WP�ŁYW TOTALITARYZMU NA PSYCHIKÊ LUDZK�Ą NA PODSTAWIE LITERATURY OBOZOWEJ



�śKa�żda minuta obozu, to minuta ws�ączania trucizny"- pisa�ł Waar�łam Sza�łomow. �śJest tu wiele rzeczy o których cz�łowiek nie powinien wiedzie�Ś, których nie powinien widzie�Ś, a jeœli zobaczy�ł- to najlepiej, �żeby szybko umar�ł".

S�łowa te pochodz�ą z �śOpowiada�ą ko�łymskich", bêd�ących jednym z najwa�żniejszych œwiadectw stalinowskiego terroru. Autorem jest osoba, która blisko dwadzieœcia lat spêdzi�ła w wiêzieniach i obozach jenieckich- tworach totalitaryzmu- na dalekiej Syberii. Opowiadania te w pe�łni przedstawiaj�ą destrukcyjny wp�ływ systemu na psychikê ludzk�ą, s�ą opini�ą cz�łowieka, który sam doœwiadczy�ł okrucie�ąstw obozów koncentracyjnych. Potwierdzaj�ą, i�ż dwa systemy: faszyzm i stalinizm zupe�łnie odkszta�łci�ły istotê ludzk�ą, odhumanizowa�ły j�ą, �śwydar�ły" ludziom ich wnêtrze, uczucia, pozostawiaj�ąc na ich miejsce tylko cia�ło- bezduszn�ą materiê, której jedynym celem jest przetrwanie.

Podobne rozwa�żania na temat oddzia�ływania dwóch bezwzglêdnych systemów na cz�łowieka, zawieraj�ą utwory: �śMedaliony", �śInny œwiat" i opowiadania Borowskiego.

�śMedaliony" Zofii Na�łkowskiej to wstrz�ąsaj�ący dokument ludobójstwa i cierpie�ą ludzkich podczas drugiej wojny œwiatowej, sygnalizuj�ący spustoszenie w psychice cz�łowieka, które ma wp�ływ na ca�łe jego póŸniejsze �życie.

�śProfesor Spanner" to opowiadanie, w którym autorka przedstawia okrutne praktyki lekarza, który eksperymentowa�ł na zw�łokach ludzkich. Na�łkowska opisuje gotuj�ące siê cia�ła, pojemniki zape�łnione tylko g�łowami, piece do spalania �śodpadów" i koœci, oraz kawa�łki chropowatego myd�ła. Po tym obrazie, mamy przedstawione zeznania m�łodego gda�ąszczanina- pomocnika profesora, który zajmowa�ł siê wyrabianiem myd�ła z t�łuszczu ludzkiego. Jest osob�ą, która nie widzia�ła w swojej pracy nic amoralnego, traktowa�ła j�ą jak ka�żde inne zajêcie. Cz�łowiek ten nie móg�ł zrozumie�Ś dlaczego zosta�ł oskar�żony, nikt bowiem wczeœniej nie powiedzia�ł mu, i�ż wyrabianie myd�ła na bazie zw�łok to straszliwy czyn. O swojej pracy opowiada obojêtnie, bez �śwyrzutów sumienia", nie zdaje sobie sprawy z tragedii tysiêcy ludzi. Pomimo, i�ż jego ojciec trafi�ł do obozu, podziwia Niemców: �śW Niemczech ludzie umiej�ą zrobi�Ś coœ z niczego". Cia�ło ludzkie jest dla niego niczym, myd�ło to natomiast �ścoœ". Stwierdza, i�ż pocz�ątkowo mia�ł opory u�żywaj�ąc tego myd�ła, jednak póŸniej siê przyzwyczai�ł, bo �śdobrze siê mydli�ło".

Na podstawie zezna�ą m�łodego cz�łowieka, Na�łkowska stwierdza, i�ż ofiary to nie tylko ludzie, którzy trafili do obozów. Wg niej ofiary to ca�ła ludzkoœ�Ś, która musia�ła �ży�Ś w tak brutalnych czasach i przygl�ąda�Ś siê tym straszliwym zbrodniom.

