptera, Vol. 3: Scarabaeoidea,
Scirtoidea, Dascilloidea, Buprestoidea, Byrrhoidea. Apollo Books, Strenstrup, 819 str.
PAWA
OWSKI J., KUBISZ D. MAZUR M.,. 2002. Coleptera Chrząszcze. [w:] GA
OWACIC
SKI Z.
(red.), Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Instytut Ochrony
Przyrody PAN, Kraków: 88-110.
WANAT M., MOKRZYCKI T., 2005. A new checklist of the weevils of Poland (Coleoptera:
Curculionoidea). Genus: 16(1):L 69-117
WARCHAA
OWSKI A. 1985. Chrysomelidae - Stonkowate (Insecta: Coleoptera). Część I. Fauna
Polski, 10, 273 str.
DIPTERA  MUCHÓWKI
NOMENKLATURA: WEDA
UG RÓŻNYCH y
RÓDEA
, WAŻNIEJSZE WYMIENIONO PRZY
POSZCZEGÓLNYCH RODZINACH.
Klucze w języku polskim do identyfikacji gatunków muchówek, o ile istnieją,
zostały również wymienione przy rodzinach. Podano też niektóre klucze w obcych
językach.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
Literatura do identyfikacji na szczeblu rodzin, ewentualnie rodzin i rodzajów
KOA
ODZIEJCZYK A., KOPERSKI P. 2000. Bezkręgowce słodkowodne Polski. Klucz do
oznaczania oraz podstawy biologii i ekologii makrofauny. Wyd. UW, Warszawa
NILSSON A. N. (red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apollo Books, Stenstrup
ROZKO`
NY R. (red.) 1980. Kl�%0ń vodn�ch larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha, 521str.
RYBAK J. I. 1997. Przegląd słodkowodnych zwierząt bezkręgowych. Cz. VI. Diptera 
muchówki (larwy). Warszawa, 77 str.
TROJAN P. 1957. Klucze do oznaczania owadów Polski. Cz. XXVIII. Muchówki  Diptera.,
PWN, Warszawa, 145 str.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 41
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
ATHERICIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Małgorzata Klukowska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce występują 3 gatunki reprezentujące 3 rodzaje. Larwy zasiedlają
głównie rzeki, najczęściej spotykane w odcinkach o bystrzejszym nurcie. Często
związane z osadami kamienistymi i żwirowymi. Oznaczenie poszczególnych
gatunków średniej skali trudności.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. 1980. Athericidae. [w:] R. ROZKO`
NY (red.), Kl�%0ń vodn�ch larev hmyzu.

eskoslov. Akad. V
D, Praha: 422  425.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
BLEPHARICERIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Jolanta Wiedeńska, Uniwersytet A
ódzki
W Polce 6 gatunków w dwóch rodzajach. Rodzaje rozróżnialne łatwo ( w
rodzaju Liponeura  5 gatunków, w rodzaju Blepharicera  jeden). Larwy żyją w
szybko płynących potokach górskich.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. (red.) 1980. Kl�%0ń vodn�ch larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha, 521 str.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 42
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
CERATOPOGONIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Małgorzata Klukowska, Uniwersytet A
ódzki
Reprezentowane w Polsce przez 170 gatunków zgrupowanych w 4
podrodzinach. Larwy występują w różnego typu wodach (zarówno stojących jak i
płynących) najczęściej w niewielkich płytkich zbiornikach. Zasiedlają osady denne
bogate w materię organiczną pochodzenia roślinnego. Oznaczenie trudne.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
KNOZ J. 1980. Pakom�rcovit�  Ceratopogonidae. [w:] R. ROZKO`
NY (red.), Kl�%0ń vodn�ch larev
hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha: 297  309.
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
CHAOBORIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Małgorzata Klukowska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce występuje 5 gatunków należących do 2 rodzajów. Larwy zasiedlają
różnego typu wody stojące: małe i duże jeziora, stawy oraz drobne zbiorniki.
