załącznik do uchwały nr V.16.2015
Pełniącego Funkcję Rady Miasta Zielona Góra
z dnia 23 stycznia 2015 r.
Program Wspierania Rodziny
w Mieście Zielona Góra
na lata 2015-2017
Zielona Góra 2015
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
SPIS TREÅšCI
WSTP ______________________________________________________________ 3
I. REGULACJE PRAWNE ____________________________________________ 4
II. DIAGNOZA SYTUACJI RODZIN MIASTA ZIELONA GÓRA WYBRANE
ELEMENTY _____________________________________________________ 7
III. ADRESACI PROGRAMU __________________________________________ 15
IV. CELE PROGRAMU ______________________________________________ 17
V. yRÓDAA FINANSOWANIA PROGRAMU _____________________________ 29
VI. MONITORING I EWALUACJA ______________________________________ 30
VII. BIBLIOGRAFIA _________________________________________________ 31
SPIS TABEL __________________________________________________________ 32
2
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
I. WSTP
Najogólniej, pod pojęciem rodzina rozumie się rodziców i dzieci. Rodzina jest podstawową
komórką społeczną. To w rodzinie dziecko jest poddawane procesowi socjalizacji, podczas którego
przekazywane są i wpajane normy, wartości, wzorce osobowe. Rodzina jako pierwsza
instytucja w życiu dziecka świadomie i nieświadomie kształtuje osobowość dziecka i przygotowuje do
pełnienia ról społecznych. Prawidłowo funkcjonująca rodzina zapewnia bezpieczeństwo emocjonalnie
swoim członkom i przystosowuje dzieci do życia w społeczeństwie.
W związku z licznymi zmianami społeczno - gospodarczymi zmianie ulegają funkcje rodziny,
a także jej struktura. Pojawia się coraz więcej rodzin wybierających życie w konkubinacie, rodzin
niepełnych, a także rodzin zrekonstruowanych. Przeglądając literaturę tematu można stwierdzić,
że rodzinę cechują takie elementy jak: uregulowane formalnie więzi rodzinne, wspólne
zamieszkiwanie, wspólna własność, wspólna kultura duchowa. Z uwagi jednak na zmiany struktury
rodziny, o których pisano powyżej do celów niniejszego Programu przyjęto definicję rodziny
wynikającą z ustawy o pomocy społecznej. Definicja ta została przytoczona i wyjaśniona w rozdziale
dotyczącym adresatów Programu.
Współczesna rodzina boryka się w wieloma problemami, zagrożona jest licznymi czynnikami
patologicznymi, które czynią rodzinę dysfunkcyjną. Problemy zagrażające rodzinom to m.in. ubóstwo,
bezrobocie, niewydolność opiekuńczo - wychowawcza, alkoholizm, narkomania, przestępczość.
Każdy z tych problemów wymaga odmiennego podejścia i działań specjalistów. Niewypełnianie przez
rodzinę prawidłowo swoich funkcji może prowadzić do niedostosowania społecznego dzieci.
Uzasadnionym jest zwiększenie dostępności do specjalistycznego wsparcia rodzin poprzez
rozszerzenie form poradnictwa prawnego, psychologicznego, zawodowego oraz rodzinnego.
W celu skuteczności podejmowanych działań praca z rodziną winna być połączona z jej
własną aktywnością. Organizując różnorodne formy pomocy na rzecz rodziny wieloproblemowej,
należy realizować zasadę podstawowej roli wychowawczej rodziny w rozwoju dziecka. Wspieranie
rodziny, to bowiem działania nakierowane na jej wzmacnianie i rozwój.
Z uwagi na doniosłą rolę rodziny w wychowywaniu przyszłego pokolenia oraz zagrożenie
wieloma problemami i patologiami, to właśnie rodzina powinna być szczególnie wspierana
w wypełnianiu swoich funkcji poprzez budowanie programów profilaktycznych, informacyjnych,
pomocowych i terapeutycznych, m.in. niniejszego Programu.
3
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
II. REGULACJE PRAWNE
Instytucja rodziny jest regulowana przez wiele aktów prawnych zarówno w Polsce, jak
i w prawie międzynarodowym.
Pierwszym i podstawowym aktem prawnym w Polsce jest Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej, której art. 16 stanowi, że małżeństwo, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod
szczególną ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej1.
Szczególną uwagę dotyczącą unormowań prawnych członków rodziny poświęcono
w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, gdzie określono tematykę zawierania małżeństw, stosunków
majątkowych między małżonkami, obowiązków alimentacyjnych, pochodzenia dziecka, stosunków
między rodzicami i dziećmi, instytucji przysposobienia, opieki i kurateli.
Regulacje prawne dotyczące rodziny występują także w innych kodeksach: karnym,
cywilnym, pracy.
Nie można nie wspomnieć o prawie międzynarodowym dotyczącym rodziny. Zgodnie
z art. 16 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka rodzina jest naturalną i podstawową komórką
społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa . O prawie do
odpowiedniej ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej dla zapewnienia rodzinie pełnego rozwoju
stanowi natomiast pkt 16 pierwszej części Europejskiej Karty Społecznej2. Innym dokumentem
prawnym międzynarodowym jest uchwalona przez Stolicę Apostolską Karta Praw Rodziny, która
mówi m.in. o prawie do istnienia i budowy, tj. prawie do założenia rodziny i posiadania środków na jej
utrzymanie, prawie do przekazywania życia i wychowywania dzieci wedle własnych tradycji
i wartości, prawie do mieszkania pozwalającego na godziwe życie oraz prawo do zabezpieczenia
fizycznego, społecznego, politycznego i ekonomicznego.
Zadania jednostek samorządu terytorialnego dotyczące sfery działań pomocy społecznej
zostały zapisane w odpowiednich przepisach ustrojowych w sposób bardzo ogólny.
Opracowanie Programu Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017 oraz
jego wdrażanie, odpowiada właściwym przepisom prawnym, do których należą:
-ð ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorzÄ…dzie gminnym (Dz. U. z 2013 4 r., poz. 594 tekst
jednolity z pózn. zm.);
-ð ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastÄ™pczej (Dz. U.
z 2013 r., poz. 135 tekst jednolity z pózn. zm.);
-ð ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spoÅ‚ecznej (Dz. U z 2013 r., poz. 182 tekst
jednolity z pózn. zm.);
-ð ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaÅ‚alnoÅ›ci pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U.
z 2014 r., poz. 1118 tekst jednolity z pózn. zm.);
-ð ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U
z 2013 r., poz. 674 tekst jednolity z pózn zm.);
1
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 02.04.1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z pózn zm.).
2
Europejska Karta Społeczna sporządzona w Turynie 18.10.1961 r. (Dz. U. z 199 r. Nr 8, poz. 67 z pózn. zm.).
4
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
-ð ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziaÅ‚aniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r.
Nr 180, poz. 1493 z pózn zm.);
-ð ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziaÅ‚aniu narkomanii (Dz. U. z 2012 r. poz. 124 tekst
jednolity z pózn. zm.);
-ð ustawa z dnia 26 pazdziernika 1982 r. o wychowaniu w trzezwoÅ›ci i przeciwdziaÅ‚aniu
alkoholizmowi (Dz. U. z 2012 r., poz. 1356 tekst jednolity z pózn. zm.):
-ð ustawa z dnia 7 wrzeÅ›nia 1991 r. o systemie oÅ›wiaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572
tekst jednolity z pózn. zm.);
-ð ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o dziaÅ‚alnoÅ›ci leczniczej (Dz. U. z 2013, poz. 217 tekst
jednolity z pózn. zm.);
-ð ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. z 2013, poz.
1457 tekst jednolity z pózn. zm.);
-ð ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o Å›wiadczeniach rodzinnych (Dz. U. 2013, poz. 1456
tekst jednolity z pózn zm.);
-ð ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. 2011 Nr 43 poz. 225
tekst jednolity z pózn zm.);
-ð ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. 2011 Nr 231 poz.
1375 tekst jednolity z pózn zm.);
-ð ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o Å›wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych (Dz. U. 2008 Nr 164 poz. 1027 - tekst jednolity z pózn zm.).
Program powstał w oparciu o obowiązujące regulacje prawne art. 176 pkt 1 ustawy z dnia
9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej.
Dokumentem wyznaczającym kierunki polityki społecznej w województwie lubuskim jest
Strategia Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata 2014 2020. W Strategii określono
problemy społeczne i ich przyczyny oraz wskazano grupy społecznej zagrożone marginalizacją
i wykluczeniem społecznym. Jako główne problemy społeczne wskazano:
·ð starzenie siÄ™ spoÅ‚eczeÅ„stwa (m.in. systematyczny wzrost ludnoÅ›ci w wieku poprodukcyjnym,
zmniejszenie dzietności, odpływ ludzi młodych);
·ð zmiana modelu rodziny (m.in. odkÅ‚adanie decyzji o zawarciu zwiÄ…zku małżeÅ„skiego,
zmniejszenie dzietności);
·ð bezrobocie;
·ð ubóstwo.
