12 Organizowanie i wykonywanie zabiegów agrotechnicznych

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Justyna Zdunek
Organizowanie i wykonywanie zabiegów agrotechnicznych
613[01].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\. Alicja Kurlus
mgr in\. Tadeusz Popowicz
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\. Justyna Zdunek
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 613[01].Z2.02
Organizowanie i wykonywanie zabiegów agrotechnicznych , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu rolnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Zabiegi uprawowe 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Nawo\enie 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzające 31
4.2.3. Ćwiczenia 31
4.2.4. Sprawdzian postępów 33
4.3. Ochrona roślin 34
4.3.1. Materiał nauczania 34
4.3.2. Pytania sprawdzające 46
4.3.3. Ćwiczenia 46
4.3.4. Sprawdzian postępów 48
4.4. Siew i sadzenie roślin uprawnych 49
4.4.1. Materiał nauczania 49
4.4.2. Pytania sprawdzające 52
4.4.3. Ćwiczenia 52
4.4.4. Sprawdzian postępów 54
5. Sprawdzian osiągnięć 55
6. Literatura 59
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o gatunkach roślin uprawnych, ich
wymaganiach klimatycznych i glebowych oraz znaczeniu gospodarczym poszczególnych grup
roślin uprawnych. Wiadomości te niezbędne są do zrozumienia wielu zagadnień dotyczących
agrotechniki roślin uprawnych.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć ju\ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia zało\onych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy ju\ opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału nauczania całej jednostki modułowej,
- wykaz literatury uzupełniającej.
613[01].Z2
Produkcja rolnicza
613[01].Z2.04
613[01].Z2.01
Charakteryzowanie gatunków
Dobieranie roślin uprawnych
zwierząt gospodarskich
do warunków środowiska
613[01].Z2.05
613[01].Z2.02
Organizowanie oraz
Organizowanie i wykonywanie
wykonywanie prac dotyczących
zabiegów agrotechnicznych
\ywienia zwierząt i zabiegów
zoohigienicznych
613[01].Z2.03
613[01].Z2.06
Organizowanie i prowadzenie
Organizowanie i prowadzenie
produkcji roślinnej
produkcji zwierzęcej
613[01].Z2.07
Prowadzenie ekologicznej
produkcji rolniczej
Schemat układu jednostek modułowych
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozpoznawać i charakteryzować podstawowe grupy i gatunki roślin uprawnych,
- rozpoznawać gatunki roślin występujące na trwałych u\ytkach zielonych,
- charakteryzować glebowe i klimatyczne czynniki środowiska,
- przewidywać przebieg pogody na podstawie pomiarów i obserwacji zjawisk
meteorologicznych,
- rozpoznawać typy gleb,
- określać właściwości gleby,
- określać przydatność gleby do rodzaju produkcji rolniczej,
- zapobiegać procesom powodującym degradację gleby,
- planować zmianowanie roślin uprawnych i płodozmian w gospodarstwie rolnym,
- korzystać z ró\nych zródeł informacji.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
dobrać uprawki i zespoły uprawek do warunków glebowych i wymagań klimatycznych
roślin uprawnych,
zorganizować i wykonać zabiegi uprawowe,
określić zakres stosowania zabiegów melioracyjnych na gruntach ornych i u\ytkach
zielonych,
zastosować zasady u\ytkowania i konserwacji sieci melioracyjnej,
określić wpływ nawo\enia, makro- i mikroelementów na wzrost, rozwój i plonowanie
roślin uprawnych,
rozpoznać nawozy organiczne i mineralne oraz określić ich oddziaływanie na rośliny
i glebę,
wykonać nawo\enie organiczne i mineralne,
określić zasady przechowywania nawozów mineralnych i organicznych zgodnie
z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,
rozpoznać podstawowe choroby, szkodniki i chwasty roślin uprawnych oraz dobrać
metody i środki ich zwalczania,
wykonać zabiegi ochrony roślin w gospodarstwie rolnym,
ocenić jakość materiału siewnego i sadzeniaków,
wykonać siew i sadzenie roślin uprawnych,
zorganizować i wykonać zabiegi agrotechniczne zgodnie z zasadami Zwykłej Dobrej
Praktyki Rolniczej.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA NAUCZANIA
4.1. Zabiegi uprawowe
4.1.1. Materiał nauczania
Uprawa roli jest to całokształt zabiegów wykonywanych narzędziami i maszynami
uprawowymi w celu stworzenia uprawianym roślinom optymalnych warunków wzrostu
i rozwoju oraz podniesienia kultury gleby. Uprawa działa głównie na wierzchnią warstwę
gleby, czyli rolę.
Cele i zadania uprawy roli
Podstawowym celem uprawy roli jest stworzenie optymalnych warunków w środowisku
glebowym do wzrostu i rozwoju roślin uprawnych oraz wytworzenia maksymalnego plonu
o po\ądanej jakości. Cel ten jest osiągany na glebach charakteryzujących się dobrą strukturą
(gruzełkowatą), korzystnymi właściwościami wodnymi, powietrznymi, cieplnymi,
biologicznymi, dobrą zasobnością w składniki pokarmowe oraz właściwym odczynem.
Właściwości te uzyskuje się przez wykonywanie ró\nych zabiegów agrotechnicznych, których
zadaniem jest: utrzymanie lub wzrost produkcyjności gleby, uzyskanie i utrzymanie struktury
gruzełkowatej, regulowanie stosunków wodno powietrznych i cieplnych, zagospodarowanie
resztek po\niwnych i słomy po zbiorze zbó\, niszczenie agrofagów (chwastów, szkodników,
patogenów chorobotwórczych), zapobieganie tworzeniu się i likwidowanie chorób gleby
(skorupa glebowa, podeszwa płu\na, nadmierne zagęszczenie warstw podornych),
uruchamianie składników pokarmowych, przykrycie nawozów i doglebowych środków
ochrony roślin, poprawa bilansu próchnicznego gleby, walka z erozją oraz równanie
powierzchni gleby i usuwanie kamieni.
Rodzaje zabiegów uprawowych
Podstawowym pojęciem stosowanym w uprawie roli jest zabieg uprawowy (uprawka).
Zabieg uprawowy jest to czynność wykonywana odpowiednimi narzędziami uprawowymi np.
orka, włókowanie, bronowanie, kultywatorowanie, wałowanie, gryzowanie. Zabiegi
uprawowe dzieli się na trzy grupy:
- orki wykonywane pługami lub narzędziami o podobnym działaniu, np. bronami
talerzowymi;
- zabiegi uprawowe uzupełniające spulchniające i wyrównujące wykonywane włókami,
bronami lub kultywatorami;
- zabiegi uprawowe uzupełniające ugniatające i kruszące wykonywane wałami.
Orka jest to zabieg uprawowy odwracający wykonywany pługami lemieszowymi lub
talerzowymi, mający na celu odwrócenie i pokruszenie uprawianej warstwy roli.
Ze względu na głębokość wyró\nia się orki:
- płytką, do 15cm; jest to najczęściej podorywka,
- średnią, 15 25cm; jest to najczęściej orka siewna,
- głęboką, 25 35cm; jest to najczęściej orka przedzimowa,
- pogłębioną, wykonywaną sporadycznie w celu zwiększenia mią\szości warstwy ornej;
głębokość orki pogłębionej jest większa o kilka centymetrów od stosowanych na danym
polu orek głębokich,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
- z pogłębiaczem, wykonywaną sporadycznie w celu spulchnienia warstwy pod ornej,
zwłaszcza gdy wytworzy się podeszwa płu\na; podczas tej orki pług wyposa\a się
w pogłębiacz,
- orka agromelioracyjna orka bardzo głęboka (45 60cm) wykonywana specjalnym
pługiem w celu poprawienia co najmniej na kilka lat niekorzystnych właściwości profilu
glebowego.
Rys. 1. Orka pługiem dwuskibowym [15]
Pod względem terminu wykonania wyró\nia się następujące rodzaje orek:
- podorywka orka płytka rozpoczynająca zespół uprawek po\niwnych, wykonywana
latem bezpośrednio po zbiorze roślin,
- siewna orka wykonywana na średnią głębokość rozpoczynająca zespół uprawek
przedsiewnych pod rośliny ozime,
- przedzimowa (ziębla) głęboka orka wykonywana jesienią na polach przeznaczonych
pod rośliny jare,
- wiosenna, wykonywana wiosną pod rośliny jare; uznawana jest za zabieg z reguły
szkodliwy, powodujący nadmierne przesuszenie roli.
Ze względu na sposób wykonania rozró\nia się orki:
- jednostronną, polegającą na dokładaniu kolejnych skib do tego samego brzegu pola;
wykonywana jest pługiem obracalnym lub wahadłowym; powierzchnia zaoranego pola
jest równa (bez bruzd i grzbietów), a czas wykonania takiej orki krótszy ni\ przy orce
zagonowej,
- w rozgon (w rozorywkę), polegającą na dokładaniu skib do brzegów składu; kończy się
na środku składu, gdzie powstaje bruzda,
- w skład (w zgon), polegającą na dokładaniu skib do wcześniej wyoranego grzbietu na
środku składu; na brzegach składu powstają dwie bruzdy,
- kombinowaną, łączącą orki w skład i rozorywkę w celu ograniczenia liczby grzbietów
i bruzd na zaoranym polu bez wydłu\ania jałowych przejazdów,
- w figurę sposób wykonania orki na polach o kształtach nieregularnych zaczynającej się
od środka pola równolegle do brzegów specjalnie wytyczonego wieloboku, który zaoruje
się najpierw w zgon; orkę tą kończy się na brzegach pola,
- w okółkę sposób wykonania orki na polach o kształtach nieregularnych wykonywanej
w ten sposób, \e zaczynając od brzegów pola orze się je dookoła, a kończy w środku,
gdzie małą nie zaoraną część zaoruje się w zgon lub rozgon; zaletą tej orki jest brak bruzd
i grzbietów, a wadą pozostawianie omijaków (calizny) na zakrętach i trudności
w zakończeniu orki.
Sposób wykonania orki zale\y od kształtu i wielkości pola oraz stosowanych pługów.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Zabiegi uprawowe uzupełniające spulchniające
Włókowanie jest to najpłycej działająca uprawka doprawiająca rolę, wykonywana za
pomocą włóki, polegająca na jej ciągnięciu po powierzchni pola. Wyrównuje powierzchnię
gleby, kruszy powstające zimą zaskorupienie, ugniata glebę, niszczy drobne kiełkujące
chwasty. Nie rozbija brył, tylko wciska je w powierzchnię gleby. Jest to prymitywny sposób
uprawy roli i rzadko stosowany obecnie jako samodzielna uprawa, ale lekka włóka bywa
często stosowana w agregatach uprawowych, w których wyrównuje powierzchnię pola.
Zalety włókowania:
- przyśpieszenie ogrzewania się roli wczesną wiosną po ustąpieniu pokrywy śnie\nej,
- pobudzenie nasion chwastów do kiełkowania, co powoduje, \e mo\na je wcześniej
zniszczyć,
- zmniejszenie szybkości parowania wody z gleby.
Wady włókowania:
- powodowanie wtórnego zaskorupiania się roli,
- brak skuteczności na glebach piaszczystych,
- krótkotrwały efekt od kilku do kilkunastu dni.
Włókowanie mo\e być z powodzeniem zastąpione przez dające znacznie więcej korzyści
bronowanie. W tradycyjnej uprawie roli był to pierwszy zabieg stosowany po orce, głównie
w celu wyrównania pola, w przypadku zastosowania orki przedzimowej - wykonywany na
wiosnę. Niemniej jednak włókowanie mo\e okazać się bardzo przydatne w uprawie roli
wczesną wiosną. Włókowanie bywa stosowane wiosną na pastwiskach i łąkach, jako uprawa
przyspieszająca wzrost traw i powodująca wyrównanie powierzchni poprzez likwidację
kretowisk i innych nierówności.
Bronowanie zabieg uprawowy wykonywany broną w celu płytkiego spulchnienia roli,
pokruszenia brył i skorupy glebowej, zniszczenia chwastów, wyrównania powierzchni pola
oraz przykrycia materiału siewnego, nawozów mineralnych lub środków ochrony roślin.
Termin bronowania związany jest z zadaniem, jakie ma do spełnienia ten zabieg uprawowy
oraz ze stanem roślin i gleby. Gleba w czasie bronowanie nie mo\e być mokra. Równie\
bronowanie gleby suchej nie jest wskazane.
Kultywatorowanie (drapaczowanie) zabieg uprawowy, wykonywany za pomocą
kultywatora, którego celem jest spulchnienie roli poprzez jej wzruszenie do głębokości 5
20cm i wymieszanie, bez odwracania jej warstw. Uprawkę tę mo\na zastosować wiosną tu\
po orce przedzimowej, lub do spulchnienia ściernisk, je\eli nie stosuje się podorywki, np.
w rolnictwie alternatywnym. Kultywatorowaniem mo\na zwalczać chwasty rozłogowe, np.
perz właściwy u\ywając kultywatora ze sprę\ystymi zębami wyciągającymi na powierzchnię
roli rozłogi bez ich rozrywania, które po pewnym czasie giną.
Zabiegi uprawowe uzupełniające ugniatające i kruszące
Wałowanie ugniatające wykonywane jest w celu ugniecenia powierzchniowej warstwy
roli i zwiększenia podsiąkania wody do jej powierzchni. Zagęszczona warstwa stwarza
korzystne warunki do kiełkowania nasion i początkowego wzrostu roślin. Zabiegi ugniatające
wykonywane są za pomocą wałów gładkich i wgłębnych.
Wałowanie kruszące wykonuje się w celu rozkruszenia większych brył, znajdujących się
na powierzchni roli. Działa ono tak\e ugniatająco. Zabieg ten stosuje się głównie na glebach
zwięzłych, łatwo zbrylających, cię\kich. Zabiegi kruszące wykonywane są za pomocą wałów
kruszących, do których nale\ą: wały pierścieniowe, kombinowane typu Croscill Cambridge
oraz kolczaste.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Zespoły uprawek
Pojedyncza uprawka na ogół nie wystarcza do spełnienia wielu zadań uprawowych.
Dlatego te\ najczęściej wykonuje się kilka uprawek (zespół uprawek) następujących po sobie
bezpośrednio lub w pewnych odstępach czasu, aby wykorzystać naturalne procesy zachodzące
w roli pod wpływem uprawek i czynników przyrodniczych. W uprawie roli wyró\nia się pięć
zespołów uprawek:
- po\niwnych, wykonywanych po przedplonie dość wcześnie zebranym, np. po zbo\ach,
strączkowych na nasiona, przemysłowych,
- przedsiewnych, wykonywane póznym latem pod rośliny ozime,
- przedzimowych, wykonywanych jesienią pod rośliny jare,
- wiosennych, wykonywane wiosną pod rośliny jare,
- pielęgnacyjnych, wykonywanych w okresie od siewu do zbioru rośliny uprawnej.
Charakterystyczną cechą przedstawionych zespołów uprawek jest występowanie ró\nych
rodzajów orek zapoczątkowujących dany zespół. Przygotowanie roli do siewu roślin wymaga
wykonania na ogół więcej ni\ jednego zespołu. Szereg zespołów uprawek wykonywanych
w okresie od zbioru przedplonu do zbioru rośliny następczej składa się na całokształt uprawy
roli pod daną roślinę.
Planując uprawę roli pod określoną roślinę uprawną nale\y wziąć pod uwagę między
innymi termin zbioru przedplonu, stan roli po zbiorze przedplonu, planowane nawo\enie oraz
przebieg pogody w czasie wykonywania zabiegów. Sposób wykonywania uprawek zale\y od:
rodzaju i właściwości gleby, stanu wyjściowego roli, pogody oraz od przedplonu i rośliny
następczej.
Sposoby melioracji gruntów ornych i u\ytków zielonych
Właściwości wodne i powietrzne gleby wpływają na jej urodzajność. Zbyt du\a ilość
wody lub powietrza niekorzystnie wpływa na procesy zachodzące w glebie, co przyczynia się
do pogarszania warunków rozwoju roślin uprawnych. W związku z tym, na niektórych
glebach niezbędne jest stosowanie technicznych zabiegów melioracyjnych.
Melioracje rolne dzielą się na:
- wodne obejmują budowę urządzeń odwadniających lub nawadniających, w celu poprawy
stosunków wodno-powietrznych w glebach (podstawowe regulacja rzek, budowa
kanałów, wałów ochronnych, zapór i zbiorników wodnych oraz szczegółowe
odwadnianie gleb podmokłych za pomocą kanałów, drenowania lub kretowania oraz
nawadnianie gleb suchych za pośrednictwem rowów, ciągów drenarskich itp.),
- agrotechniczne (agromelioracje),
- fitotechniczne (fitomelioracje).
W warunkach klimatycznych Polski, ze względu na zmienny stan wilgotności gleby
w ciągu roku, stosuje się zarówno odwadnianie, jak i nawadnianie gleb.
Odwadnianie obejmuje zabiegi techniczne mające na celu usuwanie nadmiaru wody
z gleby. Trwałe u\ytki zielone odwadnia się przewa\nie za pomocą rowów otwartych,
natomiast grunty orne za pomocą drenowania. Rowy odwadniające przejmują wody
powierzchniowe, jak równie\ nadmiar wód gruntowych i odprowadzają je do większych
cieków, a następnie do rzek.
Nawadnianie jest to jeden z systemów melioracji wodnych polegający na dostarczaniu
glebie wody w celu pokrycia jej niedoborów i zwiększenia jej produktywności. yródłem wody
mogą być zbiorniki wodne naturalne i sztuczne, wody powodziowe, rzeki, kanały, studnie
i ścieki. Budowa i eksploatacja urządzeń nawadniających jest kosztowna, dlatego opłacają się
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
one tylko w produkcji intensywnej. W zale\ności od sposobu rozprowadzania wody rozró\nia
się następujące rodzaje nawadniania:
- bruzdowe polegające na nawadnianiu gruntów ornych poprzez wprowadzanie wody do
specjalnie wykonanych bruzd, z których przesiąka ona do gleby; stosowane przy
utylizacji ścieków miejskich,
- deszczowniane (deszczowanie), nawadnianie pól za pomocą sztucznego deszczu
wytwarzanego przez deszczownię,
- grawitacyjne, przy którym woda napływa samoczynnie na nawadniane pole,
- kroplowe, polegające na umiejscowieniu przy roślinach przewodów polietylenowych
zaopatrzonych w emitery kroplowe, przez które kroplami, grawitacyjnie lub
niskociśnieniowo, przecieka woda lub woda z rozpuszczonym nawozem mineralnym
(fertygacja); stosowane jest w uprawach szklarniowych i polowych oraz intensywnych
sadach; jakość wody ma tu bardzo du\e znaczenie woda złej jakości powoduje
pogorszenie wydatku wskutek częściowego lub całkowitego zablokowania emiterów,
- podsiąkowe sposób nawadniania u\ytków zielonych polegający na spiętrzaniu wody
w rowach odwadniających, wskutek czego woda przesiąka do gleby powodując jej pełne
nawil\enie,
- przesiąkowe (wgłębne) doprowadzanie wody do głębszych warstw gleby za pomocą
specjalnych rurociągów porowatych lub zaopatrzonych w otwory, a niekiedy za pomocą
ciągów drenarskich lub drenów krecich; do takiego nawadniania mo\na stosować wodę
czystą lub wody ściekowe,
- stokowe nawadnianie wodą spływającą cienką warstwą po powierzchni o określonym
spadku, wsiąkającą po drodze w glebę,
- zalewowe zalewanie warstwą wody około 20cm pola podzielonego grobelkami na
kwatery; stagnująca woda w kwaterze wsiąka w glebę, a jej nadmiar zastaje
odprowadzony do rowów odwadniających; ten sposób nawadniania stosuje się prawie
wyłącznie na u\ytkach zielonych,
- nawo\ące, zasilające glebę rozpuszczonymi w wodzie nawadniającej nawozami
mineralnymi lub \yznymi namułami rozpuszczonymi w wodzie nawadniającej,
- ogrzewające nawadnianie wodą cieplejszą ni\ gleba w celu jej ogrzania i przyspieszenia
rozwoju mikroorganizmów glebowych oraz przedłu\enia okresu wegetacji roślin;
wykonuje się je wiosną lub jesienią u\ywając ciepłych wód ściekowych z zakładów
przemysłowych albo ciepłej wody wgłębnej; wiosenne deszczowanie sadu rozpyloną
wodą chroni kwiaty i zawiązki owoców przed przymrozkami.