Związane zarówno z osadami dennymi jak i z tonią wodną. Identyfikacja na poziomie
rodzajów łatwa.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. 1980. Koretrovit�  Chaoboridae. [w:] R. ROZKO`
NY (red.), Kl�%0ń vodn�ch larev
hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha: 279  282.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 43
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
CHIRONOMIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Małgorzata Klukowska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce występuje ponad 500 gatunków w obrębie 6 podrodzin. Larwy
zasiedlają wszystkie typy wód słodkich, znane również formy słonawo- i słonowodne,
glebowe i amfibiotyczne. Oznaczenie podrodzin dość trudne. Identyfikacja od
poziomu rodzaju lub gatunku bardzo trudna lub niemożliwa na podstawie materiałów
larwalnych (konieczność wykonywania preparatów mikroskopowych). Oznaczenie do
poziomu gatunkowego  na podstawie larw  możliwe tylko w kilku przypadkach.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
LELL�K J. 1980. Pakom�rovit�  Chironomidae. [w:] R. ROZKO`
NY (red.), Kl�%0ń vodn�ch larev
hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha: 310  392.
MOLLER PILLOT H. K. M. 1984. De larven der Nederlandse Chironomidae (Diptera) (Inleiding,
Tanypodinae & Chironomini). Nederl. Faun. Med., Rijksmuseum van Natuurlijke
Historie, Leiden, Nederland, 1A: 1  277.
MOLLER PILLOT H. K. M. 1984. De larven der Nederlandse Chironomidae (Diptera)
(Orthocladiinae sensu lato). Nederl. Faun. Med., Rijksmuseum van Natuurlijke
Historie, Leiden, Nederland, 1B: 1  175.
MOLLER PILLOT H. K. M., BUSKENS R. F. M. 1990. De larven der Nederlandse Chironomidae
(Diptera): autoekologie en versprelding. Nederl. Faun. Med., Nationaal Natuurhistorisch
Museum, Leiden, Nederland, 1C: 1  85.
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
WIEDERHOLM T. 1983. Chironomidae of the Holarctic region. Keys and diagnoses. Part 1 
Larvae. Ent. scand., Suppl., 19: 1  457.
WIEDERHOLM T. 1986. Chironomidae of the Holarctic region. Keys and diagnoses. Part 2 
Pupae. Ent. scand., Suppl., 28: 1  482.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 44
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
CULICIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Małgorzata Klukowska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce występuje 47 gatunków reprezentujących 2 podrodziny. Larwy
występują w różnego typu wodach stojących (w tym w zbiornikach astatycznych). W
ciekach zasiedlają strefy zastoiskowe. Najczęściej związane z powierzchnią wody lub
strefami brzegowymi. Identyfikacja łatwa na poziomie podrodziny.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
MIN�X
J., KRAM�X
J. 1980. Kom�rovit�  Culicidae. [w:] R. ROZKO`
NY (red.), Kl�%0ń vodn�ch
larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha: 282  296.
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
CYLINDROTOMIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Jolanta Wiedeńska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce cztery gatunki, łatwy do wyróżnienia  jeden. Zamieszkują głównie
czyste, zarośnięte zbiorniki wody stojącej.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. (red.) 1980. Kl�%0ń vodn�ch larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha, 521 str.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 45
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
DIXIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Jolanta Wiedeńska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce 10 gatunków w dwóch rodzajach. Niespecjalista, bez preparowania
może łatwo odróżnić tylko rodzaje. Żyją w osadach dennych różnego typu
zbiorników.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. (red.) 1980. Kl�%0ń vodn�ch larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha, 521 str.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
DOLICHOPODIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Małgorzata Klukowska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce występuje około 270 gatunków należących do 12 podrodzin
(kilkadziesiąt typowo wodnych). Żyją w różnego typu siedliskach, znane również
formy halofilne. Oznaczanie do poziomu niższego niż rodzina trudne.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. 1980. Lupicovit�  Dolichopodidae. [w:] R. ROZKO`
NY (red.), Kl�%0ń vodn�ch larev
hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha: 431  434.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 46
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
EMPIDIDAE
NOMENKLATURA: NIESIOA
OWSKI (2005)
opracowanie: Małgorzata Klukowska, Uniwersytet A
ódzki
Kilka rodzajów obejmujących kilkanaście gatunków zaliczanych do podrodzin
Hemerodromiinae i Clinocerinae (pozostałe Empididae lądowe). Występują w
różnego rodzaju typach wód stojących  larwy i poczwarki często znajdowane są w
wilgotnej glebie przy brzegach wód. Identyfikacja do poziomu niższego niż rodzina
trudna.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NIESIOA
OWSKI S., 2005. Muchówki (Diptera). Wujkowate (Empididae: Hemerodromiinae,
Clinocerinae). Fauna Sł0dkowodna Polski, 11B, Polskie Towarzystwo
Hydrobiologiczne, Uniwersytet A
ódzki, A
ódz
, 206 str.
