Wprowadzenie do ekonomii
Wprowadzenie
1. Pojęcie ekonomii
2. Proces gospodarowania
3. Rodzaje zasobów
4. Problem rzadkości (ograniczoności zasobów)
5. Działy ekonomii
6. Funkcje ekonomii
7. Prawa ekonomiczne
8. Ekonomia pozytywna i normatywna (sądy pozytywne i normatywne)
9. Granica możliwości produkcyjnych
10. Potrzeby ludzkie
11. Środki zaspokojenia potrzeb
12. Bariery zaspokojenia potrzeb
Bibliografia
Wprowadzenie
Ekonomia jest stosunkowo młodą dyscypliną naukową, gdyż liczy sobie ok. 300 lat.
Jest jednak najstarszą z nauk w całym systemie społecznym. Ekonomia nie jest nauką
ścisłą, lecz empiryczną, powiązaną z naukami politycznymi, psychologią, antropologią,
historią czy statystyką.
Ekonomia to nie koszmar studentów kierunków ekonomicznych, ale coś, z czym
każdy człowiek spotyka się co dnia. Każda nasza decyzja jest bowiem pośrednio lub bez-
pośrednio powiązana z ekonomią. Mamy z nią do czynienia nie tylko, gdy podejmujemy
decyzje, gdzie ulokować nasze pieniądze i czy zaciągnąć kredyt w banku, ale także, gdy:
chodzimy po chodniku (korzystamy z tzw. dobra publicznego, za utrzymanie którego
płaci państwo z naszych podatków),
głosujemy (każda partia ma inny pogląd na to, jakie powinny być podatki i na co wy-
dać publiczne pieniądze pochodzące z naszych podatków),
chodzimy na wagary (nie chodząc na zajęcia, zabieramy miejsce innym studentom,
marnujemy publiczne pieniądze, a często i swoje zamiast płacić czesne, mogliby-
śmy iść na piwo albo kupić kolejną parę butów).
Każda nasza decyzja to EKONOMIA.
Po co studiować ekonomię? Ludzie czynią to dla wielu przyczyn.
Ponieważ mają nadzieję, że zrobią pieniądze.
Ponieważ traktuje się ich jak analfabetów, jeśli nie mogą zrozumieć, w jaki spo-
sób prawa popytu i podaży stosują się do ropy naftowej.
Ponieważ słyszeli, że ekonomię nazywa się królową nauk społecznych naj-
starszą ze sztuk, najmłodszą z nauk 1.
Znajomość ekonomii jest nam potrzebna również z bardziej prozaicznych powodów
warto wiedzieć, jak podejmowane przez nas decyzje wpływają na innych, a decyzje
podejmowane przez innych wpływają na nas. Warto również wiedzieć na przykład to,
czy obietnice polityków mają jakikolwiek sens ekonomiczny i tym samym są możliwe
do zrealizowania. Znajomość zasad rządzących rynkiem pozwala uniknąć wielu pułapek
i pózniejszych problemów.
1
Samuelson P. A., Nordhaus W. D., Ekonomia, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 24.
2
1. Pojęcie ekonomii
Pochodzenie słowa ekonomia nie jest jasne. Najczęściej przyjmuje się, że pochodzi
z greckiego oikos ( dom ) i nomos ( prawo, reguła ). Jednak można również spotkać
się z twierdzeniem, iż określenie to pochodzi od greckiego oikos i nomeus ( człowiek,
który zarządza, przydziela ).
Po raz pierwsze pojęcie to zostało użyte przez Ksenofonta (V/IV w. p.n.e.) w rozpra-
wie pod tytułem Oikonomikos, zawierającej zbiór praktycznych rad dotyczących pro-
wadzenia gospodarstwa domowego. W czasach starożytnych ekonomia nie była od-
rębną nauką zjawiska gospodarcze badano na marginesie innych dziedzin (filozofii
wszechnauki, prawa, teologii). W związku z tym rozważania te miały charakter nor-
matywny (etyczno-moralny) oceniały, co w życiu gospodarczym jest dobre, a co złe,
i wskazywały, jak być powinno.
Początki ekonomii jako nauki datowane są dopiero na przełom XVII i XVIII wieku. Za
prekursorów uznaje się Williama Petty ego (uznawanego za twórcę statystyki jako
pierwszy obliczył dochód narodowy Anglii i Walii) oraz Pierre a Boisguilleberta (prekur-
sora fizjokratyzmu nurtu uznającego konieczność zgodności porządku gospodarczego
z prawami naturalnymi oraz głoszącego zasadę pełnej swobody gospodarczej).
Pierwsze szersze spojrzenie na ekonomię przedstawił Francois Quesnay (XVII/
XVIII w.), który napisał Tablicę ekonomiczną, przedstawiającą podstawowe powiązania
w systemie ekonomicznym (sposób cyrkulacji dóbr w społeczeństwie).
