ROCZNIKI NAUK ROLNICZYCH, SERIA G, T. 96, z. 4, 2009
SPOSOBY RACJONALIZOWANIA PRODUKCJI W GOSPODARSTWIE. SZANSE I ZAGROŻENIA
77
SPOSOBY RACJONALIZOWANIA PRODUKCJI
W GOSPODARSTWIE. SZANSE I ZAGROŻENIA
Sławomir Juszczyk
Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
w Warszawie
Kierownik: prof. dr hab. Henryk Runowski
Sława kluczowe: działalnoSć racjonalna, sposoby powiększania wyniku finansowego,
miary pojedynczych decyzji
Key words: rational activity, ways of enlargement of the financial outcome, measure of
singular decisions
S y n o p s i s. Przedstawiono koncepcję różnych sposobów powiększania wyniku
finansowego, uwzględniając zmiany iloSci produkcji, cen produkowanych wyrobów i
ponoszonych kosztów. Stwierdzono, że najlepszy jest wariant poszukiwań i likwidacji
błędów w procesie produkcji, na drugim miejscu co do skali dobroci jest wariant eksten-
sywny polegający na niewielkim spadku wartoSci produkcji na skutek jeszcze większego
zmniejszenia kosztów całkowitych, na trzecim wariant półintensywny wyrażający się
wzrostem produkcji na skutek zmian optymalizacyjnych w strukturze kosztów całkowi-
tych lub substytucji jakoSciowo-asortymentowej, przy zachowaniu niezmienionego ogól-
nego poziomu kosztów całkowitych, na czwartym półekstensywny (oszczędnoSci
Srodków), to znaczy utrzymania wartoSci produkcji i obniżenia kosztów. Najbardziej
ryzykowny jest wariant intensywny maksymalnego efektu, gdzie zwiększane są koszty
w oczekiwaniu na jeszcze większy wzrost wartoSci produkcji, dlatego zwiększanie kosz-
tów musi być poprzedzone dogłębną analizą i rozważeniem czy nie ma innych, wczeSniej
wymienionych sposobów zwiększania wyniku finansowego.
WSTĘP
Proces racjonalizowania produkcji może być traktowany jako ciąg działań, które uła-
twiają osiągnięcie postawionego celu, jakim w przypadku gospodarstwa może być i na ogół
jest maksymalizowanie dochodu rolniczego. A zatem chodzi o zwiększanie różnicy między
sumą przychodów i kosztów. W tej sytuacji nie sposób pominąć w rozważaniach zasady
racjonalnego gospodarowania, która ułatwia z jednej strony ocenę zaistniałych zmian, z
drugiej planowanie produkcji w ujęciu krótko, Srednio i długoterminowym. Pozwala po-
nadto koncentrować się na problemach z przeszłoSci oraz mających doraxne, operacyjne i
strategiczne znaczenie dla rozwoju gospodarstwa. Z kolei rozwój, doskonalenie produkcji
jest podstawą dającą szansę istnienia i rozwoju gospodarstwa w czasie.
S. JUSZCZYK
78
Impulsem do zwrócenia uwagi na tę problematykę stały się badania autora w 157 spe-
cjalistycznych gospodarstwach mlecznych województwa łódzkiego, które dotyczyły aspek-
tów ekonomiczno-organizacyjnych opłacalnoSci produkcji mleka. Były także okazją do za-
obserwowania wielu zjawisk gospodarczych oraz konglomeratu sposobów poprawy opła-
calnoSci produkcji. OpłacalnoSć, efektywnoSć, racjonalizacja kosztów to pojęcia meryto-
rycznie ze sobą związane, ale na podkreSlenie zasługuje to, że w badanych gospodarstwach
sposoby poprawy opłacalnoSci produkcji miały charakter dynamiczny i wynikały ze zmian
cen mleka i Srodków produkcji oraz zmian rodzajów i wielkoSci nakładów.
