plik


ÿþDODATEK SPECJALNY IPN Mam szczer wol DODATEK SPECJALNY caBym |yciem peBni sBu|b Bogu i Polsce, nie[ chtn pomoc bliznim i by posBusznym Prawu Harcerskiemu (1919) IPN Zlubuj na twoje rce peBni sBu|b w Szarych Szeregach; tajemnic organizacyjnych dochowa, do rozkazów sBu|bowych si stosowa, SBu|y Bogu, nie cofn si przed ofiar |ycia. (1940) Ojczyznie i Bliznim Za kilka lat ruch harcerski bdzie obchodziB 100-lecie swego istnienia. ZaBo|yli go mBodzi pasjonaci, którzy wierzyli, |e w ten sposób przysBu| si sprawie odzyskania niepodlegBo[ci. Od 1919 r. harcerzem stawaB si ten, kto zBo|yB Przyrzeczenie zobowizujce do sBu|by Bogu, Ojczyznie i Bliznim. ByBo ono wyznacznikiem wybranej przez mBode- go czBowieka drogi, a zarazem pocztkiem wielkiej |yciowej przygody. Historia harcerstwa nie byBa jednak zabaw, ale ci|k i okupion ofiar krwi wielu tysicy mBodzie|y sBu|b dla Polski. Losy harcer- stwa byBy bowiem nierozerwalnie zwizane z tym, co przeszBa Polska w XX w. W dodatku przedstawiamy fragmenty z dziejów tego ruchu. Bartosz Ku[wik, IPN PoznaD Od skautingu do  Czarnej Jedynki W walce z okupantami polegBo wielu harcerzy. Ginli w hitlerowskich i stalinowskich Bagrach i katowniach, w walce na frontach wojny i w konspiracji. Im wszystkim przy- [wiecaBy wypowiadane w uzupeBnieniu do Przyrzeczenia sBowa Zlubowania Szarych Szeregów:  nie cofn si przed ofiar |ycia . znaje si, |e twórcami polskiego ruchu harcerskie- na jzyk polski ksi|ki gen. Roberta Baden-Powella  Sco- go byBo maB|eDstwo MaBkowskich, Andrzej i Ol- utinig for Boys . Po wykonaniu tej pracy przekonaB wBa- Uga. To oni powoBali pierwsze dru|yny skautowe dze  SokoBa , |e skauting to system wychowania, który we Lwowie. O wszystkim zadecydowaB przypadek. We- doskonale nadaje si dla polskiej mBodzie|y, co wicej, dBug harcerskiej legendy MaBkowski spózniB si na zbiór- dostrzegB w nim idealne narzdzie do wychowania k  SokoBa i zostaB ukarany rozkazem przetBumaczenia do walki o niepodlegBo[. Pod  opiek Towarzystwa l NIEZALE{NA GAZETA POLSKA NOWE PACSTWO 2/2010 I DODATEK SPECJALNY IPN Gimnastycznego  SokóB w marcu 1911 r. odbyB si pierwszy kurs skautowy, a nie- bawem wyszedB pierwszy numer  Skauta redagowanego przez MaBkowskiego. UkazaB si te| podrcznik oparty na brytyjskim pierwowzorze:  Skauting  jako system wychowania mBodzie|y . MaBkowski wBo|yB wiele energii w dzieBo budowy polskiego skautingu, napisaB te| ksi|k pt.  Jak skauci pracuj , która opisuje pobyt Polaków na III Wszechbry- tyjskim Zlocie Skautowym w Birmingham. Wi| si z tym wyjazdem ciekawe wydarzenia. Zlot odbyB si w 1913 r., a nasi skauci ze wszystkich zaborów wystpi- li pod biaBo-czerwon flag jako reprezentacja narodowa. Nie zmieniBy tego nawet protesty przedstawicieli zaborców. Olga MaBkowska byBa wielk ordowniczk |eDskiego harcerstwa. ZaBo|yBa we Lwowie pierwsz, |eDsk, a trzeci w ogóle dru|yn skautow, miaBa swój olbrzy- mi wkBad w rozwój harcerstwa. SBu|b  dziecku kontynuowaBa wszdzie tam, gdzie rzuciBa ja polska historia  pod zaborami, na emigracji czy po powrocie do Polski, do swojej [mierci w 1979 r. Pocztkowo terminy skaut i harcerz byBy stosowane zamiennie, ale szybko ta druga wersja zaczBa zyskiwa przewag. StaBo si tak za spraw prof. Eugeniusza Piaseckiego i MieczysBawa Schreibera. PrzetBumaczyli oni, twórczo rozszerzajc, podrcznik Baden-Powella, nadajc mu polski tytuB  Harce mBodzie|y polskiej . Krzy| Harcerski wedBug wzoru przedwojennego Tam znalazBy si do dzi[ u|ywane nazwy harcerz czy zastp, które przyjBy si i wy- parBy ostatecznie angielskie odpowiedniki. Odznak harcerzy ok. 1913 r. zostaB Do 1926 r. harcerstwo wypracowaBo struktur organi- krzy| harcerski, którego pomysBodawc byB ks. Kazimierz LutosBawski. Ciekawost- zacyjn i wychowawcz, któr po przewrocie majowym k jest fakt, i| projekt ks. LutosBawskiego zajB trzecie miejsce w konkursie na od- próbowali przej zwolennicy MarszaBka. Nie byB to pro- znak skautowsk, ogBoszon przez redakcj  Skauta . Zwyci|yB projekt krakow- ces nagBy i