Za ojca ekonomii uznaje się jednak Adama Smitha (1723 1790), autora Badań nad na-
turą i przyczynami bogactwa narodów dzieła, w którym po raz pierwszy podjęto próbę
syntezy dotychczasowego dorobku myśli ekonomicznej oraz rozwinięcia pewnych ele-
mentów wcześniejszych teorii. W efekcie powstała pierwsza spójna teoria ekonomiczna
(tzw. ekonomia klasyczna), oparta na problemie bogactwa2.
W literaturze przedmiotu prezentowanych jest wiele definicji ekonomii. Do najważ-
niejszych zaliczamy te, które określają ekonomię jako naukę:
o procesach gospodarczych (gospodarowaniu), tzn. procesach produkcji, podziału
(inaczej dystrybucji), wymiany i konsumpcji środków zaspokojenia ludzkich potrzeb
(szerzej temat 2),
badającą, jak ludzie radzą sobie z problemem rzadkości (ograniczoności zasobów)
(szerzej temat 3 4),
o dokonywaniu wyborów (szerzej temat 3 4).
2
Osobom zainteresowanym historią myśli ekonomicznej polecam prezentacje przygotowane przez
NBP: Z historii ekonomii: Adam Smith (I), http://www.nbportal.pl/pl/np/artykuly/historia/historia_
ekonomii_7; Historia Myśli Ekonomicznej cz. 1, http://www.nbportal.pl/pl/np/nauka/kursy/najnowsze1/
historia-mysli-ekonomicznej; Historia Myśli Ekonomicznej cz. 2, http://www.nbportal.pl/pl/np/nauka/
kursy/najnowsze1/historia-mysli-ekonomicznej2.
3
Można więc uznać, iż ekonomia jest nauką społeczną zajmującą się badaniem, jak lu-
dzie podejmują decyzje gospodarcze (dokonują wyborów) w warunkach nieograniczo-
nych potrzeb i ograniczonych zasobów.
4
2. Proces gospodarowania
Ekonomia jest nauką badającą procesy gospodarcze, tzn. procesy produkcji, podzia-
łu (inaczej dystrybucji), wymiany i konsumpcji środków zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Gospodarowanie jest działalnością ludzką, indywidualną i zbiorową, która prowadzi
do zaspokojenia potrzeb. W odniesieniu do gospodarstwa domowego gospodarowanie
obejmuje uzyskiwanie dochodów (głównie z pracy), które wydatkowane są na zaspoko-
jenie potrzeb. W przypadku przedsiębiorstw gospodarowanie odnosi się do podejmowa-
nia decyzji dotyczących m.in. wielkości produkcji, zdobycia nowych klientów i rynków,
wprowadzenia nowych metod produkcji.
Proces gospodarowania obejmuje więc cztery fazy:
produkcję,
podział,
wymianę,
konsumpcję.
Z procesem gospodarowania wiążą się dwie podstawowe zasady racjonalnego go-
spodarowania:
należy dokonać takiego wyboru, aby przy danym nakładzie osiągnąć największy
efekt,
należy dokonać takiego wyboru, aby dany efekt osiągnąć przy użyciu najmniejszego
nakładu środków.
Ponieważ zasady ekonomiczne mogą być jeszcze dla Ciebie czystą abstrakcją, jako
przykład przedstawiona zostanie sytuacja studenta uczącego się do egzaminu.
Zgodnie z pierwszą zasadą student zamierza przeznaczyć na naukę 10 godzin (dany na-
kład) i w tym czasie nauczyć się jak najwięcej i zdobyć jak najwyższą ocenę (maksymalny
efekt). Natomiast student postępujący racjonalnie według drugiej zasady chce zdać eg-
zamin (dany efekt) i zamierza przeznaczyć na to jak najmniej czasu (minimalny nakład)
tylko tyle godzin nauki, ile jest niezbędne, by otrzymać ocenę dostateczną.
Jak widać na powyższym przykładzie, podejmowana decyzja nie ma na pozór nic
wspólnego z ekonomią. A przecież wykorzystujemy jedno z podstawowych praw ekono-
micznych.
5
A teraz przykład czysto ekonomiczny kupujemy samochód. Zgodnie z pierwszą zasadą
mamy określoną kwotę pieniędzy, np. 50 000 zł, i za te pieniądze chcemy kupić jak najlep-
szy samochód. Działając według drugiej zasady, kupujemy samochód o danych parame-
trach, za jak najmniejszą kwotę.
Uwaga!
W ekonomii nie ma zasady racjonalnego gospodarowania, zgodnie z którą należy do-
konać takiego wyboru, aby przy minimalnym nakładzie osiągnąć maksymalny efekt.
Choć na pozór byłoby to najbardziej racjonalne, to jednak jest niemożliwe. Nie da się (nie-
stety) kupić nowego Mercedesa za 2000 zł.
Porównywanie uzyskiwanych z danej działalności gospodarczej efektów (np. docho-
dów) z ponoszonymi w związku z tą działalnością nakładami (np. wydatkami) w celu wy-
brania możliwie najlepszych (czyli najbardziej efektywnych ekonomicznie) wariantów
decyzji nazywamy rachunkiem ekonomicznym.