Funkcjonowanie na rynku w długim okresie wymaga ze strony przedsiębiorcy, rolnika
specjalisty ciągłego racjonalizowania procesu produkcji, a zatem podejmowania działań
na rzecz z jednej strony polepszania jakoSci produktu gotowego, z drugiej obniżania
kosztu jednostkowego. Godzenie tych celów jest wyjątkowo trudne, wymaga bowiem od
producenta, ciągłego wysiłku i wykorzystywania wszystkich narzędzi, nie tylko w ujęciu
technicznym czy technologicznym, ale również, a może przede wszystkim organizacyjnym
i ekonomicznym. Dotyczy to głównie optymalizowania skali produkcji, intensywnoSci wy-
twarzania i substytucji nakładów.
Celem artykułu jest zaprezentowanie sposobów zwiększania wyniku finansowego oraz
szans i zagrożeń związanych z tymi sposobami.
SPOSOBY RACJONALIZOWANIA PRODUKCJI
Podstawą dociekań z zakresu racjonalizowania produkcji jest zasada racjonalnego go-
spodarowania. Lange [1975] zdefiniował ją jako ogólną zasadę ...racjonalnego postępo-
wania w warunkach kwantyfikacji celu i Srodków działania. Zasada ta stwierdza, że
maksymalny stopień realizacji celu osiąga się postępując w ten sposób, aby przy danym
nakładzie Srodków otrzymać maksymalny stopień realizacji celu albo też postępując tak,
aby przy danym stopniu realizacji celu użyć minimalnego nakładu Srodków. Pierwszy
wariant postępowania nazywa się zasadą największego efektu albo zasadą największej
wydajnoSci. Drugi wariant nazywa się zasadą najmniejszego nakładu Srodków albo za-
sadą oszczędnoSci Srodków . Powyższe zagadnienie wraz z definicją jest powszechnie
uznane i wykorzystywane [Mączyńska 2008, Manteuffel 1979, Kierul 1980, Kirzner 1979,
Tomczak 1983, Ziętara 1998, Juszczyk 2008 i inni]. Jednak podstawą powrotu do rozważań
na powyższy temat stało się pytanie, dlaczego Lange użył nazwy zasada racjonalnego
gospodarowania , a nie okreSlił na przykład, że są to kryteria oceny bądx miary efektywno-
Sci gospodarowania. JeSli zatem są to istotnie zasady racjonalnego gospodarowania, które
wskazują na działania powiększające efekty finansowe danego podmiotu, gospodarstwa,
to wydaje się, że zasada racjonalnego gospodarowania w dotychczasowym brzmieniu nie
wyczerpuje złożonoSci zagadnienia.
Warto podkreSlić, że w literaturze prezentowane poglądy w zasadzie się nie wykluczają,
lecz uzupełniają na różnym poziomie szczegółowoSci. Ogólnie chodzi jednak o sposoby
oceny (kryteria, mierniki, wskaxniki) działań podejmowanych w okreSlonej przeszłoSci (oce-
na ex post), jak też o oceny wariantów działań przyszłych (ocena ex ante). Trzeba podkreSlić
i to, że kryteria oraz miary efektywnoSci odnoszone są do konkretnych działań, bądx też do
oceny skutków działań podjętych wczeSniej. Efektywne działania powinny być jednak roz-
patrywane wyraxnie w ujęciu dynamicznym i eksponować słusznoSć działań w czasie, za-
SPOSOBY RACJONALIZOWANIA PRODUKCJI W GOSPODARSTWIE. SZANSE I ZAGROŻENIA
79
równo co do kosztów, jak i efektów. Podmioty gospodarcze, także i gospodarstwa rolnicze
dokonują różnych zmian w obszarze ponoszonych kosztów, jak i zmian w wielkoSci oraz
jakoSci produkcji. Wynikają one z dostosowań do zmian cen Srodków produkcji oraz zmian
cen zbytu produkowanych towarów, a zatem dotyczą długiego okresu. Co ważne, zmiany te
nie są jednokierunkowe.
