Język gruziński

Język gruziński
1
Język gruziński
��ą�ć��
Obszar Gruzja, Iran (50 tys.), Azerbejdżan, Turcja, Rosja i inne
Liczba mówiących 7,5 miliona
Klasyfikacja genetyczna Języki południowokaukaskie
*Język gruziński
Pismo gruzińskie
Status oficjalny
język urzędowy Gruzja
Kody języka
ISO 639-1 ka
ISO 639-2 geo/kat
SIL GEO
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku gruzińskim
W Wikisłowniku: Słownik języka gruzińskiego
Język gruziński (gruz. ��ą�ć�� , kartuli ena) język południowokaukaski, używany przez ok. 4,2 mln osób
głównie w Gruzji, gdzie jest językiem urzędowym, oraz przez dalsze 2,5 mln w Turcji, Rosji, USA i Europie, jak też
przez niewielkie grupy w Iranie (tj. Gruzini ferejdańscy) i Azerbejdżanie (Ingilojcy). Jest też używany jako język
literacki przez zamieszkujące Gruzję niewielkie wspólnoty etniczne, nie posiadające piśmiennictwa we własnych
językach: przez Swanów, Megrelów i Lazów.
Klasyfikacja, historia i rozwój piśmiennictwa
Język gruziński, wraz z językami swańskim, megrelskim oraz lazyjskim, tworzy południowokaukaską (zwaną też
kartwelską) rodzinę językową, niegdyś błędnie łączoną z innymi rodzinami Kaukazu, stanowiąc najbardziej liczny i
jednocześnie najważniejszy jej język.
Język gruziński zapisywany jest alfabetem gruzińskim, który pochodzi najprawdopodobniej od spółgłoskowego
pisma syryjskiego. Gruziński ma bardzo długą tradycję piśmienniczą, sięgającą przynajmniej V w. Wśród
gruzińskich badaczy panuje powszechne przekonanie, że pierwszy alfabet języka gruzińskiego powstał najpózniej na
przełomie IV i III w. p.n.e., za czasów króla Parnawaza I. Najstarszym zachowanym zabytkiem literatury jest
powstały w V w. żywot św. Szauszanik, którego autorem jest Jakub Curtaweli, a uważanym za najważniejsze dzieło
literatury gruzińskiej jest XII-wieczny epos Rycerz w tygrysiej skórze autorstwa Szoty Rustawelego. Język gruziński
posiada też bardzo bogatą literaturę sakralną, której autorami nierzadko bywali gruzińscy władcy np.: Dawid IV.
Język gruziński
2
W dziejach języka wyróżnia się dwa główne okresy: starogruziński V w.-XI w. oraz nowogruziński - od XII w.
Język gruziński, pomimo bardzo bogatego słownictwa, posiada również zapożyczenia z licznych języków, z którymi
miał kontakt na przestrzeni dziejów. Te obejmują m.in. język arabski, perski, turecki, grecki, łacinę, rosyjski czy
wreszcie język angielski. Istnieją też pożyczki z innych języków Kaukazu, jak np.: z armeńskiego kalaki 'miasto',
osetyjskiego ludi 'piwo' czy abchaskiego dzghwa 'morze'[1] .
Do najwybitniejszych badaczy języka gruzińskiego zalicza się: Tamaza Gamkrelidzego, Arnolda Czikobawę czy
Georges a Dum�zila.
Dialektologia
Język gruziński jest silnie zróżnicowany dialektycznie. Istnieje 18 dialektów, podzielonych według wspólnych
podobieństw na dwa główne zespoły wschodni i zachodni, które pomimo dużych różnic są wzajemnie zrozumiałe.
Językoznawcy gruzińscy wliczają do nich, pozostałe etnolekty kartwelskie w tym m.in. język swański, choć trzeba
pamiętać, że jest to bardziej deklaracja polityczna, niż stwierdzenie językowego stanu rzeczy. Cechami różniącymi
dialekty są m.in. występowanie y- i u- przed niektórymi samogłoskami (odpowiednik labializacji), obecność długich
i krótkich samogłosek, używanie starogruzińskiego zrostku liczby mnogiej z -n-, zamiast współczesnego z -eb-,
odmienne formy czasownikowe oraz nieobecne w języku literackim zapożyczenia czy dialektyzmy. Dialekty
gruzińskie dzielimy na:
" północno-wschodnie - chewsurecki, pszawecki, tuszecki, chewski, mtiulecki
" wschodnie - kachetyjski, ingilojski, ferejdański, tianecki
" środkowe - kartlijski, dżawachecki, meschecki
" południowo-zachodnie - guryjski, adżarski, imerchewiański
" północno-zachodnie - imerecki, leczchumski, raczyjski
Do dialektów zalicza się też język judeo-gruziński, będący w rzeczywistości mieszanką języka gruzińskiego i
hebrajskiego słownictwa.