6
3. Rodzaje zasobów
Zasoby (czynniki produkcji) to wszystko to, co jest niezbędne w procesie produkcyj-
nym. Można je podzielić na następujące grupy:
ziemia,
praca,
kapitał,
technologia.
Wykres 1. Rodzaje zasobów
W skład zasobu ziemi wchodzą dwa podstawowe elementy. Po pierwsze, ziemię rozu-
miemy jako grunt. Po drugie, ziemia to różnego rodzaju bogactwa naturalne, tj. ropa naf-
towa, węgiel kamienny i brunatny, ruda żelaza czy diamenty.
Praca to ludzie, a więc ich cechy psychiczne i fizyczne niezbędne w danej pracy/pro-
cesie produkcyjnym. W zależności od rodzaju wykonywanej pracy istotne mogą być np.:
umiejętności, kwalifikacje, doświadczenie zawodowe, kultura osobista, asertywność, ale
także siła, wzrost czy wygląd. Są to więc cechy, których pracodawcy oczekują od pracow-
ników.
Kapitał dzieli się na rzeczowy i finansowy. Kapitał rzeczowy to materiały i surow-
ce wykorzystywane w procesie produkcyjnym (poza zasobami naturalnymi), maszyny,
urządzenia, środki transportu, budynki itp. Natomiast kapitał finansowy to środki pie-
niężne (gotówka, środki na rachunkach bankowych i lokatach itp.).
Poza trzema podstawowymi, powyżej opisanymi zasobami wyróżniamy jeszcze je-
den. Najczęściej jest on określany jako technologia, ale można również spotkać się
z określeniem przedsiębiorczość, organizacja lub zarządzanie. Zasób ten na tle trzech
poprzednich jest nietypowy. Po pierwsze, ma formę niematerialną, a po drugie, jego za-
daniem jest jak najlepsze (jak najefektywniejsze) połączenie w procesie gospodarowania
trzech poprzednich zasobów ziemi, pracy i kapitału.
7
4. Problem rzadkości
(ograniczoności zasobów)
Rzadkość to inaczej ograniczoność zasobów. Wszystkie zasoby są ograniczone, nie
można więc mieć wszystkiego, co się chce. W związku z tym gospodarując, należy odpo-
wiedzieć na cztery podstawowe pytania:
co będzie wytwarzane? (na polu zasiejemy żyto czy pszenicę?),
w jaki sposób te rzeczy będą wytwarzane, biorąc pod uwagę dostępne zasoby? (za-
trudnimy ludzi czy wykorzystamy maszyny?, użyjemy naturalnych czy sztucznych
nawozów?),
kto otrzyma dobra i usługi, które będą wytwarzane? (sprzedamy każdemu, kto chce,
czy tylko tym, którzy pracują?, a może tylko hodowcom kurczaków?),
jak będziemy odpowiadać na te pytania? (indywidualna wolność wyboru czy decy-
zje kolektywne kto będzie decydował, co zasiejemy, jak będziemy uprawiać i komu
sprzedamy rolnik, sołtys, państwo, a może ogłosimy referendum?).
Warto w tym momencie przypomnieć definicje ekonomii. Jak zaznaczono w temacie 1
ekonomia jest nauką badającą, jak ludzie radzą sobie z problemem rzadkości (ograniczo-
ności zasobów) oraz nauką o dokonywaniu wyborów. Definicje te wynikają bezpośred-
nio z problemu ograniczoności zasobów. Skoro zasoby (ziemia, praca, kapitał) są ograni-
czone i nie możemy mieć wszystkiego, co chcemy, to musimy dokonywać wyborów.
Gospodarstwo domowe, które uzyskuje stałe dochody, np. z pracy, nie może kupić
wszystkiego, co chce (ograniczoność zasobów). Musi więc dokonać wyboru, np. czy poje-
chać na wycieczkę do Barcelony, czy opłacić czesne za studia.
Wspomniany rolnik ma pole o ograniczonej powierzchni, jeden traktor, dwa worki na-
wozu i trzech pomocników (ograniczone zasoby) musi wybrać, co jest w stanie wypro-
dukować żyto czy pszenicę, a może na połowie pola zasieje żyto, a na drugiej pszenicę.
8
5. Działy ekonomii
W ekonomii wyróżnia się dwa podstawowe działy: mikroekonomię i makroekonomię.
Mikroekonomia zajmuje się badaniem poszczególnych elementów tworzących go-
spodarkę, tj. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory/branże gospodarki czy
rynki określonych dóbr (np. marchewki, butów, samochodów).
Makroekonomia zajmuje się natomiast badaniem gospodarki jako całości lub dużych
jej części. Do dużych części gospodarki znajdujących się w obszarze zainteresowania
makroekonomii zalicza się np. poziom produkcji globalnej, bezrobocie, inflację, politykę
fiskalną i pieniężną, wymianę międzynarodową. Co istotne, makroekonomia zajmuje się
badaniem wielkości globalnych (agregatowych, zagregowanych), a więc dotyczących ca-
łej gospodarki. Oznacza to, że mówiąc np. o bezrobociu, nie zawsze będziemy poruszać
się w obszarze makroekonomii. Analiza bezrobocia wśród pielęgniarek będzie analizą
mikroekonomiczną (badanie konkretnego rynku).