Melioracje agrotechniczne, agromelioracje są to zabiegi uprawowe o długotrwałym,
zwykle kilkuletnim, działaniu mające na celu polepszenie właściwości fizyczno chemicznych
oraz stosunków wodnych w glebach. Do agromelioracji zalicza się:
- regulówkę, nawo\enie pól ziemiami obcymi (np. gleb lekkich torfem, szlamem ze
stawów i jezior),
- piaskowanie torfowisk,
- wapnowanie,
- marglowanie gleb kwaśnych.
Agromelioracje obejmują te\ wyorywanie na polach bruzd w poprzek spadku terenu dla
zahamowania zbyt szybkiego spływu wody i zwiększenia jej zapasu w glebie albo wzdłu\
spadku dla odwodnienia pola. Innym zabiegiem agromelioracyjnym jest orka
agromelioracyjna specjalnym pługiem, mająca na celu wprowadzenie na głębokość około
40cm nawozów organicznych lub torfu w celu utrudnienia szybkiego przesiąkania wody na
glebach piaszczystych.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Fitomelioracja jest to poprawianie produktywności gleb i mo\liwości wykorzystania
gruntów przez zakładanie upraw z odpowiednio dobranych gatunków roślin. Rośliny
drzewiaste liśćmi i gałązkami opadającymi na ściółkę wzbogacają glebę w próchnicę,
systemem korzeniowym przebijają zwięzłe warstwy gleby, umo\liwiając ruch wody
i przewietrzanie gleby, poprawiają te\ mikroklimat. Rośliny motylkowe (łubin, lucerna,
koniczyna i inne) wzbogacają glebę w związki azotowe. Trawy, tworząc gęstą darń, utrwalają
gleby ruchome. Dzięki fitomelioracji mo\na utrwalać skarpy, nasypy, brzegi wód, przywracać
produktywność gruntom poddanym uprzednio rekultywacji, poprawiać gleby wyjałowione
przez monokulturę lub w inny sposób zdegradowane. W odró\nieniu od melioracji wodnej
fitomelioracja ma na środowisko wpływ jednoznacznie pozytywny.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel uprawy roli?
2. Jakie są zadania uprawy roli?
3. Co to jest zabieg uprawowy?
4. Jak dzielimy zabiegi uprawowe?
5. Jakie są sposoby wykonywania orek?
6. Jakie wyró\niamy zespoły uprawek?
7. Jakie są sposoby melioracji u\ytków rolnych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj zadania poszczególnych zabiegów uprawowych. Uzupełnij tabelę.
Zabieg uprawowy Zadania
orka 1) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
2) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
3) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
4) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
bronowanie 1) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& .& .
2) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & ..
3) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & ..
4) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & ..
kultywatorowanie 1) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & ....
2) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
3) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& .
4) ......................................................................................................
włókowanie
1) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & .
2) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& .
3) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& .
4) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& .
wałowanie 1) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & .
2) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & .
3) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & .
4) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & .
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać klasyfikacji i scharakteryzować rodzaje zabiegów uprawowych,
2) określić zadania poszczególnych zabiegów uprawowych,
3) uzupełnić tabelę.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- katalog maszyn i narzędzi rolniczych,
- arkusz papieru, flamastry.
Ćwiczenie 2
Wykonaj orkę na polu wskazanym przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ocenić stan wilgotności gleby,
2) dobrać odpowiednią orkę,
3) wykonać orkę,
4) dokonać oceny wykonanej orki według następujących kryteriów:
- prostoliniowość, głębokość i dokładność wyorania pierwszej i drugiej bruzdy grzbietu,
- ukształtowanie powierzchni i jakość grzbietu,
- jakość pracy pługa,
- prostoliniowość orki,
- wygląd zaoranej powierzchni, wykształcenie skiby,
- przykrycie resztek roślinnych,
- zagłębianie i wyciąganie pługa,
- szerokość i kształt nie zaoranego pasa przed ostatnim przejściem pługa,
- jakość bruzdy końcowej,
- zgodność granic orki z bocznymi granicami pola,
5) zapisać wyniki oceny.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- gospodarstwo rolne,
- ciągnik rolniczy,
- pług,
- przyrządy do oceny orki,
- taśma miernicza,
- kryteria oceny orki.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Ćwiczenie 3
Zaplanuj uprawę roli pod \yto, po ziemniakach wczesnych uprawianych na glebie lekkiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ocenić stan roli po zbiorze ziemniaków,
2) ustalić czas przeznaczony na przygotowanie roli,
3) dobrać zabiegi uprawowe,
4) uzasadnić wybór poszczególnych zabiegów uprawowych.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- gospodarstwo rolne lub opis stanowiska po zbiorze ziemniaków,
- katalog maszyn i urządzeń rolniczych,
- arkusz papieru, flamastry.
Ćwiczenie 4
Dokonaj przeglądu urządzeń melioracyjnych, określ budowę i działanie urządzeń
melioracyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić rodzaj urządzeń melioracyjnych,
2) scharakteryzować budowę urządzeń melioracyjnych,
3) scharakteryzować działanie urządzeń melioracyjnych.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- gospodarstwo rolne,
- urządzenia melioracyjne.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, jaki jest cel uprawy roli? � �
2) objaśnić pojecie zabieg uprawowy? � �
3) objaśnić zadania zabiegów uprawowych? � �
4) dokonać podziału orek? � �
5) scharakteryzować zabiegi doprawiające rolę? � �
6) wykonać i ocenić orkę? � �
7) zaplanować zespoły uprawek? � �
8) objaśnić sposoby melioracji u\ytków rolnych? � �
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Nawo\enie
4.2.1. Materiał nauczania
Rola nawo\enia w produkcji roślinnej
Nawo\enie jest to stosowanie nawozów celem utrzymania lub zwiększenia zawartości
składników pokarmowych w glebie, potrzebnych roślinom (głównie azot, potas, fosfor) oraz
w celu poprawienia właściwości chemicznych, takich jak odczyn gleby, fizykochemicznych,
np. zwiększenie zdolności sorpcyjnych, fizycznych, do których nale\y polepszenie struktury
gleby oraz zwiększenie pojemności wodnej, biologicznych poprzez wpływ nawozów na
występowanie po\ytecznej mikroflory, z którą wią\e się prawidłowy rozkład resztek
po\niwnych. Nawo\enie zapobiega obni\aniu się \yzności gleby na skutek wywo\enia
plonów poza gospodarstwo rolne. Obni\enie zawartości składników mineralnych następuje
z powodu wywo\enia ich z plonem, wymywania podczas procesów erozyjnych, czy
wypłukiwania w głąb gleby np. w czasie obfitych opadów.
Podstawowym warunkiem uzyskania wysokich plonów jest zaspokojenie
zapotrzebowania roślin na składniki mineralne. Do niezbędnych dla roślin składników
mineralnych nale\ą: azot, fosfor, potas, węgiel, tlen, wodór, wapń, magnez, siarka, \elazo,
chlor, sód, mangan, bor, cynk, miedz, molibden, kobalt, nikiel, wanad, krzem i glin.
Z powietrza wszystkie rośliny czerpią węgiel i tlen, a z wody wodór. Natomiast z gleby
pobierają pozostałe składniki mineralne.
Niedobór poszczególnych składników mineralnych powoduje zaburzenia w rozwoju
rośliny (tabela 1).
Tabela 1. Objawy niedoboru składników mineralnych [opracowanie własne]
Składnik Objawy niedoboru
mineralny
Azot Zahamowanie wzrostu części nadziemnych i podziemnych, sztywny, strzelisty pokrój rośliny,
zabarwienie rośliny \ółto zielone, ograniczone kwitnienie i plonowanie. Objawy pojawiają się
najpierw na starszych liściach. (pierwiastek ruchliwy)
Fosfor Zahamowanie wzrostu części nadziemnych i podziemnych, sztywny, strzelisty pokrój rośliny,
ograniczone kwitnienie i plonowanie rośliny, liście matowe, ciemne, często z odcieniem
fioletowym lub purpurowym. Objawy pojawiają się najpierw na starszych liściach. (pierwiastek
ruchliwy)
Potas Zwiędły pokrój rośliny, liście matowe, niebieskozielone, słabo wykształcony system korzeniowy,
międzywęzla skrócone.
Wapń Objawy niedoboru występują rzadko, głównie na młodych liściach które skręcają się i zginają
haczykowato, liście starsze o nieregularnych kształtach, korzenie śluzowate, sucha zgnilizna
owoców. Częste wapnowanie gleby przez rolników jest wykonywane nie z powodu braku tego
pierwiastka w roślinach lecz w celu zmiany właściwości gleby.
Magnez Na liściach chlorozy przechodzące w nekrozy, pokrój rośliny zwiędły, w liściach dolnych pięter
plamki pomiędzy \yłkami.
Siarka Objawy niedoboru występują rzadko, na młodych liściach, przypominają objawy niedoboru
azotu, szczególnie rośliny z rodziny krzy\owych (np. rzepak) są nara\one na brak siarki,
poniewa\ wykorzystują ją do budowy olejków eterycznych.
śelazo Niedobory występują zwłaszcza na glebach wapiennych przy wysokim pH. Objawami są
chlorozy, zwłaszcza młodych liści. Przy przedłu\ającym się niedoborze, mo\e nastąpić
zahamowanie wzrostu pędu.
Mangan Chlorozy przechodzące w nekrozy na młodych liściach. Zwiększa się wra\liwość rośliny na
niskie temperatury. Szczególnie wra\liwy jest owies.
Cynk Skróceniu ulegają międzywęzla, liście mają mniejszą powierzchnię. Zwłaszcza w początkowych
okresach wegetacji, niedobór cynku prowadzi do powstawania skupień małych liści, co nosi
nazwę "choroby małych liści".
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Bor Zamieranie wierzchołków pędu i korzeni. Kwiaty zamierają, brak owoców. Szczególnie
wra\liwe na jego niedobór są buraki oraz lucerna.
Miedz Zaburzenia w turgorze (brak jędrności), na liściach mogą występować nekrotyczne plamy,
młodsze liście bieleją, na starszych występują chlorozy.
Molibden Objawy niedoboru najszybciej widoczne u roślin motylkowych i krzy\owych. Występują
zahamowania rozwoju blaszek liściowych, chlorozy młodych liści, deformacja pędu.
Podział i charakterystyka nawozów organicznych
Nawozy organiczne są to nawozy zawierające w swoim składzie niezbędne dla roślin
składniki pokarmowe w postaci związków organicznych. Cechą większości nawozów
organicznych jest posiadanie kompleksu pierwiastków potrzebnych roślinom, w zale\ności
jednak od ilości zawartej w nich substancji organicznej, pierwiastki te mogą być bezpośrednio
pobierane przez rośliny dopiero po mineralizacji związków organicznych w procesie, który
zachodzi dzięki ró\norodnym organizmom \yjącym w glebie. Mineralizacja zachodzi
stopniowo, dlatego działanie nawozów organicznych jest długotrwałe, przez co oddziałują
korzystnie na rośliny o długim okresie wegetacji, np. na ziemniaki czy buraki. Poniewa\
nawozy organiczne są zródłem próchnicy, dlatego ich stosowanie polepsza właściwości
fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby wzbogacając jej mikroflorę. Nawozy te wprowadzane
są do gleby np. za pomocą orki.
Rodzaje nawozów organicznych
W zale\ności od pochodzenia nawozy organiczne dzielimy na:
1. Nawozy pochodzenia zwierzęcego:
- obornik,
- pomiot ptasi,
- gnojowica,
- gnojówka,
2. Nawozy pochodzenia roślinnego:
- kompost z odpadów roślinnych,
- nawozy zielone i resztki po\niwne,
- słoma,
- torf,
- węgiel brunatny,
- nawozy bakteryjne,
3. Nawozy niekonwencjonalne:
- ścieki i osady ściekowe.
Obornik składa się z przefermentowanego kału, moczu i ściółki. Zawiera on wszystkie
składniki potrzebne do rozwoju roślin oraz poprawia właściwości fizyczne gleby. Przeciętnie
obornik zawiera w suchej masie: około 0,5% azotu, 0,3% fosforu, 0,7 1,0% potasu, 0,5%
wapnia, 0,2% magnezu oraz niezbędne mikroelementy takie jak: bor, miedz, cynk, molibden,
kobalt itp. Mając na względzie te wartości mo\na stwierdzić, \e z 1 toną obornika
wprowadzamy do gleby około 5,0kg N, 3,0kg P2O5, 7,0 10,0kg K2O, 5,0kg CaO, 2,0kg MgO
i mikroelementy.
Wyró\nia się obornik:
- świe\y nie poddany fermentacji, o niejednolitej strukturze i szerokim stosunku C:N,
- przefermentowany poddany fermentacji przez 4 5 mies.; w tym czasie następuje
częściowa mineralizacja materii organicznej i zawę\enie stosunku C:N do 15-20:1,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
- słomiasty zawierający du\o ściółki ze słomy i odznaczający się szerokim stosunkiem
C:N,
- kompostowany o du\ym stopniu rozkładu, kompostowany z dodatkiem nawozów
mineralnych, torfu, fekaliów lub gliny; stosowany jest w ogrodnictwie,
- sztuczny nawóz organiczny otrzymywany przez kompostowanie pociętej słomy
z gnojowicą, gnojówką, wodą gnojową i nawozami mineralnymi (N, P, Ca) oraz
specjalnymi preparatami; w działaniu nawozowym nie ustępuje obornikowi naturalnemu.
Tabela 2 przedstawia stopień wykorzystania przez rośliny składników pokarmowych
z obornika w procentach (%) w zale\ności od rodzaju gleby:
Tabela 2. Stopień wykorzystania przez rośliny składników pokarmowych z obornika w procentach (%) [14]
Gleba I rok II rok III rok IV rok
Cię\ka 40 30 20 10
Średnia 60 30 10 0
Lekka 70 30 0 0
Jak praktycznie korzystać z danych zawartych w tabeli 2? Je\eli stosuje się średnio dawkę
np. 30t obornika, to wprowadza się z nim (0,5% azotu, czyli 5kg w 1 tonie) 150kg azotu, 90kg
fosforu, 180kg potasu, 150kg wapnia i 60kg magnezu.. W pierwszym roku, uprawiana na
oborniku roślina o długim okresie wegetacji, pobiera 40% azotu, czyli 60kg, 25% fosforu
(22,5kg) i 60% potasu (90kg) i o tyle mo\na zmniejszyć dawkę nawozu mineralnego.
Obecnie w du\ych gospodarstwach częściej stosowany jest nawóz tzw. gnojowica
pochodzący z bezściółkowego chowu zwierząt gospodarskich.
Gnojowica jest to płynna, przefermentowana mieszanina odchodów (kału i moczu)
zwierząt gospodarskich i wody, ewentualnie z domieszką niewykorzystanych pasz,
pochodząca z obór bezściółkowych, gromadzona w zbiornikach. Stosowana jako nawóz
organiczny. Jej cechy fizykochemiczne są zmienne w zale\ności od zawartości wody, gatunku
zwierząt, rodzaju paszy, itp.
Ze względu na stopień rozcieńczenia wyró\nia się gnojowicę:
- gęstą > 8% suchej masy,
- rzadką < 8% suchej masy.
Gnojowica mająca 10% suchej masy zawiera w % świe\ej masy:
- N 0,38,
- P2O5 0,20,
- K2O 0,41,
- CaO 0,32,
- MgO 0,09.
Gnojowica mo\e zastępować obornik. Wylewana w sposób niekontrolowany stanowi
zagro\enie dla środowiska przyrodniczego. Przepisy prawne Unii Europejskiej zezwalają na
zastosowanie nawozów naturalnych (gnojowicy, gnojówki, obornika) w ilości nie
przekraczającej 170kg azotu (N) w czystym składniku na 1 hektar u\ytków rolnych.
Gnojówka jest to przefermentowany mocz, gromadzony w zbiornikach. Zawiera
przeciętnie 1 3% suchej masy, 0,3 0,6% N, 0,68 0,83% K i poni\ej 0,04% P. W gnojówce
przefermentowanej organiczne związki azotu przekształcają się w formy mineralne.
Stosowana jest jako organiczny nawóz azotowo-potasowy.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Kompost jest to nawóz organiczny wytwarzany z odpadów roślinnych i zwierzęcych
w wyniku częściowego, tlenowego rozkładu (butwienie) przez mikroorganizmy poprzez
proces kompostowania w pryzmach kompostowych, kompostowniach lub specjalnych
bioreaktorach. Kompost wzbogaca glebę w próchnicę, zwiększa jej pojemność wodną
i powietrzną, poprawia wzrost i rozwój roślin.
Nawozy zielone jest to świe\a masa roślinna wprowadzona do gleby w celu podniesienia
jej \yzności. Do uprawy na nawóz zielony najlepiej nadają się rośliny motylkowe (np. łubin
\ółty, seradela, peluszka), uprawiane w plonie głównym lub międzyplonach, które wzbogacają
glebę w substancję organiczną i azot, a tak\e w inne składniki pokarmowe. Ich wartość
nawozowa zale\y od ilości i składu chemicznego przyoranej masy; najlepiej działają na
glebach lekkich, ubogich w próchnicę. Odpowiednio dobrana mieszanka międzyplonowa
równowa\y 0,75 wartości nawozowej pełnej dawki obornika. Nawozy zielone wzbogacają
glebę w próchnicę, poprawiają strukturę gleby, zwiększają aktywność mikrobiologiczną
gleby, wzbogacają glebę w azot (w przypadku roślin motylkowych), zmniejszają skutki erozji
i wymywanie składników pokarmowych, zmniejszają zachwaszczenie oraz poprawiają
zdrowotność roślin dzięki zwiększeniu liczby gatunków w płodozmianie.