Faszyœci nauczyli gda�ąszczanina obojêtnoœci wobec tego co siê wokó�ł niego dzieje, obojêtnoœci wobec zbrodni, traktowania jej zupe�łnie jak coœ naturalnego. Niemcy zabili w nim wra�żliwoœ�Ś, przebudowali jego system wartoœci. Zatarli w nim wewnêtrzny g�łos, który pozwala�łby odró�żni�Ś dobro od z�ła. Sam mê�żczyzna jest zadowolony ze swojego losu. Jest szczêœliwy, �że ocala�ł- nie wie jednak jak bardzo siê myli. Do ko�ąca �życia pozostanie ofiar�ą totalitaryzmu, a najgorsze jest to, �że sam z tego nie zdaje sobie sprawy.

W opowiadaniu �śPrzy torze kolejowym" pisarka przedstawia dramat m�łodej kobiety �żydowskiej, która uciekaj�ąc z transportu, zosta�ła ciê�żko ranna. Wokó�ł niej zebra�ło siê du�żo ludzi, nikt jednak oprócz wieœniaczki i m�łodego cz�łowieka, który zakupi�ł dla niej alkohol, oraz papierosy, nie udzieli�ł kobiecie pomocy. Na ironiê, ten sam cz�łowiek , który chcia�ł ul�ży�Ś jej w cierpieniu, sta�ł siê jej �śkatem". Wzi�ą�ł od �żandarmów pistolet i zastrzeli�ł konaj�ąc�ą kobietê.





Nie wiadomo dlaczego to zrobi�ł- mo�że chcia�ł ul�ży�Ś jej mêki, a mo�że widz�ąc jak wszyscy wokó�ł zabijaj�ą, sam chcia�ł sprawdzi�Ś, jak to jest pozbawi�Ś kogoœ �życia? Dyskusji nie podlega natomiast fakt, i�ż z�łama�ł podstawow�ą normê moraln�ą, z�łama�ł pi�ąte przykazanie chrzeœcijanina, mówi�ące: �śNie zabijaj". Je�żeli cz�łowiek ten zabi�ł cierpi�ąc�ą kobietê by zobaczy�Ś jakie to uczucie, to czyn jego najdobitniej mówi o tym, co system totalitarny potrafi�ł zrobi�Ś z psychik�ą ludzk�ą, jak zbrodniczo j�ą sobie ukszta�łtowa�ł. Zachowanie œwiadków tragedii kobiety, równie�ż jest podyktowane przez system. Ludzie ci, nie odwa�żyli siê udzieli�Ś pomocy rannej. Obawiali siê represji, konsekwencji, byli sparali�żowani strachem, lêkali siê œmierci, która grozi�ła im za ten czyn. To w�łaœnie totalitaryzm zmienia wra�żliwych ludzi w istoty, które martwi�ą siê tylko o w�łasny los.

W opowiadaniu �ś Doroœli i dzieci w Oœwiêcimiu" Na�łkowska przedstawia wp�ływ totalitarnej w�ładzy na najm�łodszych. Tragiczna jest wymowa zako�ączenia, gdy pewien mê�żczyzna na pytanie: �śW co siê bawicie dzieci ?" odpowiedŸ: �śBawimy siê w palenie �Żydów"- odpowiedŸ jest wstrz�ąsaj�ąca i dok�ładnie przedstawia oddzia�ływanie systemu totalitarnego na dzieci.

Dyskusjê na temat cz�łowieka i totalitaryzmu podejmuje równie�ż T. Borowski w swoich opowiadaniach. Przedstawia w nich cz�łowieka zlagrowanego, konformistê, który przystosowa�ł siê do warunków obozowych. Jest w stanie zabi�Ś, aby tylko zdoby�Ś kawa�łek chleba, zapewniaj�ący mu dalsze bytowanie. Borowski mówi, i�ż w skrajnych warunkach przestaj�ą obowi�ązywa�Ś prawa �śnormalnego" �życia. Cz�łowiek zlagrowany pozbawiony jest ju�ż cz�łowiecze�ąstwa, jest w stanie poœwiêci�Ś najbli�ższych, aby samemu siê uratowa�Ś. Mówi o tym przyk�ład starego �Żyda, który zabija swojego syna, gdy�ż ten ukrad�ł chleb- z�łama�ł dekalog obozowy, oraz obraz kobiety, która wypiera siê w�łasnego dziecka( skazuj�ąc go na samotn�ą œmier�Ś), aby unikn�ą�Ś zagazowania. Nasuwa siê wniosek: ofiary poprzez obozy- poœredni aparat totalitaryzmu, przeistaczaj�ą siê w oprawców.