9
6. Funkcje ekonomii
Ekonomia pełni dwie podstawowe funkcje poznawczą i aplikacyjną.
Funkcja poznawcza polega na tym, że ekonomia dostarcza wiedzy o zjawiskach i pro-
cesach gospodarczych, o rządzących nimi prawidłowościach oraz o ich przyczynach
i skutkach. Pozwala to m.in. odpowiedzieć na kluczowe dla gospodarki pytania: co, jak
i dla kogo produkować.
Funkcja aplikacyjna ekonomii polega z kolei głównie na tym, że jej ustalenia i wyni-
kające z nich wnioski dostarczają wskazówek przydatnych w działalności gospodarstw
domowych, przedsiębiorstw, państwa (w tym rządu), związków zawodowych itd. Wska-
zówki te ułatwiają poszczególnym podmiotom podejmowanie prawidłowych decyzji3.
Z funkcją poznawczą mamy do czynienia, gdy np. GUS na podstawie danych do-
starczonych przez przedsiębiorstwa publikuje zbiorcze zestawienia podstawowych
wskazników mikroekonomicznych (rentowność, płynność, zadłużenie), z których wy-
nika, że podmioty prywatne osiągają lepsze wyniki finansowe (większa rentowność,
mniejsze zadłużenie, lepsza płynność) niż publiczne. Natomiast funkcja aplikacyjna po-
jawia się wówczas, gdy rząd na tej podstawie zaczyna prowadzić działania zmierzające
do zmiany struktury gospodarki na rzecz własności prywatnej, np. przez prywatyzację.
Funkcja poznawcza to dostarczenie (na podstawie danych empirycznych innych kra-
jów oraz symulacji ZUS) informacji, że wydłużenie pracy o rok ponad wiek emerytalny
zwiększa emeryturę o 20%. Z funkcją aplikacyjną mamy do czynienia wówczas, gdy ko-
bieta na podstawie tych informacji podejmuje decyzję, by pracować rok dłużej.
3
Podstawy ekonomii, (red.) R. Milewski, E. Kwiatkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2007, s. 4.
10
7. Prawa ekonomiczne
Ekonomia jest nauką, która stara się wykrywać i opisywać prawidłowości rządzące
procesami gospodarowania. Prawidłowości te określane są jako prawa ekonomiczne.
Tak więc prawa ekonomiczne to wykryte i opisane prawidłowości rządzące procesami
gospodarowania.
Działanie praw ekonomicznych dotyczących sfery mikro będzie szczegółowo oma-
wiane w kolejnych modułach. Na tym etapie można jednak podać kilka przykładów dzia-
łania takich praw:
popyt jest funkcją ceny,
wzrost dochodu prowadzi do wzrostu popytu wyższe wynagrodzenie sprawia, że
więcej kupujemy (wzrost popytu),
obniżanie podatków zwiększa możliwości konsumpcyjne gospodarstw domowych,
recesja prowadzi do spadku dochodów budżetowych (recesja to mniejsze dochody,
a jak dochody są mniejsze, to odprowadzamy mniejsze podatki spadają wpływy
budżetowe).
11
8. Ekonomia pozytywna
i normatywna
(sądy pozytywne i normatywne)
Ekonomia, jak większość nauk, nie jest odporna na subiektywne odczucia, analizy
i interpretacje badaczy, które zależą od ich doświadczenia, światopoglądu, wyznawanych
wartości czy preferencji politycznych. Dlatego w studiowaniu ekonomii ważne jest roz-
różnienie dwóch sposobów podejścia do tego przedmiotu. Jeden z nich to ekonomia pozy-
tywna, a drugi ekonomia normatywna.
Ekonomia pozytywna zajmuje się obiektywnym, naukowym wyjaśnianiem zasad
funkcjonowania gospodarki. O sądach pozytywnych mówimy wtedy, gdy badacz, odwo-
łując się do faktów, stara się w sposób bezstronny, przy użyciu naukowych metod, wyjaś-
niać prawidłowości dotyczące rzeczywistości i próbuje odpowiedzieć na pytania typu:
jakie zjawiska, procesy i działania mają istotny wpływ na gospodarkę?, jakie są przyczy-
ny, uwarunkowania i następstwa pewnych zjawisk?, do jakich skutków prowadzą takie
czy inne działania ludzi? itp.
Przykłady sądów pozytywnych:
Bezrobocie w Polsce wynosi 10%.
W ostatnich miesiącach nastąpił spadek bezrobocia.
Głównym zródłem dochodów budżetowych są podatki pośrednie.
Zmniejszanie podatków prowadzi do wzrostu aktywności gospodarczej i tym samym
przyczynia się do spadku bezrobocia.
Ekonomia normatywna dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektyw-
nych sądach wartościujących. Z sądami normatywnymi mamy do czynienia wówczas,
gdy badacz wyraża swoje opinie i formułuje pewne zalecenia oparte na subiektywnym
wartościowaniu zjawisk. Sądy normatywne obejmują więc stwierdzenia, że coś jest do-
bre lub złe oraz różnego rodzaju rady i zalecenia.