Słoma są to łodygi i liście dojrzałych roślin uprawnych (np. zbó\, rzepaku, lnu, bobiku)
po omłocie. Po przyoraniu jest wykorzystywana jako nawóz organiczny. Ze słomy mo\na
produkować sztuczny obornik, który powstaje przez jej kompostowanie z organicznymi
dodatkami zwil\anymi gnojowicą lub gnojówką.
Zasady stosowania i przechowywania nawozów organicznych
Wybierając sposób nawo\enia rośliny uwzględnić nale\y jej wymagania pokarmowe,
czyli najmniejszą ilość składników pokarmowych potrzebną do uzyskania plonu
w odpowiedniej wysokości oraz potrzeby nawozowe, które określają rodzaj i ilość nawozu
potrzebną w celu uzyskania dobrej jakości plonu w odpowiednich warunkach glebowych
(rodzaj gleby, dotychczasowa zawartość składników w glebie) i klimatycznych w konkretnym
płodozmianie. Stosując nawo\enie nale\y te\ starać się zachować równowagę poszczególnych
składników w glebie. Nawozy nale\y stosować tylko w takich ilościach, które poszczególna
roślina mo\e wykorzystać lub, które dana gleba mo\e zatrzymać. Zbyt du\e dawki,
nieodpowiednie proporcje składników pokarmowych lub brak mo\liwości wykorzystania
nawozu w danych warunkach glebowych, przy niedostatku lub nadmiarze wody, niektórych
pierwiastków, nieodpowiednim odczynie gleby lub nadmiernym zachwaszczeniu, są
przyczyną degradacji siedliska rolniczego oraz zanieczyszczenia środowiska.
Według przepisów obowiązujących w Polsce roczna dawka nawozu organicznego nie
mo\e zawierać więcej ni\ 170kg azotu w czystym składniku na 1ha u\ytków rolnych.
Oznacza to, \e zalecana ze względów środowiskowych obsada zwierząt powinna wynosić nie
więcej ni\ 2 du\e jednostki przeliczeniowe (DJP, krowa o wadze 500kg=1DJP) na 1ha
u\ytków rolnych. Przy takiej obsadzie zwierząt roczna produkcja nawozu naturalnego nie
przekroczy 40t obornika i 45m3 gnojowicy na 1ha u\ytków rolnych, poniewa\ dawki te są
równowa\ne 170kg azotu całkowitego na 1ha u\ytków rolnych.
Nawozy naturalne w postaci stałej i płynnej oraz nawozy organiczne mogą być stosowane
na pola tylko w okresie od 1 marca do 30 listopada, z wyjątkiem nawozów stosowanych na
uprawy pod osłonami. Zaleca się, \eby gnojówkę i gnojowicę stosować na nie obsianą glebę,
najlepiej w okresie wczesnej wiosny. Dopuszcza się stosowanie pogłównie na rośliny,
z wyjątkiem roślin przeznaczonych do bezpośredniego spo\ycia przez ludzi lub skarmiania
przez zwierzęta.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Roczna dawka gnojowicy nie powinna przekroczyć 45m3 na 1ha u\ytków rolnych
(170kg N). Optymalnym terminem stosowania obornika jest wczesna wiosna. Nale\y unikać
wywo\enia obornika w okresie póznego lata lub wczesnej jesieni z uwagi na mo\liwe straty
azotu poprzez wymywanie do wód podziemnych. Obornik mo\e być wywo\ony pózną
jesienią pod warunkiem, \e będzie natychmiast przyorany. Roczna dawka obornika nie
powinna przekroczyć 40t na 1ha u\ytków rolnych (170kg N).
Nawozy naturalne oraz organiczne powinny być przykryte lub wymieszane z glebą za
pomocą narzędzi uprawowych nie pózniej ni\ następnego dnia po ich zastosowaniu w celu
uniknięcia strat powodowanych ich wysuszeniem lub wypłukaniem przez deszcz.
Nawozy naturalne nie mogą być stosowane w sąsiedztwie strefy ochronnej zródeł wody,
ujęć wody, brzegu wód powierzchniowych, kąpielisk zlokalizowanych na wodach
powierzchniowych oraz obszarów morskiego pasa nadbrze\nego. Zakaz stosowania
obowiązuje w odległości 20m od tych obiektów.
Zabrania się stosowania nawozów naturalnych na glebach:
- zalanych wodą;
- podtopionych;
- pokrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30cm.
Stosowanie nawozów w taki sposób sprzyja przedostawaniu się większości składników
od\ywczych do zbiorników wodnych. W efekcie prowadzi to do zakwitu glonów i śnięcia ryb.
Zabrania się stosowania nawozów naturalnych w postaci płynnej na glebach:
- bez okrywy roślinnej, poło\onych na stokach o nachyleniu większym ni\ 10% (zakaz ten
dotyczy równie\ nawozów azotowych);
- podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spo\ycia przez ludzi.
Nawozy organiczne są wa\nym zródłem substancji organicznej i cennym dostarczycielem
składników pokarmowych roślin i nale\y dą\yć do maksymalnego ograniczenia strat tych
składników w procesie ich gromadzenia i przechowywania. W zle składowanym oborniku
straty azotu i substancji organicznej mogą nawet dochodzić do 60%.
Wymagania dotyczące przechowywania nawozów naturalnych określają przepisy ustawy
z dnia 26 lipca 2000r. o nawozach i nawo\eniu (Dz. U. Nr 89, poz. 991 z pózniejszymi
zmianami), zgodnie z którymi:
1. Z dniem 1 maja 2005r. podmioty prowadzące chów lub hodowlę drobiu powy\ej 40 000
stanowisk lub chów lub hodowlę świń powy\ej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad
30kg lub 750 stanowisk dla macior przechowują gnojówkę i gnojowicę w szczelnych,
zamkniętych zbiornikach,
2. Z dniem 25 pazdziernika 2008r. wszyscy rolnicy będą zobowiązani do przechowywania
nawozów naturalnych:
- w postaci płynnej wyłącznie w szczelnych zbiornikach o pojemności
umo\liwiającej gromadzenie co najmniej 4 miesięcznej produkcji tego nawozu,
- w postaci stałej w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych
płytach, zabezpieczonych przed przenikaniem wycieku do gruntu oraz posiadających
instalację odprowadzającą wyciek do szczelnych zbiorników.
Natomiast na obszarach szczególnie nara\onych na odpływ azotu z rolnictwa (OSN)
przepisy wymienione w punkcie 2 ju\ obowiązują, z tym \e pojemność zbiorników na
gnojowicę powinna umo\liwiać gromadzenie co najmniej 6-miesięcznej produkcji tego
nawozu.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Właściwe przechowywanie obornika
Płyta gnojowa powinna mieć odpowiednią nośność, a tak\e mieć odpowiedni dojazd
o szerokości co najmniej 3 m. Aby zapobiec przenikaniu wycieków do gruntu nale\y
przestrzegać odpowiedniej technologii wykonania oraz wykonać 1% spadek w kierunku
wylotu studzienki a tak\e budując obrze\a, najlepiej w formie krawę\nika.
Szerokość płyty 6 lub 9 m daje mo\liwość łatwego dostępu i usuwanie obornika za
pomocą ładowacza czołowego lub ładowarki chwytakowej przyczepionej bez konieczności
wje\d\ania na płytę. Kształt płyty gnojowej i wysokość składowania obornika uzale\nione są
od technologii usuwania obornika z budynku inwentarskiego.
Zalecane jest wykonanie łatwo rozbieralnego zadaszenia nad płytą gnojową, co pozwala
na zmniejszenie powstawania ilości wód gnojowych, jest to szczególnie wa\ne w okresie
jesienno zimowym.
Rys. 2. Płyta gnojowa [5, s. 39]
Powierzchnia płyty zale\y od ilości obornika i okresu jego składowania.
Tabela 3. Wymagana powierzchnia płyty gnojowej dla 6 miesięcy okresu składowania [9]
Gatunek, kategoria zwierząt Powierzchnia składowania Zalecana powierzchnia
w m2 w m2
Bydło Bydło dorosłe 3,30 3,50
Jałówki 2,20 2,40
Cielęta 0,32 0,35
Trzoda chlewna Maciory 1,12 1,15
Tuczniki 0,68 0,70
Warchlaki 0,32 0,35
Usytuowanie płyty gnojowej
Odległość płyty obornikowej powinna wynosić:
- 15 m od studni,
- 4 m od granicy działki,
- 30 m od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt stały
ludzi na sąsiedniej działce,
- 50 m od budynku przetwórstwa rolno-spo\ywczego i magazynów środków spo\ywczych,
- 10 m od budynków magazynowych pasz i ziarna,
- 5 m od silosów na zbo\e i pasze,
- 10 m od silosów na kiszonki.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Właściwe przechowywanie odchodów płynnych
Najczęściej stosowanym kształtem zbiornika jest walec o osi pionowej. Wynika to
z równomiernego rozkładu obcią\eń i w konsekwencji daje minimalne zu\ycie materiałów.
Zamknięte zbiorniki na płynne odchody zwierzęce powinny być szczelne i zaopatrzone
w przewody wentylacyjne, osadzone w pokrywach, a ich wyloty powinny być wyprowadzone
na wysokość 50cm nad poziom terenu (zbiorniki podziemne) lub nad górną płaszczyznę
pokrywy (zbiorniki naziemne i częściowo zagłębione). Pokrywy zbiorników podziemnych
oraz pozostałe elementy konstrukcyjne muszą przenosić odcią\enie od środków
transportowych lub składowanych materiałów. Zbiorniki stalowe mo\na budować tylko jako
zbiorniki naziemne. Dno zbiornika stanowi betonowa płyta, na której ustawiony jest stalowy
płaszcz. Ze względu na usytuowanie zbiorniki dzielimy na:
- podziemne ich zaletą jest mo\liwość zastosowania grawitacyjnego spływu gnojowicy
i fakt, i\ praktycznie nie zajmują powierzchni u\ytkowej gospodarstwa;
- naziemne zaletą jest dowolność lokalizacji i mo\liwość jego przemieszczania,
powiększania. Wadą jest to \e wymaga stosowania zbiorników przejściowych i urządzeń
do przepompowywania.
- częściowo zagłębione rozwiązanie pośrednie między ww.
Pod względem materiałów u\ytych do budowy zbiorniki dzielimy na:
- betonowe monolityczne,
- \elbetowe monolityczne,
- \elbetowe prefabrykowane,
- stalowe,
- z tworzyw sztucznych.
Rys. 3. Zbiornik na gnojowicę [9]
Wielkość zbiornika na gnojowicę
Dla określenia potrzebnej pojemności zbiornika dla 1 du\ej sztuki przyjmuje się:
- 11m3 zbiornika na gnojowicę w oborze rusztowej,
- 3,5m3 zbiornika na gnojówkę w oborze płytkiej (wielkość ta uwzględnia równie\ wodę
gnojową).
Usytuowanie zbiornika
Odległość zbiornika powinna wynosić:
- 15m od studni,
- 4m od granicy działki drogi lub ciągu pieszego,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
- 15m od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt stały
ludzi na sąsiedniej działce,
- 15m od budynku przetwórstwa rolno spo\ywczego i magazynów środków
spo\ywczych,
- 5m od silosów na zbo\e i pasze,
- 5m od silosów na kiszonki.
Niewłaściwe gromadzenie odchodów zwierzęcych w postaci płynnej i stałej powoduje
zanieczyszczenie środowiska wiejskiego i jego degradację. Obni\a zdolność do
samooczyszczania się wód, a przede wszystkim stanowi realne zagro\enie dla zdrowia ludzi
i zwierząt.
Podział i charakterystyka nawozów mineralnych
Nawozy mineralne są dostarczane rolnictwu przez przemysł i na ogół zawierają tylko
jeden składnik pokarmowy. Składniki zawarte w nawozach mineralnych dostarczają roślinom
łatwo dostępnych składników pokarmowych, a ponadto regulują odczyn gleby i poprawiają jej
właściwości chemiczne i fizyczne.
Nawozy mineralne dzieli się na następujące grupy:
- azotowe, zawierające azot w ró\nych formach,
- fosforowe, zawierające fosfor głównie w formie soli kwasu ortofosforowego,
- potasowe, zawierające potas w formie rozpuszczalnych soli,
- wapniowe, magnezowe i wapniowo-magnezowe, zawierające wapń lub magnez bądz oba
te pierwiastki jednocześnie, przy czym ka\dy z tych składników mo\e występować
w formie tlenkowej lub węglanowej,
- mikronawozy, zawierające mikroelementy,
- nawozy wieloskładnikowe, zawierające dwa i więcej składników pokarmowych,
- organiczno-wapniowo-mineralne, zawierające obok substancji organicznej, będącej
produktem odpadowym przemysłu, składniki mineralne (makro i mikro składniki).
Nawozy azotowe wpływają na intensywny wzrost i rozwój roślin, zwiększając ich masę
zieloną oraz plon nasion, co jest korzystne, natomiast zmniejszają zawartość cukru
w burakach, tłuszczu w nasionach rzepaku, czy skrobi w bulwach ziemniaka, co pogarsza
jakość technologiczną tych roślin. Spośród wszelkich nawozów mineralnych nawozy azotowe
mają największe znaczenie gospodarcze, wpływając w największym stopniu na plonowanie
większości roślin. Stosowane niewłaściwie, np. zbyt pózno lub w zbyt du\ych dawkach, mogą
zmniejszać zimotrwałość roślin ozimych, zwiększać niebezpieczeństwo wylegania roślin, np.
zbó\ i lnu, utrudniać zbiór, np. bujna nać u ziemniaków, czy opózniać dojrzewanie roślin.
Niedobór zaś azotu w glebie hamuje wzrost roślin i zmniejsza zawartość w nich chlorofilu, co
powoduje zmniejszenie plonu.
Nawozy azotowe dzieli się na:
- amonowe: siarczan amonu (21% N), chlorek amonu (25% N), węglan amonu,
ortofosforan amonu, woda amoniakalna,
- saletrzane (azotanowe): saletra wapniowa (14% N), saletra sodowa (15% N), saletra
potasowa (14% N),
- saletrzano-amonowe: mieszaniny soli amonu i saletry, saletra amonowa (34% N),
saletrzak,
- amidowe np. mocznik (46% N).
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Uwzględniając szybkość działania nawozów azotowych dzieli się je na dwie grupy:
- szybko działające (saletra amonowa i saletrzak). Nawozy azotowe zaliczane do tej grupy
zawierają azot w dwóch formach: azotanowej (NO-3) i amonowej (NH+4). Nawozy te
mo\na stosować zarówno przedsiewnie, jak i pogłównie.
- wolno działające (siarczan amonowy, woda amoniakalna i mocznik nawozowy ). Nawozy
azotowe zaliczane do tej grupy zawierają azot w formie amonowej (NH+4) i amidowej
(NH2+).
Niekorzystne dla środowiska jest nagromadzenie w glebie du\ej ilości azotu mineralnego,
zwłaszcza azotanów. Na zawartość azotanów w roślinach i w wodach decydujący wpływ ma
poziom nawo\enia azotem. Nawo\enie w dawkach optymalnych nie powoduje zmian
w środowisku glebowym, natomiast stosowanie du\ych dawek nawozów azotowych wpływa
na ska\enie roślin i wód azotanami. Po zastosowaniu wysokich dawek nawozów azotowych
dochodzi do nagromadzenia się nadmiernych ilości azotanów w roślinie i glebie, przy czym ta
forma azotu nie pozostaje w glebie długo, lecz ulega wymyciu w głąb gleby i przenika do wód
gruntowych. Nadmierne ilości azotanów w wodach pitnych oraz w po\ywieniu lub w paszy
mogą działać bardzo szkodliwie na zwierzęta i ludzi. Szkodliwość azotanów (NO3-)
i powstających z ich redukcji azotynów (NO2-) polega na tym, \e z hemoglobiny tworzy się
methemoglobina, która nie jest zdolna do przenoszenia tlenu w organizmie, co mo\e
prowadzić do śmierci organizmu przez uduszenie wewnętrzne. Poza tym azotany przyczyniają
się do powstania w glebie i roślinie toksycznych związków zwanych nitrozoaminami, które
mogą wywoływać grozne choroby u ludzi i zwierząt (np. choroby nowotworowe).
Większość azotowych nawozów mineralnych wpływa zakwaszająco na glebę i tym
samym, przyczynia się do pogorszenia środowiska wzrostu i rozwoju roślin. Odczyn gleby
jest jednym z najwa\niejszych czynników decydujących o \yzności gleby i plonowaniu roślin.
Zdecydowana większość roślin najlepiej rośnie i rozwija się na glebach o odczynie
obojętnym. Du\a koncentracja azotu mineralnego w glebie, powoduje zahamowanie rozwoju
po\ytecznych mikroorganizmów (bakterie) i wzrost ilości toksycznych grzybów, które
wpływają niekorzystnie na rośliny uprawne.
Przedostające się do wody du\e ilości związków azotu i fosforu mogą wywołać
eutrofizację wód. Następuje wtedy przyspieszony rozwój fitoplanktonu i roślin nadbrze\nych
w zbiornikach wodnych. Mo\e wówczas dojść do tzw. zakwitu wody, czyli intensywnego
rozwoju glonów. W takich warunkach następuje ograniczenie ilości tlenu w wodzie,
zmniejszenie ilości ryb, zmniejszenie przejrzystości wody i rozkład tej du\ej ilości powstałej
biomasy. Woda z takich ujęć jest niezdatna do picia, gdy\ jej spo\ycie powodować mo\e silne
zatrucia.
Stosowanie nawozów azotowych
Wybierając nawóz azotowy rolnik powinien uwzględnić zarówno właściwości nawozu
(tabela 4), jak i gleby, na której będzie stosowany. Zwłaszcza trzeba zwracać uwagę na
odczyn gleby. O wyborze nawozu azotowego decyduje równie\ termin, w jakim nawóz ma
być stosowany: przedsiewnie czy pogłównie, na przedwiośniu, gdy temperatura jest niska, czy
pózniej, gdy temperatura jest wy\sza.
Na glebach o odczynie kwaśnym nie nale\y stosować nawozów fizjologicznie kwaśnych,
np. siarczanu amonowego. Natomiast doskonale nadaje się woda amoniakalna czy mocznik.