W Strategii określono priorytety polityki społecznej województwa lubuskiego:
1. Wyrównywanie szans rozwojowych dzieci i młodzieży
·ð Wspieranie rodziny w wypeÅ‚nianiu jej funkcji, w tym szczególnie opiekuÅ„czo-wychowawczej
oraz zapewnianie dzieciom i młodzieży z rodzin ubogich pomocy socjalnej.
·ð ZwiÄ™kszanie dostÄ™pu do różnych form edukacji, dóbr kultury, kultury fizycznej.
·ð Zapewnianie dzieciom i mÅ‚odzieży niepeÅ‚nosprawnej dostÄ™pu do edukacji i rehabilitacji.
5
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
·ð Promocja zdrowia.
2. Zapobieganie wykluczeniu społecznemu osób i rodzin oraz ich integracja ze społeczeństwem
·ð PrzeciwdziaÅ‚anie wykluczeniu spoÅ‚ecznemu osób niepeÅ‚nosprawnych poprzez zatrudnianie
i likwidacjÄ™ barier architektonicznych, urbanistycznych i w komunikowaniu siÄ™.
·ð Profilaktyka i rozwiÄ…zywanie problemów uzależnieÅ„.
·ð PrzeciwdziaÅ‚anie wykluczeniu spoÅ‚ecznemu osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka oraz
ich integracja ze społeczeństwem.
3. Doskonalenie systemu wsparcia społecznego
·ð Wspieranie samorzÄ…dów lokalnych w zapewnieniu usÅ‚ug Å›rodowiskowych oraz
instytucjonalnych.
·ð Doskonalenie kompetencji zawodowych sÅ‚użb spoÅ‚ecznych.
4. Wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego
·ð Rozwijanie współpracy z podmiotami III sektora.
·ð Promowanie aktywnoÅ›ci obywatelskiej.
·ð Zapobieganie dyskryminacji, ksenofobii, rasizmowi i zwiÄ…zanej z nimi nietolerancji.
Równie ważnym dokumentem na szczeblu wojewódzkim jest uchwalony 19 listopada 2012 r.
Wojewódzki Program Wspierania Rodziny i Pieczy Zastępczej na lata 2013-2016. Za sprawy
priorytetowe w dokumencie uznano:
·ð Wyrównywanie szans rozwojowych dzieci i mÅ‚odzieży poprzez wspieranie rodziny
w wypełnianiu jej funkcji;
·ð Zapobieganie wykluczeniu spoÅ‚ecznemu osób i rodzin ubogich, objÄ™tych bezrobociem oraz
ich integracja ze społeczeństwem;
·ð Doskonalenie systemu wsparcia spoÅ‚ecznego;
·ð Wspieranie spoÅ‚eczeÅ„stwa obywatelskiego.
W oparciu o tak wyznaczone priorytety sformułowano cel główny Programu: stworzenie
systemowych rozwiązań wspierających rodzinę oraz rozwój pieczy zastępczej w województwie
lubuskim.
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017 wpisuje się
w powyższe dokumenty, jest spójny ze Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta
Zielona Góra na lata 2012-2020.
6
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
III. DIAGNOZA SYTUACJI RODZIN MIASTA ZIELONA GÓRA WYBRANE ELEMENTY
Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 29 lipca 2014 r. w sprawie połączenia gmin,
ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta oraz
zmiany siedziby władz gminy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1023) z dniem 1 stycznia 2015 r. miasto Zielona
Góra zostało połączone z gminą Zielona Góra w powiecie zielonogórskim. Po połączeniu
powierzchnia miasta powiększyła się z 58 km2 do 278 km2, tym samym Zielona Góra stała się
obszarowo większa od Poznania.
Po połączeniu miasta Zielona Góra i gminy Zielona Góra od 1 stycznia 2015 r. utworzono
jednostkę pomocniczą miasta Dzielnicę Zielona Góra Nowe Miasto obejmującą swym
obszarem teren gminy Zielona Góra do 31 grudnia 2014 r.
Na mocy deklaracji nr LXX.7.2014 Rady Miasta Zielona Góra z 14 lipca 2014 r. o działaniach
Miasta Zielona Góra po wydaniu pozytywnej opinii Rady Gminy Zielona Góra w sprawie połączeniu
Miasta Zielona Góra i Gminy Zielona Góra w jedną jednostkę samorządu terytorialnego, od
1 września 2014 r. obniżone zostały ceny biletów komunikacji miejskiej na terenie Gminy Zielona
Góra do cen obowiązujących w Mieście Zielona Góra, co ułatwiło dostęp do placówek i instytucji
publicznych, organizacji pozarządowych działających na rzecz rodzin z siedzibą w Mieście Zielona
Góra rodzinom dotychczasowej Gminy Zielona Góra. Tą samą uchwałą mieszkańcy dotychczasowej
Gminy Zielona Góra uzyskali od 1 września 2014 r. możliwość uczestnictwa w programach Zgrana
Rodzina i Zgrani Zielonogórzanie 50+. W powyższej uchwale zawarto również deklarację utrzymania
dotychczasowych zasad funkcjonowania świetlic wiejskich podporządkowanych Radzie Dzielnicy,
dotychczasowej sieci szkół (PSP Drzonków, PSP Ochla, PSP Stary Kisielin, PSP Przylep, PSP
Zawada, PG Drzonków, PG Przylep) i przedszkoli (przedszkole w Przylepie oraz oddziały
przedszkolne w Zawadzie, Raculi, Ochli, Nowym Kisielinie i Zatoniu), utrzymanie dotychczasowej
organizacji dowozów dzieci do placówek oświatowych na obszarze Dzielnicy.
1. Demografia
Po połączeniu z Gminą Zielona Góra Miasto Zielona Góra liczy ok. 136 000 mieszkańców.
Ponieważ Miasto Zielona Góra do 31 grudnia 2014 r. składało się z dwóch odrębnych jednostek
samorządu terytorialnego, wybrane elementy demograficzno-społeczne będą przedstawiane
oddzielnie.
W latach 2011 2014 Miasto Zielona Góra było miastem o malejącej liczbie mieszkańców,
natomiast Dzielnica Zielona Góra była gminą o rosnącej liczbie mieszkańców. W 2011 r. miasto
liczyło 119 197 mieszkańców, natomiast w 2013 r. 118 405. Gmina Zielona Góra w 2011 r. liczyła
18 789 mieszkańców, w 2012 r. 19 200, natomiast w 2013 r. 19 556 mieszkańców. Na terenie Miasta
Zielona Góra w 2013 r. większość populacji stanowiły kobiety (52,91%), natomiast na terenie
Dzielnicy Zielona Góra mężczyzni (50,43%).
7
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
Liczba osób w wieku produkcyjnym w 2013 r. zarówno w Mieście Zielona Góra, jak
i obszarze obecnej Dzielnicy Zielona Góra była zbliżona i oscylowała w granicach ok. 66%. Przy
wskazaniach 20,51% (4 011 osób) populacji w wieku przedprodukcyjnym na terenie Dzielnicy Zielona
Góra w 2013 r., w Mieście Zielona Góra w tym samym czasie osoby w wieku przedprodukcyjnym
stanowiły zaledwie 13,67%. Odwrotnie plasują się natomiast proporcje ludności w wieku
poprodukcyjnym w 2013 r.: w Dzielnicy Zielona Góra 12,79% (2 502 osób), podczas gdy w Mieście
Zielona Góra 20,43% (24 195 osób).
Zarówno w Mieście Zielona Góra, jak i w na terenie Dzielnicy Zielona Góra na przestrzeni lat
2011-2013 spadała liczba zawartych małżeństw (2011 r. 684 małżeństw, 2012 r. 678 małżeństw,
2013 r. 645 małżeństw), jak i rozwodów (2011 r. 285 rozwodów, 2012 r. 248 rozwodów, 2013 r.
279 rozwodów3). Zarówno w Mieście Zielona Góra, jak i na terenie Dzielnicy Zielona Góra po
spadku liczby urodzeń w 2012 r. w stosunku do 2011 r., odnotowano wzrost liczby narodzin w 2013 r.
(2011 r. 1 410 urodzeń, 2012 r. 1 327 urodzeń, 2013 r. 1 344 urodzeń).
2. Pomoc społeczna
Sytuację zielonogórskich rodzin objętych pomocą społeczną obrazują dane zawarte
w poniższych tabelach.