Racjonalizowanie produkcji ma na celu poprawę efektywnoSci gospodarowania. Zda-
niem autora można to osiągnąć wykorzystując pięć następujących sposobów:
zwiększając koszty przy jednoczesnym jeszcze większym podwyższeniu wartoSci pro-
dukcji (wariant I intensywny),
utrzymując koszty na niezmienionym poziomie przy jednoczesnym zwiększeniu warto-
Sci produkcji (wariant II półintensywny),
utrzymując wartoSć produkcji na niezmienionym poziomie przy jednoczesnym zmniej-
szeniu kosztów (wariant III półekstensywny),
zmniejszając wartoSć produkcji przy jednoczeSnie jeszcze większym zmniejszeniu kosz-
tów produkcji (wariant IV ekstensywny),
zwiększając produkcję przy jednoczesnym obniżeniu kosztów (wariant V, poszukiwań i
likwidacji błędów, możliwy najczęSciej po zmianie zarządcy lub właSciciela).
Uwzględniając powyższe sposoby zwiększania wyniku finansowego, sposób wa-
riant intensywny jest zbieżny z propozycją Halcrowa [1980], który wskazał , że istnieje
trzecie kryterium zasady racjonalnego gospodarowania ... uzyskanie wzrostu produkcji
przez takie zwiększenie nakładów, przy którym przyrost kosztów nie przekracza przyro-
stu wartoSci produkcji . Relacje przyrost nakładu-przyrost efektu na skutek podjętej decy-
zji (zmiany) mogą być możliwe do oceny po pewnym czasie, po zakończeniu cyklu produk-
cyjnego, w przemySle jest to w sensie fizycznym na ogół doSć krótki okres, w rolnictwie
najczęSciej znacznie dłuższy. Ponadto, zdaniem autora, jeSli rzeczywiScie chcemy osiągnąć
maksymalny efekt w postaci maksymalnego zysku/dochodu to musimy zwiększać koszty i
wartoSć produkcji do momentu zrównania kosztu marginalnego z ceną. Dotyczy to wszyst-
kich asortymentów sprzedawanych w danym gospodarstwie. Wydaje się, że zasadę maksy-
malnego efektu powinniSmy identyfikować z inwestowaniem, wzrostem kosztów, a zatem
intensywnym wariantem zasady racjonalnego gospodarowania.
Powyższe sposoby zawierają uproszczenie zjawisk gospodarczych, sugerują bowiem
zależnoSć liniową między kosztem a efektem (wartoScią produkcji), podczas gdy zależnoSć
ta jest raczej zbliżona do liniowej. Mimo to uwzględniając zasadę ceteris paribus, taką
zależnoSć można w uproszczeniu przyjąć, jeSli wynika ona w danej chwili z pojedynczego
działania i powoduje niewielkie zmiany kosztów oraz niewielkie zmiany wartoSci produkcji.
Przebieg funkcji poszczególnych rodzajów kosztów nie jest prostoliniowy co potwier-
dza, że zależnoSć między kosztami a wartoScią produkcji może być jedynie fragmentarycznie
zbliżona do prostoliniowej. Przy czym wariant I intensywny i II półintensywny mogą
mieć charakter wynikający z szeroko rozumianego postępu technologicznego lub uspraw-
nienia organizacji produkcji. Wówczas kolejne zasadnicze zmiany technologii wytwarzania
zmieniają przebieg całej funkcji produkcji, a zatem zależnoSć zbliżona do prostoliniowej
między kosztami a produkcją wydłuża się.
Taka sytuacja mogła wystąpić przykładowo, gdy podjęto wiele udoskonaleń intensy-
fikujących produkcję. A zatem przy wysokim i co ważne wzrastającym poziomie intensyw-
noSci różnych elementów postępu, mimo malejącej efektywnoSci kolejnych nakładów, od-
cinek zależnoSci zbliżonej do prostoliniowej między kosztami a wartoScią produkcji na sku-
S. JUSZCZYK
80
krzywa metaprodukcji
tek wielu czynników sprawczych może
wyraxnie się wydłużyć.