Na glebach o odczynie słabo kwaśnym mo\na stosować siarczan amonowy, ale tylko pod
rośliny dobrze znoszące taki odczyn gleby, tj. pod ziemniaki, owies, \yto. Jednak w miarę, jak
będzie się rozpowszechniało stosowanie nawozów wapniowych zmieniających odczyn gleby,
będzie mo\na coraz mniejszą uwagę zwracać na zakwaszające działanie niektórych nawozów
azotowych.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Typowymi nawozami przedsiewnymi wymagającymi wymieszania z glebą są: siarczan
amonowy i woda amoniakalna. Pozostałe nawozy mo\na stosować zarówno przedsiewnie, jak
i pogłównie. W tym drugim wypadku o wyborze nawozu decydować będzie odczyn gleby
i wymagania roślin. Na glebach o odczynie zasadowym mocznik i saletra amonowa mogą być
stosowane pogłównie tylko wówczas, gdy mo\na je wymieszać z glebą, np. na polu pszenicy,
którą się zawsze bronuje.
Pod rośliny wra\liwe na kwaśny odczyn gleby, np. buraki czy jęczmień, powinno się
stosować nawozy fizjologicznie obojętne lub zasadowe, np. mocznik.
Tabela 4. Niektóre właściwości nawozów azotowych [14]
Zawartość Azot występuje Termin Odczyn
Nawozy
azotu (N) w % w formie stosowania fizjologiczny nawozu
Siarczan amonowy 20,5 Amonowej przedsiewnie słabo kwaśny
Woda 20,5 amoniaku rozpuszczonego przedsiewnie obojętny lub b. słabo
amoniakalna w wodzie i pogłównie zasadowy
Saletra amonowa 34 azotanowej i amonowej pogłównie obojętny lub słabo
i przedsiewnie kwaśny
Saletrzak 28 azotanowej i amonowej pogłównie słabo kwaśny
i przedsiewnie
Mocznik 46 Amidowej przedsiewnie Obojętny
i pogłównie
Nawozy fosforowe wywierają silny wpływ na jakość plonu, natomiast w mniejszym stopniu
zwiększają jego wysokość. Ponadto wpływają na efektywność nawo\enia azotem. Fosfor
w roślinie występuje głównie w połączeniach ze związkami organicznymi. Najwięcej fosforu
zawierają nasiona. Nawo\enie fosforem w powiązaniu z potasem zwiększa mrozoodporność
i zmniejsza wyleganie. Ponadto fosfor korzystnie wpływa na ukorzenianie się roślin
i krzewienie zbó\. Fosfor z nawozów mineralnych w pierwszym roku po zastosowaniu jest
pobierany przez rośliny zaledwie w 20 30%. Pozostałe ilości fosforu są zatrzymywane przez
glebę. Przyjmuje się, \e w ciągu kilku lat po zastosowaniu wykorzystanie fosforu przez
rośliny dochodzi do 40 60%. Z tego względu zaleca się stosowanie nawozów fosforowych na
zapas. Pod wpływem nawo\enia fosforem wzrasta zawartość tego składnika w wierzchniej
warstwie gleby i to zarówno jego ogólnej ilości, jak i form dostępnych dla roślin.
Gromadzenie się fosforu w glebie pod wpływem nawo\enia nie zale\y od jej odczynu.
Najbardziej rozpowszechnione są nawozy otrzymywane z fosforytów. O przydatności nawozu
decyduje przyswajalność fosforu dla roślin. Na ogół w nawozach fosforowych prawie cała
ilość fosforu jest rozpuszczalna w wodzie lub słabych kwasach.
Do najwa\niejszych nawozów fosforowych nale\ą:
- superfosfaty: superfosfat pojedynczy granulowany, superfosfat podwójny (6 18% P2O5),
superfosfat potrójny granulowany (46% P2O5 )
- precypitat (P2O5 do 30%),
- supertomasyna (28 30% P2O5),
- niektóre mączki nawozowe mączki fosforytowe.
- polifosforany.
Nawozy fosforowe ze względu na szybkość działania dzieli się na grupy:
- szybko działające rozpuszczalne w wodzie (superfosfaty); najszersze zastosowanie
w rolnictwie mają superfosfaty, które ró\nią się między sobą zawartością fosforu i formą.
- wolno działające rozpuszczalne w słabym kwasie cytrynowym,
- bardzo wolno działające słabo rozpuszczalne w słabym kwasie cytrynowym (mączki
fosforytowe i kostne).
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Stosowanie nawozów fosforowych
Wybierając nawóz fosforowy nale\y brać pod uwagę zarówno jego właściwości (tabela 5), jak
i właściwości gleby czy rośliny.
Na glebach o odczynie słabo kwaśnym powinno się raczej stosować superfosfat
pojedynczy granulowany. Na glebach kwaśnych oraz pod rośliny o długim okresie wegetacji,
np. pod ziemniaki, czy pod rośliny dobrze wykorzystujące fosfor, np. łubiny, mo\na stosować
mączkę fosforytową.
Superfosfat potrójny granulowany nale\y stosować pod rośliny mające małą zdolność
pobierania fosforu, np. pod jęczmień.
Obecnie nawozy fosforowe stosuje się najczęściej na ścierń pod podorywkę lub na
podorywkę i przykrywa orką przedzimową. Zmniejsza to koszty nawo\enia i ułatwia
organizację pracy.
Fosfor jest zatrzymywany przez glebę (sorbowany), dzięki czemu prawie nie jest
wymywany przez wody opadowe. Ta właściwość jest wykorzystywana w celu uproszczenia
nawo\enia fosforem na glebach zasobnych w ten składnik. Stosuje się go okresowo raz na 2 3
lata na zapas w tzw. dawkach skomasowanych. Oznacza to, \e cała ilość fosforu
przeznaczona pod 2 czy 3 kolejno uprawiane rośliny jest stosowana jednorazowo pod
pierwszą z nich. Ten sposób nawo\enia fosforem jest zalecany jedynie w gospodarstwach
stosujących wysokie dawki nawozów. Na glebach o niskiej zawartości fosforu oraz
w gospodarstwach stosujących małe ilości tego składnika lepsze efekty daje nawo\enie
coroczne.
Tabela 5. Porównanie właściwości nawozów fosforowych [14]
Zawartość fosforu Odczyn fizjologiczny
Nawozy Uwstecznianie
(P2O5) w% nawozu
Superfosfat pylisty 18 Obojętny
(pojedynczy) bardzo szybkie, szczególnie
Superfosfat 19 Obojętny w glebach o odczynie kwaśnym
granulowany (prosty) i zasadowym
Superfosfat ,,Supermag" 14 magnezowany
Superfosfat potrójny, 46 Obojętny bardzo małe, gdy\ przechodzący
granulowany do roztworu glebowego fosfor
jest szybko pobierany przez
roślinę
Superfosfat potrójny, 44 Obojętny szybko pobierany przez roślinę
granulowany, borowany
Mączki fosforytowe od 10 Obojętny bardzo wolne, gdy\ fosfor
do 30 w niewielkich ilościach
przechodzi do roztworu
glebowego, z którego jest
szybko pobierany przez rośliny
Nawozy potasowe są to nawozy mineralne, których głównym składnikiem jest potas w formie
kationu K+, będący makroskładnikiem pokarmowym dla roślin, niezbędnym przy asymilacji
dwutlenku węgla oraz do syntezy związków organicznych. Niedobór K powoduje mniejsze
wytwarzanie cukrów (monosacharydów i skrobi). Potas reguluje gospodarkę wodną roślin,
powoduje, \e transport asymilatów jest intensywniejszy, poprawia właściwości tkanek,
korzystnie wpływa na wykorzystanie światła przez rośliny, wzmacnia odporność na choroby,
zwiększa mrozoodporność, dzięki potasowi warzywa łatwiej są przechowywane oraz wpływa
na wzrost zawartości witaminy C.
Poniewa\ niewielka ilość potasu zawarta w glebach jest dostępna dla roślin, orientacyjny
wskaznik tzw. potas wymienny umo\liwia określenie ilości tego makroskładnika dostępnego
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
dla roślin. W glebach piaszczystych i torfowych występują najmniejsze ilości potasu
wymiennego, bogatsze w ten składnik są gleby gliniaste, a największą zasobność wykazują
lessy i mady. Wśród gleb uprawnych przewa\ają gleby l\ejsze, które zawierają mało potasu
wymiennego. Ciągły dostęp potasu dla roślin zapewnia przenikanie go, w miarę pobierania
przez rośliny, do roztworu glebowego w formie związanej z cząstkami gleby, które tworzą
tzw. glebowy kompleks sorpcyjny.
Wśród nawozów potasowych mo\emy wydzielić:
- chlorkowe, stosowane dla roślin niewra\liwych na nadmiar chloru, gdzie potas występuje
w postaci chlorku potasu, np. kainit (8 10% K2O), sole potasowe;
- siarczanowe, tu potas występuje w postaci siarczanu potasu, mo\na je stosować dla
wszystkich roślin, np. siarczan potasu (50%K2O), (kalimagnezja (26 30% K2O nawóz
potasowo-magnezowy);
Nawozy potasowe dzielimy równie\ na nisko- i wysokoprocentowe (8 80% K2O), np.
sole potasowe, siarczan potasu, metafosforan potasu.
Nawozy wapniowe
Większość gleb w Polsce, bo a\ 67% wymaga odkwaszania i stan ten niestety nie zmienia
się od wielu lat. Zakwaszenie większości gleb w Polsce wynika z naturalnych ubytków
wapnia z gleby poprzez pobieranie go wraz z plonem, wypłukiwanie w głąb oraz kwaśne
deszcze i stosowanie niektórych nawozów mineralnych. Zakwaszenie gleb powoduje niską ich
produktywność oraz zwiększa ska\enie środowiska naturalnego. Niedobór magnezu
i kwaśność gleb powodują przede wszystkim zmniejszenie przyswajalności składników
pokarmowych przez rośliny uprawne i degradację gleby, co prowadzi do obni\enia plonów
i ograniczenia mo\liwości doboru uprawy gruntów.
Głównym zadaniem wapniowania jest odkwaszanie gleby, doprowadzając jej odczyn
(pH) do poziomu optymalnego dla uprawianych roślin. Wapń wprowadzony do gleby
umo\liwia zlepianie się cząstek glebowych, tworząc strukturę gruzełkowatą, przez co ułatwia
dostęp wody i powietrza do korzeni roślin oraz uaktywnia kompleks sorpcyjny.
Na podstawie badania próbek glebowych wykonywanych przez stacje chemiczno-rolnicze
i w oparciu o kategorię argonomiczną (stopień zwięzłości) gleby mo\na określić potrzeby
wapniowania (tabela 6).
Tabela 6. Przedziały określające potrzeby wapniowania [14]
Zakres pH dla potrzeb wapniowania
Kategoria
argonomiczna gleby
Konieczne Potrzebne Wskazane Ograniczone Zbędne
Bardzo lekkie Do 4,0 4,1 4,5 4,6 5,0 5,1 5,5 Od 5,6
Lekkie Do 4,5 4,6 5,0 5,1 5,5 5,6 6,0 Od 6,1
Średnie Do 5,0 5,1 5,5 5,6 6,0 6,1 6,5 Od 6,6
Cię\kie Do 5,5 5,6 6,0 6,1 6,5 6,6 7,0 Od 7,1
U\ytki zielone Do 5,0 5,1 5,5 5,6 6,0

Znając potrzeby wapniowania oraz uwzględniając kategorię agronomiczną gleby
i wra\liwość uprawianych roślin mo\na ustalić optymalną dawkę wapnia. Wiedząc jaka jest
procentowa zawartość czystego składnika (CaO) w danym rodzaju nawozu mo\na przeliczyć
zalecaną dawkę CaO/ha na ilość potrzebnego nawozu wapniowego.
Wapniowanie jako zabieg odkwaszający wpływa na podnoszenie urodzajności gleb
poprzez:
- poprawę właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych,
- zwiększenie przyswajalności fosforu, potasu i magnezu,
- poprawa przyswajalności mikroelementów przez rośliny,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
- zmniejszenie toksycznego działania glinu i manganu,
- ograniczenie dostępności dla metali cię\kich,
- dodatni wpływ na procesy rozkładu substancji organicznej,
- wspomaganie nawo\enia organicznego i mineralnego,
- polepszenie jakości zdrowotnych i technologicznych płodów rolnych.
Wapniowanie gleb jest procesem długotrwałym i musi być odpowiednio zaplanowane
w płodozmianie. Optymalne jego miejsce jest uzale\nione od doboru roślin, terminów
stosowania nawozów organicznych oraz uprawy. Przy uprawie roślin bardzo wra\liwych
i wra\liwych na zakwaszenie gleby, wapnowanie nale\y stosować z co najmniej rocznym
wyprzedzeniem, jak równie\ w roku poprzedzającym lub następującym po zastosowaniu
obornika.
Tabela 7. Optymalne zakresy pH dla niektórych roślin uprawnych [14]
Wra\liwość roślin na kwaśny odczyn Rośliny uprawne Optymalne pH
gleby
bardzo wra\liwe burak cukrowy, kukurydza, lucerna, 6,6 7,0
koniczyna, groch
wra\liwe pszenica, jęczmień, rzepak, bobik, 6,1 6,5
pszen\yto
średnio wra\liwe owies, ziemniaki, mieszanki zbo\owe 5,6 6,0
mało wra\liwe \yto, len, seradela, trawy, łubin \ółty 5,1 5,5
W nawozach wapniowych wapń występuje w dwóch formach: tlenkowej (CaO) oraz
węglanowej (CaCO3).
W zale\ności od pochodzenia i sposobu otrzymywania wyró\nia się dwa rodzaje
nawozów wapniowych:
1) nawozy wapniowe pochodzące ze zródeł naturalnych:
- nawóz wapniowy tlenkowy (wapno rolnicze palone) o zawartości 80% lub 60% CaO,
- nawóz wapniowy węglanowy zwyczajny (wapniak mielony rolniczy) o zawartości
45%
- nawóz wapniowy węglanowy kredowy o zawartości 45% CaO w formie CaCO3.
2) nawozy wapniowe oraz wapniowo-magnezowe stanowiące przemysłowe odpady lub
produkty uboczne:
- wapno magnezowe tlenkowe o zawartości 45 -65% CaO i 10 20% MgO,
- wapno magnezowe węglanowe o zawartości 40% CaO i 10 20% MgO.
Nawozy magnezowe
Zawartość przyswajalnego magnezu w glebach Polski jest niska i wynosi od 1 do ponad
20mg/100g gleby. Objawy niedoboru magnezu bardzo często występują na młodych, płytko
ukorzenionych roślinach poniewa\ magnez bardzo często występuje w większych ilościach
w warstwie pod ornej. Wynika to z tego, \e magnez bardzo łatwo przemieszcza się w głąb
gleby, zarówno w glebach lekkich jak i cię\kich.
Magnez pobierany jest przez rośliny w formie jonu Mg+2. Poniewa\ pełni on w roślinach
bardzo wa\ne i specyficzne role jego niedobór wpływa ujemnie na wzrost roślin, plon oraz
jakość technologiczną. Magnez jest składnikiem chlorofilu i uczestniczy w procesie
fotosyntezy, jest aktywatorem wielu procesów enzymatycznych i biochemicznych. Bierze
udział w syntezie białek i tłuszczów, korzystnie wpływa na gromadzenie cukru w korzeniu.
Magnez zmniejsza podatność na choroby, zwłaszcza na chwościk oraz stymuluje
plonotwórcze działanie azotu.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
W przypadku stwierdzenia niedoboru magnezu w glebach o niskim odczynie nale\y:
- zastosować nawozy wapniowo-magnezowe w celu odkwaszenia gleby,
- wysiać nawozy magnezowe,
- stosować dokarmianie dolistne wodnym roztworem siarczanu magnezu w fazie
krytycznego zapotrzebowania (okres do zakrycia rzędów oraz w fazie dojrzewania).
W przypadku gdy objawy niedoboru występują na stanowisku o uregulowanym odczynie
nale\y:
- wysiać klasyczne nawozy magnezowe,
- zastosować nawozy podstawowe wzbogacone w magnez,
- stosować dokarmianie dolistne wodnym roztworem siarczanu magnezu.
Ze względu na ruchliwość magnezu nale\y go stosować często ale w mniejszych
ilościach. Do najczęściej stosowanych nawozów magnezowych nale\ą:
- kizeryt pylisty (MgO 27%, S 22%) naturalny nawóz wydobywany metodą górniczą,
całkowicie rozpuszczalny w wodzie, nie niszczący wapnia. Dzięki długotrwałemu
działaniu, jest idealny do nawo\enia w systemie melioracyjnym i do eliminowania
niedoboru magnezu i siarki. Szczególnie du\e wymagania pod względem
zapotrzebowania na siarkę wykazuje: rzepak, gorczyca, rośliny motylkowe, kukurydza.
- kizeryt granulowany (MgO 25%, S 20% ) nawóz przedsiewny pod wszystkie rośliny
i na wszystkie gleby ubogie w magnez, pod rośliny o du\ych potrzebach siarki.
Szczególnie przydatny do nawo\enia glebowego np. kukurydzy. Dzięki długotrwałemu
działaniu, jest idealny do nawo\enia w systemie melioracyjnym i do eliminowania
niedoboru magnezu i siarki.
- kamex (K2O 40%, MgO 6%, Na 3%, S 4%) - nawóz przedsiewny, potas w formie
chlorkowej przydatny do nawo\enia prawie wszystkich roślin (oprócz wra\liwych na
chlor) w uprawie polowej i u\ytków zielonych. Zawartość Mg i S czyni ten nawóz
przydatnym do zasilania roślin reagujących na brak tych składników.
- kainit magnezowy (K2O 11%, MgO 5%, Na 20%, S 4%) krystaliczny nawóz
przedsiewny z du\ą zawartością sodu i magnezu. Stosowany pod wszystkie rośliny,
głównie pod rośliny pastewne i na u\ytki zielone, na gleby ubogie w Mg. Nawóz
całkowicie rozpuszczalny w wodzie, stosowany mo\e być we wszystkich uprawach i na
wszystkich rodzajach gleby, jednocześnie pokrywa zapotrzebowanie roślin na potas
i magnez, a poza tym ma istotny wkład w zaopatrzenie roślin w siarkę, co ma bardzo du\e
znaczenie w przypadku uprawy rzepaku, zawartość sodu jest równie\ korzystna dla
uprawy buraków cukrowych.
Mikronawozy zawierają du\ą ilość mikroelementów, które są potrzebne do rozwoju nie tylko
roślinom ale tak\e organizmom glebowym. Są one stosowane przy glebach szczególnie silnie
eksploatowanych jako środki polepszające ich strukturę. Mikronawozy stosuje się łącznie
z roztworem mocznika i pestycydami. Intensywny rozwój rolnictwa mógłby spowodować
niedostatek mikroelementów w glebie czemu zapobiegają mikronawozy.
Do najwa\niejszych mikronawozów nale\ą nawozy:
- borowe,
- manganowe,
- miedziowe,
- cynkowe,
- molibdenowe.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Nawozy wieloskładnikowe są nawozami uniwersalnymi dla wszystkich gatunków roślin.