PIŚMIENNICTWO:
NIESIOA
OWSKI S., 2005. Muchówki (Diptera). Wujkowate (Empididae: Hemerodromiinae,
Clinocerinae). Fauna Sł0dkowodna Polski, 11B, Polskie Towarzystwo
Hydrobiologiczne, Uniwersytet A
ódzki, A
ódz
, 206 str.
EPHYDRIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Jolanta Wiedeńska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce około 150 gatunków, zamieszkujących różnego typu zbiorniki
wodne, glebę, gnijące szczątki organiczne, żywą tkankę roślin i wiele innych siedlisk.
Bardzo trudne do oznaczenia, niektóre formy preimaginalne nieopisane.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. (red.) 1980. Kl�%0ń vodn�ch larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha, 521 str.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 47
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
LIMONIIDAE
NOMENKLATURA: WIEDEC
SKA (W DRUKU)
opracowanie: Jolanta Wiedeńska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce do tej pory 218 gatunków, zamieszkujących różnorodne siedliska
wodne i glebowe. Uwzględniono tylko rodzaje muchówek wodnych. Identyfikacja na
poziomie podrodzin łatwa; wyszczególnionych rodzajów  możliwa; na poziomie
gatunków  wymaga preparowania lub niemożliwa z powodu braku opisów stadiów
preimaginalnych.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. (red.) 1980. Kl�%0ń vodn�ch larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha, 521 str.
PIŚMIENNICTWO:
WIEDEC
SKA J. (W DRUKU). Sygaczowate, Limoniidae. [w:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E.,
PILIPIUK I., SKIBIC
SKA E. (red). Fauna Polski. T. II., Muz. i Inst. Zool. PAN, Warszawa
MUSCIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Jolanta Wiedeńska, Uniwersytet A
ódzki
Z Polski znanych dotąd około 300 gatunków, ale larwy tylko nielicznych
związane są ze środowiskiem wodnym, między innymi łatwy do zidentyfikowania
rodzaj Limnophora.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. (red.) 1980. Kl�%0ń vodn�ch larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha, 521 str.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 48
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
PEDICIIDAE
NOMENKLATURA: WIEDEC
SKA (W DRUKU)
opracowanie: Jolanta Wiedeńska, Uniwersytet A
ódzki
Z Polski znanych dotąd 30 gatunków w czterech rodzajach, których larwy
związane są przede wszystkim z wodami bieżącymi; wśród nich wiele zimnolubnych
gatunków górskich. Identyfikacja do gatunku możliwa po preparowaniu i tylko w
nielicznych przypadkach.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. (red.) 1980. Kl�%0ń vodn�ch larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha, 521 str.
PIŚMIENNICTWO:
WIEDEC
SKA J. (W DRUKU). Kreślowate, Pedicidae. [w:] BOGDANOWICZ W., CHUDZICKA E.,
PILIPIUK I., SKIBIC
SKA E. (red). Fauna Polski. T. II., Muz. i Inst. Zool. PAN, Warszawa
PSYCHODIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Małgorzata Klukowska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce występuje 50 gatunków reprezentujących 3 podrodziny. Larwy
występują w siedliskach wodnych lub amfibiotycznych. Często spotykane wśród
roślinności i mchów porastających kamienie w z
ródłach, strumieniach i szybko
płynących rzekach. Część gatunków typowa dla wód silnie zanieczyszczonych.