Sposób IV jest zazwyczaj możliwy,
9000 kg krowa/rok gdy na skutek wyraxnego podrożenia
jakiegoS Srodka produkcji opłaca się z
6000 kg krowa/rok
niego zrezygnować (lub go ograni-
czyć), gdyż ta rezygnacja spowoduje
4000 kg krowa/rok
mniejszy spadek wartoSci produkcji niż
wartoSć zakupu tego Srodka w dotych-
czasowej iloSci. Podobnie wygląda sy-
tuacja w przypadku wariantów II (pół-
intensywnego) i III (półekstensywne-
czas
go) oraz V jednorazowego, polegają-
Rys. 1. ZależnoSć między funkcjami produkcji a cego na likwidacji błędów. JeSli przy-
funkcją metaprodukcji
kładowo chcemy utrzymać koszty na
ródło: opracowanie własne na podstawie rysunku 1/II
niezmienionym poziomie i jednoczeSnie
pracy zbiorowej [1977].
zwiększyć produkcję, to w rzeczywi-
stoSci gospodarczej jest to możliwe, np. gdy w warunkach konkurencji pojawi się na rynku
nowy Srodek produkcji, lepszy jakoSciowo, dający większy przyrost produkcji i którego
koszt w przeliczeniu na 1 ha lub 1 szt. będzie taki sam jak dotychczasowego Srodka gorszej
jakoSci. Sytuacja taka jednak rzadko się zdarza, gdyż najczęSciej lepszy i nowy Srodek ma
wyższą cenę. CzęSciej natomiast występuje sytuacja, gdy producent z opóxnieniem zauwa-
ży od dawna na rynku istniejący Srodek produkcji, który zakupiony za tę samą kwotę co
inny zakupywany dotychczas zawiera np. więcej czystego składnika, a zatem powoduje
większy przyrost produkcji. Podobna sytuacja wystąpi wówczas, gdy np. rolnik zauważył,
że zakupując taką samą iloSć mocznika co dotychczas może jego częSć zużyć nie tylko, jak
do tej pory, na nawożenie doglebowe, ale częSć przeznaczyć także na nawożenie dolistne,
uzyskując w wyniku tej zmiany większą produkcję pasz treSciwych i objętoSciowych.
Podobnie ma się sytuacja przy sposobie (wariant III) oszczędnoSci Srodków, przypuSć-
my, że producent mleka miał mniej pieniędzy i zakupił mniej mocznika niż dotychczas, ale
jego częSć po raz pierwszy przeznaczył w odpowiedniej proporcji jako dodatek do kiszonki.
W rezultacie mimo niższych kosztów i mniejszej iloSci wyprodukowanej zielonej masy pro-
dukcja mleka nie zmniejszyła się.