przeprowadzony siBowo. Przy sporej autonomii skich skautów, jednak prawdopodobnie byB zbyt skomplikowany. Przewa|yBa pro- GBównych Kwater i Chorgwi nie spowodowaBo to zawiro- stota, cho i krzy| LutosBawskiego przeszedB pewne zmiany, z których najbardziej waD wychowawczych, a piBsudczycy osignli przewag rzucaBo si w oczy zastpienie centralnej gwiazdy lilijk  symbolem [wiatowego dopiero na pocztku lat 30., kiedy przewodniczcym ZHP skautingu. zostaB wojewoda [lski MichaB Gra|yDski. Akcenty z sa- Harcerstwo mogBo dziaBa jawnie jedynie w zaborze austriackim. W pruskim mowychowania zaczBy by przenoszone na wychowanie i rosyjskim zmuszone zostaBo do konspiracji. Spontanicznie tworzone dru|yny propaDstwowe. Metoda pozostaBa, zmieniBy si priorytety.  nciBy przede wszystkim przygotowaniami do walki z zaborcami, a tak|e nowo- Zwizek rósB, przekraczajc w 1938 r. liczb 200 tys. czBon- czesn formuB wychowania w grupie rówie[niczej, poprzez swoi[cie rozumian ków. gr. Angielska idea skautowa poszerzona o polsk my[l niepodlegBo[ciow okaza- ZaznaczyB si tak|e midzy dwiema grupami spór ide- Ba si niezwykle no[na. owy o kierunek rozwoju zwizku, który trwaB a| do wojny. Wybuch wojny [wiatowej niósB mBodemu harcerstwu [miertelne niebezpie- Jedn ze stron byBo KoBo Instruktorów im. MieczysBawa czeDstwo. Instruktorzy zostali powoBani do wojsk paDstw zaborczych, zrywajc Bema  zrzeszajce instruktorów o pogldach lewico- wizi ze swoimi [rodowiskami. Znów stosunkowo najlepiej trafili poddani cesa- wych. Drug  Krg Zwitego Jerzego  zrzeszajcy in- rza Franciszka Józefa, du|a ich liczba znalazBa si w Legionach. Harcerze ponie[li struktorów o pogldach katolicko-narodowych. w tej wojnie olbrzymie straty. Z wojny nie wróciBo wielu bohaterów, cho to jesz- Wojna i okupacja cze nie byB koniec daniny krwi, jak w walce o niepodlegBo[ i granice miaBo da harcerstwo. W[ród polegBych harcerzy byB Józef Lis-Kula 22-letni puBkownik Woj- Obywatelski sprawdzian harcerstwo zdaBo w czasie ska Polskiego, który zginB w walce z UkraiDcami. PolegB te| twórca harcerstwa An- II wojny [wiatowej celujco. Dziewczta pierwsze dostrze- drzej MaBkowski  zginB, gdy okrt, którym pBynB z rozkazami gen. Hallera gBy niebezpieczeDstwo i ju| w 1938 r. powoBaBy Pogotowie do gen. {eligowskiego, wpadB w Cie[ninie MessyDskiej na min. Dotkliwe do[wiadczenie wojny zaowocowaBo jednak obeznaniem bojowym, niezastpionym w pózniejszych starciach  powstaniu wielkopolskim, powsta- niach [lskich czy wojnie polsko-bolszewickiej. Wojny zrodziBy legend, która przycigaBa do harcerstwa kolejne pokolenia patriotycznej mBodzie|y. W niepodlegBej Polsce Jeszcze trwaBy walki, kiedy podjto przerwany przez wojn proces zjednocze- niowy, zakoDczony w listopadzie 1918 r. podczas lubelskiego zjazdu. PowstaB wte- dy Zwizek Harcerstwa Polskiego, zrzeszajcy wszystkie [rodowiska harcerskie na ziemiach polskich. Cz[ delegatów prosto z sali obrad trafiBa w szeregi obroDców Lwowa. PowstaBy wówczas ZHP nie byB organizacj masow. SkupiaB maksymal- nie 50 tys. czBonków. ByBa to w wikszo[ci mBodzie| miejska o nastawieniu naro- dowym. Odzwierciedleniem przewagi pogldów narodowych w ZHP byli instruk- torzy peBnicy funkcj przewodniczcego Zwizku  Tadeusz StrumiBBo (peBniB t funkcj dwukrotnie 1918 1920, 1923 1925) i gen. Józef Haller (1920 1923). Krzy| ZHP z okresu PRL l NIEZALE{NA GAZETA POLSKA NOWE PACSTWO 2/2010 II DODATEK SPECJALNY IPN Harcerek z druhn Józefin AapiDsk na czele; harcerstwo mskie powoBaBo pogotowie wojenne tu| przed wybu- chem wojny. SBu|ba harcerska mskiej cz[ci Zwizku podczas kampanii wrze[niowej zostaBa w znacznej mierze zdezorganizowana przez powoBanie do wojska wikszo[ci instruktorów. Harcerki i harcerze w tych tragicznych dniach nie[li pomoc |oBnierzom i cywilom, czsto z nara- |eniem |ycia. 27 wrze[nia 1939 r., gdy stolica jeszcze si broniBa, prze- bywajcy w niej instruktorzy harcerscy spotkali si w mieszkaniu StanisBawa Broniewskiego. Wobec faktu, |e legalne wBadze harcerskie znalazBy si za granic i nie