Oznaczenie do poziomu rodzaju średnio trudne.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 49
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. 1980. Koutulovit�  Psychodidae. [w:] R. ROZKO`
NY (red.), Kl�%0ń vodn�ch larev
hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha: 261  272.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
PTYCHOPTERIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Jolanta Wiedeńska, Uniwersytet A
ódzki
Z Polski wykazano dotąd 9 gatunków w jednym rodzaju. Larwy żyją na
bagnach, w wodach stojących i wolno płynących małych ciekach, niektóre bardzo
odporne na zanieczyszczenia.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. (red.) 1980. Kl�%0ń vodn�ch larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha, 521 str.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
RHAGIONIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Małgorzata Klukowska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce występuje ok. 30 gatunków wśród których występują zarówno formy
lądowe jak i wodne. Oznaczenie do poziomu niższego niż rodzina dość trudne.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 50
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. 1980. 
�halkovit�  Rhagionidae. [w:] R. ROZKO`
NY (red.), Kl�%0ń vodn�ch larev
hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha: 425  426.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
SCIOMYZIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Małgorzata Klukowska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce występuje 75 gatunków (reprezentujących 2 podrodziny) z których
ok. 30 to formy wodne. Larwy zasiedlają wody stojące oraz stagnujące strefy rzek.
Niektóre gatunki są pasożytami słodkowodnych ślimaków. Oznaczenie do poziomu
niższego niż rodzina trudne.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. 1980. Vl�homilkovit�  Sciomyzidae. [w:] R. ROZKO`
NY (red.), Kl�%0ń vodn�ch
larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha: 441  449.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
SIMULIIDAE
NOMENKLATURA: NIESIOA
OWSKI & BOKA
AK (2001
opracowanie: Jolanta Wiedeńska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce do tej pory stwierdzono występowanie 48 gatunków. Larwy i
poczwarki zamieszkują wyłącznie wody bieżące. Oznaczanie gatunków trudne z
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 51
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
powodu dużej zmienności cech. Identyfikacja trzech rodzajów możliwa po
wypreparowaniu części gębowych larwy.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NIESIOA
OWSKI S., BOKA
AK E. 2001. Meszki (Simuliidae, Diptera). Fauna Słodkowodna Polski.
Zesz. 11 A, Wyd. UA
, A
ódz
, 200 str.
PIŚMIENNICTWO:
NIESIOA
OWSKI S., BOKA
AK E. 2001. Meszki (Simuliidae, Diptera). Fauna Słodkowodna Polski.
Zesz. 11 A, Wyd. UA
, A
ódz
, 200 str.
STRATIOMYIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Małgorzata Klukowska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce występuje 58 gatunków reprezentujących 18 rodzajów. Występują w
niewielkich zbiornikach wodnych, również zakwaszonych lub zanieczyszczonych.
Najczęściej spotykane przy powierzchni wody i wśród roślinności wodnej. Wykazują
się dość dużą odpornością na zanieczyszczenia organiczne. Możliwe oznaczenie
jedynie niektórych rodzajów.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. 1980. Br�n%1łnkovit�  Stratiomyidae. [w:] R. ROZKO`
NY (red.), Kl�%0ń vodn�ch larev
hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha: 409-415.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 52
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
SYRPHIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Małgorzata Klukowska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce 370 gatunków, wśród których 63 to formy wodne. Larwy występują
przede wszystkim w wodach stojących: zamulone zbiorniki, rowy melioracyjne,
zalewane łąki, torfowiska. W ciekach zasiedlają strefy brzegowe, zastoiskowe. Wiele
gatunków odpornych na zanieczyszczenia, spotykanych w silnie zeutrofizowanych i
zanieczyszczonych zbiornikach. Oznaczenie do poziomu podrodzin bardzo łatwe,
trudniejsze do poziomu rodzaju.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. 1980. PestY
enkovit�  Syrphidae. [w:] R. ROZKO`
NY (red.), Kl�%0ń vodn�ch larev
hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha: 434-441.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
TABANIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Jolanta Wiedeńska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce do tej pory znanych 50 gatunków. Zamieszkują osady denne
zbiorników wodnych, bagna i mokradła. Bardzo trudne do identyfikacji.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. (red.) 1980. Kl�%0ń vodn�ch larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha, 521 str.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 53
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
THAUMALEIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Małgorzata Klukowska, Uniwersytet A
ódzki
W Polsce reprezentowane przez 8 gatunków. Larwy zasiedlają przede
wszystkim szybko płynące wody, spotykane również w z
ródłach. Oznaczenie do
poziomu rodzaju dość łatwe.