Zdarza się, że w gospodarstwie pozornie nowoczesnym, a w istocie zaniedbanym ist-
nieją możliwoSci obniżenia kosztów i jednoczesnego zwiększenia produkcji, a zatem jest
szansa zastosowania wariantu V realizacji zasady racjonalnego gospodarowania. Załóżmy,
że gospodarstwo osiąga w ciągu roku 6000 litrów mleka od krowy. Następuje zmiana właSci-
ciela i następca zmniejszył największą pozycję w wydatkach dotyczącą zakupów pasz wy-
sokobiałkowych i drogich dodatków żywieniowych, gdyż ich koszt krańcowy przewyższa
cenę skupu mleka, a jednoczeSnie zdecydowanie poprawił do tej pory złą jakoSć kiszonki i
zadbał by była ona produkowana blisko oSrodka gospodarstwa, a nie jak dotychczas w
innym obiekcie w odległoSci 38 km. W efekcie wzrosła produkcja mleka przy obniżonych
kosztach. Jednak warto podkreSlić, że rozwiązania wynikające z tej możliwoSci nie trwają w
nieskończonoSć i stosunkowo szybko trzeba poszukiwać innych wariantów zwiększenia
efektywnoSci produkcji. Ponadto, co kluczowe, tę możliwoSć może zastosować nowy zarzą-
dzający, bo dotychczasowy takiej możliwoSci nie widzi. Jednakże może zdarzyć się sytuacja,
produkcja
SPOSOBY RACJONALIZOWANIA PRODUKCJI W GOSPODARSTWIE. SZANSE I ZAGROŻENIA
81
że dotychczasowemu zarządzającemu o takiej możliwoSci może powiedzieć nowo zatrudnio-
ny pracownik o bardzo wysokich kwalifikacjach, a zarządzający tej informacji nie zlekcewa-
ży. A zatem zatrudnianie wysoko wykwalifikowanych pracowników lub doradców i umiejęt-
noSć zachęcenia ich ze strony zarządcy do szczerych rozmów, a także wykorzystywanie
pomysłów pracowników, wydaje się kluczowym czynnikiem w poprawianiu efektywnoSci
gospodarowania. Wszystkie zaprezentowane sposoby poprawy wyniku finansowego dają
podstawy polepszenia efektywnoSci funkcjonowania gospodarstw towarowych w czasie.
Producenci w zależnoSci od sytuacji wewnętrznej gospodarstw oraz zmian cen Srodków
produkcji i wytworzonych produktów wykorzystują w czasie, stosownie do własnych moż-
liwoSci i umiejętnoSci wszystkie sposoby wynikające z zasady racjonalnego gospodarowa-
nia. Wybór sposobu utrzymania lub poprawy opłacalnoSci produkcji w danym okresie
zależy od producenta. Decyzje w tym zakresie są ekonomicznie fundamentalne, bywają
słuszne lub niesłuszne, a zatem następuje poprawa lub pogorszenie opłacalnoSci produkcji.
JeSli okazało się post factum, że opłacalnoSć produkcji gospodarstwa pogorszyła się, to
znaczy, że zarządzający podjął złą decyzję dostosowawczą do zmian w otoczeniu, ponieważ:
przyrost kosztów był większy od przyrostu wartoSci produkcji lub,
wartoSć produkcji się nie zmieniła, ale wzrosły koszty lub,
koszty w przedsiębiorstwie nie zmieniły się, ale zmniejszyła się wartoSć produkcji lub,
zmniejszyły się koszty, ale o większą wartoSć zmniejszyła się produkcja lub,
wzrosły koszty i jednoczeSnie obniżyła się wartoSć produkcji.
Proces produkcyjny, zwłaszcza długi i skomplikowany, a ponadto cechujący się szyb-
kim i kosztownym postępem technologicznym, zawiera wiele elementów, które w porówna-
niu z poprzednim okresem ulegają zmianie. Każdego dnia zarządzający podejmuje kilkadzie-
siąt, a może i więcej decyzji, których istotą jest dokonywanie zmian. I właSnie przy tych
poszczególnych zmianach przedsiębiorca może korzystać z zaprezentowanych pięciu spo-
sobów poprawiania wyniku finansowego. Po okreSlonym czasie np. roku poszczególne
zmiany dostosowawcze do sytuacji na rynku tworzą w sumie ogólny efekt ekonomiczno-
produkcyjny, który jest wypadkową poszczególnych decyzji. Skutki finansowe pojedyn-
czych zmian mogą się znosić lub uzupełniać w zależnoSci od pozytywnych czy negatyw-
nych efektów i ich wielkoSci. W rezultacie producent osiąga w porównaniu do minionego
okresu lepszy lub gorszy wynik finansowy, będący ogólnie efektem słusznej lub niesłusz-
nej strategii dostosowawczej wynikającej z dominacji wybranego sposobu działania.