by- Bo z nimi kontaktu, 10 czBonków przedwojennej Rady Na- czelnej ZHP podjBo decyzj o zej[ciu Zwizku Harcerstwa Polskiego do podziemia i powoBaniu konspiracyjnego Naczelnictwa, któremu przewodniczy miaB ks. hm Jan Mauersberger. Defilada zastpu harcerek przed marszaBkiem E. ZmigBym-Rydzem z okazji [wita 15 sierpnia, Kraków 1939 r. W powszechnej [wiadomo[ci wzmocnionej jeszcze po- mie  Mafeking zawiszacy zdobywali umiejtno[ci z zakresu Bczno[ci czy udziela- wojennymi zmianami struktury ZHP  Szare Szeregi s nia pierwszej pomocy. W czasie powstania warszawskiego to gBównie oni byli li- synonimem caBo[ci konspiracyjnego Zwizku. Faktycz- stonoszami Harcerskiej Poczty Polowej. nie jednak Zwizek Harcerstwa Polskiego przez caB oku- W wieku lat 15 harcerz przechodziB do poziomu Bojowych SzkóB, które zajmo- pacj utrzymaB odrbno[ strukturaln pionów mskie- waBy si, poza rozwijaniem postaw i umiejtno[ci harcerskich, maBym sabota|em. go i |eDskiego. Kryptonim  Szare Szeregi przyjBo har- W jego ramach zrywano niemieckie flagi, malowano hasBa i kotwice na murach cerstwo mskie, natomiast dziewczta przyjBy pocztko- czy te| dekorowano polskimi flagami ulice miast w polskie [wita narodowe. Naj- wo kryptonim  Zwizek Koniczyn , a po 1943 r.  Bdz starsi, peBnoletni harcerze sBu|yli w Grupach Szturmowych oddanych do dyspozy- Gotów . cji Kierownictwa Dywersji AK tzw. Kedywu. To z nich utworzono bataliony  Zo[- ka i  Parasol . Wiele z Grup Szturmowych utworzyBo oddziaBy partyzanckie. W walce z okupantami polegBo wielu harcerzy. Ginli Struktura Szarych Szeregów odzwierciedlaBa przedwojenn struktur organizacji w hitlerowskich i stalinowskich Bagrach i katowniach, harcerzy, u|ywano pszczelarskiej terminologii, i tak  Pasieka to zakonspirowana w walce na frontach wojny i w konspiracji. Do legendy Kwatera GBówna,  ul  chorgiew,  rój  hufiec,  rodzina  dru|yna, a  pszczoBy przeszBy harcerskie Bataliony Armii Krajowej  Zo[ka  zastpy. i  Parasol . A postacie Tadeusza Zawadzkiego  Zo[ki , Ja- Harcerstwo |eDskie poszBo troch inn drog, przede wszystkim oddawaBo Bcz- na Bytnara  Rudego , Macieja Aleksego Dawidowskiego niczki i sanitariuszki do oddziaBów AK, a poza tym caBy czas wspóBpracowaBo  Alka czy Andrzeja Romockiego  Morro znane s dziki z jawnie dziaBajcymi Polskim Czerwonym Krzy|em oraz Rad GBówn OpiekuD- Aleksandrowi KamiDskiemu chyba ka|demu Polakowi. cz. Harcerki stanowiBy rdzeD Wojskowej SBu|by Kobiet, zreszt na pocztku 1943 r. Znane s te| postacie Floriana Marciniaka, pierwszego caBe szkolenie wojskowe harcerek przeszBo na WSK. Osobno od Szarych Szeregów naczelnika Szarych Szeregów, zamordowanego przez dziaBaBo równie| Harcerstwo Polskie (krypt.  Hufce Polskie ), powoBane przez in- Niemców w Gross Rosen, BronisBawa  Orszy Broniew- struktorów zwizanych z Krgiem [w. Jerzego. skiego, naczelnika z czasów powstania warszawskiego, Komuni[ci przeciwko harcerzom czy Józefiny AapiDskiej, niestrudzonej komendantki Pogo- towia Harcerek. Im wszystkim przy[wiecaBy wypowiada- Po wojnie harcerstwo, mimo |e zostaBo poddane du|emu naciskowi, do[ ne w uzupeBnieniu do Przyrzeczenia sBowa Zlubowania dBugo zdoBaBo utrzyma wewntrzn niezale|no[. Oczywi[cie komuni[ci powo- Szarych Szeregów:  nie cofn si przed ofiar |ycia . Bali Tymczasow Rad Naczeln zBo|on w du|ej cz[ci z posBusznych sobie lu- W czasie wojny Szare Szeregi opracowaBy plan wycho- dzi, i w dodatku niezwizanych z harcerstwem, rozpoczto te| walk z  baden- wawczy  Dzi[  Jutro  Pojutrze . Celem byBo to, by dzi[ powellizmem , co nazwano  walk o nowe harcerstwo . Z czasem zmieniono wychowa czBowieka, który jutro stanie do walki z oku- te| Prawo i rot Przyrzeczenia Harcerskiego, a jednak do likwidacji ZHP w 1950 r. pantem, a pojutrze bdzie gotowy do odbudowy wolnej nie zdecydowano si na zwoBanie zjazdu walnego w obawie przed  reakcyjnymi ojczyzny. Dlatego te| w wychowaniu starano si elimino- elementami . wa wszelkie elementy, które mogBy w trudnych wojen- Równie| zmiany w strukturze Zwizku Harcerstwa