Analiza danych wskazuje, że w roku 2011 pomocą objęto ogółem 3536 rodzin, natomiast
w roku 2013 wsparcia udzielono 3461 rodzinom, zatem liczba rodzin korzystających z pomocy uległa
zmniejszeniu. Zauważyć należy, że w tym samym okresie wzrosła liczba jednoosobowych
gospodarstw domowych. W roku 2011 stanowiły one liczbę 1931, a w roku 2013 wzrosły do 1980.
Z w 2013 r. kolei pośród rodzin z dziećmi najliczniejszą grupę stanowią rodziny z jednym
dzieckiem (490 rodzin), następnie z dwójką dzieci (359 rodzin) i z trójką dzieci (148 rodzin), od
czwórki do sześciu i więcej to liczba od kilkudziesięciu do kilku rodzin. Przy czym w latach 2011-2014
we wszystkich przedziałach tzn. od 1 dziecka do 7 i więcej zauważalna jest tendencja spadkowa
rodzin korzystajÄ…cych z pomocy.
Podobnie wygląda sytuacja rodzin niepełnych. W roku 2011 odnotowano liczbę 612, a w roku
2013 liczbę 544. Pośród tych rodzin niepełnych w 2013 r. również najliczniejsza grupa to samotny
rodzic z jednym dzieckiem (282). Zmniejszeniu ulega również liczba rodzin niepełnych z dwójką
dzieci 181 w 2011 roku do 165 w 2013 roku. Na podobnym poziomie utrzymuje siÄ™ liczba rodzin
niepełnych z trójką dzieci, maleje liczba rodzin niepełnych z czwórką dzieci.
Tendencję spadkową zaobserwowano również w rodzinach emerytów i rencistów w 2011 r.
odnotowano 768 takich rodzin, natomiast w 2013 r. już 727.
3
Dane statystyczne w sprawie rozwodów dot. tylko obszaru miasta Zielona Góra w granicach administracyjnych do
31.12.2014 r
8
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
Tabela 1. Typy rodzin objętych wsparciem Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zielonej Górze
oraz Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zielonej Górze w latach 2011 2013
Lata
Typy rodzin
rok 2011 rok 2012 rok 20113
Rodziny ogółem 3563 3111 3461
1 1931 1629 1980
2 577 1130 600
Liczba osób
3 477 406 385
w rodzinach
4 335 288 273
5 128 130 127
6 i więcej 115 105 96
W tym rodziny z dziećmi ogółem 1140 1059 1092
1 536 490 490
2 356 339 359
3 160 148 153
Liczba dzieci
w rodzinach
4 51 47 55
5 19 22 25
6 i więcej 18 18 17
Rodziny niepełne ogółem 612 647 544
1 321 359 282
Liczba dzieci
2 181 186 165
w rodzinach
3 76 62 69
4 i więcej 34 30 28
Rodziny emerytów i rencistów ogółem 768 735 727
1 506 492 486
Liczba osób
2 153 152 162
w rodzinach
3 71 57 45
4 i więcej 38 34 34
Jak wskazują z kolei poniższe dane najczęstszym powodem ubiegania się o pomoc jest
ubóstwo i bezrobocie. W roku 2011 r. liczba rodzin objętych wsparciem z powodu ubóstwa wyniosła
1876, a bezrobocia 1474. W roku 2013 r. liczba ich wzrosła z tytułu ubóstwa do 2259 rodzin,
a bezrobocia do 1632 rodzin. Równie częstą przyczyną przyznawania pomocy jest
niepełnosprawność, z tego tytułu w 2013 r. objęto pomocą aż 1553 rodziny. Częstym powodem
przyznawania pomocy jest również długotrwała lub ciężka choroba, z tego tytułu z pomocy
skorzystało w 2013 r. 1447 rodzin.
Kolejnym powodem korzystania z pomocy jest bezradność w sprawach opiekuńczo -
wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego. W roku 2011 pomocÄ… z tego powodu
objęto 567 rodzin, a w roku 2013 r. 615, co również wskazuje na tendencję wzrostową. Równie
9
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
niepokojącą tendencją jest wzrost liczby rodzin niepełnych z 464 rodzin w 2011 r. do 522 rodzin
w 2013 r.
Alkoholizm to następna wzrostowa przyczyna udzielania wsparcia. Z tego powodu w 2011 r.
pomocą objęto 333 rodziny, a w 2013 r. liczba ta wzrosła do 369.
Pomocą z tytułu potrzeby ochrony macierzyństwa objęto w 2011 r. 257 rodzin, w 2012 r. 236
rodzin, natomiast w 2013 r. znów nastąpił wzrost do 271 rodzin. Pomocą z tytułu wielodzietności
objęto w 2012 r. (120 rodzin) mniej niż w 2011 r. (127 rodzin), jednakże w 2013 r. znów odnotowano
zwiększenie częstotliwości przyznawania pomocy z tego powodu do 142 rodzin.
Następną przyczyną trudnej sytuacji życiowej jest bezdomność. Liczba osób
objęta wsparciem z tego powodu rośnie od 160 do 193 w latach 2011-2013.
Średnio o 10 rodzin rocznie większa się liczba rodzin korzystających z pomocy z powodu
trudności w przystosowaniu o zwolnieniu z zakładu karnego z 66 rodzin w 2011 r do 85 rodzin
w 2013 r.
W przypadku problemów spowodowanych narkomanią liczba rodzin objętych wsparciem
z tych powodów kształtuje się na podobnym poziomie od 2011 r w granicach 51-57 rodzin.
Tabela 2. Liczba rodzin objętych wsparciem Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zielonej Górze
oraz Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zielonej Górze w latach 2011 2013
Lata
Przyczyna trudnej sytuacji życiowej
2011 2012 2013
Ubóstwo 1876 2018 2259
Bezdomność 160 181 193
Potrzeba ochrony macierzyństwa 257 236 271
w tym wielodzietności 127 120 142
Bezrobocie 1474 1536 1632
Bezradność w sprawach opiekuńczo-
wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa 567 596 615
domowego
w tym rodziny niepełne 464 484 522
w tym rodziny wielodzietne 96 93 91
Alkoholizm 333 340 369
Narkomania 55 51 57
Trudności w przystosowaniu po zwolnieniu
66 76 86
z zakładu karnego
Niepełnosprawność 1479 1426 1553
Długotrwała lub ciężka choroba 1311 1289 1447
Przemoc 86 352 428
10
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
Nie można pominąć stosunkowo nowej formy wsparcia, jaką jest przydzielanie asystenta
rodziny.
Asystent rodziny współpracuje z rodziną wymagającą wsparcia w zakresie kształtowania
i rozwijania funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Pomoc ta uwzględnia zarówno potrzeby rodzin jak
i gotowość do realnego współdziałania. Indywidualna pomoc służy przede wszystkim rozwiązywaniu
konkretnych problemów podopiecznego, wzbudzaniu w nim wiary w swoje możliwości oraz
motywowanie do podejmowania działań do tej pory uznawanych przez niego za niemożliwe.
Zadaniem asystenta jest przede wszystkim wskazanie osobom zagrożonym marginalizacją
możliwości podejmowania sprawczych działań, zwiększenie poczucia wpływu na swoje życie oraz
podwyższenie samooceny. Główną metodą pracy asystenta jest podążanie za podopiecznym
i selektywne wspieranie jego realnych dążeń.
Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej reguluje
zadania asystenta rodziny do których należy opracowanie i realizacja planu pracy z rodziną we
współpracy z członkami rodziny i w konsultacji z pracownikiem socjalnym lub koordynatorem
rodzinnej pieczy zastępczej. Do obowiązków asystenta w szczególności należy udzielanie pomocy
rodzinom w poprawie ich sytuacji życiowej, w tym w zdobywaniu umiejętności prawidłowego
prowadzenia gospodarstwa domowego; udzielanie pomocy w rozwiązywaniu problemów socjalnych,
psychologicznych oraz wychowawczych. Do zadań asystenta należy również wspieranie aktywności
społecznej rodzin, motywowanie członków rodzin do podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz
udzielanie pomocy w poszukiwaniu, podejmowaniu i utrzymywaniu pracy zarobkowej. Ponadto na
podstawie art. 15 wymienianej ustawy w pracy asystenta z rodziną uwzględniono również
motywowanie rodziców do udziału w zajęciach grupowych, mających na celu kształtowanie
prawidłowych wzorców rodzicielskich i umiejętności psychospołecznych oraz udzielanie wsparcia
dzieciom, w szczególności udział w zajęciach psychoedukacyjnych. W sytuacjach zagrożenia
bezpieczeństwa dzieci i rodzin zadaniem asystenta jest podejmowanie działań interwencyjnych
i zaradczych. Asystent zobowiÄ…zany jest do prowadzenia dokumentacji dotyczÄ…cej pracy z rodzinÄ…
w tym dokonywania okresowej oceny sytuacji rodziny oraz monitorowania funkcjonowania rodziny po
zakończeniu pracy z rodziną.
W Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Zielonej Górze w latach 2011-2013 odnotowano
nieznaczny wzrost zatrudnienia asystentów rodziny (2010 7, 2011 8, 2012 8, 2014 9), którzy
wspierają coraz większą liczbę rodzin (2010 64, 2011 96, 2012 86, 2013 115). Co istotne, ze
115 rodzin objętych wsparciem asystenta rodziny w 2013 roku, 20 nabyło umiejętność
samodzielnego funkcjonowania i rozwiązywania problemów. W Gminnym Ośrodku Pomocy
Społecznej w 2013 r. był zatrudniony jeden asystent rodziny. W latach 2011-2012 w ramach
projektów unijnych Aktywna integracja klientów Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zielonej
Górze zatrudnionych było natomiast po 2 animatorów rodzin. Liczba rodzin pozostających pod
opieką wynosiła 7 w 2011 r., 8 2012 r. oraz 24 w 2013 r. Z powodu uzyskiwania oczekiwanych
rezultatów zakończono w 2013 r. pracę z 5 rodzinami.
11
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
Podejmując pracę z rodziną główny akcent powinien być nałożony na profilaktykę, czyli
wsparcie udzielane rodzinie naturalnej dziecka przed wystÄ…pieniem w sytuacji kryzysowej,
w konsekwencji której może dojść do zabrania dziecka z domu.
W tym celu konieczna jest koordynacja działań rożnych instytucji i służb wspierania rodziny.
Ugruntowaną metodą pracy jest powoływanie grup interdyscyplinarnych, w skład których wchodzą
w szczególności: asystent rodziny, pracownik socjalny, pedagog, przedstawiciel policji, kurator
sądowy. Wdrażanie takiego systemu pozwala na trafną diagnozę problemów rodziny, ustalenie
spójnego planu pomocy oraz uruchamianie mechanizmów współpracy z właściwymi instytucjami
służbami.
Podejmowane działania są ukierunkowane na wsparcie rodziny naturalnej oraz eliminowanie
takich sytuacji, kiedy dziecko musi opuścić własną rodzinę. Umieszczenie dziecka w systemie pieczy
zastępczej nie oznacza bowiem rozwiązania problemu rodziny. Takie rozwiązanie należy traktować
jako przejściową formę zabezpieczenia dziecka. Mając na uwadze więzi emocjonalne dziecka
z rodziną i środowiskiem w takich przypadkach konieczne jest motywowanie rodziców do zmiany
oraz tworzenie warunków do prawidłowego rozwoju dziecka w rodzinie naturalnej dających szansę
na jego powrót do domu.
3. Sytuacja mieszkaniowa
Urząd Miasta Zielona Góra posiada do dyspozycji zasoby mieszkaniowe w postaci lokali
socjalnych i komunalnych przeznaczonych dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej.
Stan na koniec czerwca 2014 r. wynosił 550 mieszkań socjalnych i 3795 mieszkania komunalne. Jak
pokazano na poniższych wykresach od 2011 roku zwiększyła się liczba mieszkań socjalnych o 56
mieszkań więcej na przestrzeni trzech lat, natomiast w kwestii mieszkań komunalnych liczba lokali
zmniejszyła się o 312 mieszkań.
Liczba mieszkań dostępnych w ramach zasobów miejskich nie jest wystarczająca dla
zabezpieczenia potrzeb mieszkańców, ponieważ średni czas oczekiwania na przydział mieszkania
wynosi około 8 lat.
12
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
Wykres 1. Liczba lokali socjalnych od 2011 do VI 2014.
Wykres 2. Liczba lokali komunalnych od 2011 do VI 2014.
Na terenie miasta Zielona Góra funkcjonuje Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej
oraz spółdzielnie mieszkaniowe: Młodzieżowiec , Zielonogórska Spółdzielnia Mieszkaniowa,
Naftowiec , Zacisze , Zastal , Kisielin . Natomiast na terenie obecnej Dzielnicy Zielona Góra do
31 grudnia 2014 r. funkcjonował Komunalny Zakład Gospodarczy Gminy Zielona Góra z siedzibą
w Zawadzie.
Dane dotyczące problemów z zadłużeniem oraz zagrożeniem eksmisją, jakie Miejski
Ośrodek Pomocy Społecznej pozyskał od ww. instytucji, przedstawia poniższa tabela.
Tabela 3. Sytuacja mieszkaniowa mieszkańców Miasta Zielona Góra
Rodzaj danych 2011 2012 2013 I-VI 2014
Liczba złożonych pozwów o eksmisję
86 115 125 17
do sÄ…du
Liczba orzeczonych osób oczekujących
60 53 35 7
na eksmisjÄ™
Liczba przeprowadzonych eksmisji 9 20 14 3
Liczba rodzin posiadających zadłużenie
4619 4164 6776 6450
w opłatach czynszowych
Liczba rodzin posiadających zadłużenie
w opłatach czynszowych z zawartą 391 506 412 251
umową o spłacanie zadłużenia w ratach
Powyższe dane obrazują znaczne zwiększenie liczby rodzin posiadających zadłużenie
w opłatach mieszkaniowych w okresie od 2013 r. do pierwszej połowy 2014 r. w porównaniu do lat
13
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
2011-2012. W związku z tak dużą ilością osób zadłużonych spółdzielnie mieszkaniowe zostały
zapytane o możliwości odpracowania zadłużenia, jednak żadna ze spółdzielni ani Zakład Gospodarki
Komunalnej i Mieszkaniowej nie przewiduje takiej formy spłaty należności.
4. Opieka nad małym dzieckiem oraz opieka pozaszkolna
W 2013 r. na terenie dotychczasowej Gminy Zielona Góra oraz Miasta Zielona Góra
funkcjonowało łącznie 16 żłobków i klubów dziecięcych: 3 żłobki publiczne, 12 żłobków
niepublicznych i 1 klub dziecięcy dla łącznie 717 dzieci. Potrzeba zorganizowania opieki nad
dzieckiem do lat 3 nie jest w pełni zabezpieczona. Odnośnie przedszkoli w 2013 r. funkcjonowało 41
przedszkoli publicznych, niepublicznych oraz niepublicznych punktów przedszkolnych dla łącznie
5359 dzieci.
W ramach prowadzenia placówek wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży w Zielonej
Górze dostępna jest duża ilość miejsc, gdzie dzieci mogą spędzić czas wolny, odrobić lekcje
i poprawić wyniki w nauce, rozwijać zainteresowania, nabywać umiejętności radzenia sobie ze
stresem i agresją, uczyć się zdrowego stylu życia. Na terenie Gminy Zielona Góra w 2013 r.
funkcjonowały 4 świetlice dla dzieci prowadzonych przez stowarzyszenia, natomiast na terenie
Miasta Zielona Góra w tym samym roku funkcjonowało 17 placówek wsparcia dziennego dla 273
dzieci.
5. Miejskie programy społecznościowe
Na terenie Miasta Zielona Góra działają dwa programy miejskie: ZGrana Rodzina oraz Zgrani
Zielonogórzanie 50+. Program Zgrana Rodzina został przyjęty od stycznia 2014 r., natomiast
program Zgrani Zielonogórzanie 50+ od czerwca 2014 r.
Na mocy deklaracji nr LXX.7.2014 Rady Miasta Zielona Góra z 14 lipca 2014 r. o działaniach
Miasta Zielona Góra po wydaniu pozytywnej opinii Rady Gminy Zielona Góra w sprawie połączeniu
Miasta Zielona Góra i Gminy Zielona Góra w jedną jednostkę samorządu terytorialnego, mieszkańcy
dotychczasowej Gminy Zielona Góra uzyskali od 1 września 2014 r. możliwość wzięcia udziału
w programach Zgrana Rodzina i Zgrani Zielonogórzanie 50+.
Program ZGrana Rodzina skierowany jest do wszystkich osób zameldowanych w terenie
miasta, którzy jednocześnie są rodzicami przynajmniej jednego dziecka w wieku poniżej 18 lat.
W ramach programu rodziny mogą korzystać z miejskiego programu lojalnościowo-rabatowego,
który niesie obopólną korzyść zarówno dla przedsiębiorców, jak i dla rodzin, które mają możliwość
atrakcyjnego spędzania wolnego czasu, ponadto mogą korzystać z rabatów w sklepach bądz na
wybrane usługi.