Na podstawie wieloletnich szczegółowych badań uwarunkowań efektywnoSci pro-
dukcji mleka w gospodarstwach wyspecjalizowanych oraz doSwiadczeń zawodowych w
obszarze finansów spółek prawa handlowego, autor uważa, że umiejętnoSć skutecznego
wykorzystywania przez producenta wszystkich sposobów racjonalizowania produkcji jest
istotą, dzięki której dokonywana jest w poszczególnych latach poprawa sytuacji finanso-
wej gospodarstwa lub w ogóle podmiotu gospodarczego. A zatem umiejętnoSć gry na
wszystkich instrumentach sposobach wariantach z dominacją najlepszego instru-
mentu w danym czasie wynikającego ze zmian na rynku, może prowadzić do sukcesu go-
spodarczego. Niewątpliwie potrzebny jest do tego ze strony producenta (zarządcy) duży,
aktualizowany zasób wiadomoSci, a także umiejętnoSci praktycznych.
Ważnym wątkiem zagadnienia jest wielkoSć skutków finansowych poszczególnych
zmian, ich ciągłoSć lub brak ciągłoSci w ramach danego sposobu racjonalizowania produk-
cji, a zatem realizowanie nie tylko krótko czy Srednio terminowych celów, ale także kilku czy
kilkunastoletniej strategii rozwoju gospodarstwa. W zależnoSci od przyjętych priorytetów
S. JUSZCZYK
82
mogą być formułowane różne strategie, wynikające z dominacji okreSlonego sposobu ra-
cjonalizacji gospodarowania, tzn.:
strategia intensywnego rozwoju, której istotą jest zasada maksymalnego efektu ogó-
łem przy rosnących kosztach i dominacja decyzyjna pierwszego sposobu racjonalizacji
gospodarowania; przejawia się ona we wzroScie kosztów bezpoSrednich i/lub poSred-
nich, a tym samym wzroScie zasobów majątkowych oraz wzroScie produkcji; oprócz
inwestycji, uwzględnia się tu także tworzenie postępu technologicznego lub jego wdra-
żanie oraz wszelkie formy innowacyjnoSci; zasoby zwiększają koszty stałe, ale dają
jednoczeSnie szansę na dalsze zwiększanie wartoSci produkcji; przyrost wartoSci pro-
dukcji powinien być większy od przyrostu kosztów,
strategia półintensywnego rozwoju, w której ma zastosowanie zasada maksymalnego
efektu przy niezmienionym ogólnym poziomie kosztów i dominacja decyzyjna drugiego
sposobu racjonalizacji gospodarowania; przejawia się ona we wzroScie wartoSci produk-
cji na skutek zmian optymalizujących substytucję nakładów i strukturę kosztów,
strategia półekstensywnego rozwoju, której istotą jest zasada oszczędnoSci Srodków,
co powinno prowadzić do utrzymania wartoSci produkcji i obniżki kosztów; strategia ta
przejawia się w dominacji trzeciego sposobu racjonalizacji i możliwa jest na skutek
działań optymalizacyjnych w obszarze substytucji Srodków obrotowych i/lub zaso-
bów majątkowych oraz zatrudnienia,
strategia ekstensywnego rozwoju ukierunkowana jest na dotrwanie do emerytury,
przekazania następcy, lepszej koniunktury na rynku, prywatyzacji w przypadku skar-
bowych podmiotów prawa handlowego; jej istotą jest zmniejszanie wartoSci produkcji
przy jednoczeSnie większym ograniczeniu kosztów; dotyczy to zmniejszenia skali pro-
dukcji poszczególnych asortymentów, których koszt krańcowy może być wyższy od
obecnie obowiązującej ceny; zdarzają się bowiem okolicznoSci, kiedy gospodarstwo
lub przedsiębiorstwo sprzedaje zamawiającemu w pakiecie kilka asortymentów jedno-