Polskiego nie dawaBy gwa- nych czasach deprawowa mBodzie|. Program ten realizo- rancji przejcia kontroli i zaprowadzenia wBasnych porzdków, dlatego te| rozmy- wano w trzech grupach wiekowych: najmBodsi w wieku wano metodyk i ideaBy harcerskie. Nie odtworzono ostatecznie w peBni przed- 12 14 lat tworzyli dru|yny zawiszackie. W zasadzie byBy to wojennej struktury, a ponadto, co chyba najwa|niejsze, poprzez wtBaczanie do zakonspirowane, spotykajce si w domach lub w lesie ZHP ludzi niezwizanych z harcerstwem, za to wiernych dziaBaczy komunistycz- dru|yny i zastpy zdobywajce przedwojenne stopnie nych, przejmowano wychowanie dzieci i mBodzie|y. Komuni[ci pragnli przede i sprawno[ci, obowizywaBa ich, o ile warunki na to po- wszystkim pozyska szyld, a nie ide, z któr od samego pocztku podjli walk. zwalaBy, nauka na tajnych kompletach. W ramach progra- Cz[ harcerzy próbowaBa przeciwstawi si tworzeniu z ZHP organizacji pionier- mu przygotowujcego do sBu|by pomocniczej o kryptoni- skiej typu sowieckiego. Najbardziej zapalczywi zaczli tworzy konspiracyjne l NIEZALE{NA GAZETA POLSKA NOWE PACSTWO 2/2010 III DODATEK SPECJALNY IPN we. Komuni[ci zawBaszczyli w ten sposób t niewielk cz[ majtku uratowan z po|ogi wojennej i t ci|ko wypracowan ju| po wojnie. Harcerz natomiast stawaB si kandydatem na czBonka ZMP. PrzyrzekaB uroczy[cie wobec kolegów i Narodu Polskiego, uczy si i pracowa dla dobra Ojczyzny i  sprawy socjalizmu . Faktyczna li- kwidacja ZHP miaBa jeszcze jedn bardzo wa|n konse- kwencj: a| do 1956 r. zniknBa caBa harcerska symboli- ka. Krzy| Harcerski zastpiBa tzw. Czuwajka, zniknBy mundury i lilijki. Nieudane odrodzenia ZHP Dopiero  PoznaDski Czerwiec i pazdziernikowe prze- obra|enia 1956 r. umo|liwiBy odrodzenie Zwizku Harcer- stwa Polskiego i przywrócenie tradycyjnej symboliki. Sta- Bo si tak na zjezdzie dziaBaczy harcerskich w Aodzi, w grudniu tego| roku. Szybo jednak okazaBo si, |e w PRL nie ma miejsca na niezale|ny ruch harcerski wedBug wzo- rów przedwojennych. WBadze odrodzonego ZHP powoli Harcerze z Kleparowa maszeruj ze sztandarem na uroczysto[ patriotyczn, Lwów 1938 r. marginalizowaBy wpBywy przedwojennych instruktorów, zastpy, dru|yny, a sporadycznie nawet hufce. Tam, gdzie nie powstaBa harcerska niektórym za[ odmówiono prawa powrotu do organiza- konspiracja, druhowie przystpowali do organizacji ró|nych nurtów politycznych cji. Ostatecznie wBadze wykonaBy manewr, który nie udaB i wojskowych. DziaBalno[ podziemna nasiliBa si zwBaszcza w latach 1949 1951, si przed 1950 r. Z harcerstwa zrobiono w latach 60. wy- kiedy wBadze wobec niepowodzenia dziaBaD zmierzajcych do caBkowitego opa- dmuszk: na zewntrz wszystko pozostaBo jak kiedy[, by- nowania ideologicznego ZHP zarzuciBy próby przejcia kontroli nad zwizkiem By mundury, lilijki i krzy|e, ale wewntrz nie byBo ju| i stopniowo wcieliBy go do Zwizku MBodzie|y Polskiej (ZMP) jako jego mBodzie- miejsca na sBu|b Bogu i Polsce. PozostaBo jedynie stanie |ow przybudówk, zezwalajc na przynale|no[ do harcerstwa jedynie dzieciom na stra|y socjalizmu i przyjmowanie kolejnych roczników do 16 roku |ycia.  obowizkowych czBonków, których byBo w latach 80. na- Bardzo czsto spotykan form oporu instruktorów i harcerzy starszych, alter- wet 3 mln. natywn do konspiracji, byBo dziaBanie dru|yn na granicy legalno[ci. PolegaBa ona Na prawdziwe odrodzenie ruchu harcerskiego trzeba na jawnej dziaBalno[ci i jednoczesnym ignorowaniu wszelkich sprzecznych z du- byBo czeka do lat 80. Pierwszym jego symptomem byBa chem harcerskim zarzdzeD odgórnych. FormuBa ta upadBa z chwil likwidacji grupa harcerzy z  Czarnej Jedynki Warszawskiej, która Zwizku Harcerstwa Polskiego w 1950 r. W tym czasie sporadycznie mo|na byBo wraz z Antonim Macierewiczem i Piotrem Naimskim kontynuowa dziaBalno[ w tzw. Organizacji Harcerskiej Zwizku MBodzie|y Pol- w 1976 r. zainicjowaBa akcj pomocy prze[ladowanym skiej (OH ZMP), zdarzaBy si przypadki kontynuacji dziaBalno[ci harcerskiej w ra- uczestnikom wypadków czerwcowych