Przykłady sądów normatywnych:
Rząd powinien zmniejszyć podatki. (zalecenie)
Bezrobocie w Polsce jest zbyt wysokie. (ocena)
Wszyscy ludzie powinni zarabiać tyle samo, bo mają takie same żołądki. (ocena)
12
9. Granica możliwości produkcyjnych
Jak zaznaczono wcześniej, możliwości produkcyjne gospodarki są ograniczone ze
względu na ograniczoność zasobów, jakimi ona dysponuje. Potrzeby ludzkie są natomiast
nieograniczone i stale rosną. W takiej sytuacji niezbędne jest dokonywanie wyborów
jakie potrzeby należy zaspokoić w pierwszej kolejności i co w związku z tym powinno
się produkować oraz w jakiej ilości.
Krzywa możliwości produkcyjnych (transformacji) pokazuje wszystkie kombinacje
dóbr, które mogą zostać wytworzone przy pełnym wykorzystaniu zasobów. Z punktu
widzenia ekonomii nie ma znaczenia, jakie dobra produkujemy. Nie muszą więc one być
z sobą powiązane.
Przykład 1
Załóżmy, że w gospodarce:
produkujemy tylko dwa dobra: piwo i frytki,
wszystkie będące w naszej dyspozycji zasoby można skierować na produkcję
piwa lub na produkcję frytek,
można produkować obydwa te dobra równocześnie.
W poniższej tabeli przedstawione zostały kombinacje produkcji piwa i frytek
przy podanych warunkach.
Warianty A B C D E F
Produkcja piwa (w tys. litrów) 20 16 12 8 4 0
Produkcja frytek (w tys. ton) 0 2 4 6 8 10
Kolejnym etapem wyznaczania krzywej transformacji jest naniesienie wszyst-
kich możliwych kombinacji produkcji piwa i frytek na wykres.
Wykres 2. Dostępne kombinacje dwóch dóbr
13
Po połączeniu punktów otrzymujemy krzywą transformacji (krzywą możli-
wości produkcyjnych). Przemieszczając zasoby z produkcji piwa do produkcji fry-
tek, dokonujemy swoistej transformacji jednego dobra w drugie.
Wykres 3. Krzywa transformacji
Analizując krzywą transformacji, należy jeszcze zwrócić uwagę na problem dostęp-
ności i efektywności poszczególnych kombinacji dóbr. Wszystkie punkty (kombinacje) le-
żące na krzywej transformacji są dostępne (możliwe do wyprodukowania) i ekonomicz-
nie efektywne (w pełni wykorzystują posiadane zasoby). Kombinacje leżące pod krzywą
są dostępne, ale nie są ekonomicznie efektywne (zostają wolne, niewykorzystane zaso-
by). Natomiast punkty leżące nad krzywą są niedostępne. Co istotne, sytuacja ta może
ulec zmianie na skutek zmiany warunków działania (przesunięcia krzywej transforma-
cji). Punkty ekonomicznie efektywne mogą stać się niedostępne lub ekonomicznie nie-
efektywne.
Z pojęciem krzywej transformacji wiąże się pojęcie kosztu alternatywnego. Koszt al-
ternatywny to wartość najbardziej preferowanej, ale niewykorzystanej alternatywy.
W powyższym przykładzie koszt alternatywny to liczba jednostek produkcji jednego do-
bra (frytek), z których musimy zrezygnować, aby zwiększyć produkcję drugiego dobra
(piwa) o kolejną jednostkę.
Przykład 2
Wyjściowo produkujemy tylko frytki (10 jednostek). Aby zwiększyć produk-
cję piwa do 4 jednostek, należy zmniejszyć produkcję frytek o 2 jednostki. W ten
sposób uzyskamy kombinację E (4 jednostki piwa i 8 jednostek frytek). Zwiększe-
nie produkcji piwa o kolejne 4 jednostki wymaga zmniejszenia produkcji frytek
o 2 jednostki (kombinacja D) itd.
14
Warianty A B C D E F
Produkcja piwa (w tys. litrów) 20 16 12 8 4 0
Produkcja frytek (w tys. ton) 0 2 4 6 8 10
Koszt alternatywny zwiększenia produkcji piwa o kolejne 4 jednostki 2 2 2 2 2
Za każdym razem zwiększanie produkcji piwa wymaga zmniejszenia produk-
cji frytek o 2 jednostki. Koszt alternatywny jest więc stały i wynosi 2. Jednak koszt
alternatywny nie zawsze musi być stały.
Przykład 3
Założenia są identyczne jak w przykładzie 1. W tabeli poniżej przedstawione
zostały wszystkie kombinacje produkcji piwa i frytek, które mogą zostać wytwo-
rzone w gospodarce.
Warianty A B C D E F
Produkcja piwa (w tys. litrów) 20 16 12 8 4 0
Produkcja frytek (w tys. ton) 0 3,7 6,7 8,5 9,5 10
Wykres 4. Krzywa transformacji
Analogicznie jak w poprzednim przykładzie wyznaczamy koszt alternatywny.