Karty ZGranej Rodziny są imienne i wystawiane oddzielne na każdego rodzica, który
w sposób niezależny może korzystać z niej z dzieckiem. Każde dziecko do czasu ukończenia 18 roku
życia jest wpisane na kartę rodzica, a dodatkowo za zgodą przedstawiciela ustawowego będzie
14
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
mogło otrzymać własną kartę. Do września 2014 r. zostało wydanych 19 tysięcy kart ZGrana
Rodzina.
Równoległy program Zgrani Zielonogórzanie 50+ również jest skierowany do osób
zameldowanych na terenie miasta Zielona Góra, obejmuje jednak mieszkańców, którzy ukończyli 50
rok życia. Program działa analogicznie do programu ZGrana Rodzina, tj. oferuje szeroki zakres usług
i sklepów w atrakcyjnym systemie lojalnościowo-rabatowym.
Celem programu Zgrani Zielonogórzanie 50 + jest aktywizacja osób po 50 roku życia,
wspieranie lokalnych przedsiębiorców, a także promowanie spędzania wolnego czasu wnuków
z dziadkami dla których została na tą okazję przygotowana specjalna oferta. Od czerwca br. kiedy
rozpoczął się program do września 2014 r. zostało wydanych już 13 tysięcy kart.
15
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
IV. ADRESACI PROGRAMU
Program skierowany jest do rodzin mieszkających na terenie miasta Zielona Góra. Aby jednak
precyzyjnie określić adresata należy dokładnie określić pojęcie rodzina. Dla celów programu przyjęto
definicję rodziny wskazaną w art. 16 pkt 11 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej
określającym rodzinę jako osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym
związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące . Nadmienić należy, że takie rozumienie rodziny
nie zakłada konieczności występowania instytucjonalnej formy małżeństwa ani więzi pokrewieństwa.
Rodziną nazwana zostanie natomiast każda grupa osób, która wykazuje cechy pozostawania we
wspólnym gospodarstwie domowym.
16
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
V. CELE PROGRAMU
CEL STRATEGICZNY
Wielopłaszczyznowe wsparcie rodziny w wypełnianiu swoich funkcji
osiÄ…gany poprzez:
-ð ksztaÅ‚towanie prawidÅ‚owych wzorców funkcjonowania rodziny,
-ð tworzenie nowych oraz doskonalenie dotychczasowych form pomocy rodzinie,
-ð aktywizowanie spoÅ‚ecznoÅ›ci do harmonijnej współpracy na rzecz rodziny,
-ð pomoc w opiece i wychowaniu dziecka.
17
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
CEL OPERACYJNY
1. Wspieranie prawidłowego funkcjonowania rodziny, praca z rodzinami w celu
zapobiegania sytuacjom kryzysowym oraz interdyscyplinarna praca z rodzinami
niewydolnymi wychowawczo, zagrożonymi odebraniem dziecka
REALIZATORZY
ZADANIA WSKAyNIKI EWALUACJI PRZEWIDYWANE EFEKTY
I PARTNERZY
1.1. Analiza sytuacji
·ð Poradnia ·ð liczba analizowanych ·ð zapobieganie
rodzin zagrożonych
Psychologiczno- rodzin powstawaniu sytuacji
kryzysem
Pedagogiczna kryzysowych
w Zielonej Górze w rodzinach poprzez
wczesne reagowanie
·ð jednostki oÅ›wiatowe
na pojawiajÄ…ce siÄ™
·ð Biuro PeÅ‚nomocnika
trudności
ds. RozwiÄ…zywania
Problemów
Alkoholowych
w Zielonej Górze
·ð Komenda Miejska
Policji w Zielonej
Górze
·ð Miejski OÅ›rodek
Pomocy Społecznej
w Zielonej Górze
1.2. Monitorowanie
·ð Miejski OÅ›rodek ·ð liczba ·ð natychmiastowe
sytuacji dziecka
Pomocy Społecznej monitorowanych reagowanie na
w rodzinach
w Zielonej Górze dzieci pojawiające się
zagrożonych
problemy w rodzinie
·ð Poradnia
kryzysem
Psychologiczno-
Pedagogiczna
w Zielonej Górze
·ð jednostki oÅ›wiatowe
·ð organizacje
pozarzÄ…dowe
·ð KoÅ›cioÅ‚y, zwiÄ…zki
wyznaniowe
·ð Biuro PeÅ‚nomocnika
ds. RozwiÄ…zywania
Problemów
Alkoholowych
w Zielonej Górze
·ð zespoÅ‚y kuratorskiej
służby sądowej
według właściwości
1.3. Upowszechnianie
·ð Miejski OÅ›rodek ·ð liczba nowo ·ð zwiÄ™kszenie wiedzy
funkcji i zwiększenie
Pomocy Społecznej zatrudnionych rodziców w zakresie
zatrudnienia
w Zielonej Górze asystentów rodzin prawidłowych
asystentów rodziny
wzorów
·ð uczelnie wyższe ·ð liczba rodzin objÄ™tych
wychowawczych
wsparciem asystenta
i poprawy relacji
rodziny
między członkami
·ð liczba rodzin, które
rodziny
nabyły umiejętności
·ð wzmocnienie
samodzielnego
pozytywnych postaw
funkcjonowania
18
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
i rozwiÄ…zywania rodzicielskich
problemów
·ð rozwiniÄ™cie
kompetencji
opiekuńczych
i wychowawczych
rodziców
·ð poprawa
funkcjonowania
rodziny
·ð zwiÄ™kszenie
świadomości
społecznej w
zakresie zadań
realizowanych przez
asystentów rodziny
1.4. Edukacja
·ð komórka ·ð liczba osób ·ð zwiÄ™kszenie wiedzy
służąca wzmocnie-
organizacyjna korzystających w rodziców w zakresie
niu kompetencji
Urzędu Miasta warsztatów dla prawidłowych
opiekuńczo-
Zielona Góra rodziców wzorów
wychowawczych
właściwa wychowawczych
·ð liczba osób, które
rodziców
ds. społecznych i poprawy relacji
ukończyły warsztaty
między członkami
·ð Poradnia dla rodziców
rodziny
Psychologiczno-
·ð liczba podmiotów
Pedagogiczna ·ð wzmocnienie
prowadzÄ…cych
w Zielonej Górze pozytywnych postaw
zajęcia edukacyjne
rodzicielskich
·ð jednostki oÅ›wiatowe
·ð liczba kampanii
·ð rozwiniÄ™cie
·ð organizacje spoÅ‚ecznych
kompetencji
pozarzÄ…dowe
·ð liczba programów
opiekuńczych
·ð KoÅ›cioÅ‚y, zwiÄ…zki i artykułów
i wychowawczych
wyznaniowe w mediach lokalnych
rodziców
·ð Biuro PeÅ‚nomocnika
·ð zniwelowanie
ds. RozwiÄ…zywania
zagrożenia
Problemów
odebrania dzieci
Alkoholowych
w Zielonej Górze
·ð Komenda Miejska
Policji w Zielonej
Górze
·ð Miejski OÅ›rodek
Pomocy Społecznej
w Zielonej Górze
·ð media lokalne
·ð Straż Miejska
·ð Areszt Åšledczy
w Zielonej Górze
·ð uczelnie wyższe
1.5. Wdrażanie
·ð Biuro PeÅ‚nomocnika ·ð liczba programów ·ð zwiÄ™kszenie
programów
ds. Rozwiązywania zrealizowanych na świadomości
nakierowanych na
Problemów rzecz wspierania w zakresie
pracÄ™ z rodzinÄ…
Alkoholowych rodzin prawidłowych
zagrożoną kryzysem,
w Zielonej Górze wzorców
·ð liczba osób, które
niewydolnÄ…
wychowawczych
·ð Poradnia ukoÅ„czyÅ‚y udziaÅ‚
wychowawczo
Psychologiczno w programach ·ð nabycie lub
Pedagogiczna zwiększenie
w Zielonej Górze kompetencji
opiekuńczo -
·ð Miejski OÅ›rodek
wychowawczych
Pomocy Społecznej
w Zielonej Górze
·ð jednostki ochrony
19
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
zdrowia
·ð organizacje
pozarzÄ…dowe,
·ð KoÅ›cioÅ‚y, zwiÄ…zki
wyznaniowe
·ð jednostki oÅ›wiatowe
1.6. Zwiększenie
·ð Poradnia ·ð liczba osób ·ð skrócenie czasu