Współczesny język literacki ukształtował się w XIX-XX w. na podłożu dialektu kartlijskiego i kachetyjskiego.
Charakterystyka gramatyczna
Język gruziński jest językiem aglutynacyjnym, o bogatej fonetyce. Występują tu często zbitki spółgłoskowe (np.
mcvrtneli- trener). Posiada 28 spółgłosek z charakterystycznymi trójkami głosek dzwięcznych, bezdzwięcznych
przydechowych i bezdzwięcznych wydechowych. Samogłosek ma tylko 5. Posiada siedem przypadków: mianownik,
ergatyw, adwerbial (essivus), celownik, dopełniacz, narzędnik, oraz wołacz. Przymiotniki mają identyczną formę,
jak rzeczowniki. Przysłówki tworzy się, dodając do przymiotnika lub rzeczownika końcówkę adwerbialu. Zaimek I
os. Sg me może wskazywać na pewne pokrewieństwo z językami indoeuropejskimi. Choć posiada ergatyw, w czasie
terazniejszym jest nominatywny. W odmianie czasowników używa tzw. screeve'u. Koniugacja czasowników jest
bardzo złożona, z podziałem czasowników na statyczne i dynamiczne, przechodnie i nieprzechodnie, jedno- i
wieloosobowe i in.
Odmienne części mowy
Rzeczownik
Język gruziński posiada względnie prostą deklinację i nie rozróżnia rodzajów gramatycznych. Rzeczowniki kończą
się spółgłoską (wtedy dodajemy zrostek -i) lub samogłoską, inną niż -i. Rzeczownik odmienia się przez siedem
przypadków, tj.: mianownik, ergatyw, adwerbial (essivus), celownik, dopełniacz, narzędnik, wołacz oraz dwie osoby
-pojedynczą i mnogą. Przypadki, służące do oznaczanie podmiotu i dopełnień, różnią się w zależności od scriwu i
klasy czasownikowej, a są to: mianownik, ergatyw oraz celownik. Sprawą sporną jest nazewnictwo ergatywu - jako
że gruziński nie jest w pełni ergatywny, część językoznawców preferuje nazwę narratyw. Ciekawym dla Polaka
przypadkiem będzie adwerbial, który służy do tworzenia przysłówków np.: lamazi ' piękny' - lamaza 'pięknie'.
Język gruziński
3
Liczbę mnogą zaznacza się przez zrostek -eb-.
Wzór odmiany rzeczowników, kończących się na spółgłoskę
spółgłoskowe przykład: k'ac- ("człowiek")
Mianownik -i k'ac-i
Narratyw -ma k'ac-ma
Celownik -s k'ac-s
Dopełniacz -is k'ac-is
Narzędnik -it k'ac-it
Adverbial -ad k'ac-ad
Wołacz -o k'ac-o!
Wzór odmiany rzeczowników kończących się na samogłoskę
Wśród tych rzeczowników trzeba wyróżnić dwa typy:
typ I - zmieniający swoją samogłoskę tematyczną (gł. rzeczowniki kończące się na -e lub -a) oraz
typ II - niezmieniający owej samogłoski, do którego należą rzeczowniki kończące się na -o, -u, -i oraz niektóre na -a
lub -e.
samogłoskowe (I) przykład: mama- ("ojciec") samogłoskowe (II) przykład: Sakartvelo- ("Gruzja")
Mianownik -� mama -� Sakartwelo
Narratyw -m mama-m -m Sakartwelo-m
Celownik -s mama-s -s Sakartwelo-s
Dopełniacz -is * mam-is -s Sakartwelo-s
Narzędnik -it * mam-it -ti Sakartwelo-ti
Adwerbial -d mama-d -d Sakartwelo-d
Wołacz -� mama! -� Sakartwelo!