Zwiększenie produkcji piwa z 0 jednostek do 4 wymaga zmniejszenia produkcji
frytek o 0,5 jednostki (10 9,5). Dalsze zwiększanie produkcji piwa (do 8 jedno-
15
stek) wymaga zmniejszenia produkcji frytek o jednostkę (9,5 8,5). Zwiększenie
produkcji piwa do 12 jednostek związane jest z koniecznością zmniejszenia pro-
dukcji frytek o 1,8 jednostki (8,5 6,7). Jak widać w poniższej tabelce, koszt alter-
natywny nie jest stały, lecz rosnący.
Warianty A B C D E F
Produkcja piwa (w tys. litrów) 20 16 12 8 4 0
Produkcja frytek (w tys. ton) 0 3,7 6,7 8,5 9,5 10
Koszt alternatywny zwiększenia produkcji piwa o kolejne 4 jednostki 3,7 3,0 1,8 1,0 0,5
Kształtowanie się kosztu alternatywnego decyduje o kształcie krzywej transformacji:
jeżeli koszt alternatywny jest stały, krzywa możliwości produkcyjnych jest linią prostą,
jeżeli koszt alternatywny rośnie, krzywa możliwości produkcyjnych ma kształt łuku
wklęsłego.
W rzeczywistości koszt alternatywny rośnie, gdyż nie da się równie efektywnie wy-
korzystać zasobów w obu rodzajach produkcji.
Jak wspomniano wcześniej, krzywa transformacji może zmienić swoje położenie.
Przesunięcie krzywej może nastąpić w wyniku:
substytucji zasobów zastępowania zasobów rzadszych lub trudniej dostępnych za-
sobami tańszymi lub łatwiej dostępnymi np. energia odnawialna (tańsza, mniej
ograniczona od tradycyjnej za te same pieniądze możemy wyprodukować wię-
cej dóbr), nawozy sztuczne (bardziej wydajne i efektywne niż naturalne zbiory są
większe), odwadnianie gruntów (zwiększenie zasobu ziemi w Holandii);
rozkładania kosztów możliwość rozłożenia kosztów/ryzyka na więcej osób/pod-
miotów sprawia, że maleje koszt pozyskiwania zasobów; przykładem może być zakup
kombajnu w przypadku rolnika posiadającego 7-hektarowe pole jest ekonomicznie
nieefektywny (zbyt wysoki koszt zakupu i utrzymania), ale jeśli powstanie spółdziel-
nia składająca się z 10 rolników, to zakup kombajnu może być opłacalny koszty roz-
łożą się na 10 podmiotów, a możliwości produkcyjne zwiększą się;
specjalizacji i podziału pracy procesy te polegają na przydzielaniu różnorodnych
zadań produkcyjnych poszczególnym osobom posiadającym różne umiejętności i ta-
lenty; efektem specjalizacji i podziału pracy jest wzrost wydajności i sprawności dzia-
łania; jako klasyczny przykład takiej sytuacji można podać zakład krawiecki w ma-
łej szwalni szwaczki muszą uszyć cały płaszcz, a w wielkie fabryce praca opiera się na
specjalizacji i podziale pracy: każda z zatrudnionych szwaczek zszywa tylko wybra-
ne elementy, np. rękaw, albo doszywa rękaw do boku; efektem ciągłego wykonywania
takich samych, prostych czynności jest większa wydajność pracy;
osiągania korzyści skali to obniżka kosztu jednostkowego na skutek zwiększenia
wielkości produkcji;
handlu, dzięki któremu ludzie mogą skupić się na wykonywaniu tego, co potrafią naj-
lepiej; trudno dziś wyobrazić sobie sytuację, w której każdy musi wyprodukować so-
bie wszystkie niezbędne dobra jedzenie, ubranie, dom itp.; handel umożliwia nam
16
sprzedawanie swoich umiejętności (np. gry na skrzypcach), naprawianie butów czy
księgowanie i kupowanie tych dóbr, których sami nie jesteśmy w stanie wytworzyć;
wykorzystania pieniądza jako zasobu istnienie pieniądza jako powszechnie akcep-
towanego towaru pośredniczącego w transakcjach kupna-sprzedaży sprawia, że pod-
mioty nie muszą tracić czasu i zasobów na poszukiwanie kupca barterowego; brak
pieniądza sprawiał, że np. osoba posiadająca pszenicę, a chcąca kupić jabłka, musia-
ła znalezć osobę, która była zainteresowana taką zamianą; marnowała w ten sposób
czas i siłę, które mogła spożytkować przy produkcji pszenicy, a więc zwiększyć moż-
liwości produkcyjne gospodarki.
Przykład 4
Fabryka może produkować frytki lub piwo (jak w przykładzie 1).