Zawierają one wszystkie potrzebne roślinom makro i mikroelementy. Do nawozów
wieloskładnikowych zalicza się: fosforan amonu (18% N, 46% P2O5), saletra potasowa
(13,7% N, 46% K2O) oraz Polifoski np.:
- Polifoska 6 (6% N, 20% P2O5, 30% K2O) nawóz ten mo\e być stosowany pod
wszystkie rośliny uprawne: zbo\a ozime i jare, przemysłowe i okopowe, na u\ytkach
zielonych oraz w uprawie warzyw i sadownictwie. Polifoskę 6 zaleca się stosować na
gleby ubogie w potas, w warunkach niskiego nawo\enia organicznego oraz pod rośliny
potasolubne takie jak: burak cukrowy, ziemniak, kukurydza i rzepak. Najwy\szą
efektywność uzyskuje się stosując przedsiewnie, mieszając z glebą na głębokość
10 20cm. Nawóz ten mo\na stosować tak\e wczesną wiosną, pogłównie na rośliny
ozime, na glebach zasobnych. Uprawy wieloletnie nawozić wiosną. Nawóz mo\na
mieszać bezpośrednio przed rozsiewem z mocznikiem, saletrą amonową i z saletrzakiem,
a w dowolnym czasie z solą potasową. Nawóz przedsiewny i pogłówny do nawo\enia
roślin uprawnych na glebach ubogich w potas, preferencje dla ozimin w stanowiskach
ubogich w azot.
- Polifoska 8 (8% N, 24% P2O5, 24% K2O) nawóz przedsiewny i pogłówny do
nawo\enia roślin uprawnych. Nawóz ten mo\e być stosowany pod wszystkie rośliny
uprawne: zbo\a ozime i jare, przemysłowe i okopowe oraz na u\ytkach zielonych. Azot
(8%) w formie amonowej nie ulega wymywaniu z gleby, jest wolno pobierany przez
rośliny, wspomaga pobieranie fosforu i ogranicza nadmierne pobieranie potasu. Fosfor
w formie fosforanu amonowego jest najlepiej przyswajalną formą tego składnika, dobrze
pobieraną w warunkach niedoboru wody w glebie. Taki skład chemiczny pomaga
w dobrym ukorzenieniu roślin, prawidłowym rozwoju od okresu powschodowego oraz
zwiększa ich mrozoodporność. Polifoskę 8 mo\na mieszać bezpośrednio przed
rozsiewem z mocznikiem, saletrą amonową i z saletrzakiem, a w dowolnym czasie z solą
potasową.
Zasady mieszania i przechowywania nawozów mineralnych
W celu ułatwienia i przyspieszenia prac związanych z rozsiewaniem nawozów wykonuje
się ich mechaniczne mieszanie. Przy stosowaniu mieszanek konieczne jest przestrzeganie
następujących zasad:
- przed przystąpieniem do mieszania nawozów musimy sprawdzić, czy dane nawozy mogą
być łączone (tabela 8),
- składniki przygotowanej mieszanki muszą być sypkie i nie mogą zbrylać się,
- nie mo\na mieszać nawozów, które w mieszance zwiększają swoją higroskopijność,
- nie mo\na mieszać superfosfatu z nawozami zawierającymi wapń,
- nie mo\na mieszać nawozów amonowych z nawozami o odczynie zasadowym,
- nie mo\na mieszać nawozów pylistych i drobnokrystalicznych z nawozami
granulowanymi.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Tabela 8. Tabela mieszania wa\niejszych nawozów mineralnych [5, s. 268]
Nawozy
saletra
X o o O o o o o
amonowa
o X o O o o
saletrzak
siarczan
o o X o + + + +
amonu
o X O o o o +
mocznik
fosforan
o o + o X + + +
amonu
o + o + X + +
superfosfaty
mączka
o o X o o
fosforytowa
sól
o o + o O + o X +
potasowa
siarczan
o o + + + + o + X
potasu
gdzie: nie mo\na mieszać,
o mo\na mieszać bezpośrednio przed siewem,
+ mo\na mieszać w dowolnym czasie.
Nawozy mineralne przechowuje się w magazynach lub odpowiednio przystosowanych
pomieszczeniach zastępczych. Pomieszczenia takie powinny:
- być suche, o małych wahaniach temperatury,
- mieć zabezpieczenie przeciwpo\arowe,
- być wyposa\one w trwałą podłogę betonową lub ceglaną z dobrą izolacją,
- mieć ściany izolowane lepikiem i papą aby nie stykały się z nawozami.
Nawozy higroskopijne (łatwo chłonące wodę) nale\y przechowywać w szczelnie
zamkniętych foliowych workach. Worki z nawozami, z wyjątkiem saletry amonowej, nale\y
układać w stosy na drewnianych podkładkach. Stos układany ręcznie nie mo\e być wy\szy ni\
1,6m. Pomiędzy stosami nale\y pozostawić wolne przestrzenie umo\liwiające dojście. Worki
uszkodzone nale\y składować osobno. Worki z saletrą amonową i saletrzakiem nale\y
układać w stosy na podkładach z papy lub na kilku warstwach folii polietylenowej
np. z worków. Odległość stosu od ściany magazynu powinna wynosić co najmniej 20cm, a od
urządzeń grzewczych co najmniej 1,5m. Worki z saletrą amonową nale\y układać w stosy nie
większe jak 30t. Odległość pomiędzy poszczególnymi stosami nie powinna być mniejsza ni\
1m. Nawozy luzne mo\na przechowywać w magazynach suchych, z posadzką izolującą przed
przenikaniem wilgoci. Nawozy w zagrodach lub zwałach nale\y tak rozmieszczać, aby
poszczególne rodzaje nie mieszały się z sobą.
W przypadku niewystarczającej powierzchni magazynowej mo\na je składować
w pryzmach poza magazynem po uprzednim przygotowaniu odpowiedniego stanowiska.
Nale\y wybrać miejsce suche, mo\liwie zacienione i osłonięte od wiatru, na lekkim
wzniesieniu zapewniającym odpływ wód opadowych. Na ubite stanowisko pod pryzmę nale\y
rozło\yć pasy papy dachowej, folii lub zu\yte worki polietylenowe (na zakładkę po około
20cm). Powierzchnia podkładu powinny być taka, \eby po usypaniu nawozu z ka\dej jej boku
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
saletra
potasu
amonu
amonu
m
ą
czka
siarczan
siarczan
mocznik
saletrzak
Fosforan
amonowa
fosforytowa
superfosfaty
sól potasowa
pozostawiło wolne obrze\e szerokości około 15cm. Na tak przygotowanym podkładzie mo\na
usypać nawóz sztuczny w pryzmę na wysokość nie większą jak 1,5m. Po wyrównaniu
pryzmy, wolne obrze\a podkładu nale\y zało\yć na boki pryzmy, a następnie umiejętnie
przykryć folią o grubości co najmniej 0,2mm. Nie mo\na składować w warunkach polowych
saletry amonowej i saletrzaku ze względu na ich małą odporność na zmiany temperatury
i działanie słońca.
Zgodnie z zasadami Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej:
1. Nawozy mineralne nale\y przechowywać w oryginalnych opakowaniach, w zamkniętych
magazynach lub przynajmniej pod dachem. Dopuszcza się składowanie tych nawozów
w pryzmach na nieprzepuszczalnym podło\u, pod przykryciem z materiału
wodoszczelnego.
2. Nawozy dostarczane luzem powinny być przechowywane w magazynach lub pod
zadaszeniem:
- dopuszcza się składowanie tych nawozów w pryzmach uformowanych na
nieprzepuszczalnym podło\u pod przykryciem z materiału wodoszczelnego (np.
folia),
- pryzmy nie mogą być zakładane na spadkach terenu oraz w strefach ochrony
pośredniej wód i w strefach wra\liwych,
- nie dopuszcza się składowania w pryzmach saletry amonowej i nawozów
zawierających azotan amonowy w ilości, która odpowiada zawartości azotu
całkowitego powy\ej 28%.
Planowanie nawo\enia organicznego i mineralnego
Planując nawo\enie w gospodarstwie rolnym nale\y uwzględnić rodzaj i dawki
nawozów. Wpływa na to termin i sposób zastosowania nawozów (przedsiewne czy
pogłówne), właściwości gleb, a szczególnie ich odczyn, zasobność w składniki pokarmowe
i wymagania pokarmowe uprawianej rośliny.
Plan nawo\enia powinien obejmować nawozy organiczne i mineralne. Plan składa się
z następujących elementów:
- preliminarz nawo\enia organicznego i bilans obornika,
- preliminarz nawo\enia mineralnego i plan zakupu nawozów mineralnych.
Preliminarz nawo\enia organicznego obejmuje ustalenie zapotrzebowania na obornik,
obliczenie produkcji obornika w gospodarstwie i sporządzenie bilansu obornika.
Zapotrzebowanie na obornik oblicza się m. in. na podstawie:
- ogólnego normatywu zu\ycia obornika na 1ha gruntów ornych. Normatyw ten wynosi
6,25t; obliczony jest ze średniej dawki, czyli 25t, obornika na ka\dy hektar gruntów
ornych co 4 lata (25 : 4 = 6,25),
- szczegółowego preliminarza nawo\enia organicznego w danym roku zapotrzebowanie
to ustala się dla ka\dego pola oddzielnie.
Produkcję obornika oblicza się najprościej na podstawie liczby zwierząt przeliczonych na
tzw. sztuki obornikowe w gospodarstwie. Przy odpowiedniej ilości słomy na ściółkę (1,5t)
sztuka obornikowa daje rocznie 10t obornika.
Po obliczeniu produkcji obornika, sporządza się jego bilans, a więc zestawienie
zapotrzebowania na obornik z jego produkcją.
Zapotrzebowanie na nawozy mineralne określa się najpierw w czystym składniku, a na jego
podstawie ustala się ile nawozów (w masie towarowej) nale\y zakupić. Do obliczenia
zapotrzebowania na nawozy w czystym składniku niezbędna jest znajomość zawartości
czystego składnika w nawozie. Zawartość czystego składnika w nawozach mineralnych
podana jest w procentach i jest ró\na dla ka\dego nawozu. Na przykład saletra amonowa jest
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
34%, tzn., \e 100kg saletry amonowej zawiera 34kg azotu. Natomiast dawki nawozów
mineralnych pod poszczególne gatunki roślin uprawnych są podawane w kilogramach
czystego składnika na 1ha. W celu obliczenia zapotrzebowania na czysty składnik dla
poszczególnych grup nawozów nale\y uwzględnić wszystkie rośliny uprawiane
w gospodarstwie oraz ustalić rodzaj i dawki nawozów. Na podstawie zapotrzebowania na
nawozy w czystym składniku, oblicza się ilość nawozów w masie towarowej.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak poszczególne składniki mineralne wpływają na rozwój i wzrost roślin uprawnych?
2. Jaki jest podział nawozów organicznych?
3. Jak stosujemy nawozy organiczne?
4. W jakich warunkach powinny być przechowywane nawozy organiczne?
5. Jak zbudowana jest płyta gnojowa?
6. Jaki jest podział nawozów mineralnych?
7. Jakie znasz formy nawozów wapniowych i na jakie gleby są zalecane?
8. Jakie są terminy stosowania nawozów mineralnych?
9. Jakie są zasady mieszania nawozów?
10. Jakie są warunki prawidłowego przechowywania nawozów mineralnych?
11. Jakie są zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej dotyczące przechowywania nawozów
mineralnych i organicznych?
12. Jak planuje się nawo\enie w gospodarstwie rolnym?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj nawozy mineralne i określ ich właściwości. Wyniki wpisz do tabeli.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) opisać cechy zewnętrzne nawozów:
- budowa (pylista, krystaliczna, granulowana),
- barwa,
- zapach,
- higroskopijność,
2) zanotować obserwacje w tabeli:
Probówki
Nazwa
z Struktura Barwa Zapach Higroskopijność
nawozu
nawozami
Nawóz 1
Nawóz 2
Nawóz 3
Nawóz 4
Nawóz 5
3) rozpoznać nawozy mineralne.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- próbki nawozów mineralnych.
Ćwiczenie 2
Oblicz, ile masy towarowej nawozów nale\y zastosować na pole o powierzchni 6ha, na
którym zaleca się następujące dawki czystego składnika postanowiono zastosować: 80kg N/ha
w postaci saletry amonowej (34%), 60kg P2O5/ha w postaci superfosfatu granulowanego
(19%) i 120kg K2O/ha w postaci soli potasowej (40%).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obliczyć ilość masy towarowej jaką nale\y zastosować na 1ha,
2) przeliczyć tę ilość na 6ha,
3) przedyskutować z grupą kolejność wykonywanych czynności,
5) zanotować spostrze\enia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- wzór do obliczania masy towarowej nawozów,
- kalkulator,
- arkusz papieru, flamastry.
Ćwiczenie 3
Zaplanuj nawo\enie w gospodarstwie rolnym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować opis gospodarstwa rolnego,
2) ustalić rośliny uprawiane w gospodarstwie rolnym wymagające nawo\enia organicznego,
3) ustalić rodzaj i dawki nawozów organicznych,
4) obliczyć zapotrzebowanie na nawozy organiczne,
5) obliczyć produkcję obornika w gospodarstwie rolnym,
6) sporządzić bilans obornika,
7) ustalić rośliny uprawiane w gospodarstwie rolnym wymagające nawo\enia mineralnego,
8) ustalić rodzaj i dawki nawozów mineralnych,
9) obliczyć zapotrzebowanie na nawozy mineralne,
10) sporządzić plan zakupu nawozów mineralnych.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- opis gospodarstwa rolnego,
- katalog nawozów organicznych,
- katalog nawozów mineralnych,
- Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,
- kalkulator,
- arkusz papieru formatu A4, flamastry.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Ćwiczenie 4
Wykonaj nawo\enie organiczne we wskazanym gospodarstwie rolnym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy opisu gospodarstwa rolnego,
2) określić rośliny uprawne wymagające nawo\enia organicznego,
3) określić dawki obornika,
4) dobrać maszyny do nawo\enia obornikiem,
5) przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
wykonywania nawo\enia,
6) przygotować maszyny do nawo\enia obornikiem,
7) wykonać nawo\enie obornikiem.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- gospodarstwo rolne,
- ciągnik,
- rozrzutnik obornika,
- obornik,
- Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie nawo\enie? � �
2) określić wpływ składników mineralnych na rozwój i plonowanie
roślin uprawnych? � �
3) sklasyfikować nawozy? � �
4) rozpoznać nawozy mineralne? � �
5) zaplanować nawo\enie organiczne i mineralne w gospodarstwie
rolnym? � �
6) określić zasady stosowania i przechowywania nawozów
organicznych? � �
7) określić zasady stosowania i przechowywania nawozów mineralnych? � �
8) zaplanować nawo\enie w gospodarstwie rolnym? � �
9) wykonać nawo\enie organiczne i mineralne? � �
10) objaśnić zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej w zakresie
stosowania i przechowywania nawozów organicznych i mineralnych? � �
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.3. Ochrona roślin
4.3.1. Materiał nauczania
Ochrona roślin jest nauką o chorobach i szkodnikach roślin uprawnych oraz o metodach
zapobiegania ich występowaniu, sposobach zwalczania lub ograniczania ich oddziaływania na
rośliny. W ochronie roślin wyodrębnia się następujące działy:
- fitopatologia nauka o chorobach roślin,
- entomologia nauka o szkodnikach roślin,
- herbologia nauka zajmująca się ekologią chwastów, ich rolą w agrocenozie oraz ich
zwalczaniem za pomocą herbicydów.
- metody i techniki ochrony roślin.
Choroby roślin uprawnych
Chorobą nazywamy długotrwałe zaburzenia w czynnościach fizjologicznych roślin
i wynikające z nich zmiany w wyglądzie zewnętrznym, budowie wewnętrznej i rozwoju.
Choroby są wywoływane przez czynniki chorobotwórcze, które dzielimy na:
- nieorganiczne (nieinfekcyjne), zaliczamy do nich czynniki atmosferyczne i glebowe,
- organiczne (infekcyjne), zaliczamy do nich wirusy, bakterie i grzyby.
Objawy chorobowe
Do najczęściej spotykanych objawów chorób nale\ą następujące: więdnięcie roślin,
zgnilizny, zmiany zabarwienia, zniekształcenie roślin, skarłowacenia, narośla, nekrozy, czyli
obumieranie tkanek, wydzieliny.
Choroby wirusowe czyli wirozy nie powodują śmierci roślin, ale znacznie obni\ają plon.
Zaka\enia wirusami następuje poprzez kontakt roślin zdrowych z chorymi i materiał
rozmno\eniowy. Rozprzestrzenianie wirusów mo\e następować poprzez narzędzia uprawowe,
odzie\ pracowników, owady o aparacie gębowym kłująco-ssącym. Choroby wirusowe dzieli
się na mozaiki, \ółtaczki i deformacje. Mozaiki objawiają się zmianami barwy liści
tworzącymi zabarwienie mozaikowate, występują równie\ ró\ne zniekształcenia liści, np.
kędzierzawka. śółtaczki objawiają się \ółknięciem liści, po których następuje karłowatość
i zamieranie liści. Do najgrozniejszych chorób wirusowych ziemniaka zalicza się liściozwój
(rys. 4), smugowatość (rys. 5) kędzierzawkę i mozaikę, a u buraka \ółtaczkę.
Rys. 4. Liściozwój [10]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys. 5. Smugowatość [10]
Choroby bakteryjne, czyli bakteriozy. Bakterie wywołujące choroby przenoszone są przez
owady, człowieka, deszcz i wiatr. Wnikają do roślin przez naturalne otwory szparki
oddechowe oraz przez zranienia. Powodują zgnilizny i inne objawy. Do najwa\niejszych
i najgrozniejszych chorób bakteryjnych nale\y czarna nó\ka ziemniaka (przenosić się mo\e
przez sadzeniaki i przez glebę), a z chorób kwarantannowych bakterioza pierścieniowa
ziemniaków.
Występowaniu czarnej nó\ki (rys. 6) ziemniaka sprzyja wilgotne lato oraz gleby
o nadmiernej wilgotności. Pora\one rośliny mają barwę jasnozieloną lub \ółtą, liście
(szczególnie górne) zwijają się ły\eczkowato, a w miarę postępu choroby rośliny więdną i
giną w wyniku zniszczenia tkanek u nasady łodyg (czarne, błyszczące plamy i smugi).
Pora\one pędy przełamują się i łatwo dają się wyciągnąć z gleby.
Rys. 6. Objawy czarnej nó\ki na roślinie [10]
W przypadku bakteriozy pierścieniowej (rys. 7) objawy pojawiają się na
przechowywanych bulwach ziemniaka. Po przekrojeniu bulw widać przebarwiony pierścień
wiązek przewodzących, z których po naciśnięciu wydostaje się serowaty białawy lub \ółty
śluz, zawierający bakterie i zniszczone tkanki bulwy.