Wstrz�ąsaj�ąca jest tak�że obojêtnoœ�Ś cz�łowieka zlagrowanego na cierpienia innych. W takiej osobie wypalaj�ą siê wszelkie uczucia i wra�żliwoœ�Ś. Przyk�ładem mo�że by�Ś opowiadanie �śLudzie, którzy szli", w którym narrator jak i reszta wiêŸniów, spokojnie graj�ą w pi�łkê, podczas gdy na poblisk�ą rampê nadjecha�ł transport wiêŸniów, skierowany do krematorium: �śMiêdzy jednym a drugim kornerem, za moimi plecami zagazowano trzy tysi�ące ludzi".

Ponadto Borowski, podobnie jak Na�łkowska, twierdzi, i�ż ofiarami nie s�ą tylko osoby znajduj�ące siê w obozie. Ofiary to tak�że oprawcy, wychowankowie systemu, którzy zatracili wartoœci moralne i etyczne. To system tak ich odkszta�łci�ł, s�ą gotowi zabi�Ś bezbronnych ludzi tylko dla w�łasnej satysfakcji i rozrywki.

Borowski uwa�ża, �że obozy stworzone przez totalitaryzm ca�łkowicie odmieni�ły cz�łowieka, zniszczy�ły jego system wartoœci. Cz�łowiek w sytuacji ekstremalnej przestaje by�Ś czu�ł�ą, wra�żliw�ą osob�ą. Totalitaryzm przemienia go w �śtwardy g�łaz", g�łuchy na �żale, cierpienia i mêki innych. Cz�łowiek w obozie nie jest ju�ż na w pe�łni istot�ą ludzk�ą- jest zwierzêciem, które kieruje siê tylko instynktem przetrwania. Nie potrafi ju�ż wspó�łczu�Ś, litowa�Ś siê, nie pomaga innym- totalitaryzm odar�ł go z jakichkolwiek uczu�Ś.

Kolejnym utworem, poruszaj�ącym podobn�ą tematykê jest �śInny œwiat" G. Herlinga Grudzi�ąskiego. Przedstawia on destrukcyjny wp�ływ systemu na psychikê ludzk�ą, ju�ż od momentu aresztowania. Opisuje obraz tresury wiêŸnia. W�ładzom nie zale�ża�ło tylko na przyznaniu siê do rzekomej winy. Zale�ży jej na tym, aby sam wiêzie�ą przyzna�ł siê nawet do najbardziej absurdalnej winy. Towarzysz�ą temu nie ko�ącz�ące siê cierpienia psychiczne i fizyczne, d�ą�ż�ące do ca�łkowitej zmiany osobowoœci cz�łowieka. Obóz ca�łkowicie przebudowa�ł kodeks etyczno -moralny wiêŸniów. Kradzie�że, donosy na innych, fa�łszywe zeznania, tylko po to, aby ratowa�Ś siê samemu, kobiety oddaj�ące swoje cia�ło za kromkê chleba- to zjawiska powszechne w obozie.

W opowiadaniu �śNocne �łowy" Grudzi�ąski opisuje historiê Marusi, która zakochuje siê w kowalu - swoim wczeœniejszym gwa�łcicielu. Wydawa�łoby siê, i�ż kowal równie�ż kocha dziewczynê, jednak pewnego dnia, za namow�ą wspó�łmieszka�ąców baraku, ponownie zmusza j�ą do oddania siê mê�żczyznom. Ten obraz najlepiej œwiadczy o wp�ływie obozu, totalitaryzmu na ludzi. Jakiekolwiek wartoœci, uczucia u wiêkszoœci wiêŸniów ulegaj�ą degradacji. Obozowa rzeczywistoœ�Ś odmienia cz�łowieka. W normalnych warunkach kowal nigdy nie zezwoli�łby na to co siê wydarzy�ło, �życie w �łagrach odmieni�ło go-ludzie pod wp�ływem prze�ży�Ś obozowych myœl�ą innymi kategoriami.

