Andrzej MATUSZCZYK
Szlaki turystyczne w górach, ich utrzymanie
i konserwacja oraz ochrona prawna ważny
element bezpiecznej turystyki górskiej
Historia znakowania szlaków turystycznych w górach sięga jeszcze
końca XIX wieku. Dokładnie w 1897 roku Walery Eljasz-Radzikowski za
pomocą pojedynczych pasków czerwonej farby wytyczył w Tatrach
pierwszy szlak z Toporowej Cyrhli przez Psią Trawkę, Polanę Waks-
mundzką i Wodogrzmoty Mickiewicza do Morskiego Oka. Kilka lat póx-
niej w 1906 r., na terenie Beskidów posłużono się podobną techniką
(Hugo Zapałowicz), aby wyznakować szlak turystyczny z Suchej przez
Magurkę (872 m) do Zawoi. Powstanie pierwszych dróg znakowanych
miało inny cel niż obecne znakowanie. W Tatrach szlaki miały służyć
przede wszystkim ochronie przyrody, w Beskidzie Żywieckim dostar-
czać roli poznawczej.
Poprzednik naszego Towarzystwa Polskie Towarzystwo Tatrzań-
skie a po 1945 r. już wyłącznie Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajo-
znawcze odegrały w całej problematyce górskiego znakowania rolę klu-
czową. Z biegiem czasu miało miejsce stałe doskonalenie techniki zna-
kowania a jednoczeSnie szybki rozwój sieci szlaków z dążeniem do prze-
noszenia coraz większego dorobku szlaków do literatury górskiej. Proces
przekształcenia pierwszej techniki znakowania w obecny wzór szlaku
trójpasowego dokonał się stosunkowo szybko (największe zasługi Ka-
zimierz Sosnowski, Feliks Rapf), natomiast ewolucje w metodyce i techni-
ce kładzenia znaków szlaku trwały znacznie dłużej, a szczególnie
zasłużyli się w tym Witold Mileski i Władysław Krygowski.
Istotne okazywało się również coraz większe doSwiadczenie Towa-
rzystwa w nadzorze organizacyjnym a jednoczeSnie opiece społecznej
nad szlakami w górach aż do osiągnięcia stanu obecnego
ok.11.000 km szlaków. Polską metodykę znakowania uznano za mode-
lową i od lat 70. zaczęła być akceptowana w górach innych krajów euro-
pejskich, m.in. w Rumunii, Bułgarii, na Węgrzech czy w Niemczech
(na terenach byłej NRD). Ze strony PTTK wyszła inicjatywa upowszech-
niania szlaków górskich w innych krajach na podstawie naszych zasad
metodyki. Dlatego obecny system międzynarodowych szlaków pieszych
w górach w ramach Europejskiego Związku Wędrownictwa (EWV)
51
wykorzystał przede wszystkim nasze PTTK-owskie doSwiadczenia i bazę
merytoryczną oraz techniczną.
PTTK nie tylko wypracowało dobre i sprawdzone zasady metodyki,
ale dysponuje doSwiadczoną kadrą znakarzy, działającą w 43 oddzia-
łach PTTK w polskich górach, który to teren został oddziałom przy-
porządkowany. Biorąc pod uwagę wysoką merytoryczną fachowoSć na-
szej kadry zaproponowano w 2002 roku stworzenie instytucji rzeczo-
znawców do spraw szlaków górskich o statusie państwowym z możliwo-
Scią koordynowania projektów dotyczących szlaków, które proponują
inne poza PTTK organizacje i instytucje.