Rys. 7. Bakterioza pierścieniowa na bulwie i roślinie ziemniaka [10]
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Choroby grzybowe, czyli mikozy, stanowią ok. 85% chorób roślin. Grzyby zimują
głównie w postaci zarodników przetrwalnikowych, wytrzymałych na niesprzyjające warunki
pogody, niektóre w postaci strzępek wegetatywnych grzybni. Przenoszone są na rok następny
z resztkami pora\onych roślin, nasionami i bulwami. Przykładem chorób grzybowych są: rak
ziemniaka, zaraza ziemniaka, mączniaki, głownie, rdze zbó\, choroby podstawy zdzbła.
Rak ziemniaka (rys. 8) jest chorobą będącą w Polsce obiektem kwarantanny podlegającą
obowiązkowi zwalczania na terenie całego kraju. Jest chorobą pochodzenia grzybowego.
Zarodniki przetrwalnikowe tego grzyba są bardzo trwałe, a wprowadzone do gleby zachowują
zdolność do infekcji nawet do 20 lat. Grzyb ten rozprzestrzenia się przez zaka\one bulwy,
ziemię i obornik. Objawami raka ziemniaka są więdnięcie roślin, występowanie
zielonkawych, rakowatych narośli u podstawy łodygi lub w miejscach pączków. Pora\ane są
zawiązki bulw oraz bulwy, ale nigdy korzenie. Tworzą się rakowate, kalafiorowate narośla na
oczkach starszych bulw, początkowo białawe lub przy dostępie światła zielone, pózniej
stopniowo ciemniejące oraz rakowate narośla na stolonach.
Zwalczanie polega na utrzymywaniu kwarantanny, aby ochronić przez występowaniem
nowych ras grzyba.
Rys. 8. Rak ziemniaka pora\one bulwy [13]
Zaraza ziemniaka (rys. 9) jej typowymi objawami są początkowo szarozielone, pózniej
brązowe lub czarne plamy na liściach szybko rozszerzające się na całą blaszkę liściową.
Pora\one liście zamierają, przy czym ogonki liściowe mogą przez dłu\szy czas pozostawać
zdrowe.
a b
Rys. 9. Zaraza ziemniaka: a) objawy na bulwach, b) objawy na liściach [10]
Do zwalczania zarazy ziemniaka nale\y stosować metodę chemiczną z wykorzystaniem
preparaów grzybobójczych: Amistar 250 SC, Bravo 500 SC, Dithane NeoTec 75 WG,
Gwarant 500 S.C., czy zapobiegawczo Miedzian 50 WP.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Fuzaryjna zgorzel podstawy zdzbła i korzeni (rys. 10) występuje na wszystkich zbo\ach
atakując dolne części pędów i korzenie zbó\. Pierwsze objawy mo\na zaobserwować ju\
jesienią na pochwach liściowych siewek, a wiosną w sprzyjających warunkach następuje
dalszy rozwój i choroba przenosi się na zdzbła. Początkowo mogą to być brunatne lub
brązowe smugi, kreski czy plamy nieregularnego kształtu, niekiedy mo\na zaobserwować
zbrązowienie całej podstawy zdzbła i korzeni. Na pora\onych częściach roślin pojawiają się
oznaki grzyba w postaci białej lub ró\owej grzybni często na kolankach, a tak\e wewnątrz
zdzbeł. Końcowym etapem jest całkowite, przedwczesne zamieranie pora\onych pędów i tzw.
bielenie kłosów.
Bielenie kłosów Objawy łodygowe
Rys. 10. Fuzaryjna zgorzel podstawy zdzbła i korzeni [15]
Zabiegi chemiczne ograniczające rozwój choroby wykonuje się na początku strzelania
w zdzbło do fazy pierwszego kolanka. Większość zalecanych fungicydów zwalcza obydwie
choroby. Fungicydy stosujemy według zaleceń ochrony roślin.
Szkodniki roślin uprawnych
Szkodniki roślin są to zwierzęta, które od\ywiając się roślinami rosnącymi lub
przechowywanymi produktami powodują obni\enie ilości i jakości plonów lub zapasów.
Szkodniki roślin uprawnych dzieli się na:
- monofagiczne, które od\ywiają się jedynie określonym gatunkiem rośliny,
- oligofagiczne, które \erują na roślinach gatunków pokrewnych,
- polifagiczne, które \erują na wielu gatunkach nale\ących do ró\nych rodzin.
Szkodliwość zale\y od sposobu i miejsca \erowania oraz od liczebności szkodnika.
Oprócz szkód bezpośrednich, wynikających z \erowania, szkodniki roślin mogą powodować
szkody pośrednie, przenosząc np. choroby wirusowe, bakteryjne i grzybowe, zmniejszając
asymilację i utrudniając oddychanie.
Objawy i sposoby \erowania
Szkodniki mogą \erować na wszystkich częściach roślin. Uszkodzenia powodowane
przez szkodniki mo\na podzielić na następujące grupy:
1) uszkodzenia od zewnątrz powstałe poprzez tzw. wgryzanie. Wyró\nia się następujące
rodzaje wgryzania:
- \er brze\ny (zatokowy) liście są wygryzione na brzegach,
- \er dziurkowany w liściach obserwuje się wygryzione nieregularne dziury,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 11. Uszkodzenia na liściach buraka [10]
- szkieletowanie liści wygryziona jest tkanka miękiszowa i pozostawione same nerwy,
Rys. 12. Objawy szkieletowania liści [10]
- rany wygryzione przez szkodnika wgłębienia w liściach, łodygach i korzeniach.
2) uszkodzenia od wewnątrz tzw. minowanie, powodowane \erowaniem szkodników
o narządach gębowych gryzących,
Rys. 13. Objawy minowania liści [10]
3) wysysanie soków roślin przez szkodniki o narządach gębowych kłująco ssących
prowadzące do zniekształcania roślin.
Najwięcej szkodników zalicza się do gromady owadów i pajęczaków. Wśród szkodników
znajdują się tak\e gatunki nicieni, ślimaki, ptaki i ssaki.
Owady ich szkodliwość jest du\a, gdy\ uwarunkowana jest ich odpornością na
niekorzystne warunki siedliska, zdolnością do szybkiego rozprzestrzeniania się
i opanowywania nowych terenów, a tak\e du\ą rozrodczością i szybkim tempem rozwoju.
Najgrozniejsze dla rolnictwa są owady które składają du\o jaj (np. stonka ziemniaczana)
i które dają wiele pokoleń w ciągu roku (np. mszyce). Owady mogą mieć narządy gębowe
gryzące lub kłująco-ssące. Do bardzo szkodliwych owadów nale\ą:
- Stonka ziemniaczana (chrząszcz), która jest najgrozniejszym szkodnikiem ziemniaka. Ma
aparat gębowy gryzący i powoduje goło\ery (szczególnie \arłoczne są ich larwy).
a b
Rys. 14. Stonka ziemniaczana: a) larwa, b) chrząszcz [15]
- Słodyczek rzepakowy (chrząszcz) szkodnik rzepaku, którego samice nadgryzają pąki
kwiatowe u nasady. Uszkodzone pąki usychają i opadają. śerują tylko w pąkach
kwiatowych wyrządzając du\e straty, gdy rzepak jest w fazie pąkowania.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Rys. 15. .Słodyszek rzepakowy [15]
- Wołek zbo\owy (chrząszcz) jest najgrozniejszym szkodnikiem przechowywanego całego
ziarna. Jego cały rozwój przebiega wewnątrz ziarniaka. Larwa rozwijająca się w ziarniaku
wygryza całe jego wnętrze pozostawiając tylko łupinę nasienną.
Rys. 16. Wołek zbo\owy [15]
Nicienie nale\ą do robaków obłych \yjących w glebie. śerują w tkankach roślin,
uszkadzając najczęściej korzenie lub inne części podziemne. Liście zaatakowanych roślin
przedwcześnie \ółkną i zasychają. Obni\enia plonu mo\e wynosić do ok. 80%. Do
szczególnie groznych nicieni \erujących w korzeniach roślin nale\ą mątwiki: ziemniaczany,
burakowy i zbo\owy. Samice tych nicieni przekształcają się w cysty, stanowiące ochronę dla
jaj i larw. Cysty mogą przebywać w glebie wiele lat. Najlepszym sposobem zwalczanie
mątwików jest zmianowanie z wykluczeniem na dłu\szy czas roślin \ywicielskich oraz
uprawa odmian odpornych, np. odmiany ziemniaków odpornych na nicienie.
Rys. 17. Nicienie mątwika buraka [15]
Chwasty i ich zwalczanie
Chwast jest to ka\da roślina niepo\ądana z punktu widzenia gospodarki rolnej, która
rośnie na polu uprawnym, łące, pastwisku itp. Chwasty często produkują nasiona zdolne do
długotrwałego przebywania w stanie spoczynku. Pozostają one w stanie spoczynku, póki nie
zostaną wystawione na działanie światła lub na przykład nie nastąpi uszkodzenie ich łupiny.
Obie te strategie ułatwiają chwastom kiełkowanie w świe\o zaoranej ziemi. Dlatego szybko
pokrywa się ona chwastami.
Chwasty szybko przystosowują się do warunków danej uprawy oraz techniki uprawy.
Szybciej i bujniej rosną w porównaniu z rośliną uprawną. Chwasty w uprawach rolnych
zwalcza się jeśli zostanie przekroczony ekonomiczny próg szkodliwości, w przypadku upraw
nasiennych chwasty krzy\ujące się z rośliną uprawną muszą być bezwzględnie zwalczane
tak\e wokół plantacji.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Podział chwastów ze względu na miejsce występowania:
- segetalne związane z uprawami, rosnące przede wszystkim na polach, wśród roślin
uprawnych, niekiedy mogące przyczynić się do obni\enia plonu. Chwasty segetalne
tworzą własne zbiorowiska roślinne. Ró\ne gatunki i ich kompozycje są związane
z określonymi warunkami siedliska oraz z gatunkiem rośliny uprawnej. Do chwastów
segetalnych nale\ą np. chaber bławatek, kąkol polny, ostró\eczka polna, mak polny, mak
piaskowy, kurzyślad polny.
- ruderalne występujące przy osadach ludzkich, często w miejscach bogatych w azot,
przy szopach, płotach itp. Rośliny te wywodzą się w du\ej części z \yznych lasów
łęgowych oraz azotolubnych okrajków. Tworzą własne zbiorowiska roślinne. Nale\ą do
nich np. łopian, pokrzywa.
- łąkowe nie zjadane przez zwierzęta pasące się na łąkach i pastwiskach (np. pokrzywa,
ostro\eń), trudno strawialne lub trujące (wilczomlecz) oraz rośliny paso\ytnicze
(szelę\nik).
Mak polny Fiołek trójbarwny Chaber bławatek
Perz właściwy Ostró\eczka polna Kurzyślad polny Ostro\eń polny
Rys. 18. Chwasty roślin uprawnych [15]
Szkodliwość chwastów:
- znacznie obni\ają plony roślin uprawnych; zabierają im miejsce, światło, wodę i sole
mineralne z ziemi, mogą nawet doprowadzić do całkowitego zagłuszenia uprawianych
roślin,
- wiele gatunków chwastów, np. wyka, oset utrudnia zbiór zbó\, niektóre powodują ich
wyleganie, uniemo\liwiające koszenie mechaniczne,
- chwasty obni\ają wartość zebranych plonów, np. nasiona tobołków polnych nadają mące
gorzki smak, nasiona lnicznika obni\ają wartość oleju rzepakowego, nasiona gorczycy
polnej utrudniają przemiał zbó\, ró\ne gatunki piołunu i czosnków zjedzone przez krowy
nadają mleku nieprzyjemny smak i zapach, szczawiu powodują zmaślenie mleka, itp.,
- niektóre chwasty są trujące dla ludzi i zwierząt, np. nasiona kąkolu, lulek czarny, blekot
pospolity i inne,
- niektóre chwasty są \ywicielami groznych dla roślin uprawnych chorób bakteryjnych,
grzybowych, wirusowych czy szkodników.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Metody zwalczania chwastów:
- czyszczenie materiału siewnego z nasion chwastów stosuje się do tego celu takie
maszyny, jak: wialnie, młynki, tryjery, \mijki, trzeszczki i inne. Przed siewem poddaje
się nasiona badaniu na jakość. Sprawdzone nasiona otrzymują świadectwo
kwalifikacyjne.
- wiele nasion przedostaje się do gleby wraz z obornikiem i kompostem. Nawet po
wielomiesięcznym przebywaniu w nim nasiona licznych chwastów zachowują zdolność
kiełkowania. Aby temu zapobiec zachwaszczonych odpadów omłotowych nie wolno
wysypywać bezpośrednio na kompost lub dodawać do obornika. Mo\na nimi karmić
zwierzęta, ale dopiero po przemieleniu, śrutowaniu lub sparzeniu wrzątkiem.
- ogniskami zachwaszczenia są podmokłe, zwykle zakwaszone pola, które są ostoją takich
pospolitych chwastów, jak: skrzyp polny, rdest ziemnowodny i inne. Warunki rozwoju na
takich polach bardziej sprzyjają chwastom, ni\ uprawnym roślinom. Pola takie osusza się,
a następnie wapnuje.
- zachwaszczenie pól w znacznym stopniu ogranicza odpowiedni płodozmian.
Np. gorczyca polna, \ycica lnowa, miotła zbo\owa rozwijają się wyłącznie w uprawach
zbó\ jarych wystarczy więc przez kilka lat na polu opanowanym przez te chwasty siać
zbo\a ozime, by pozbyć się tych chwastów. Stosowanie odpowiedniego płodozmianu
wymaga dobrej znajomości cyklów \yciowych chwastów.
- chwasty zwalczane są ró\nymi uprawkami, np.: podorywką ściernisk, bronowaniem
i kultywatorowaniem, głęboką orką przedzimową, opielaniem upraw szeroko rzędowych.
- gdy pola są bardzo silnie opanowane przez chwasty czasami niezbędne jest zastosowanie
ugorowania, tzw. ugoru czarnego lub ugoru zajętego.
- chemiczne zwalczanie chwastów za pomocą herbicydów.
Metody i środki ochrony roślin
W ochronie roślin stosuje się metody:
- pośrednie zapobiegawcze, do których zaliczamy metody: agrotechniczne, hodowlane
i kwarantannę,
- bezpośredniego zwalczania, do których zaliczamy metody: chemiczne, mechaniczne,
fizyczne i biologiczne. Połączenie w/w metod nazywamy integrowaną ochroną roślin.
Metody pośrednie (zapobiegawcze):
Metody agrotechniczne polegają na stosowaniu zabiegów agrotechnicznych oraz
pielęgnacyjnych w celu poprawy stanu roślin uprawnych oraz zwiększenia ich odporności na
uszkodzenia powodowane przez organizmy szkodliwe. Zabiegi te często jednocześnie mogą
pogorszyć warunki prze\ycia i rozwoju organizmów szkodliwych. Do najwa\niejszych
zabiegów nale\ą:
- uprawa roli np. podorywka bezpośrednio po zbiorach zmniejsza parowanie wody
z gleby, niszczy mechanicznie chwasty i przerywa rozwój wielu organizmów
szkodliwych,
- zmianowanie (płodozmian) ogranicza zagro\enie ze strony organizmów szkodliwych,
których rozwój zale\y od danego gatunku roślin uprawnych oraz łagodzi skutki
jednostronnego wyczerpania gleby,
- nawo\enie organiczne dostarcza składników pokarmowych oraz podnosi \yzność gleby,
- nawo\enie mineralne,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
- siew i sadzenie o terminie siewu lub sadzenia roślin uprawnych decyduje temperatura
i wilgotność gleby, wymagania rośliny uprawnej co do temperatury i długości okresu
wegetacji oraz istniejące zagro\enie ze strony organizmów szkodliwych.
- dobór odmian uwarunkowany jest odpornością na czynniki szkodliwe, ale przede
wszystkim plennością i cechami jakościowymi oraz przydatnością do uprawy w danym
środowisku.
Metody hodowlane polegają na otrzymywaniu a następnie wprowadzeniu do praktyki
odmian odpornych albo mniej wra\liwych na pewne choroby lub szkodniki.
Kwarantanna jest to metoda polegająca na zabezpieczeniu całego kraju (kwarantanna
zewnętrzna) lub pewnych jego regionów (kwarantanna wewnętrzna) przed zawleczeniem
patogenów, szkodników lub chwastów dotychczas tam nie występujących. Kwarantanna
w Polsce obejmuje ok. 60 gatunków chwastów, chorób i szkodników. Znajdują się na niej
m.in. mątwik ziemniaczany, strąkowiec fasolowy, rak bakteryjny, bakterioza pierścieniowa
ziemniaków.
Metody bezpośredniego zwalczania
Metody biologiczne w metodach tych do zwalczania agrofagów wykorzystuje się ich
wrogów naturalnych: wirusy, bakterie i grzyby chorobotwórcze, owady paso\ytnicze lub
drapie\ne, ptaki owado\erne i drapie\ne oraz inne zwierzęta.
Metody mechaniczne polegają na wyłapywaniu szkodników ręcznie lub przy u\yciu
prostych urządzeń jak pułapki, zapory itp.
Metody fizyczne polegają na zastosowaniu do niszczenia patogenów i szkodników
niskich lub wysokich temperatur, promieniowania lub elektryczności.
Metody chemiczne polegają na wykorzystywaniu związków chemicznych, tzw.
pestycydów działających zabójczo lub osłabiająco na patogeny, szkodniki i chwasty.
W ochronie roślin obok pestycydów u\ywa się tak\e substancji nie będących środkami
bezpośrednio zabijającymi agrofagi, ale oddziałujących na nie w taki sposób, \e organizmy te
nie stanowią zagro\enia dla roślin uprawnych. Do tej nowej generacji środków ochrony roślin
zalicza się repelenty, atraktanty, antyfidanty, feromony płciowe, itp.
Działanie pestycydu nie ogranicza się tylko do organizmów szkodliwych, ale niszczą one
tak\e wszystkie organizmy (po\yteczne) bytujące na danym obszarze. W niektórych
przypadkach mo\e nastąpić przerwanie łańcucha pokarmowego dla wrogów naturalnych
szkodnika. W wyniku znoszenia pestycydów przez wiatr lub spłukiwania ich przez ulewne
deszcze dochodzi do ska\enia zbiorników i cieków wodnych. W końcowym efekcie pestycydy
trafiają do gleby. Zmiany, jakie zachodzą w glebie są długotrwałe i mało zauwa\alne. Jednak
wiadomo, \e pestycydy mogą powodować zmiany w powiązaniach między elementami
biotycznymi gleby. Zmiany te mogą wpływać na wysokość i jakość plonu.
Innym ujemnym skutkiem masowego stosowania pestycydów jest uodpornienie się
agrofagów na trucizny. Prawdopodobieństwo wytwarzania się odporności jest tym większe,
im częściej stosuje się dany preparat oraz im więcej odpornych osobników znajduje się
początkowo w populacji. Aby temu przeciwdziałać, nale\y: przemiennie stosować preparaty
oparte na ró\nych substancjach aktywnych, wprowadzać preparaty kombinowane (mieszane)
oraz zmniejszać ogólną liczbę zabiegów przez stosowanie pestycydu we właściwym terminie
i w odpowiednim stę\eniu.