Wstrz�ąsaj�ąca jest te�ż opowieœ�Ś o Ponomarence, cz�łowieku, który �śprzesiedzia�ł okr�ąg�łe dziewiê�Ś lat we wszystkich mo�żliwych obozach sowieckich i jako jedyny mówi�ł o nadchodz�ącym zwolnieniu z pewnoœci�ą siebie, wykluczaj�ąc jakiekolwiek obawy". W�ładze sowieckie, totalitaryzm, w jednej chwili skazuj�ą go na œmier�Ś- jego œwiat, budowany do tej pory na fundamencie nadziei, leg�ł w gruzach, gdy dowiedzia�ł siê, i�ż jego wyrok zosta�ł przed�łu�żony. Totalitaryzm zaprzepaœci�ł kolejne istnienie ludzki, krótkim s�łówkiem-�śbiezsroczno".

Obóz wed�ług Grudzi�ąskiego, w opozycji do pogl�ądów Borowskiego, nie jest miejscem, w którym kapituluj�ą wszystkie wartoœci moralne i uczucia. Cz�łowiek ca�łkowicie nie zatraca swojej godnoœci. Mimo wielu cierpie�ą, nie poddaje siê, próbuje walczy�Ś, pomimo tego, i�ż prawie zawsze, walka taka skazana jest na przegran�ą. Przyk�ładem mo�że by�Ś historia Kostylewa, który zadaje sobie straszliwy ból- poprzez parzenie rêki- buntowa�ł siê przeciw pracy w obozie. Nie robi�ł tego, aby unikn�ą�Ś wysi�łku, nie chcia�ł po prostu pracowa�Ś dla Rosjan, wspó�łbudowa�Ś i wspomaga�Ś ich totalitaryzmu: �śNie bêdê dla nich pracowa�ł, cho�Śby za cenê swojego cierpienia, zdrowia i �życia". Tak�że sam autor postanawia sprzeciwi�Ś siê czynionej mu nie sprawiedliwoœci- rozpoczyna protest g�łodowy, który w ko�ącu przynosi mu wolnoœ�Ś. Wzrusza historia Fiodorownej, która za cenê wygodnego �życia u boku doktora, poœwiêca siê mi�łoœci do m�łodego studenta.

Grudzi�ąski twierdzi, i�ż œwiat totalitaryzmu nie jest w stanie pozbawi�Ś normalnego cz�łowieka uczu�Ś- to w�łaœnie dlatego zas�ługujemy na miano Cz�łowieka.

Literatura doby drugiej wojny œwiatowej jest zwierciad�łem, w którym mo�żemy dostrzec odbicie wszystkich krzywd, cierpie�ą, spowodowanych totalitaryzmem, oddzia�łuj�ącym tak degraduj�ącego na psychikê ludzk�ą. Takie potraktowanie tematu jest apelem do przysz�łych pokole�ą, apelem do Nas, abyœmy wiêcej nie dopuœcili do tego, aby podobne wydarzenia mia�ły kiedyœ miejsce. Jest apelem do ludzi rz�ądz�ących by nie tworzyli totalitaryzmu, wojen, obozów, by nie dopuszczali do ludzkiego cierpienia, które powoduje nieodwracalne zmiany w psychice, nie tylko wiêŸniów, ale wszystkich ludzi. Jest przestrog�ą, aby ludzie ludziom ju�ż ju�ż nigdy nie zgotowali podobnego losu.







Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wplyw telewizji na psychike dzi Nieznany (2)
wplyw wojny na psychike ludzka Nieznany (4)
wpływ wojny na psychikę człowieka (na wybranych przykładach) (5)
Wpływ wojny na psychikę ludzką Omów temat, odwołując si~7C6
Totalitaryzm i jego wpływ na psychikę ludzką

więcej podobnych podstron