w Radomiu i Ursu- mach Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego (PTTK), lub Polskiego sie. W latach 80. zaczBo powstawa coraz wicej niezale|- Czerwonego Krzy|a (PCK). nych dru|yn harcerskich  w wikszo[ci na bazie tych ze Wcielenie ZHP do Zwizku MBodzie|y Polskiej nie tylko byBo nielegalne, za-  starego ZHP. Harcerstwo odrodziBo si caBkowicie wraz równo w [wietle prawa powszechnego, jak i statutu ZHP, ale równie| niegodzi- z koDcem PRL. Wojciech J. MuszyDski, IPN Warszawa Harcerstwo Polskie   Hufce Polskie (1939 1946) Harcerstwo Polskie stanowiBo cz[ szeroko pojtego ruchu narodowego, niezale|nie od jego wewntrz- nych podziaBów politycznych. MiaBo ono wychowywa [wiadomych Polaków, ludzi silnych duchem, nienagannych moralnie, odpowiedzialnych za los Polski, gotowych do ofiar dla ojczyzny i narodu. rodowisko tworzce podziemn organizacj Harcerstwo Polskie wywodziBo DziaBacze katolicko-narodowi kBadli nacisk na wychowa- si z nurtu katolicko-narodowego. W latach 30. dziaBacze ci rywalizowali nie mBodzie|y w duchu narodowym, negowali pomysBy Zo wpBywy w ZHP z konkurentami o pogldach sanacyjnych. Obie grupy re- przyjmowania do ZHP nie-Polaków, uwa|ajc, |e za- prezentowaBy przeciwstawne wizje pracy harcerskiej i wychowania mBodzie|y. szkodzi to wewntrznej spoisto[ci dru|yn oraz bdzie l NIEZALE{NA GAZETA POLSKA NOWE PACSTWO 2/2010 IV DODATEK SPECJALNY IPN skutkowaBo zaniedbaniami w wychowaniu patriotycz- nym. Najistotniejsz rol w procesie ksztaBtowania mBodzie|y przypisywano wychowaniu religijnemu. Naro- dowcy bronili zasady elitaryzmu harcerstwa, wynikajcej z jego metody wychowawczej opartej na kontakcie in- struktor harcerz, co w przypadku umasowienia ruchu i zwikszenia liczby podopiecznych spowodowaBoby ogra- niczenie kontroli nad wychowaniem w dru|ynie. Nato- miast piBsudczycy byli indyferentni religijnie i w du|ej cz[ci wyznawali [wiatopogld lewicowy, propagowali wychowanie w duchu paDstwowym i postulowali przyj- mowanie w szeregi ZHP mniejszo[ci narodowych. Uwa|a- li te|, |e nale|y odej[ od kryteriów elitaryzmu w doborze czBonków ZHP i nastawi si na masowo[, co pozwoli ob- j wpBywami harcerstwa szersze rzesze mBodzie|y. Zrby niezale|no[ci PrzeBomem w historii harcerstwa byB XI Zjazd ZHP w Krakowie w 1931 r., kiedy to reprezentanci nurtu naro- dowego zostali odsunici z wBadz zwizku. Nowe kierow- nictwo ZHP, przejte przez zwolenników obozu sanacyj- nego, szybko rozprawiBo si z opozycyjnymi instruktorami: cz[ z nich utraciBa swoje stopnie lub zostaBa zawieszona w prawach harcerskich. Represje skonsolidowaBy [rodo- wisko narodowe. W 1932 r. zostaB zawizany Krg Starszoharcerski [w. Jerzego, który utworzyli harcerze z dwóch elitarnych dru|yn warszawskich: 2. Warszaw- skiej Dru|yny Harcerskiej z Gimnazjum im. J. Zamoyskie- go oraz 23. WDH tzw. PomaraDczarni z Gimnazjum im. Batorego. Krg liczyB ok. 100 harcerzy i harcerek. ByBa to kuznia kadr instruktorskich, które miaBy w przyszBo[ci wychowywa mBodzie| harcersk w duchu katolicko-na- rodowym. DziaBacze Krgu utrzymywali o|ywione kon- takty z grupami harcerskimi o podobnym profilu ide-  Harcerz  jedno z pism  Hufców Polskich z 1942 r. (z powodów konspiracyjnych datowane na grudzieD 1939 r.) owym w innych o[rodkach. Krg rozwijaB si do wybu- chu II wojny [wiatowej. Kulesza. Jednostk organizacyjn HP byBa dru|yna skBadajca si z czterech zast- Konspiracja 1939 1945 pów (po 6 10 osób ka|dy). MBodzie| harcerska dzieliBa si na: zuchy (8 10 lat), Wybuch wojny na krótko zjednoczyB narodowych i sa- mBodszych harcerzy i harcerki (11 15 lat), harcerzy i harcerki (16 18 lat), starszych nacyjnych antagonistów w harcerstwie  wspólnie powo- harcerzy i starsze harcerki (powy|ej 18 lat). W cigu piciu lat wojny chorgwie HP Bano w Warszawie Pogotowie Harcerzy, które miaBo wspóB- dziaBaBy na Mazowszu, w MaBopolsce i MaBopolsce Wschodniej (Lwów), Wielko- pracowa z wojskiem i sBu|y pomoc ludno[ci cywilnej. polsce, Centralnym Okrgu PrzemysBowym, na Tarnopolszczyznie, Lubelszczyz- Jednak