Pestycydy stanowią tak\e bezpośrednie zagro\enie dla zdrowia, a niekiedy i \ycia
człowieka. Zapobieganiu bezpośrednim zatruciom, czy te\ gromadzeniu się pestycydów
w organizmie ludzi i zwierząt, pomaga przestrzeganie okresów karencji i prewencji.
Okres karencji to czas, który powinien upłynąć od dnia zastosowania środka ochrony
roślin do dnia zbioru roślin lub produktów roślinnych przeznaczonych do konsumpcji,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
natomiast okres prewencji ma na celu ochronę pszczół. Jest to okres, od zastosowania środka
ochrony roślin do oblotu pszczół. Ludzie i zwierzęta równie\ nie powinny stykać się ani
przebywać w pobli\u miejsc, tak\e w obiektach, w których zastosowano środek ochrony
roślin.
W Polsce środki ochrony roślin zalicza się do 4 klas toksyczności (tabela 9) dla ludzi,
pszczół, ryb i innych organizmów wodnych. Przynale\ność do danej grupy jest określona
wartością LD50, czyli dawką śmiertelną wyra\oną w ilości miligramów substancji toksycznej
na kilogram ciała, która po jednorazowym podaniu powoduje śmierć 50% badanej populacji
zwierząt.
Tabela. 9. Klasy toksyczności środków ochrony roślin [opracowanie własne]
Klasa toksyczności dla
ludzi pszczół i ryb
klasa I bardzo toksyczne klasa I toksyczne
klasa II toksyczne klasa II szkodliwe
klasa III szkodliwe klasa III mało szkodliwe
klasa IV mało toksyczne klasa IV praktycznie nieszkodliwe
Ze względu na przeznaczenie pestycydy dzielimy na następujące grupy:
1) zoocydy środki do zwalczania szkodników zwierzęcych (np.: Decis 2,5 EC, Karate 025
EC, Talstar 100 EC):
- insektycydy zwalczające owady,
- rodentycydy zwalczające gryzonie,
- moluskocydy zwalczające mięczaki,
- nematocydy zwalczające nicienie,
- akarycydy zwalczające roztocza
2) fungicydy zwalczające grzyby (np.: Alert 375 SC, Dithane M-45 80 WP, Bravo 75 WG,
3) herbicydy zwalczające chwasty (np.: Roundup, Aminopielik D 450, Chwastox 750 SL).
Stosowanie środków ochrony roślin
Etykieta na opakowaniu pestycydu to bezwzględna instrukcja stosowania. Zastosowanie
środka ochrony roślin niezgodnie z etykietą-instrukcją grozi nie tylko brakiem skuteczności
zabiegu, ale równie\ niekorzystnymi ubocznymi skutkami w samej roślinie i środowisku
naturalnym.
Substancja biologicznie czynna i forma u\ytkowa środka ochrony roślin
Przy wyborze środka ochrony roślin nale\y się kierować zasadą, by preparat zapewnił
skuteczne ograniczenie liczebności agrofaga, a tak\e nale\y uwzględnić jego bezpieczeństwo
dla rolnika stosującego zabieg, przyszłego konsumenta i środowiska. Jako pierwsze nale\y
wybierać preparaty biologiczne, w dalszej kolejności pierwszeństwo powinny mieć środki
selektywne, charakteryzujące się niską toksycznością dla ludzi i środowiska oraz szybko
ulegające biodegradacji. Trzeba brać pod uwagę konieczność rotacji stosowanych środków (to
znaczy nale\ących do ró\nych grup chemicznych), by zapobiegać i ograniczać wytwarzanie
odporności przez agrofagi.
Wybór dawki środka ochrony roślin
Zasadą nadrzędną jest konieczność ograniczania wprowadzania do środowiska
chemicznych środków ochrony roślin. Informacje zawarte na etykiecie instrukcji
stosowanego środka dopuszczają jego stosowanie w ró\nych dawkach. Nale\y, o ile to
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
mo\liwe, tak dostosować termin aplikacji pestycydu (młodsze fazy wzrostu chwastów, ni\sze
zaawansowanie rozwoju szkodników i chorób, rodzaj gleby, warunki klimatyczne), by
z zalecanych dawek mo\na było wybrać tę ni\szą.
Pierwszą czynnością jest ustalenie dawki preparatu na jednostkę powierzchni. Dawki są
podawane na etykiecie opakowania preparatu, ich wysokość zale\y od zwalczanego gatunku,
ilości cieczy zu\ywanej na hektar przez dany opryskiwacz, rodzaju gleby (przy preparatach
doglebowych), czasami od temperatury powietrza w czasie zabiegu. Dawka mo\e być
podawana w kg lub l na hektar w niezbędnej ilości wody. Podaje się równie\ stę\enie cieczy
u\ytkowej w procentach. W ochronie upraw polowych stosuje się opryskiwacze zu\ywające
100 300 litrów wody na l hektar.
Je\eli zalecane stę\enie wynosi l%, znaczy to \e na ka\de 100 litrów wody nale\y u\yć
1kg preparatu. Przy sporządzaniu niewielkich ilości cieczy u\ytkowej du\ym ułatwieniem jest
zapamiętanie, \e 1ml lub 1g preparatu rozcieńczony w l litrze wody daje stę\enie 0,1%.
Sporządzając ciecz u\ytkową, nale\y wstępnie rozcieńczyć w małej ilości wody preparaty
w formie proszków do zawiesin czy past a\ do uzyskania papki, a następnie doprowadzić do
konsystencji płynnej. Preparaty ciekłe tworzące z wodą emulsje, nale\y rozcieńczyć w małej
ilości wody, dokładnie wymieszać i wlać do zbiornika opryskiwacza częściowo wypełnionego
wodą lub do zaprawiarki.
Ciecze u\ytkowe składające się z 2 3 preparatów sporządza się rozcieńczając ka\dy
osobno w małej ilości wody, a następnie łączy się je razem mieszając, tu\ przed wykonaniem
zabiegu. Substancje zwiększające zwil\alność lub przyczepność równie\ rozcieńczamy
wstępnie i dodajemy do przygotowanej ju\ cieczy u\ytkowej.
Do opryskiwania lepiej nadaje się woda ze zbiorników naturalnych (jeziora, stawy) ni\
wodociągowa. Do pobierania wody nale\y u\ywać specjalnych pomp, nie mających
styczności z preparatem chemicznym. W czasie przygotowywania cieczy u\ytkowej nale\y
przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciwpo\arowych i ochrony
środowiska.
Termin wykonania zabiegów ochrony roślin
Decyzja o terminie wykonania zabiegu chemicznego powinna uwzględniać wszystkie
elementy mające wpływ na mo\liwość ograniczenia stosowanych środków ochrony roślin
wprowadzanych do środowiska. Konieczne jest tak\e dostosowanie terminu ostatniego
zalecanego zabiegu do okresu karencji, dla stosowanego preparatu, tak by mo\liwy był zbiór
chronionej rośliny w momencie dojrzałości technologicznej.
Aparatura do zabiegów chemizacyjnych
Sposób wykonania zabiegu w zasadniczym stopniu decyduje o efekcie agrotechnicznym
i ekonomicznym. Dla ka\dego rodzaju zabiegu nale\y dobierać:
- odpowiednie rozpylacze,
- ciśnienie robocze,
- prędkość jazdy,
- ilość cieczy u\ytkowej na hektar.
Aparatura przeznaczona do wykonywania zabiegów chemizacyjnych mo\e być
dopuszczona do u\ytkowania pod warunkiem, \e podczas stosowania chemicznych środków
ochrony roślin nie wystąpi zagro\enie dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz nie zaistnieje ryzyko
ska\enia środowiska. Gwarancją tych obwarowań jest konieczność potwierdzenia przez
u\ytkownika opryskiwacza jego sprawności technicznej. Obowiązkowe badanie techniczne
sprzętu do ochrony roślin wykonują jednostki organizacyjne upowa\nione przez
wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Niewłaściwie zastosowane środki ochrony roślin mogą powodować uszkodzenia roślin,
ska\enia gleb, wód i powietrza oraz stwarzać zagro\enie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Mając
tego świadomość nale\y:
- stosować tylko środki ochrony roślin dopuszczone do obrotu i stosować je zgodnie
z przepisami o ochronie roślin lub przepisami o rolnictwie ekologicznym oraz
przestrzegać warunków podczas ich stosowania, tak by wyeliminować lub ograniczyć do
minimum negatywne skutki tych zabiegów;
- środki ochrony roślin nale\y stosować wyłącznie do celów wskazanych na etykiecie
instrukcji stosowania i ściśle według podanych w niej zaleceń;
- rolnicy są obowiązani do prowadzenia ewidencji zabiegów wykonywanych przy u\yciu
środków ochrony roślin i przechowywania jej 5 lat przy korzystaniu z płatności w ramach
ONW oraz przez 5 lat od zakończenia realizacji programu rolno-środowiskowego;
pozostali rolnicy co najmniej dwa lata od dnia wykonania zabiegu. Ustawa o ochronie
roślin nie określa formy prowadzenia rejestru. Określa jednak elementy, które powinny
się w nim znalezć, co przedstawia poni\szy przykład:
Tabela. 10. Wzór ewidencji zabiegów ochrony roślin [9]
Lp Uwagi
Oznaczenie Data Roślina, Całkowita Zastosowany środek Przyczyna
.
pola zabiegu produkty powierzchnia ochrony roślin zastosowania
roślinne, na której Nazwa Dawka w
przedmioty wykonano l/ha,
zabieg kg/ha lub
(ha, m2) stę\enie
(%)
- zabiegi chemicznej ochrony roślin powinny wykonywać osoby posiadające aktualne
zaświadczenie o przeszkoleniu w tym zakresie. Zaświadczenie ze szkolenia zachowuje
wa\ność przez 5 lat od dnia jego ukończenia.
- zabiegi ochrony roślin powinny być wykonywane sprzętem sprawnym technicznie, co
musi być potwierdzone badaniami przeprowadzonymi przez upowa\nione jednostki
i wydaniem atestu. Badania sprawności technicznej opryskiwaczy powinny być
przeprowadzane co trzy lata.
- środki ochrony roślin na terenie otwartym nale\y stosować, je\eli prędkość wiatru nie
przekracza 3m/s i miejsce stosowania środka ochrony roślin jest oddalone o co najmniej
5m od dróg publicznych i o co najmniej 20m od budynków mieszkalnych i zabudowań
inwentarskich, pasiek, upraw zielarskich, ogrodów działkowych, rezerwatów przyrody,
wód powierzchniowych oraz od granicy wewnętrznego terenu ochrony strefy pośredniej
zródeł i ujęć wód;
- zabrania się zakładania w odległości mniejszej ni\ 20m od ww. obiektów upraw, które
wymagają intensywnego stosowania środków ochrony roślin.
- rolnicy zobowiązani są do przestrzegania okresów karencji i prewencji podczas
stosowania środków ochrony roślin,
- zabrania się stosowania środków ochrony roślin niezgodnie z okresami prewencji dla
pszczół.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest ochrona roślin i czym się zajmuje?
2. Co nazywamy chorobą, szkodnikiem i chwastem?
3. Na czym polega szkodliwość chorób, szkodników i chwastów?
4. Jakie są metody ochrony roślin?
5. Co to są pestycydy i jaki jest ich podział?
6. Jakie są zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej w odniesieniu do ochrony roślin?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj choroby roślin uprawnych i zaproponuj metody zapobiegania tym chorobom
i ich zwalczania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpoznać przedstawione na okazach lub ilustracjach choroby roślin uprawnych,
3) przeanalizować metody zapobiegania danym chorobom,
4) określić metody zwalczania,
5) wybrać na podstawie Zaleceń Inspekcji Ochrony Roślin odpowiednie środki ochrony
roślin,
6) ustalić dawki i terminy stosowania pestycydów,
7) zastosować zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,
9) zapisać wnioski.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- rośliny z objawami chorób,
- ilustracje z objawami chorób roślin uprawnych,
- atlas chorób roślin uprawnych,
- Zalecenia Instytutu Ochrony Roślin,
- Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj sposoby \erowania szkodników, a następnie szkodnika, który je powoduje.
Dobierz odpowiednią metodę zapobiegawczą i bezpośredniego zwalczania. Zaproponuj
środek ochrony roślin, dawkę i termin jego stosowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpoznać sposoby \erowania szkodnika,
2) rozpoznać szkodnika na podstawie objawów \erowania,
3) ustalić sposoby zapobiegania występowaniu danych szkodników,
4) ustalić sposoby zwalczania danych szkodników,
5) przeczytać zalecenia Inspekcji Ochrony Roślin,
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
6) ustalić środki ochrony roślin, dawki i terminy stosowania,
7) zastosować zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,
8) zapisać wnioski.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- ilustracje z objawami \erowania szkodników,
- uszkodzony materiał roślinny,
- atlas szkodników roślin uprawnych,
- Zalecenia Instytutu Ochrony Roślin,
- Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj chwasty roślin uprawnych. Zakwalifikuj je do odpowiedniej grupy. Określ
próg ekonomicznej ich szkodliwości oraz zaproponuj walkę z tymi chwastami.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) rozpoznać chwasty roślin uprawnych,
2) zakwalifikować poszczególne chwasty do danej grupy,
3) określić próg ich ekonomicznej szkodliwości,
4) określić metody zwalczania,
5) wybrać odpowiednie herbicydy na podstawie zaleceń Inspekcji Ochrony Roślin,
6) ustalić dawki i terminy stosowania herbicydów,
7) zastosować zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej,
8) zapisać wnioski.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- okazy naturalne chwastów roślin uprawnych,
- ilustracje chwastów roślin uprawnych,
- atlas chwastów,
- tabela progów ekonomicznej szkodliwości podanych chwastów,
- Zalecenia Instytutu Ochrony Roślin,
- Zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.
Ćwiczenie 4
Oblicz stę\enie środka ochrony roślin przy określonej dawce na ha i zalecanym wydatku
cieczy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać zalecenia na etykiecie preparatu, odnoszące się do wybranej uprawy oraz
choroby, szkodnika lub chwastów,
2) ustalić wydajność opryskiwacza,
3) obliczyć, ile potrzeba preparatu i wody do przeprowadzenia zabiegu, cieczą u\ytkową
o wymaganym stę\eniu na polu o danej powierzchni,
4) zapisać obliczenia.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- środki ochrony roślin,
- program ochrony roślin,
- woda,
- pojemniki do rozcieńczenia preparatu,
- odzie\ ochronna,
- opryskiwacz,
- kalkulator.
Ćwiczenie 5
Wykonaj zabiegi pielęgnacyjne na plantacji ziemniaków z zastosowaniem narzędzi
mechanicznych, w okresie od posadzenia do wschodów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ocenić stan pola,
2) ustalić mechaniczne zabiegi pielęgnacyjne,
3) dobrać maszyny i narzędzia do wykonania zabiegów pielęgnacyjnych,
4) określić liczbę i terminy wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych,
5) objaśnić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciwpo\arowe i ochrony środowiska
dotyczące wykonywania mechanicznych zabiegów pielęgnacyjnych,
6) wykonać zaplanowane zabiegi pielęgnacyjne,
7) zapisać wnioski.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- gospodarstwo rolne produkujące ziemniaki,
- maszyny i narzędzia do pielęgnacji ziemniaków: obsypnik, brona chwastownik, pielnik,
- ciągnik.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) objaśnić pojęcie ochrona roślin? � �
2) rozpoznać choroby roślin uprawnych? � �
3) rozpoznać szkodniki roślin uprawnych i objawy ich \erowania? � �
4) dokonać podziału chwastów roślin uprawnych? � �
5) rozpoznać chwasty roślin uprawnych? � �
6) scharakteryzować metody ochrony roślin? � �
7) dobrać metody ochrony roślin do zwalczania chorób, szkodników
i chwastów? � �
8) omówić zasady stosowania środków ochrony roślin? � �
9) objaśnić zasady Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej dotyczące
stosowania ochrony roślin? � �
10) wykonać zabiegi pielęgnacyjne w roślinach uprawnych? � �
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
4.4. Siew i sadzenie roślin uprawnych
4.4.1. Materiał nauczania
Materiałem siewnym roślin uprawnych są wszystkie organy generatywne lub
wegetatywne słu\ące do reprodukcji (rozmna\ania) roślin. Rośliny uprawne rozmna\amy
generatywnie z nasion, owoców (jednonasiennych lub części owoców) i owocostanów oraz
wegetatywnie z części takich, jak bulwy, kłącza, cebule, pędy, korzenie spichrzowe, itp.
Materiałem siewnym generatywnym roślin uprawnych są:
- nasiona (np: strączkowych, lnu, rzepaku, lucerny, koniczyny),
- ziarniaki (zbó\),
- kłębki jednokiełkowe (buraków cukrowych), lub wielokiełkowe (np. buraków
pastewnych),
- orzeszki (np. gryki i konopi),
- niełupki (np. słonecznika),
- rozłupki (marchwi),
- strąki jednonasienne (np. esparcety) lub części strąków (np. seradeli).
Materiał rozmno\eniowy wegetatywny na ogół jest sadzony, a tylko wyjątkowo
wysiewany, i stanowią go:
- bulwy (np. ziemniaków) lub minibulwki ziemniaków, które się wysadza,
- cebule (np. cebuli, tulipanów),
- korzenie spichrzowe czyli tzw. wysadki nasienne (np. buraków).
- karpy korzeniowe (np. chmielu).
Odmiany roślin uprawnych rozmna\ane w gospodarstwie przez kilka lat dają ni\sze
i często gorszej jakości plony. Zjawisko to nazywamy wyradzaniem. Zapobieganie ujemnym
skutkom wyradzania polega na okresowej wymianie nasion i sadzeniaków na materiał siewny
kwalifikowany. Materiał siewny kwalifikowany odpowiada ustalonym normom jakości (np.
zdolności kiełkowania, czystości, wilgotności itp.). Pochodzi z plantacji tzw. nasiennych,
odpowiadających określonym wymaganiom. Normy jakościowe obejmują tak\e inne cechy,
np. w przypadku zbó\ zawartość pośladu, pora\enie sporyszem, a ziemniaków stopień
uszkodzenia bulw, pora\enie parchem zwykłym, itp. Produkcja materiału siewnego polega na
rozmna\aniu materiału hodowlanego. Materiałem wyjściowym do reprodukcji nasiennej jest
materiał mateczny pochodzący z hodowli zachowawczej.