dostępności do
Psychologiczno korzystajÄ…cych oczekiwania na
specjalistycznego
Pedagogiczna z poradnictwa pomoc specjalistów
poradnictwa
w Zielonej Górze
·ð liczba udzielonych ·ð udzielanie
rodzinnego,
·ð organizacje porad niezwÅ‚ocznego
umożliwiającego
pozarzÄ…dowe, wsparcia rodzinom
·ð liczba podmiotów
korzystanie
w kryzysie
·ð KoÅ›cioÅ‚y, zwiÄ…zki udzielajÄ…cych
z różnorodnych form
wyznaniowe wsparcia ·ð poprawa
wsparcia:
funkcjonowania
·ð Miejski OÅ›rodek
-ð prawnego
rodzin i osób
Pomocy Społecznej
-ð psychologicznego
korzystajÄ…cych ze
w Zielonej Górze
-ð w zakresie wsparcia
·ð jednostki ochrony
uzależnień
·ð poprawa relacji
zdrowia
-ð terapii miÄ™dzy czÅ‚onkami
·ð Biuro PeÅ‚nomocnika
indywidualnej rodziny
ds. RozwiÄ…zywania
-ð terapii grupowej
Problemów
-ð terapii rodzinnej Alkoholowych
w Zielonej Górze
-ð psychiatrycznego
1.7. Promowanie funkcji
·ð Miejski OÅ›rodek ·ð liczba kampanii, ·ð zwiÄ™kszenie wiedzy
rodziny wspierajÄ…cej
Pomocy Społecznej artykułów i audycji Mieszkańców miasta
w Zielonej Górze promujących rodzinę Zielona Góra na
wspierajÄ…cÄ… temat rodzin
·ð zespoÅ‚y kuratorskiej
wspierajÄ…cych
służby sądowej
według właściwości
·ð organizacje
pozarzÄ…dowe,
·ð KoÅ›cioÅ‚y, zwiÄ…zki
wyznaniowe
·ð media lokalne
·ð uczelnie wyższe
1.8. Ustanowienie rodzin
·ð Miejski OÅ›rodek ·ð liczba rodzin objÄ™tych ·ð przekazanie
wspierajÄ…cych
Pomocy Społecznej wsparciem rodziny prawidłowych
w Zielonej Górze wspierającej wzorców
wychowawczych
·ð liczba zawartych
umów ·ð wzmocnienie
pozytywnych postaw
rodzicielskich
20
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
CEL OPERACYJNY
2. Wsparcie dla rodzin w opiece i edukacji dzieci i młodzieży
REALIZATORZY
ZADANIA WSKAyNIKI EWALUACJI PRZEWIDYWANE EFEKTY
I PARTNERZY
2.1. Wsparcie rodzin
·ð publiczne żłobki ·ð liczba placówek ·ð wzrost liczby
w opiece nad
opieki zaopiekowanych
·ð funkcja dziennego
dziećmi w wieku do
dzieci w wieku do lat
opiekuna ·ð liczba dziennych
lat 3
3
opiekunów
·ð komórka
·ð wsparcie aktywnoÅ›ci
organizacyjna
zawodowej rodzica
Urzędu Miasta
Zielona Góra
właściwa
ds. społecznych
2.2. Zwiększenie
·ð komórka ·ð liczba żłobków i ·ð zabezpieczenie
dostępności do
organizacyjna przedszkoli rozwoju i edukacji
opieki w żłobkach
Urzędu Miasta dzieci w placówkach
·ð liczba miejsc
i przedszkolach
Zielona Góra
w żłobkach
właściwa
i przedszkolach
ds. społecznych
·ð liczba osób
·ð jednostki oÅ›wiatowe
korzystajÄ…cych z ulg
·ð organizacje w odpÅ‚atnoÅ›ci w
pozarządowe żłobkach
·ð KoÅ›cioÅ‚y i zwiÄ…zki
wyznaniowe
2.3. Zapewnienie
·ð miejskie przedszkola ·ð obserwacja ·ð usprawnienie
szerokiego dostępu
publiczne statystyki urodzeń rekrutacji
do edukacji
i niepubliczne
·ð elektroniczna ·ð usprawnienie polityki
przedszkolnej
·ð komórka rekrutacja planowania miejsc
organizacyjna
·ð adaptacja ·ð wspieranie rodziców
Urzędu Miasta
pomieszczeń w wychowaniu
Zielona Góra
dziecka
·ð dofinansowanie
właściwa
poniesionych ·ð pobyt dziecka
ds. społecznych
kosztów według potrzeb
rodzica
·ð uspoÅ‚ecznienie
dziecka
·ð wsparcie aktywnoÅ›ci
zawodowej rodzica
2.4. Wzbogacenie oferty
·ð szkoÅ‚y podstawowe ·ð ilość szkolnych ·ð pomoc materialna na
edukacyjno-
wyprawek progu nowego roku
·ð komórka
wychowawczej
szkolnego
organizacyjna
w postaci wyprawki
Urzędu Miasta
samorzÄ…dowej
Zielona Góra
właściwa
ds. społecznych
2.5. Wspieranie edukacji ·ð ilość stypendiów ·ð rozwój umiejÄ™tnoÅ›ci,
·ð szkoÅ‚y
uzdolnionych naukowych dla zdolności i talentów
·ð MÅ‚odzieżowe
uczniów laureatów i finalistów ucznia
Centrum Kultury
olimpiad w szkołach
i Edukacji Dom ·ð pomoc materialna
21
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
Harcerza w Zielonej podstawowych,
Górze gimnazjalnych
i ponadgimnazjalnych
·ð komórka
·ð ilość kół
organizacyjna
zainteresowań
Urzędu Miasta
Zielona Góra
właściwa
ds. społecznych
2.6. Organizacja olimpiad
·ð szkoÅ‚y wszystkich ·ð liczba i zasiÄ™g ·ð poszerzenie
przedmiotowych,
typów organizowanych zainteresowań dzieci
warsztatów,
przedsięwzięć i młodzieży
·ð inne placówki
konkursów,
oÅ›wiatowe ·ð zagospodarowane
przeglądów
wolnego czasu
·ð Wojewódzka
artystycznych
i Miejska Biblioteka
Publiczna
im. K.C. Norwida
w Zielonej Górze
·ð Miejski OÅ›rodek
Sportu i Rekreacji
w Zielonej Górze
2.7. Wyrównywanie
·ð szkoÅ‚y ·ð ilość: pakietów ·ð rozwiÄ…zywanie
szans edukacyjnych
ponadprogramowych problemów
·ð inne placówki
dzieci i młodzieży
nieobowiÄ…zkowych, wychowawczych
oświatowe
bezpłatnych zajęć
·ð systemowe
·ð uczelnie wyższe
pozalekcyjnych
wspomaganie
·ð Wojewódzka
·ð ilość zajęć rozwoju
i Miejska Biblioteka
korekcyjno-
·ð stworzenie
Publiczna
kompensacyjnych
optymalnych
im. K.C. Norwida
·ð liczba Å›wietlic warunków do
w Zielonej Górze
szkolnych rzeczywistego
·ð komórka
rozwoju
·ð liczba wolontariuszy
organizacyjna
pomagajÄ…cych ·ð zwiÄ™kszenie dbaÅ‚oÅ›ci
Urzędu Miasta
dzieciom i młodzieży o efektywne
Zielona Góra
spożytkowanie
właściwa
czasu wolnego
ds. społecznych
·ð poprawa wyników
·ð wolontariat
nauczania
·ð organizacje
·ð wzrost umiejÄ™tnoÅ›ci
pozarzÄ…dowe
i świadomości
·ð Poradnia
adekwatny do
Psychologiczno-
możliwości danego
Pedagogiczna
dziecka
w Zielonej Górze
·ð podniesienie
·ð MÅ‚odzieżowe
poziomu aktywności
Centrum Kultury
szkolnej
i Edukacji Dom
·ð wzrost samooceny
Harcerza w Zielonej
Górze ·ð zwiÄ™kszenie
świadomości
rodziców i prawnych
opiekunów
dotyczÄ…cej potrzeb
edukacyjnych
2.8. Promowanie
·ð urzÄ™dy i lokale ·ð liczba utworzonych ·ð uÅ‚atwienie rodzicom
i tworzenie miejsc
użyteczności lokali przyjaznych możliwości
przyjaznych rodzinie
publicznej rodzinie załatwienia spraw
z małymi dziećmi
urzędowych
22
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
CEL OPERACYJNY
3. Wsparcie w opiece nad dzieckiem i młodzieżą, jako profilaktyka zdrowotna na rzecz
poprawy jakości życia
REALIZATORZY
ZADANIA WSKAyNIKI EWALUACJI PRZEWIDYWANE EFEKTY
I PARTNERZY
3.1. Profilaktyka,
·ð SP ZOZ Zespół ·ð liczba badaÅ„ ·ð zdiagnozowanie wad
diagnostyka
Rehabilitacji Dzieci wykonanych u postawy
i terapia wad postawy
i Młodzieży noworodków,
·ð podjÄ™cie dziaÅ‚aÅ„
Niepełnosprawnej
·ð liczba 5 latków terapeutycznych
PROMYK
poddanych testom i edukacyjnych
·ð komórka czynnoÅ›ciowym, zarówno dla dzieci
organizacyjna Urzędu jak i rodziców
·ð liczba uczniów
Miasta Zielona Góra
szkół ·ð poprawa sprawnoÅ›ci
właściwa
podstawowych fizycznej
ds. społecznych