Wykres 5. Krzywa transformacji
Zmiany położenia krzywej transformacji mogą wynikać np.:
ze wzrostu ceny chmielu w efekcie można wyprodukować mniej piwa (np.
maksymalnie 12 tys. litrów)
Wykres 6. Wpływ zmiany ceny piwa na krzywą transformacji
17
z urodzaju ziemniaków, w efekcie którego spadły ich ceny, a więc także kosz-
ty produkcji frytek (wzrasta maksymalna produkcja frytek np. do 12 tys. ton)
Wykres 7. Wpływ zmiany ceny frytek na krzywą transformacji
z zatrudnienia nowych pracowników (wzrasta maksymalna produkcja piwa
np. do 22 tys. ton i frytek np. do 12 tys. ton)
Wykres 8. Wpływ zmiany dochodów na krzywą transformacji
18
10. Potrzeby ludzkie
Potrzebę można zdefiniować jako siłę, która zmusza osobę do zrobienia czegoś. Po-
trzebę można również określić jako odczuwany przez jednostkę stan braku czegoś, co
w związku ze strukturą organizmu, indywidualnym doświadczeniem oraz miejscem jed-
nostki w społeczeństwie jest niezbędne do utrzymania jej przy życiu, umożliwienia jej
rozwoju, utrzymania określonej roli społecznej, zachowania równowagi psychicznej4.
Co istotne, sam stan braku nie wywołuje potrzeby. Większość ludzi nie posiada np.
rakiety kosmicznej, ale nie odczuwa również chęci/przymusu jej posiadania nie ma
więc potrzeby. Analogicznie, student rozpoczynający naukę ekonomii nie posiada dwójki
z egzaminu z mikroekonomii (stan braku), ale nie odczuwa również jej braku nie ma
więc potrzeby.
W literaturze przedmiotu prezentowanych jest wiele klasyfikacji potrzeb.
Analizując potrzeby z punktu widzenia zródła ich powstawania, można podzielić je
na trzy grupy:
potrzeby biologiczne zdeterminowane są fizjologią organizmu; są one wspólne dla
świata zwierząt i ludzi; są to potrzeby naturalne, wrodzone (np. oddychanie, jedzenie,
odpoczynek);
potrzeby społeczne wynikają z faktu funkcjonowania człowieka we wszelkiego ro-
dzaju zbiorowościach, takich jak rodzina, klasa społeczna, naród, społeczności lokal-
ne itp.; potrzeby te zdecydowanie odróżniają człowieka od zwierząt; można tu wy-
różnić potrzeby materialne i duchowe (estetyczne, poznawcze, religijne, naukowe);
potrzeby psychiczne związane są ze strukturą osobowości człowieka; zaliczamy
do nich potrzeby bezpieczeństwa, poczucia własnej wartości, przydatności społecz-
nej, samorealizacji.
Analizując potrzeby według powyższego kryterium, należy zwrócić uwagę na to, iż
nie zawsze można jednoznacznie zaklasyfikować potrzebę do danej grupy. Przykładem
może być ubranie. W zależności od motywów postępowania zakup nowego ubrania może
być potrzebą biologiczną (ochrona przed zimnem, deszczem itp.), społeczną (np. odzież
danej marki pozwalająca utożsamiać się z grupą) czy psychiczną (zadowolenie z wyglą-
du, duma).
Kolejną, najbardziej znaną, klasyfikacją potrzeb jest hierarchia potrzeb ludzkich
opracowana przez Abrahama Maslowa. Zgodnie z podstawowym założeniem tej hierar-
chii potrzeby można uszeregować według stopnia ich ważności. Nie wszystkie potrzeby
są jednakowo ważne są potrzeby, które trzeba zaspokoić natychmiast, i takie, których
zaspokojenie można odłożyć w czasie. Ponadto potrzeba znajdująca się na wyższym po-
ziomie może się pojawić dopiero wtedy, gdy choćby częściowo zaspokojona zostanie po-
trzeba znajdująca się bezpośrednio niżej.
4
Encyklopedia PWN, http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3961121 [25.03.2011].
19
Wykres 9. Hierarchia potrzeb Maslowa
Potrzeby:
fizjologiczne jedzenie, schronienie, oddychanie (pokrywają się z potrzebami biolo-
gicznymi z poprzedniej klasyfikacji),
potrzeby bezpieczeństwa związane są z dążeniem do unikania zagrożeń zewnętrz-
nych, np. ochrona przed uszkodzeniem ciała, potrzeba porządku, stabilizacji, unika-
nia rzeczy nieprzewidzianych,
potrzeby przynależności i miłości akceptacja przyjaciół, rodziny, satysfakcjonujące
stosunki międzyludzkie,
potrzeby szacunku i uznania prestiż, sukces, respekt ze strony innych, uznanie, po-
dziw innych,
potrzeby samorealizacji związane są z rozwojem osobowości, np. samozadowole-
nie, zdobywanie wiedzy, poznawanie świata, rozwijanie umiejętności i talentów.
20
11. Środki zaspokojenia potrzeb
Podmioty funkcjonujące na rynku zaspokajają swoje potrzeby za pomocą środków
materialnych (dóbr) i niematerialnych (usług).