czeSnie i aby mu sprzedawać w ogóle, musi być w tym zestawie produkt wytwarzany w
dużej skali po cenie, która w danym okresie nie pokrywa kosztów krańcowych, a nawet
przeciętnych; sytuacja jednak może się zmienić; przedsiębiorca może na przykład zna-
lexć innych odbiorców, którzy nie wymagają przy zakupie nieopłacalnego asortymentu
lub potrzebują go w mniejszej iloSci,
strategia poszukiwań i likwidacji błędów. Należy podkreSlić, że błędów technologicz-
nych, organizacyjnych czy ekonomicznych w ogóle nie powinno być, w praktyce jednak
się zdarzają, zwłaszcza w gospodarstwach wielozakładowych. Istotą tej strategii jest wzrost
wartoSci produkcji przy jednoczesnej obniżce kosztów, mogą ją stosować rady nadzorcze
lub właSciciele przedsiębiorstwa, którzy nie są związani merytorycznie z rodzajem prowa-
dzonej działalnoSci, sami w przedsiębiorstwie nie pracują i przypuszczają, że oczywiste
błędy występują, chociaż z uwagi na skomplikowany proces technologiczny i organiza-
cyjny błędy te są niezauważalne zarówno przez nich, jak i co ważniejsze, przez najemnego
zarządcę. Strategia ta może manifestować się częstymi zmianami zarządcy, by od nowej
osoby na tym stanowisku oczekiwać ujawnienia i likwidacji błędów. Strategia ta może
dawać przez jakiS czas bardzo dobre, a nawet najlepsze efekty ekonomiczne, gdyż obniż-
ce kosztów towarzyszy wzrost produkcji. Warto podkreSlić, że oczywiste błędy mogą być
zauważone i zlikwidowane tylko przez nowego zarządcę. Może on być z zewnątrz lub
mógł wczeSniej pracować na niższym stanowisku w tym przedsiębiorstwie. W tym
drugim przypadku ważne są przyczyny nieusunięcia błędów wczeSniej, gdyż mało praw-
SPOSOBY RACJONALIZOWANIA PRODUKCJI W GOSPODARSTWIE. SZANSE I ZAGROŻENIA
83
dopodobne jest wczeSniejsze ich niedostrzeganie i zauważenie dopiero w chwili obję-
cia nowego stanowiska. JeSli zaS dana osoba wczeSniej widziała te błędy, to także
ważna i warta wyjaSnienia jest przyczyna ich nieusunięcia. W sytuacji, gdy dotychcza-
sowy zarządca był informowany o takich możliwoSciach i nie skorzystał z nich, zmiana
stanowiska w Swietle tej strategii była zasadna.
MIARY
Mając na uwadze wczeSniejsze rozważania dotyczące sposobów racjonalizacji gospo-
darowania, zdaniem autora istnieje 25 sposobów zmiany wartoSci produkcji względem zmia-
ny struktury kosztów całkowitych, ich wzrostu lub spadku. WartoSć produkcji może się
zmienić wyłącznie na skutek zmiany lub zmian. Jeżeli nawet koszty się nie zmieniają co do
ogólnej kwoty ponoszonej na produkcję to nie oznacza, że nic się nie dzieje w zakresie
zmian optymalizujących proporcje poszczególnych elementów kosztów. A zatem jeSli rol-
nik, przedsiębiorca chce zwiększyć wartoSć produkcji i utrzymać koszty na niezmienionym
poziomie (wariant połintensywny rozwoju produkcji), to musi dokonać zmian, których istotą
będzie lepszy niż dotychczas dobór proporcji poszczególnych czynników produkcji lub
korzystna substytucja asortymentowa tego samego czynnika produkcji lub jedno i drugie.
Bezwzględne natomiast zmiany iloSciowe nakładów, a zwłaszcza kosztów muszą prowadzić
do zmian iloSciowych lub/i jakoSciowych produkowanych dóbr.