poddana badaniu i funkcjonowania
·ð jednostki ochrony
zdrowia
3.2. Przesiewowe badania
·ð jednostki ochrony ·ð okreÅ›lenie progu ·ð wykrycie wad sÅ‚uchu
słuchu u dzieci w 4 i 8
zdrowia niedosłuchu
·ð podjÄ™cie dziaÅ‚aÅ„
roku życia
·ð komórka terapeutycznych
organizacyjna Urzędu
·ð podniesienie jakoÅ›ci
Miasta Zielona Góra
życia dziecka
właściwa
ds. społecznych
3.3. Badania diagnostyczne
·ð jednostki ochrony ·ð okreÅ›lenie rodzaju, ·ð wykrycie wad sÅ‚uchu
dzieci i młodzieży
zdrowia wielkości i etiologii
·ð podjÄ™cie dziaÅ‚aÅ„
z niedosłuchem
niedosłuchu
·ð komórka terapeutycznych
organizacyjna Urzędu
·ð potwierdzenie bÄ…dz
Miasta Zielona Góra
wykluczenie
właściwa
niedosłuchu
ds. społecznych
3.4. Edukacja i promocja
·ð jednostki ochrony ·ð okreÅ›lenie potrzeb ·ð wzbudzenie
zdrowia jamy ustnej
zdrowia profilaktyczno świadomości
wraz z fluoryzacjÄ…
leczniczo rodziców nt. zdrowia
·ð komórka
kontaktową zębów
rozwojowych jamy ustnej,
organizacyjna Urzędu
dzieci 6-letnich
narządu żucia
Miasta Zielona Góra ·ð obniżenie frekwencji
w przedszkolach oraz
wÅ‚aÅ›ciwa ·ð ilość zajęć próchnicy zÄ™bów
edukacja rodziców
ds. społecznych edukacyjnych
w przedszkolu
w zakresie higieny
jamy ustnej
3.5. Pierwotna profilaktyka
·ð jednostki ochrony ·ð ilość ·ð zwiÄ™kszenie
raka szyjki macicy-
zdrowia przeprowadzonych świadomości nt. raka
szczepienie przeciwko
kampanii szyjki macicy
·ð komórka
wirusowi brodawczaka
informacyjno-
organizacyjna UrzÄ™du ·ð zmniejszenie
ludzkiego HPV
edukacyjnych,
Miasta Zielona Góra występowania raka
wÅ‚aÅ›ciwa ·ð ilość odbytych szyjki macicy oraz
23
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
ds. społecznych spotkań z innych chorób HPV
rodzicami, pochodnych
·ð ilość szczepieÅ„
dziewczÄ…t w 12
roku życia
3.6. Propagowanie
·ð jednostki ochrony ·ð ustalenie pozycji ·ð okreÅ›lenie wskaznika
prozdrowotnego
zdrowia centylowej dla BMI,
modelu życia wśród
wzrostu i wagi ciała
·ð komórka ·ð wzrost Å›wiadomoÅ›ci
młodzieży gimnazjalnej
organizacyjna UrzÄ™du ·ð ilość dzieci i mÅ‚odzieży
pn.: Nadwaga i otyłość
Miasta Zielona Góra przeprowadzonych nt. prawidłowych
żywienie a zdrowie
właściwa kampanii nawyków
ds. społecznych edukacyjno- żywieniowych
informacyjnych
·ð szkoÅ‚y wszystkich ·ð zapoznanie rodzica z
typów problemem oraz jego
edukacja poprzez
ustalenie
postępowania
naprawczego
3.7. Badania przesiewowe
·ð jednostki ochrony ·ð liczba dzieci w 5 ·ð zmniejszenie liczby
wzroku dzieci w 5 roku
zdrowia roku życia poddana dzieci z problemami
życia
badaniu edukacyjnymi
·ð komórka
z powodu wad
organizacyjna Urzędu
wzroku
Miasta Zielona Góra
właściwa
ds. społecznych
·ð przedszkola
3.8. Profilaktyka chorób
·ð jednostki ochrony ·ð liczba ·ð podniesienie
gruczołu piersiowego
zdrowia przeprowadzonych świadomości
wśród dziewcząt w 18
spotkań młodzieży,
·ð komórka
r. .ż poradnictwo i
informacyjno-
organizacyjna UrzÄ™du ·ð zmniejszenie
edukacja w
edukacyjnych,
Miasta Zielona Góra zagrożenia
samobadaniu piersi.
właściwa schorzeniami
ds. społecznych nowotworowymi
·ð szkoÅ‚y
ponadgimnazjalne
24
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
4. Wspieranie form organizacji wolnego czasu służących umacnianiu więzi rodziny
REALIZATORZY
ZADANIA WSKAyNIKI EWALUACJI PRZEWIDYWANE EFEKTY
I PARTNERZY
4.1. Organizowanie
·ð Miejski OÅ›rodek ·ð liczba ·ð poprawa stylu życia
festynów, imprez
Pomocy Społecznej zorganizowanych
·ð integracja rodzin -
rekreacyjno
w Zielonej Górze imprez na rzecz
umocnienie więzi
sportowych, w tym
rodziny
·ð organizacje rodzinnych
Zielonogórskiego
pozarzÄ…dowe
Dnia Rodziny na
·ð KoÅ›cioÅ‚y, zwiÄ…zki
przełomie maja lub
wyznaniowe
czerwca każdego
·ð Miejski OÅ›rodek
roku
Sportu i Rekreacji
w Zielonej Górze
·ð Zielonogórski
Ośrodek Kultury
Amfiteatr w Zielonej
Górze
·ð wolontariat
·ð media lokalne
·ð Komenda Miejska
Policji w Zielonej
Górze
·ð Straż Miejska
·ð jednostki oÅ›wiatowe
·ð Biuro PeÅ‚nomocnika
ds. RozwiÄ…zywania
Problemów
Alkoholowych
w Zielonej Górze
·ð uczelnie wyższe
·ð MÅ‚odzieżowe
Centrum Kultury
i Edukacji Dom
Harcerza w Zielonej
Górze
4.2. Wspieranie rodziny
·ð instytucje kultury ·ð liczba rodzin objÄ™tych ·ð promowanie zdrowia
wielodzietnej
wsparciem i kultury fizycznej
·ð wÅ‚aÅ›ciwe jednostki
w dostępie do
organizacyjne miasta ·ð promowanie kultury
atrakcyjnych form
Zielona Góra
·ð poprawa stylu życia
wypoczynku
·ð organizacje
·ð integracja rodzin -
pozarzÄ…dowe
umocnienie więzi
rodzinnych
4.3. Wspieranie placówek
·ð Miejski OÅ›rodek ·ð liczba Å›wietlic, ·ð umiejÄ™tność
wsparcia dziennego
Pomocy Społecznej klubów organizowania czasu
dla dzieci i młodzieży
w Zielonej Górze młodzieżowych, wolnego
oddziałów dla dzieci
·ð Biuro PeÅ‚nomocnika ·ð poprawa wyników
w wieku
ds. RozwiÄ…zywania w nauce
przedszkolnym
Problemów
·ð rozwijanie
Alkoholowych ·ð liczba zawartych
zainteresowań
w Zielonej Górze umów na wspieranie
·ð nabycie umiejÄ™tnoÅ›ci
działalności placówek
·ð wolontariat
walki ze stresem,
wsparcia dziennego
·ð organizacje z agresjÄ…
·ð liczba dzieci
pozarzÄ…dowe
25
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
uczęszczających do
·ð KoÅ›cioÅ‚y, zwiÄ…zki ·ð wspieranie zdrowego
placówek wsparcia
wyznaniowe stylu życia
dziennego
·ð komórka ·ð współpraca pomiÄ™dzy
organizacyjna rodzinÄ…
Urzędu Miasta a środowiskiem
Zielona Góra
właściwa
ds. społecznych
4.4. Organizowanie
·ð Miejski OÅ›rodek ·ð liczba uczestników ·ð umiejÄ™tność
wypoczynku letniego
Pomocy Społecznej organizowania czasu
·ð ilość turnusów
i zimowego dla dzieci
w Zielonej Górze wolnego
i młodzieży
·ð organizacje ·ð wyrównanie szans
pozarządowe dzieci i młodzieży
·ð KoÅ›cioÅ‚y, zwiÄ…zki
wyznaniowe
·ð jednostki oÅ›wiatowe
·ð komórka
organizacyjna
Urzędu Miasta
Zielona Góra
właściwa
ds. społecznych
26
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
CEL OPERACYJNY
5. Wspieranie kadr zajmujÄ…cych siÄ™ pomocÄ… rodzinom
REALIZATORZY
ZADANIA WSKAyNIKI EWALUACJI PRZEWIDYWANE EFEKTY
I PARTNERZY
5.1. Zatrudnienie
·ð organy Miasta ·ð liczba ·ð zwiÄ™kszenie
większej liczby
Zielona Góra nowozatrudnionych skuteczności pomocy
pracowników
pracowników osobom i rodzinom
socjalnych zgodnie
socjalnych
z art. 110 ust. 11
ustawy o pomocy
społecznej
5.2. Zatrudnienie
·ð organy Miasta ·ð liczba ·ð zwiÄ™kszenie
większej liczby
Zielona Góra nowozatrudnionych skuteczności pomocy
asystentów rodziny
asystentów rodziny osobom i rodzinom
do 10.