Podstawowe funkcje szlaku górskiego to uczyć, wychowywać i po-
kazywać piękno polskich gór całemu społeczeństwu oraz turystom z za-
granicy przybywającym w nasze góry. Tymczasem rozpowszechniana
bywa często szkodliwa teza, że szlaki wyznakowano wyłącznie dla po-
trzeb PTTK
Znaczenie szlaków we współczesnej ofercie turystycznej pozostaje
w ogóle bardzo różnorodne, gdyż:
Należy pamiętać o istotnej ich roli w poprawie konkurencyjnoSci pol-
skiej oferty na rynku krajowym i międzynarodowym,
Walory zdrowotne, poznawcze i krajoznawcze szlaków czynią z nich
drogi stale popularne, poza tym wiążą miejscowoSci w dolinach ze
schroniskami PTTK oraz umożliwiają zdobywanie odznak turystycz-
nych, przede wszystkim Górskiej Odznaki Turystycznej,
Polskie szlaki PTTK w górach pozostają częScią międzynarodowego
systemu szlaków europejskich, a to w perspektywie naszego rychłego
wstąpienia Polski do Unii Europejskiej nie wymaga komentarza,
Szlaki PTTK są dokładnie odwzorowane na mapach i w przewodni-
kach turystycznych, zatem wszelkie negatywne zjawiska w ich utrzy-
maniu i funkcjonowaniu mogłyby wywołać chaos w literaturze tury-
stycznej,
Do rangi najważnieszej urasta potrzeba zagwarantowania szlakom
w górach odpowiedniego statusu prawnego oraz dobrego stanu ze
względu na bezpieczeństwo turystów.
Na początku grudnia 2002 roku odbyło się w Ministerstwie Gospo-
darki zwołane z inicjatywy resortu ogólnopolskie forum na temat najsze-
rzej pojętej problematyki szlaków turystycznych w Polsce. Obecni na nim
przedstawiciele samorządów różnych szczebli, parków narodowych,
parków krajobrazowych, instytucji zajmujących się turystyką naukowo
i innych wskazali jednoznacznie na PTTK jako na organizację najod-
powiedniejszą do nadzoru i koordynacji nad całym systemem tworzenia
oraz funkcjonowania sieci szlaków górskich w Polsce.
Oceniając z takiej perspektywy rolę oraz znaczenie szlaków, nie spo-
sób nie zgodzić się z tezą, że ich utrzymanie a więc bieżąca konserwacja
52
z jednoczesnym zagwarantowaniem ochrony prawnej stanowią jedno
z najważniejszych zadań oraz nakazów współczesnej turystyki górskiej.
Żadna mapa i żaden przewodnik nigdy nie zastąpią prawidłowego prze-
biegu szlaku w górach. Szlak powinien pozostawać przede wszystkim
bezpieczny, a gwarancją tego bezpieczeństwa jest właSnie należyta
i bieżąca opieka nad nim.
Zanim zaczniemy się szlakiem opiekować, musi on zostać wytyczony
w terenie profesjonalnie technicznie i mądrze koncepcyjnie. Kluczem
do tego jest a raczej są osoby wytyczające szlak znakarska kadra
PTTK. Praca znakarza to dosyć nietypowe połączenie ciężkiej fizycznej
roboty z wysokim profesjonalizmem merytorycznym. Kandydaci na zna-
karzy odbywają specjalistyczne kursy wg programów zatwierdzonych
przez PTTK. Szkolenie teoretyczne musi dać podstawy wiedzy o topo-
grafii gór, ich walorach przyrodniczych oraz niebezpieczeństwach wyni-
kających z wędrowania po nich. Jeszcze ważniejsze szkolenie praktycz-
ne uczy techniki kładzenia znaków szlaku, sposobu ich rozmieszczania
w terenie, gęstoSci znaków itd. Wytyczając szlak, trzeba przede wszyst-
kim dążyć do realizacji następującej maksymy: turysta nie powinien wę-
drować od znaku do znaku lecz starać się poruszać samodzielnie a zna-
ki szlaku jedynie upewniają go, że idzie prawidłową drogą. Osiągnięcie
przebiegu szlaku wg takiej filozofii posiada nie tylko znaczenie meryto-
ryczne, ale i ekonomiczne, gdyż nadmierne nagromadzenie znaków
szlaku blisko siebie zwiększa koszty ich utrzymania nie tylko w momencie
wyznakowania, ale co ważniejsze w przyszłoSci.
Praktyka uprawnień znakarskich i wieloletnie obserwacje osób, któ-
rzy o ich uzyskanie się starali dowodzi, że niezależnie od obowiązkowe-
go zasobu wiedzy na kursie w 60 70% przypadków znakarzami zostają
przewodnicy, przodownicy turystyki górskiej, ratownicy GOPR, zatem lu-
dzie już należący do czołówki górskiej kadry.
FachowoSć znakarza jest trudna do przecenienia. Gdy np. konserwa-
cji podlega odcinek szlaku zdewastowanego przez pseudoturystów czy
siły natury znakarz musi potrafić odszukać jego prawidłową trasę i je-
dynie wzdłuż niej nanieSć znaki szlaku. Chodzi tu zatem o gruntowną
znajomoSć topografii terenu a szczególnie trasy przebiegu wszystkich
szlaków, na których przyszło znakarzowi pracować.