Porównanie nowej i starej deklinacji w liczbie mnogiej
Mimo że we współczesnym gruzińskim do tworzenia form liczby mnogiej używa się jedynie -eb-, można jednak
spotkać np. w poezji lub niektórych dialektach deklinację starego typu, stosującą wrostek -n-.
deklinacja współczesna deklinacja archaiczna
Mianownik k'ac-eb-i k'ac-n-i
Narratyw k'ac-eb-ma k'ac-ta
Celownik k'ac-eb-s k'ac-ta
Dopełniacz k'ac-eb-is k'ac-ta
Narzędnik k'ac-eb-it k'ac-ta
Adverbial k'ac-eb-ad k'ac-ta
Wołacz k'ac-eb-o! k'ac-n-o!
Język gruziński
4
Odmienne części mowy
Bibliografia
" B. T. Rudenko, @0<<0B8:0 3@C78=A:>3> O7K:0, >A:20 1940
" K. Tschenkeli, Einfuehrung in die georgische Sprache, Zuerich 1958
" H. I. Aronson, Georgian: a Reading Grammar, Bloomington 1990
" A. C. Harris, Georgian Syntax: A Study in Relational Grammar, Cambridge 1981
Linki zewnętrzne
" Informacje o fonetyce gruzińskiego języka (po polsku) [2]
" Historia języka i alfabetu gruzińskiego, minirozmówki polsko-gruzińskie [3]
" Podręcznik gramatyki autorstwa Howarda Aronsona (pdf, po angielsku) [4]
" Portal gruzinoznawczy PJ Hillery'ego z wyczerpującym opisem gramatyki języka (pdf, po angielsku) [5]
" Słownik gruzińsko-angielski (pdf) [6]
Przypisy
[1] Zapożyczenie to zresztą używane jest przez Abchazów jako główny argument za autochtonicznym, "nadmorskim" pochodzeniem swego ludu
w opozycji do wewnątrzlądowych Gruzinów. Gruzini mieliby jakoby nauczyć się słownictwa, związanego z morzem od Abchazów, jako że
sami - będąc ludem z interioru - nie mieli potrzeby takiego rozwinąć. Teza ta wydaje się jednak być błędem, jako że Kartwelowie
zamieszkiwali tereny nadmorskie już w zamierzchłej przeszłości, dlatego najprawdopodobniej można mówić tu jedynie o zastąpieniu starego
kartwelskiego wyrazu, abchaskim odpowiednikiem (zjawisko to jest zresztą dość powszechne, vide zastąpienie polskiego trześnia ukraińską
czereśnią)
[2] http:/ / samaia. republika. pl/ geo/ pismo. html
[3] http:/ / www. kaukaz. pl/ gruzja/ jezyk_gruzinski/ jezyk_gruzinski. php
[4] http:/ / www. seelrc. org:8080/ grammar/ mainframe. jsp?nLanguageID=7
[5] http:/ / www. armazi. demon. co. uk/
[6] http:/ / web. archive. org/ web/ */ http:/ / www. geocities. com/ sisauri/ language/ dictionary/ qveda. htm
yródła i autorzy artykułu
5
yródła i autorzy artykułu
Język gruziński yródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24321746 Autorzy: Admirał Bum, Alojzy Żubrowski, Andrzej.W, Antares, Bukaj, C2H5OH, Derbeth, Fon, IZQ, Kazbek,
Luce, Ludwik Węgierski, Maciej Egermeier, Mathiasrex, Michalgarbowski, OTB, PMG, Qurqa, Rklisowski, Rogra, Shakal pator, Skotos, Spl908455, Tomasz Kamil, WTM, Zimbru, 20
anonimowych edycji
yródła, licencje i autorzy grafik
Plik:Wikipedia-logo.png yródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wikipedia-logo.png Licencja: logo Autorzy: Abigor, Bastique, Cary Bass, Guillom, Krinkle, Kwj2772,
Mike.lifeguard, Mormegil, Richie, Rocket000, Schaengel89
Plik:Logo Wikisłownika.svg yródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Logo_Wikisłownika.svg Licencja: logo Autorzy: User:ABX, user:tsca
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Język judeo gruziński
JĘZYK SZTUKI OBRAZ JAKO KOMUNIKAT
Jezyk angielski arkusz I poziom podstawowy (5)
Język niemiecki dwujęzyczna arkusz II
Język angielski Owoce
2015 matura JĘZYK NIEMIECKI poziom rozszerzony TEST
jezyk ukrainski lekcja 03

więcej podobnych podstron