grupie zbli|onej do piBsudczyków zabrakBo woli nie i Polesiu. Acznie Harcerstwo Polskie skupiaBo 4 5 tys. harcerzy i harcerek. porozumienia, co zaznaczyBo si w czasie zakBadania struktur harcerskich w konspiracji  Szarych Szeregów. ZASADY IDEOWE W kierownictwie Szarych Szeregów, w którym przewa|ali DziaBalno[ HP opieraBa si na nastpujcych tezach programowych: harcerze znani ze swych sanacyjnych i lewicowych prze- 1. Harcerstwo jest ruchem narodowym majcym na celu dobro Polski i wycho- konaD (Aleksander KamiDski, Florian Marciniak), nie wanie Polaków na dzielnych obywateli-|oBnierzy. znalazB si ani jeden przedstawiciel nurtu narodowego. 2. Harcerstwo opiera swoje zasady moralne na nauce Chrystusa  jest organiza- W tej sytuacji 27 pazdziernika 1939 r. w Warszawie z ini- cj chrze[cijaDsk. cjatywy StanisBawa Sedlaczka powstaBa nowa organizacja 3. Harcerstwo jest organizacj o wysokich wymaganiach etycznych  std musi  Harcerstwo Polskie, pod konspiracyjnym kryptonimem pomna|a si nie na drodze  poboru masowego, ale przez starann rekruta-  Hufce Polskie . cj dobiera najodpowiedniejszych. WBadze HP tworzyli: naczelnik StanisBaw Sedlaczek 4. Harcerstwo nie przyjmuje do swych szeregów nie-Polaków  jest organizacj  Sas , zastpca naczelnika ds. harcerzy, Witold Sawicki, za- polsk. stpczyni naczelnika ds. harcerek Halina Sadkowska. 5. Harcerstwo jest organizacj spoBeczn, tj. nie mo|e uzale|nia si od biurokra- GBówn Kwater Msk kierowaB Kazimierz Burmajster cji paDstwowej.  Zenon , GBówn Kwater {eDsk kierowaBa Jadwiga W praktyce tolerowano odstpstwa od wskazaD zawartych w pkt 4, w niektó- Wróblewska  Dygna , a kapelanem HP byB ks. BronisBaw rych dru|ynach dziaBajcych przy klasztorach, gdzie ukrywano dzieci |ydowskie, l NIEZALE{NA GAZETA POLSKA NOWE PACSTWO 2/2010 V DODATEK SPECJALNY IPN w mieszkaniach prywatnych wypeBniaBy gawdy ide- owe, zajcia techniczne i [piew. MBodzi zdobywali spraw- no[ci opracowane jeszcze przed wojn. Organizowano obchody [wit narodowych i konspiracyjne parady. Har- cerstwo Polskie wraz z innymi podziemnymi organiza- cjami mBodzie|owymi uczestniczyBo w Akcji  M polega- jcej na prowadzeniu pracy opiekuDczej i wychowawczej w[ród niezorganizowanej mBodzie|y, która w czasie woj- ny najbardziej byBa nara|ona na demoralizacj, np. har- cerki pracowaBy w [wietlicach dla dzieci i koloniach pro- wadzonych przez RGO. Struktury Harcerstwa Polskiego wspóBpracowaBy za- równo z Narodow Organizacj Wojskow (w ramach AK), jak i z NSZ. Harcerze mieli woln rk w wyborze or- ganizacji, do której chcieli wstpi. W praktyce szli tam, gdzie sBu|yli ich koledzy i przeBo|eni z dru|yny. Cz[ har- cerzy z Chorgwi Warszawskiej, po przej[ciu odpowied- niego szkolenia w 1940 r., uczestniczyBa w dziaBalno[ci wywiadowczej, wspóBpracujc z wywiadem Zwizku Jasz- czurczego. Prac o tym charakterze HP prowadziBo przez caBy okres okupacji. Apolityczno[ harcerstwa zostaBa uszanowana zarówno przez NOW, jak i przez NSZ, gdy| nie zachowaBa si w dokumentach |adna wzmianka o próbach podporzdkowania sobie HP przez któr[ z tych organizacji. Kierownictwo HP zgadzaBo si na udziaB w walce harcerzy starszych, którzy byli lepiej uksztaBtowa- ni psychicznie i bardziej odporni na demoralizacj. Pod- czas gdy starsza mBodzie| odbywaBa kursy strzelania, koD- czyBa podchor|ówki w NSZ i NOW, mBodsi harcerze byli  Patrol  organ  Hufców Polskich z 1944 r. przygotowywani do zadaD pomocniczych  przechodzili kursy sanitarne, sygnalizacji, terenoznawstwa. Niezale|- byBy one tak|e przyjmowane w ich szeregi. Innym przykBadem tolerancji panuj- nie od dziaBalno[ci harcerskiej czBonkowie HP brali udziaB cej w HP jest fakt, |e w 1943 r. w okresie walk o Getto Warszawskie harcerze na w kolporta|u prasy podziemnej i w akcjach maBego sabo- apel Zofii Kossak-Szczuckiej brali udziaB w akcji ratowania {ydów i przerzucie ich ta|u, m.in. rozlepiajc plakaty, rozrzucajc ulotki, malujc na stron  aryjsk . Niektórzy z ratowanych znalezli si potem w szeregach har- cerstwa  np. w