JednolitoSć i spójnoSć szlaków to kolejny problem decydujący o kom-
forcie wędrowania turystów szlakami lecz co ważniejsze mogący de-
cydować o ich bezpieczeństwie. Dlatego kadra znakarska powinna
przestrzegać kilku podstawowych zasad w swojej pracy:
znakować szlak w obydwu kierunkach , pamiętając, że turySci wę-
drują po szlaku nie tylko w tę stronę, w którą go odnawiano,
najrozmaitsze sytuacje na trasie szlaku (skrzyżowania dróg, długie od-
cinki odkrytego terenu, gdzie trudno jest znalexć miejsca na położenie
53
znaków i inne) szczegółowo wyjaSnia obowiązująca Instrukcja znako-
wania szlaków turystycznych wydana przez ZG PTTK w 1998. Na te-
renach odkrytych, np. w takich rejonach, jak wysoko położone partie
graniowe (Babia Góra, Karkonosze, bieszczadzkie połoniny) prace
znakarzy powinny być uzupełniane stałym otyczkowaniem, co może
decydować o bezpieczeństwie turystów w razie nawet niewielkiego
załamania pogody,
w czasie społecznych przeglądów szlaków, a przed podjęciem decy-
zji o konserwacji należy uwzględnić miejsca, gdzie na terenach le-
Snych szlak zarósł i dla poprawy jego widocznoSci konieczne staje
się podcięcie gałęzi a nawet umieszczenie danego znaku szlaku w in-
nym miejscu,
znaki szlaku należy umieszczać na takiej wysokoSci, aby w czasie
zimy nie znalazły się po Sniegiem, a przez to nie ulegały przyspieszo-
nemu zniszczeniu,
jeżeli dwa szlaki prowadzą wspólnie, nie wolno ich znaków umiesz-
czać oddzielnie, gdyż to może wprowadzać w błąd turystę i sugero-
wać, że jeden ze szlaków skręcił i został poprowadzony inną drogą,
nie jest wstydem zawrócić ze szlaku i zrezygnować z pracy, gdy
załamie się pogoda. Praca znakarzy podczas padającego deszczu
jest zwyczajną stratą czasu
Od lat 90. w górach pojawiło się wielu nowych gestorów, a szczegól-
nie pomysłodawców od znakowania. Największą aktywnoSć wykazują tu
gminy i starostwa, chociaż nie tylko. Poza tym są to parki narodowe i inne
organizacje o profilu ekologicznym. Powstały więc całe, niezależne od
naszych PTTK-owskich, sieci szlaków kolarskich, konnych, motorowych,
niejednokrotnie wytyczanych wprost po PTTK-owskich szlakach pie-
szych, bez zastanowienia się nad jakimikolwiek konsekwencjami takiego
postępowania dla bezpieczeństwa turystów np. poprzez nagminnie two-
rzone kolizje szlaków pieszych z rowerowymi W odróżnieniu od szlaków
koordynowanych przez PTTK, ich pozostała częSć rządzi się swoimi pra-
wami (a raczej swoistym bezprawiem), gdyż w większoSci nie jest od-
wzorowana w żadnej literaturze, a co najważniejsze nie jest więcej kon-
serwowana po pierwszym umieszczeniu w terenie. Powyższy problem
narasta i staje się z roku na rok coraz to większy. Dlatego nakazem dla
kadry znakarskiej PTTK powinna być taka umiejętnoSć takiego prowa-
dzenia naszych PTTK-owskich szlaków, aby ich przebieg nie był kolizyj-
ny w żadnym sensie z innymi szlakami, a jednoczeSnie nasze szlaki wy-
różniała estetyka, starannoSć oraz logika przebiegu.