Wykres 10. Klasyfikacja środków zaspokojenia potrzeb
Środki materialne (tzw. dobra) to rzeczy posiadające wartość użytkową i wymien-
ną, które można dotknąć, gromadzić i przechowywać. Obejmują one naturalne zasoby
przyrody oraz rzeczy będące wynikiem działalności człowieka. Natomiast środki nie-
materialne (usługi) to działalność polegająca na zastosowaniu ludzkiej wiedzy i umie-
jętności oraz narzędzi, do zaspokojenia potrzeb nabywców5 (np. przekazywanie wiedzy
i informacji, dostarczanie rozrywek, porady lekarskie i prawne). Są one często określane mia-
nem usług niematerialnych.
W ramach środków materialnych wyróżnia się dobra wolne i gospodarcze.
Dobra wolne to dobra czerpane przez człowieka bezpośrednio z natury. Nie są one
wynikiem produkcji, lecz występują w przyrodzie w postaci nadającej się do bezpośred-
niego zaspokojenia określonej potrzeby ludzkiej (np. powietrze niezbędne do oddycha-
nia, energia słoneczna). W związku z ich wyczerpywaniem się należy racjonalnie nimi
gospodarować.
Dobra gospodarcze (ekonomiczne) są wynikiem działalności gospodarczej ludzi.
Występują w postaci nienadającej się do bezpośredniego zaspokojenia potrzeby, ich kon-
sumpcja wymaga więc wcześniejszego przetworzenia (np. rudy żelaza, złoża ropy).
W ramach dóbr gospodarczych wyróżnia się dobra konsumpcyjne i produkcyjne. Do-
bra konsumpcyjne służą do zaspokojenia potrzeb przez konsumentów (np. odzież, je-
dzenie). Natomiast dobra produkcyjne służą do otrzymywania nowych dóbr gospo-
5
Michalski E., Marketing. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007,
s. 23.
21
darczych i do świadczenia usług. Są to tzw. środki produkcji, czyli głównie surowce,
materiały i maszyny.
Warto zauważyć, iż to samo dobro w zależności od tego, przez kogo jest wykorzy-
stywane może być dobrem produkcyjnym lub konsumpcyjnym (np. mąka wykorzy-
stywana w piekarni do pieczenia chleba będzie dobrem produkcyjnym, a wykorzystywa-
na przez gospodarstwo domowe do usmażenia naleśników dobrem konsumpcyjnym).
22
12. Bariery zaspokojenia potrzeb
Potrzeby ludzkie są nieograniczone, ograniczone są jednak możliwości ich zaspoko-
jenia. Wynika to między innymi z opisanego wcześniej problemu ograniczenia zasobów.
W praktyce nie tylko rzadkość sprawia, że ludzie nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb.
Do głównych (najczęściej spotykanych) barier zaspokojenia potrzeb zaliczamy bariery:
finansowe (ekonomiczne) brak środków finansowych;
podażowe związane są z brakiem (zupełnym lub chwilowym) dobra zaspokajające-
go daną potrzebę np. wszyscy chcieliby jezdzić samochodami na wodę, albo jeszcze
lepiej na śmieci (rozwiązalibyśmy w ten sposób dwa problemy), jednak w praktyce ta-
kiego samochodu jeszcze nie wymyślono;
prawne przepisy prawa zabraniają zaspokojenia potrzeby dotyczącej konsumpcji
takich produktów, jak broń, alkohol, narkotyki itp.;
administracyjne związane są z przepisami regulującymi uprawnienia konsumen-
ta do zakupu kartki, talony, bony, koncesje, pozwolenia, recepty, ale także karty
członkowskie umożliwiające wejście do klubu czy sklepu (Selgros, Makro Cash and
Carry) tylko ich posiadaczom;
społeczne związane są z normami i obyczajami; w praktyce odnoszą się do sytu-
acji, w której nie można zaspokoić potrzeby, bo nie wypada (np. przyjście latem na
zajęcia w kostiumie kąpielowym);
religijne picie alkoholu przez muzułmanów, jedzenie wieprzowiny przez żydów czy
urządzanie hucznych zabaw przez katolików w poście;
zdrowotne np. chęć zjedzenia czekolady przez cukrzyka;
czasowe niemożliwe jest wykonywanie pewnych czynności ze względu na wykony-
wanie innych czynności, np. chcielibyśmy iść na spacer, ale musimy siedzieć w pracy;
związane z wysiłkiem konsumentowi nie chce się podjąć czynności niezbędnych
do zaspokojenia potrzeby (np. chce nam się pić, ale nie chce się nam stać w kolejce).
23
Bibliografia
Encyklopedia PWN, http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3961121 [25.03.2011].
Michalski E., Marketing. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Podstawy ekonomii, (red.) R. Milewski, E. Kwiatkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Samuelson P. A., Nordhaus W. D., Ekonomia, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
24
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
MOduł III nauka i wiedzaecdltest modul 2Test DT moduł 3 4Moduł 1Modul 6Moduł 2 lek 2 Fizjologia PracyModuł zdalnego sterowania PC 1Fizyka modulModul 6 Przelom wiekowModul 7Moduł preskaleraTechnika na co dzien modul 2[1]modul test4 modul 2modul 2 pytania polModul 4więcej podobnych podstron