Kompanii Harcerskiej walczcej w powstaniu warszawskim znaj- napisy na murach, np.:  Komuna wróg Boga i Narodu , dowaBy si dwie sanitariuszki pochodzenia |ydowskiego: Estera Borenstein  Ha-  Hitler + Stalin = dwaj bandyci ,  KatyD = O[wicim . lina i Chaja Borenstein  Irka . SBynne hasBo:  PPR  PBatne PachoBki Rosji byBo autor- W opinii zaBo|ycieli Harcerstwo Polskie stanowiBo cz[ szeroko pojtego ruchu stwa harcerza HP Jana Lilpopa. Prowadzono o|ywio- narodowego, niezale|nie od jego wewntrznych podziaBów politycznych. MiaBo n dziaBalno[ wydawnicz. Od 1943 r. Harcerstwo Pol- ono wychowywa [wiadomych Polaków, ludzi silnych duchem, nienagannych skie wspóBpracowaBo z  Warszawskim GBosem Narodo- moralnie, odpowiedzialnych za los Polski, gotowych do ofiar dla ojczyzny i naro- wym (organem Okrgu StoBecznego SN) w redagowaniu du.  Harcerstwo jest syntez nacjonalizmu i katolicyzmu  napisaB w swym pod-  MBodej Polski  jednego z wa|niejszych pism konspira- rczniku dla harcerzy StanisBaw Sedlaczek. Du|y nacisk kBadziono na wychowa- cyjnych mBodzie|y. nie religijne w duchu katolickim. Mimo |e jednym z gBównych celów Harcerstwa Pol- skiego byBa ochrona mBodzie|y przed represjami niemiec- kimi, wielu harcerzy zostaBo aresztowanych i za sw dzia- Harcerstwo Polskie a Szare Szeregi Balno[ zapBaciBo |yciem. Jedn z najwikszych strat orga- Harcerstwo Polskie ró|niBo si zasadniczo od Szarych Szeregów w pogldach nizacji byBo aresztowanie w maju 1941 r. przez gestapo na metody prowadzenia bie|cej dziaBalno[ci harcerskiej. W odró|nieniu od Sza- StanisBawa Sedlaczka i jego [mier (3 sierpnia 1941 r.) rych Szeregów byBo mniej zmilitaryzowane, nie wprowadzono regulaminów w KL Auschwitz. Z kadry HP zginli tak|e: StanisBaw Lil- i stopni wojskowych, lecz zachowano przedwojenne programy wychowawcze pop  aresztowany i rozstrzelany w masowej egzekucji 10 lu- i stopnie harcerskie. Kierownictwo Szarych Szeregów, wychodzc z zaBo|enia, |e tego 1944 r. w Warszawie, Jan Lilpop  w czasie transpor- wojna szybko si skoDczy, chciaBo zaanga|owa mBodzie| w bie|c walk, nato- tu do KL Auschwitz 30 czerwca 1944 r., Andrzej Otmia- miast harcerstwo narodowe staBo na stanowisku, |e wojna wyniszcza mBode po- nowski rozstrzelany pod Tarnowem 28 czerwca 1944 r. kolenie fizycznie i moralnie, nale|y wic mBodzie| przed ni chroni. HP pozo- wraz z kilkoma harcerzami z dru|yny. Najtragiczniejszym staBo organizacj stricte harcersk, której dziaBalno[ opieraBa si na zbiórkach, wydarzeniem w dziejach organizacji byBy masowe aresz- wycieczkach oraz organizacji obozów letnich pod przykrywk kolonii Rady towania czBonków chorgwi HP w Poznaniu w marcu GBównej OpiekuDczej. Przez caBy czas okupacji w dru|ynach i zastpach trwaBa 1940 r. OgóBem w poznaDskim forcie uwiziono ok. 100 har- praca harcerska, cho nie u|ywano mundurów i odznak. Cotygodniowe zbiórki cerzy, co doprowadziBo do faktycznej likwidacji HP na l NIEZALE{NA GAZETA POLSKA NOWE PACSTWO 2/2010 VI DODATEK SPECJALNY IPN panii NSZ  Warszawianka . Trudno oceni wielko[ strat poniesionych przez HP w czasie walk. Tylko oddziaBy harcerskie z Batalionu  Gustaw straciBy Bcznie 66 harcerzy, co stanowiBo 45 proc. ich stanu wyj[ciowego. Za wykazan dzielno[ i odwag |oBnierze oddziaBów harcerskich otrzymali 1 Krzy| Virtuti Militari i 24 Krzy|e Walecznych. Konspiracja antykomunistyczna Po zajciu Polski przez Armi Czerwon w 1945 r. Harcerstwo Polskie kontynu- owaBo podziemn dziaBalno[. Po zniszczeniu Warszawy wBadze organizacji prze- niosBy si do Krakowa. W naradach Naczelnictwa HP uczestniczyli: Witold Sawic- ki, naczelnik, hm. Zofia Rymar (komendantka Chorgwi Krakowskiej), ks. Mieczy- sBaw Oleksy (opiekun religijny), phm. Jan Chmielnikowski (czBonek Komendy Chorgwi Krakowskiej), hm. Halina Sadkowska (od kwietnia 1945 r. po wyj[ciu z obozu w Ravensbrück) oraz ks. Mizga. W obawie przed aresztowaniami kadry harcerskiej Witold Sawicki zakazaB podlegBym sobie strukturom ujawniania si. W[ród o[rodków, które wznowiBy dziaBalno[, byBa