5.3. Organizowanie
·ð Regionalny OÅ›rodek ·ð liczba ·ð wzrost liczby
konferencji,
Polityki Społecznej zrealizowanych specjalistów
warsztatów,
w Zielonej Górze konferencji, przygotowanych do
seminariów
warsztatów, pracy z rodziną
·ð organizacje
tematycznych
seminariów problemową
pozarzÄ…dowe
dla osób zawodowo
·ð liczba uczestników
·ð KoÅ›cioÅ‚y, zwiÄ…zki
zajmujÄ…cych siÄ™
wyznaniowe ·ð liczba podmiotów
pomocÄ… rodzinie
realizujÄ…cych
·ð placówki naukowe
konferencje,
·ð Biuro PeÅ‚nomocnika
warsztaty, seminaria
ds. RozwiÄ…zywania
Problemów
Alkoholowych
w Zielonej Górze
·ð SÄ…d Rejonowy
w Zielonej Górze
·ð Komenda Miejska
Policji w Zielonej
Górze
·ð jednostki ochrony
zdrowia
·ð Straż Miejska
·ð Areszt Åšledczy
w Zielonej Górze
5.4. Wspieranie osób
·ð komórka ·ð liczba ·ð wzrost kompetencji
profesjonalnie
organizacyjna przeprowadzonych osób profesjonalnie
zajmujÄ…cych siÄ™
Urzędu Miasta szkoleń zajmujących się
pomaganiem
Zielona Góra superwizyjnych pomaganiem
poprzez umożliwienie
właściwa
·ð liczba superwizji ·ð zmniejszenie
udziału
ds. społecznych
zewnętrznych oraz zagrożenia
w superwizjach
·ð Miejski OÅ›rodek liczba ich wypaleniem
zewnętrznych oraz
Pomocy Społecznej uczestników zawodowym
grupach
w Zielonej Górze
·ð zwiÄ™kszenie liczby
ewaluacyjnych
·ð Biuro PeÅ‚nomocnika osób korzystajÄ…cych
ds. RozwiÄ…zywania z superwizji
Problemów
Alkoholowych
27
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
w Zielonej Górze
·ð organizacje
pozarzÄ…dowe
·ð KoÅ›cioÅ‚y, zwiÄ…zki
wyznaniowe
·ð Poradnia
Psychologiczno-
Pedagogiczna
w Zielonej Górze
·ð uczelnie wyższe
·ð Regionalny OÅ›rodek
Polityki Społecznej
w Zielonej Górze
28
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
VI. yRÓDAA FINANSOWANIA PROGRAMU
yródłem finansowania zadań wynikających z Programu Wspierania Rodziny w Mieście
Zielona Góra na lata 2015-2017 będą środki finansowe z budżetu miasta, środki pozyskiwane
z innych zródeł, jak również środki własne podmiotów uczestniczących w realizacji zadań programu.
29
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
VII. MONITORING I EWALUACJA
W celu sprawdzeniu na ile Program został zrealizowany i jaki jest wynik podjętych
przedsięwzięć niezbędne jest prowadzenie monitoringu i dokonywanie ewaluacji. Dzięki ewaluacji
uzyska się informacje czy osiągnięto zakładane rezultaty, czy pozwoliły one i w jakim stopniu na
realizację celów operacyjnych programu.
Realizację zaplanowanych działań będzie monitorował Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
w Zielonej Górze na podstawie informacji uzyskanych od podmiotów uczestniczących w jego
realizacji.
Wskazniki będą systematycznie mierzone do corocznego sprawozdania składanego każdego
roku do końca czerwca za rok poprzedni. Ostateczne efekty zostaną przedstawione po zakończeniu
okresu realizacji Programu.
30
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
VIII. BIBLIOGRAFIA
1. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362
z pózn. zm).
2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz.
483 z pózn. zm.).
3. Europejska Karta Społeczna sporządzona w Turynie w dniu 18 pazdziernika 1961 r. (Dz. U.
z 199 r. Nr 8, poz. 67).
4. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka.
5. Karta Praw Rodziny Stolicy Apostolskiej.
6. Strategia Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata 2014 2020.
31
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
IX. SPIS TABEL
Tabela 1. Typy rodzin objętych wsparciem Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zielonej Górze
oraz Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zielonej Górze w latach 2011 2013 _____________ 9
Tabela 2. Liczba rodzin objętych wsparciem Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zielonej
Górze oraz Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zielonej Górze w latach 2011 2013 _____ 10
Tabela 3. Sytuacja mieszkaniowa mieszkańców Miasta Zielona Góra ________________________ 13
32
Program Wspierania Rodziny w Mieście Zielona Góra na lata 2015-2017
Zespół ds. opracowania programów: wspierania rodziny oraz rozwoju pieczy zastępczej
powołany Zarządzeniem nr 1107.2014 Prezydenta Miasta Zielona Góra z dnia 17 pazdziernika
2014 r.:
1. Jerulank Mieczysław, Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zielonej Górze,
2. Zborowska Katarzyna, Zastępca Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej
w Zielonej Górze,
3. Barska Małgorzata, Komenda Miejska Policji w Zielonej Górze,
4. Daszuta Barbara, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Zielonej Górze,
5. Fedurek Anna Maria, Caritas Diecezji Zielonogórsko Gorzowskiej,
6. Gajewska Grażyna, Uniwersytet Zielonogórski,
7. Gryko Lidia, Urząd Miasta Wydział Oświaty i Spraw Społecznych w Zielonej Górze,
8. Juszczyk Anna, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Zielonej Górze,
9. Karkosz Irena, Zespół Kuratorskiej Służby Sądowej w Zielonej Górze,
10. Kazmierska Elżbieta, Zastępcze Rodzicielstwo O/Nowogród Bobrzański,
11. Kołkowska Dorota, Stowarzyszenie Wspierania Aktywności Obywatelskiej "CIVIS SUM ,
12. Motyka Ilona, Lubuskie Stowarzyszenie na Rzecz Kobiet BABA,
13. Nobel-Dybaś Małgorzata, Młodzieżowe Centrum Kultury i Edukacji Dom Harcerza w Zielonej
Górze,
14. Nolka-Metrykowska Agata, Związek Lubuskich Organizacji Pozarządowych w Zielonej Górze,
15. Różak Magdalena, Areszt Śledczy w Zielonej Górze w Zielonej Górze,
16. Rubacha Agata, Miejskie Ośrodek Sportu i Rekreacji w Zielonej Górze,
17. Teodorczyk Renata, Pełnomocnik ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
w Zielonej Górze,
18. Witkowska Małgorzata, Terenowy Komitet Ochrony Praw Dziecka w Zielonej Górze,
19. Zając Agnieszka, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Zielonej Górze,
20. Zapotoczna Barbara, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Zielonej Górze,
21. Zgórecka-Aagoś Katarzyna, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Zielonej Górze.
PEANICY FUNKCJ
RADY MIASTA ZIELONA GÓRA
Adam Maciej Urbaniak
33
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Programowanie zjazd VIII 15 01 2011rodzina 02 1715 (17)highwaycode pol c3 wozki inwalidzkie skutery (s 15 17, r 36 46)8 15 1710 15 17Razem bezpieczniej Program RM 2007 15 prezentacjaPomoc społeczna, służby społeczne, praca socjalna program prezentacji 2014 15Mechanika 15 17reforma programowa 17 z dnia 15 stycznia 2009 rProgram wykładu Fizyka II 14 15scsi programming howto 17 yyzng72kayyjt6u3epvmcc72jcmahcrgnbyw47q yyzng72kayyjt6u3epvmcc72jcmahcrgnbkonsultant obslugi projektow finansowanych z programu kapital ludzki 07 15,86więcej podobnych podstron