Utrzymanie w dobrym stanie pokaxnej sieci 11.000 km szlaków
w polskich górach wymaga zapewniania na bieżąco doSć znacznych
Srodków finansowych. Jeżeli w najbliższej przyszłoSci mają zostać wy-
dane akty prawne wprowadzające odpowiedzialnoSć gestora szlaku za
54
bezpieczeństwo wędrującego po nim turysty to dobry i bezpieczny
stan szlaku staje się bezwzględną koniecznoScią. Nowe zasady korzy-
stania ze szlaków powinny również powstrzymać pseudoturystów i po-
spolitych wandali niszczących bezkarnie szlaki i ich informacyjną infra-
strukturę. Bezpieczne szlaki to również ogromnie ważna sprawa dla
GOPR i TOPR wg zasady: im mniej pobłądzeń i związanych z tym wy-
padków tym mniej interwencji ratowników w górach. Zatem pieniądze ło-
żone na odnawianie szlaków szybko zwrócą się przynajmniej w częSci.
Uporządkowanie spraw prawnych podniesie z kolei prestiż PTTK
jako gestora szlaków i ich stanu posiadania a wandali powstrzyma przez
bezmySlnym rujnowaniem infrastruktury szlaków.
Ochrona prawna szlaku łączy w sobie aspekty bezpieczeństwa dla
turysty ze stroną ekonomiczną utrzymania szlaku w dobrym stanie.
Wszelkie zniszczenia uczynione z premedytacją przez człowieka wyma-
gają łożenia dodatkowych Srodków na doprowadzenie danego szlaku
do stanu sprzed dewastacji. Aspekt niszczenia i konsekwencji z tym
związanych znalazł się w Instrukcji Znakowania PTTK z odniesieniem do
Kodeksu wykroczeń (Dz.U.nr.12 z 1971 r. poz.114), gdzie turystyczny
szlak górski utożsamiono ze znakami drogowymi. Nawiązanie do Kodek-
su wykroczeń w Swietle nagminnego niszczenia szlaków górskich należy
uznać za ważny element obecnego prawodawstwa mający na celu za-
pewnienia ustawowej ochrony szlaków.
Pojęcie lądowe szlaki turystyczne zapożyczono do obecnej Instruk-
cji znakowania szlaków turystycznych PTTK z historycznego już dzisiaj
aczkolwiek istotnego dawniej Zarządzenia przewodniczącego GKKFiT
nr.73 z 10 kwietnia 1962 r. w sprawie lądowych szlaków turystycznych.
Ten akt prawny zrozumiałe niższy rangą od ustawy, obowiązywał
wprawdzie w zupełnie innej rzeczywistoSci, ale przez 20 lat doskonale
spełniał swoją rolę. CałoSć znakowania utożsamiano wtedy wyłącznie
z PTTK, a wielkie nazwiska decydentów od gór, z Władysławem Krygow-
skim na czele, gwarantowały niejako trafnoSć ówczesnych unormowań
prawnych.
Zacytowana na str. 4 Instrukcji znakowania szlaków turystycznych
w PTTK Ustawa o Kulturze Fizycznej (z 18 stycznia 1996 r.) oraz wyni-
kające z niej rozporządzenia niestety bardzo ogólnikowo nawiązują do
samej istoty szlaku, jego metodyki a zwłaszcza całej filozofii posłannic-
twa górskich szlaków na rzecz społeczeństwa. Niektóre z aktów wyko-
nawczych do wspomnianej ustawy są złe, rozmijające się z prawdą
i praktyką problematyki znakowania górskiego w terenie a więc wpro-
wadzają do dzisiaj turystów w błąd, a nikt ich nie uchylił. Mam tu na
mySli Rozporządzenie Rady Ministrów z 6 maja 1997 r. w sprawie warun-
ków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających,
kąpiących się i uprawiających sporty wodne. W załączniku nr 2 tego aktu
55
prawnego ż 1.1, 1.2 i 1.3 zalecono inny jak na 53.000 km szlaków gór-
skich w Polsce wymiar znaku szlaku 10 x15 cm (ma być i jest 9 x
15 cm), zezwolono, aby kolor szlaku turystycznego w górach mógł mieć
kolor dowolny oprócz białego (?!), zamieszczono także bzdurne informa-
cje o obowiązującej odległoSci umieszczania znaku do znaku co
50 metrów oraz o miejscach sytuowania na górskim szlaku drogowska-
zów. Trzeba tu podkreSlić, że podczas procesu przygotowywania tego
rozporządzenia PTTK przekazało kompetentnym instytucjom legislacyj-
nym swoje uwagi i propozycje, z których niestety żadna nie została wte-
dy uwzględniona. Dopóki polskie prawodawstwo nie zacznie traktować
z pełną powagą problematyki szlaków w górach, stale będzie brakowało
możliwoSci spełnienia najważniejszych, a więc formalnych warunków do:
obowiązującego ustawowo wymogu dobrego stanu szlaków w tere-
nie,
zapewnionego na należytym poziomie bezpieczeństwa turystów wę-
drujących szlakami,
okreSlenia stałych zasad finansowania kosztów utrzymania szlaków.