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. 1980. Kalu~
natkovit�  Thaumaleidae (= Orphnephilidae). [w:] R. ROZKO`
NY
(red.), Kl�%0ń vodn�ch larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha: 296-297.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
TIPULIDAE
NOMENKLATURA: RAZOWSKI (1991)
opracowanie: Jolanta Wiedeńska, Uniwersytet A
ódzki
Z Polski do tej pory podano występowanie około 80 gatunków (spodziewanych
około 150). Larwy zamieszkują rozmaite siedliska wodne i glebowe. W wodach
związane są najczęściej z osadami strefy brzegowej. Identyfikacja gatunków (nie
wszystkie opisane) jest możliwa po preparowaniu. Trzy wymienione rodzaje są łatwe
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 54
MAKROBEZKR
GOWCE  LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
do zidentyfikowania, w rodzaju Dolichopeza jest tylko jeden gatunek (gatunki z
pozostałych rodzajów występują głównie w glebach i rozkładających się roślinach).
LITERATURA ZALECANA DO IDENTYFIKACJI:
NILSSON A. N. (Red.) 1997. Aquatic Insects of North Europe  A Taxonomic Handbook. Vol.
2., Apoollo Books, Stenstrup.
ROZKO`
NY R. (red.) 1980. Kl�%0ń vodn�ch larev hmyzu. 
eskoslov. Akad. V
D, Praha, 521 str.
PIŚMIENNICTWO:
RAZOWSKI J., 1991. (red.) Wykaz zwierząt Polski, II, XXXII/25-29, Instytut Systematyki i
Ewolucji Zwierząt PAN, Ossolineum, Wrocław - Warszawa  Kraków , 344 str.
BRYOZOA  MSZYWIOA
Y
NOMENKLATURA: KAMIC
SKI & ŻMUDZIC
SKI (1997)
opracowanie: Grzegorz Tończyk, Uniwersytet A
ódzki
Grupa zwierząt morskich, na świecie znanych około 4000 gatunków. W Polsce
zanotowano występowanie 18 gatunków. Tylko kilka stwierdzono w wodach słodkich.
Dokładna identyfikacja skomplikowana. Należy odnotować występowanie tej grupy zwierząt
w próbach.
PIŚMIENNICTWO:
KAMIC
SKI M., ŻMUDZIC
SKI L., 1997. Bryozoa - Mszywioły. [w:] Razowski J. (red.), Wykaz
zwierząt Polski, Tom IV, Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Kraków: 123-
124.
GA
ÓWNY INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA 55
LISTA OPERACYJNA TAKSONÓW
GA
ÓWNY ISPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
klucz test zawodowy Y6ZUUDOV
ps029 klucz
Jak stworzyć tekst
Java Tęczowy tekst
tekst 046
Klucz Odpowiedzi Chemia Nowej Ery III Węgiel i jego związki z wodorem
02 PNJN A KLUCZ
Godzinki ku czci Św Michała Archanioła tekst
klucz test zawodowy PJQVAKPU
klasa4 pretest2009 klucz
klucz
Jęazykoznawsto ogólne model sens tekst

więcej podobnych podstron