Warszawa, gdzie pod kierow- nictwem hm. Andrzeja Tretiaka (po jego aresztowaniu, pod kierownictwem phm. Macieja Nasierowskiego) odtwarzano stare dru|yny i formowano nowe. Jed- nym z wychowanków HP w Warszawie byB prof. Henryk Samsonowicz. Kontynu- owaBa swoj dziaBalno[ Chorgiew Lwowska, której harcerze do poBowy 1945 r. dziaBali w organizacji NIE (NiepodlegBo[), wydawali i kolportowali podziemn pras. Innymi o[rodkami pracy HP byBy: Kraków, Czstochowa, BiaBystok, mniej- szymi  Aódz, Opole, Rzeszów, Zakopane. Cz[ dru|yn podjBa bezpo[redni wspóBprac z oddziaBami zbrojnymi Narodowego Zjednoczenia Wojskowego (NZW). W poBowie 1945 r. wBadze Harcerstwa Polskiego rozpoczBy starania o zalegali- zowanie cz[ci dru|yn. Niektóre  gBównie |eDskie w Krakowie i Warszawie StanisBaw Siedlaczek (1892 1941), naczelnik Harcerstwa Polskiego  funkcjonowaBy jako koBa Polskiego Czerwonego Krzy|a, inne wBczyBy si do ofi-   Hufców Polskich , zamordowany w KL Auschwitz cjalnego ZHP. WizaBo si to ze zmian pocztkowo wrogiego stosunku do konce- sjonowanego przez komunistyczne wBadze ruchu harcerskiego, który  zasilany tamtym terenie. CaBe kierownictwo organizacji otrzymaBo przez przedwojenn kadr i czBonków Szarych Szeregów  byB jedn z nielicznych wyroki [mierci, które zostaBy wykonane. oaz niezale|no[ci. Nie zdoBano jednak doprowadzi do koDca akcji przenoszenia dru- |yn do ZHP. W grudniu 1945 r. Urzd BezpieczeDstwa przeprowadziB seri areszto- Powstanie warszawskie waD dziaBaczy HP. W wizieniu mokotowskim w Warszawie znalezli si Witold Najwiksz danin krwi Harcerstwo Polskie zBo|yBo Sawicki, Halina Sadkowska, Krzysztof Eychler, Jerzy Zwiderski, Zofia Rymar w powstaniu warszawskim. Sformowano harcerskie jed- i ks. MieczysBaw Oleksy. nostki wojskowe: Kompani Harcersk, Harcerski Pluton WBadze komunistyczne starannie przygotowywaBy proces komendy HP, który Aczników oraz pluton sanitarny harcerek, wchodzce rozpoczB si 20 lutego 1947 r. Liczono, |e jego wydzwik propagandowy zastraszy w skBad Batalionu  Gustaw (NOW-AK), które walczyBy mBodzie| harcersk. Sd wojskowy skazaB Witolda Sawickiego na osiem lat pozba- w obronie Woli, Starego Miasta i Zródmie[cia. Wielu har- wienia wolno[ci i dwa lata utraty praw publicznych, Halin Sadkowsk i Jerzego cerzy HP walczyBo w innych oddziaBach tego batalionu, Zwiderskiego  na trzy lata, a Krzysztofa Eychlera  na rok. Ostatecznie skazanych zwBaszcza w Kompanii  Gertruda , w Batalionie  Antoni objBa ustawa amnestyjna z 22 lipca 1947 r. i opu[cili wizienie. Jednolita ogólno- (kompanie  Aniela ,  Alicja i  Anna ) oraz w utworzo- polska struktura HP przestaBa istnie. Do pocztku lat 50. dziaBalno[ harcersk kon- nym w czasie powstania Batalionie  Harna[ . Luzne gru- tynuowaBy rozproszone grupy mBodzie|y wywodzce si z HP. Na Zlsku i w MaBo- py czBonków HP weszBy w skBad innych formacji: Batalio- polsce dziaBaBy w tym czasie cztery zorganizowane grupy mBodzie|y wywodzcej si nu  Ruczaj , 104. Kompanii Syndykalistów, Zgrupowania ze Lwowa, u|ywajce nazwy  Harcerstwo Polskie . Wraz z rozbiciem ich przez UB  Chrobry II , PuBku  Baszta , Zgrupowania  Gurt i Kom- dziaBalno[ Harcerstwa Polskiego na terenie Polski zamarBa ostatecznie. DODATEK SPECJALNY IPN REDAGUJ: Wojciech MuszyDski, OddziaBowe Biuro Edukacji Publicznej w Warszawie ul. ChBodna 51, 00-867 Warszawa, tel. 022 526 19 66 RafaB SierchuBa, OddziaBowe Biuro Edukacji Publicznej w Poznaniu ul. Rolna 45a, 61-487 PoznaD, tel. 061 835 69 59 Sprzeda| wydawnictw wBasnych IPN  Gospodarstwo Pomocnicze IPN, tel. 022 581 88 20 Wicej o dziaBalno[ci Instytutu Pamici Narodowej: www.ipn.gov.pl l NIEZALE{NA GAZETA POLSKA NOWE PACSTWO 2/2010 VII DODATEK SPECJALNY IPN l NIEZALE{NA GAZETA POLSKA NOWE PACSTWO 2/2010 VIII

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
O życiu, Bogu, śmierci i ojczyźnie na podstawie utworów ~138
12 Sprawiajcie radość bliźniemu i Bogu
04 Nauka o Bogu
Polska jest moją Ojczyzną, nie jest moim państwem
bogu ojcu przez jezusa chrystusa

więcej podobnych podstron