Z kolei w Załączniku nr 3 ż 2 pkt 4 omawianego Rozporządzenia
znalazł się wielce ogólnikowy punkt, który postanawia: Wybrany odcinek
trasy, szlaku albo stoku, na którym odbywają się zawody lub organizowa-
ny trening, powinien być wyraxnie oznakowany&
Tego rodzaju komentarze czy postanowienia na temat m.in. górskich
szlaków (załącznik ten nosi tytuł: Szczegółowe zasady organizowania
wycieczek oraz zbiorowych imprez turystycznych i sportowych w gó-
rach) cytowany przy jednoczesnym braku załatwienia kwestii dla szla-
ków górskich podstawowych (definicja szlaku, zasady prawnej jego
ochrony, podstawy metodyki itd.) jest całkowitym nieporozumieniem.
Inne rozporządzenia poSrednio lub bezpoSrednio odnoszące się do
górskich szlaków jak np. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej
z 21 stycznia 1997 r. w sprawie warunków, jakie muszą spełniać organi-
zatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej a także zasad jego
organizowania i nadzorowania, czy Rozporządzenie Ministra Edukacji
Narodowej i Sportu z 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu
organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajo-
znawstwa i turystyki w ogóle nie wspominają nawet słowem o górskich
szlakach. A przecież zarówno realizacja znacznej częSci wypoczynku
młodzieży szkolnej jak też szeroko rozumianego programu edukacji tury-
stycznej trudno jest sobie wyobrazić bez górskich szlaków.
Na temat unormowań prawnych odnoszących się do ochrony same-
go znaku szlaku górskiego brak jest dotąd jakichkolwiek ustaleń legi-
slacyjnych. A załatwienie tej sprawy niezmiernie podniosłoby prestiż
szlaku jako dobra ogólnonarodowego. Te unormowania łączą się z insty-
tucjami i organizacjami obecnymi na szlakach, a więc: nadleSnictwami,
56
administracją obszarów prawnie chronionych, terenami będącymi w za-
interesowaniu Straży Granicznej, a co najważniejsze, z niezliczoną ilo-
Scią terenów prywatnych. Jest powszechnie wiadomo, że np. wykupie-
nie małego skrawka terenu przez nowego właSciciela, przez który biegł
szlak upoważnia go do natychmiastowego zagrodzenia terenu, zaS ge-
stora szlaku stawia w kłopotliwej sytuacji szukania wariantu zastępcze-
go. Prawna ochrona szlaku z drugiej strony przynajmniej w częSci po-
winna ograniczać radosną twórczoSć samowolnego wytyczania w tere-
nie wszystkiego, co komuS wpadło do głowy i to bez żadnej obawy po-
niesienia za to jakichkolwiek administracyjnych restrykcji.
Z niezałatwionymi obecnie podstawowymi formalnymi sprawami go-
spodarki na szlakach w górach mamy do czynienia tuż przed wstąpie-
niem Polski do Unii Europejskiej i powinno to dawać do mySlenia gre-
miom sprawującym władzę.
Pamiętajmy, że PTTK jako gestor szlaków zapewnia: rzetelne ich
utrzymanie, posiada jednolity system informacji (centralne kartoteki szla-
ków, ich wierne odwzorowanie w literaturze i kartografii turystycznej)
i dlatego dla państwowej administracji stale pozostaje partnerem najbar-
dziej wiarygodnym.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
INSTRUKCJA UŻYTKOWANIA I KONSERWACJI RĘKAWICE OCHRONNE D5 151Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowPrzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowPrzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowStosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiskaOWi cz 3 osobiste i majatkowe oraz ochronaZakopane szlaki turystycznePrzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowNajwazniejsze Szlaki Turystyczne Polskiszlaki turyst Europy i świata01i Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochronyOchrona prawna nazw i produktówOchrona Prawna ZwierzątUMK PWBiS Sprawy cywilne i karne Ochrona prawna 2013 do egzaminuwięcej podobnych podstron