W zale\ności od pokolenia, które w reprodukcji nasiennej stanowi materiał siewny,
rozró\nia się następujące stopnie kwalifikacji:
- SE (superelita) bezpośrednie rozmno\enie materiału matecznego dla gatunków
o niskim współczynniku rozmna\ania,
- Eh (elita hodowlana) bezpośrednie rozmno\enie materiału matecznego dla gatunków
o wysokim współczynniku rozmna\ania,
- E (elita) bezpośrednie rozmno\enie superelity,
- O (oryginał) bezpośrednie rozmno\enie oryginału,
- I ods (pierwszy odsiew) bezpośrednie rozmno\enie oryginału,
- O kw (odsiew kwalifikowany) bezpośrednie rozmno\enie pierwszego odsiewu lub
odsiewu kwalifikowanego.
U ziemniaków z rozmno\enia oryginału uzyskuje się klasę A, dalej B i C.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Dobra jakość materiału siewnego, jak i dobór odmiany dostosowanej do określonych
warunków klimatycznych i glebowych w du\ej mierze wpływają na plonowanie roślin
uprawnych. Zawsze nale\y wysiewać nasiona sprawdzone, o znanej sile i energii kiełkowania,
zdrowe, dobrze wykształcone. Spełnienie tego wymogu jest jednym z podstawowych
warunków uzyskania dobrych, wyrównanych wschodów.
Wymianę materiału siewnego zaleca się co 3 4 lata. Nasiona kwalifikowanego materiału
siewnego są jednolite pod względem pochodzenia i odmiany, odpowiadają normom czystości
i zdrowotności, a ich zdolność i energia kiełkowania są zgodne z normami.
Zanim podejmie się decyzję o wykorzystaniu nasion ze zbiorów z poprzednich lat, nale\y
przeprowadzić ich ocenę. Badania laboratoryjne poprzedzone są oceną organoleptyczną. Przy
ocenie tej bierze się pod uwagę barwę i połysk nasion, zapach, oraz pora\enie szkodnikami
i chorobami.
W Stacjach Oceny Nasion dokonuje się oznaczania miedzy innymi: czystości nasion,
zdolności kiełkowania, wilgotności.
W celu wykonania oceny zdolności kiełkowania nale\y wybrać losowo 200 ziarniaków,
rozmieścić na wilgotnym podło\u (gaza, bibuła) i pozostawić do skiełkowania (jednocześnie
nale\y kontrolować wilgotność podło\a). Po upływie 10 dni od daty siewu policzyć
skiełkowane nasiona i ustalić procentową zdolność kiełkowania. Określić nale\y masę tysiąca
nasion (4 x 50 ziarniaków) na wadze laboratoryjnej. Masa tysiąca nasion wyra\ona jest
w ramach 1000 nasion powietrznie suchych. Zdolność kiełkowania i masa tysiąca ziarniaków
jest podstawą do określenia normy wysiewu nasion, którą określa się na podstawie wzoru.
obsada roślin (szt./ha) x masa 1000 nasion (g)
_____________________________________________
Ilość wysiewu (kg/ha) =
10 000 x zdolność kiełkowania (%)
Aby obliczyć faktyczną ilość wysiewu danej odmiany i gatunku w kg/ha, nale\y
optymalną liczbę nasion przypadającą na 1m2 pomno\yć przez masę 1000 nasion wyra\oną
w gramach i podzielić przez 100. Uzyskaną wielkość trzeba następnie skorygować dzieląc ją
przez ułamek dziesiętny wartości siły kiełkowania (np. 0,95), a na koniec zmniejszyć
(wczesny siew) lub zwiększyć (opózniony siew) o 5 15%, w zale\ności od terminu siewu.
Przykład 1
Rolnik sieje pszenicę jarą o przeciętnej krzewistości, zdolności kiełkowania 97% i masie 1000
ziaren 52g, w terminie opóznionym o 2 tygodnie (+10%).
wyjściowa ilość wysiewu:
(360 szt./m2 x 52 g): 100 = 187,2 kg/ha
uwzględniona zdolność kiełkowania:
187,2 : 0,97 = 193 kg
uwzględniony pózny termin siewu:
(193 x 110) : 100 = 212 kg/ha
Przykład 2
Rolnik sieje jęczmień jary o przeciętnej krzewistości, zdolności kiełkowania 91% i masie
1000 ziaren 48 g, w terminie optymalnym.
wyjściowa ilość wysiewu:
(280 szt./m2 x 48 g) : 100 = 134,4 kg/ha
uwzględniona zdolność kiełkowania:
134,4 : 0,91 = 147,7 kg
uwzględniony dobry termin siewu;
(147,7 x 100) : 100 = 148 kg/ha.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Zasady i metody siewu i sadzenia roślin uprawnych
Głębokość siewu i sadzenia wpływa na przebieg wschodów i rozwój roślin. W przypadku
roślin ozimych, równie\ na ich zdolność przezimowania. Głębokość przykrycia nasion zale\y
od:
- sposobu kiełkowania (nasiona kiełkujące epigeicznie, czyli wyciągające liścienie nad
powierzchnię gleby siejemy płycej, a nasiona kiełkujące hypogeicznie, czyli
pozostawiające liścienie w glebie, siejemy głębiej),
- wielkości nasion (z reguły im większe nasiona, tym głębiej je umieszczamy w glebie).
- zapotrzebowania na wodę (im większe zapotrzebowanie na wodę, tym głębszy siew),
- rodzaju gleby (im gleba cię\sza, tym płytszy siew).
Gęstość siewu i sadzenia związana jest ściśle z liczbą roślin na jednostce powierzchni, czyli
obsadą roślin. Obsada danej rośliny zale\y od rozmiaru i pokroju rośliny, podatności na
wyleganie, długości okresu wegetacyjnego oraz sposobu u\ytkowania i wymagań \yciowych.
Aby zapewnić właściwą obsadę roślin, wa\ne jest ustalenie ścisłych norm wysiewu.
Technika i metody siewu
W zale\ności od techniki siewu wyró\niamy następujące rodzaje siewu:
- siew ręczny obecnie jest stosowany w rolnictwie bardzo rzadko. Wykonuje się go
głównie na polach o małej powierzchni, nieforemnych lub przy rozmna\aniu małych
ilości materiału hodowlanego. Ręcznie zapełnia się puste miejsca po wypadniętych
roślinach.
- siew maszynowy jest najbardziej rozpowszechniony. Wykonywany jest siewnikami
rzędowymi i punktowymi,
- aerosiewy wykonywane są z samolotów lub śmigłowców. Zaletą tej techniki jest
uniezale\nienie od wilgotności gleby, du\a szybkość wykonania, brak ugniatania gleby.
Ma ona tak\e wady: siew mo\na wykonywać przy pogodzie bezwietrznej i nie mo\na
regulować jego równomierności i głębokości. Ponosi się równie\ wysokie koszty.
- siew łączony z przedsiewną uprawą roli wykonywany jest za pomocą zestawów lub
agregatów uprawowo-siewnych. Jednoczesne wykonanie przedsiewnej uprawy i siewu
jest mniej czaso i pracochłonne gdy\ redukuje liczbę przejazdów ciągnika, ogranicza
ugniatanie kolami jezdnymi, prowadzi do oszczędności paliwa i obni\enia kosztów.
Bardzo wa\ne jest rozmieszczenie nasion na jednostce powierzchni oraz na odpowiedniej
głębokości. Decyduje o tym metoda siewu, której dobór uzale\niony jest od rośliny, rodzaju
materiału siewnego, od zamierzonego sposobu pielęgnowania i od posiadanego sprzętu.
Najczęściej stosowane metody siewu to:
- rzutowy,
- wąskorzędowy,
- rzędowy zwykły,
- szerokorzędowy,
- pasowy,
- krzy\owy,
- gniazdowy,
- punktowy.
Technika i metody sadzenia
Sposób sadzenia zale\y od rodzaju sadzonego materiału. W Polsce najczęściej sadzimy:
- bulwy ziemniaka,
- rozsadę (np. tytoniu, brukwi, kapusty),
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
- sadzonki nasienne (wysadki), czyli korzenie okopowych przeznaczonych do produkcji
nasion (np. burak, marchew),
- pędy podziemne (np. chmielu).
Technika sadzenia ziemniaków wią\e się z plonowaniem, pielęgnacją i zbiorem.
Zmechanizowanie zabiegów pielęgnacyjnych i ochronnych jest mo\liwe tylko wtedy, gdy
szerokość międzyrzędzi wynosi 1/2 rozstawu kół ciągnika, tj. 62,5cm. Gęstość sadzenia
(odległość między bulwami w rzędzie) zale\y od:
- wielkości sadzeniaków (sadzeniaki małe, około 40g, sadzi się co 20cm w rzędzie,
średnie, około 70g, co 30 40cm w rzędzie, a du\e, około 120g, co 40 50cm w rzędzie),
- \yzności gleby (im gleba \yzniejsza, tym powierzchnia pod jedną roślinę mo\e być
mniejsza, a więc mo\na gęściej sadzić),
- kierunku u\ytkowania (ziemniaki przeznaczone na reprodukcję i jadalne na wczesny
zbiór sadzi się gęściej ni\ ziemniaki przeznaczone na cele pastewne czy przemysłowe),
- parametrów technicznych maszyn.
Niezale\nie od metody sadzenia, głębokość sadzenia nie mo\e być większa ni\ 5 7cm od
podstawy sadzeniaka do wyrównanej powierzchni pola.
Ziemniaki mo\emy sadzić:
- ręcznie pod pług: mało precyzyjny sposób, stosowany w niewielkich gospodarstwach
indywidualnych,
- ręcznie pod znacznik lub dołownik; bulwy umieszcza się równomiernie i na tej samej
głębokości, po sadzeniu rzędy nale\y obsypać obsypnikiem,
- sadzarką sposób najmniej pracochłonny, zapewniający du\ą równomierność głębokości
sadzenia; sadzarka uszkadza kiełki u ziemniaków podkiełkowanych. Przy tym sposobie
sadzenia bulwy powinny być podobnej wielkości.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie wyró\niamy stopnie kwalifikacji materiału siewnego?
2. Od czego zale\y gęstość siewu i sadzenia?
3. Od czego zale\y ilość wysiewu i wysadzania?
4. W jaki sposób obliczamy ilość nasion do wysiewu?
5. Jakie są rodzaje i metody siewu roślin uprawnych?
6. Jakie są techniki i metody sadzenia roślin uprawnych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz ilość wysiewu nasion w kg/ha o zdolności kiełkowania 93% i masie 1000 nasion
50g, przy zało\eniu gęstości 400 roślin na 1m2.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić wzór do obliczania ilości wysiewu,
2) obliczyć ilość wysiewu.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- kalkulator,
- notatnik.
Ćwiczenie 2
Wykonaj siew roślin uprawnych na polu wskazanym przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować materiał siewny,
2) ocenić przygotowanie pola do siewu,
3) ustalić głębokość i gęstość siewu,
4) dobrać i przygotować maszyny i narzędzia do siewu,
5) wykonać siew,
6) sprawdzać co pewien czas jakość siewu.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- gospodarstwo rolne,
- materiał siewny,
- ciągnik,
- maszyny i narzędzia do siewu roślin.
Ćwiczenie 3
Wykonaj sadzenie ziemniaków na polu wskazanym przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować sadzeniaki,
2) ocenić przygotowanie pola do sadzenia,
3) ustalić głębokość i gęstość sadzenia,
4) dobrać i przygotować maszyny i narzędzia do sadzenia,
5) wykonać sadzenie,
6) sprawdzać co pewien czas, jakość sadzenia.
Wyposa\enie stanowiska pracy:
- gospodarstwo rolne,
- sadzeniaki,
- ciągnik,
- maszyny i narzędzia do sadzenia ziemniaków.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić stopnie kwalifikacji materiału siewnego? � �
2) scharakteryzować rodzaje i metody siewu? � �
3) scharakteryzować rodzaje i metody sadzenia? � �
4) obliczyć ilości wysiewu? � �
5) wykonać siew sadzenie roślin uprawnych? � �
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
5. SPRAWDZIAN OSIGNIĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\nie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. Test zawiera 20 zadań. Do ka\dego zadania
dołączone są 4 mo\liwości odpowiedzi. Tylko jedna odpowiedz jest prawidłowa.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X . W przypadku pomyłki nale\y błędną odpowiedz zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedz prawidłową.
5. Pracuj samodzielnie.
6. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłó\ jego rozwiązanie
na pózniej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
7. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC TESTOWYCH
1. Podorywkę wykonujemy na głębokość
a) 12 18 cm.
b) 2 5 cm.
c) 6 10 cm.
d) 11 12 cm.
2. Orka zagonowa wykonywana jest w
a) figurę.
b) okłókę.
c) klin.
d) skład.
3. Zabiegiem korzystnie wpływającym na strukturę gleb jest
a) wałowanie.
b) orka ziębla.
c) częste bronowanie.
d) wszystkie wy\ej wymienione.
4. W celu przyspieszenia osiadania głębszych warstw roli nale\y zastosować
a) wał pierścieniowy.
b) wał Campbella.
c) wał gładki.
d) wał strunowy.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
5. W skład zespołu uprawek po\niwnych wchodzi
a) podorywka i bronowanie.
b) włókowanie i orka wiosenna.
c) podorywka i wałowanie.
d) talerzowanie i orka siewna.
6. Melioracje wodne dzielą się na
a) podstawowe i szczegółowe.
b) bezpośrednie i pośrednie.
c) stałe i przenośne.
d) agromelioracje i fitomelioracje.
7. Gnojowica w swoim składzie (w suchej masie) zawiera:
a) 0,5% azotu, 0,9% fosforu, 0,2% potasu.
b) 0,5% azotu, 0,2% fosforu, 0,3% potasu.
c) 0,5% azotu, 0,5% fosforu, 0,8% potasu.
d) 0,5% azotu, 0,3% fosforu, 0,6% potasu.
8. Zaleca się nawo\enie obornikiem
a) co 2 lata.
b) co 3 lata.
c) co 4 lata.
d) co 5 lat.
9. Na glebach kwaśnych nie nale\y stosować
a) siarczanu amonu.
b) mocznika
c) saletry amonowej.
d) saletrzaku.
10. Aby na polu o powierzchni jednego hektara znalazło się 120kg czystego składnika nale\y
wysiać
a) 350kg mocznika.
b) 300kg mocznika.
c) 260kg mocznika.
d) 180kg mocznika.
11. Nawozy wapniowe najlepiej zastosować
a) pózną jesienią pod orkę przedzimową.
b) jesienią razem z obornikiem pod orkę przykrywającą obornik.
c) po \niwach pod podorywkę.
d) pod wiosenne zabiegi uprawowe.
12. Roczna dawka azotu w czystym składniku nie mo\e przekraczać
a) 120kg/ha.
b) 150kg/ha.
c) 170kg/ha.
d) 190kg/ha.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
13. Nawozy mineralne po dostaniu się do wód przyspieszają wzrost i rozwój niektórych
roślin wodnych. W rezultacie obserwujemy zarastanie jezior i innych zbiorników
wodnych. Opisane zjawisko to
a) samooczyszczanie.
b) absorbcja.
c) sedymentacja.
d) eutrofizacja.
14. Do zapobiegawczych metod ochrony roślin zaliczamy
a) metodę fizyczną i biologiczną.
b) metodę mechaniczną i kwarantannę.
c) metodę agrotechniczną i hodowlaną.
d) metodę chemiczną i biologiczną.
15. Oligofagi to
a) szkodniki, które \erują na wielu gatunkach nale\ących do ró\nych rodzin.
b) chwasty, których okres wegetacji trwa 4 8 tygodni.
c) środki ochrony roślin.
d) szkodniki, które \erują na roślinach gatunków pokrewnych.
16. Na rysunku przedstawiono objawy \erowania
a) stonki na liściach buraków cukrowych.
b) mątwika buraka na liściach buraka.
c) stonki na łodygach ziemniaków.
d) mątwika ziemniaczanego na łodygach ziemniaków.
17. Do chemicznego zwalczania owadów w uprawach
polowych stosujemy
a) insektycydy.
b) herbicydy.
c) fungicydy.
d) rodentycydy.
18. Chorobą wywoływaną przez bakterie jest
a) mączniak prawdziwy.
b) zaraza ziemniaka.
c) kędzierzawka.
d) czarna nó\ka.
19. Szkodnik nadgryzający pąki kwiatowe u nasady to
a) stonka ziemniaczana.
b) turkuć podjadek.
c) słodyszek rzepakowy.
d) śmietka kapuściana.
20. Materiał siewny odpowiadający ustalonym normom jakości, pochodzący z plantacji
nasiennych, odpowiadających określonym wymaganiom jest to
a) materiał siewny jakościowy.
b) materiał siewny mateczny.
c) materiał siewny kwalifikowany.
d) materiał nasienny oceniony.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Organizowanie i wykonywanie zabiegów agrotechnicznych
Zakreśl poprawną odpowiedz.
Nr
Odpowiedz Punkty
zadania
1 a b C d
2 a b C d
3 a b C d
4 a b C d
5 a b C d
6 a b C d
7 a b C d
8 a b C d
9 a b C d
10 a b C d
11 a b C d
12 a b C d
13 a b C d
14 a b C d
15 a b C d
16 a b C d
17 a b C d
18 a b C d
19 a b C d
20 a b C d
Razem:
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
6. LITERATURA
1. Bińkowska J., Arciszewska B.: Podstawy produkcji roślinnej ćwiczenia. Format AB,
Warszawa 1997
2. Gawrońska A. (red.): Podstawy produkcji roślinnej. Cz. 2. Hortpress, Warszawa 1997
3. Kowalak Z: Produkcja rolnicza. Cz. 2. Wydawnictwo eMPi2, Poznań 2003
4. Ogólna uprawa roli i roślin. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988
5. Polski Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. IUNG, Puławy 1999
6. Podstawy produkcji roślinnej. PWRiL, Warszawa 1999
7. Technologie produkcji roślinnej. PWRiL, Warszawa 1999
8. Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza. Fundacja Programów Pomocy dla Wsi i Rolnictwa
(FAPA), Warszawa 2003
9. www.kpodr.pl
10. www.magazynfarmerski.pl
11. www.minrol.gov.pl
12. www.odr.net.pl
13. www.piorin.gov.pl
14. www.ppr.pl
15. www.wikipedia.pl
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
16 Wykonywanie zabiegów agrotechnicznychid849
Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych
Wykonywanie zabiegów higieniczno pielęgnacyjnych(1)
12 Organizacja pracy
12 Organizacja pracy 2
WYKONYWANIE ZABIEGÓW ZDOBNICZYCH PAZNOKCI
WYKONYWANIE ZABIEGÓW ZDOBNICZYCH NA CIELE
2001 12 Organize Package Management with Gnu Stow
Instrukcja Techniczna G 19 2000r Organizacja i wykonywanie pomiarów w geodezji kolejowej
Wykonywanie zabiegów zoohigienicznych
12 ORGANISATION
12 Wykonywanie typowych zabiegów na tokarkach
12 Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów
2009 12 Metaprogramowanie algorytmy wykonywane w czasie kompilacji [Programowanie C C ]

więcej podobnych podstron