JeSli rolnik, przedsiębiorca chce osiągnąć zmianę w postaci poprawy efektywnoSci
produkcji, a zwłaszcza jeSli chce zwiększyć wynik finansowy, to dokonuje najczęSciej wielu
zmian. Podejmowany jest zatem ciąg decyzji układający się w strategię rozwoju gospodar-
stwa, przedsiębiorstwa, w której to strategii dominuje jeden z pięciu sposobów racjonalizo-
wania produkcji. Jednak każda pojedyncza decyzja wywoływana jest przez zmianę kosztu
lub kosztów w procesie produkcji. Wskutek pojedynczej zmiany koszty mogą wzrosnąć,
pozostać bez zmian, ale następuje zmiana proporcji poszczególnych składowych, lub obni-
żyć się. WartoSć produkcji na skutek słusznej, neutralnej lub niesłusznej pojedynczej decy-
zji może zmienić się na 25 sposobów.
Istotnym punktem rozważań autora jest uznanie, że wartoSć produkcji jest iloczynem
iloSci produkowanych dóbr i ich ceny. Cena z kolei jest funkcją jakoSci i oryginalnoSci. JeSli
iloSć produkowanych dóbr oznaczymy symbolem Q1, a cenę Q2 to na skutek pojedynczej
decyzji co do zmiany wielkoSci kosztu całkowitego lub na skutek zmiany w strukturze tych
samych składowych kosztu całkowitego (substytucja iloSciowa) lub na skutek zmiany skła-
dowych kosztu całkowitego (substytucja jakoSciowa), zarówno iloSć produkowanego to-
waru jak i cena może się:
w ogóle nie zmienić, w takiej sytuacji Q1 oraz Q2 oznaczamy symbolem 0 ,
zmienić o tyle samo co przyrost (dodatni) kosztów, w takiej sytuacji Q1 oraz Q2 ozna-
czamy symbolem + ,
zmienić o więcej niż przyrost (dodatni) kosztów, w takiej sytuacji Q1 oraz Q2 oznaczamy
symbolem + + ,
zmienić o tyle samo co spadek kosztów, w takiej sytuacji Q1 oraz Q2 oznaczamy symbo-
lem ,
zmienić o więcej niż spadek kosztów, w takiej sytuacji Q1 oraz Q2 oznaczamy symbolem
(tab. 1).
Miarą zmiany kosztów może być procentowa zmiana kosztów całkowitych lub zmiana
S. JUSZCZYK
84
Tabela 1. Zmiany wartoSci produkcji (ceny i iloSci) na skutek zmiany kosztu całkowitego (lub na skutek zmiany w
strukturze tych samych składowych kosztu całkowitego lub na skutek zmiany składowych kosztu całkowitego)
IloSć Q1 Q1 + + Q1 + Q1 0 Q1 - Q1 - -
cena Q2
Q2 + + (P 1) + + + + (P 3) + + + (P 6) + + (P 10) + (P 15) 0
Q2 + (P 2) + + + (P 5) + + (P 9) + (P 14) 0 (P 19) -
Q2 0 (P 4) + + (P 8) + (P 13) 0 (P 18) - (P 22) - -
Q2 - (P 7) + (P 12) 0 (P 17) - (P 21) - - (P24) - - -
Q2 - - (P 11) 0 (P 16) - (P 20) - - (P 23) - - - (P 25) - - - -
ródło: opracowanie własne.
w jednostkach monetarnych, np. zł (D%, D zł), podobnie, miarą zmiany ceny może być
procentowa zmiana ceny lub zmiana w jednostkach monetarnych (D%, D zł), w przypadku
zaS zmiany iloSci produkowanego wyrobu (asortymentu), miarą może być procentowa zmiana
wytwarzanej iloSci dóbr lub zmiana w jednostkach fizycznych (D%, D sztuk, D kg). A zatem,
istotą pojedynczej decyzji jest swego rodzaju taniec między zmianami kosztów, iloSci i
ceny, które to zmiany mają na celu poprawę efektywnoSci gospodarowania na zmieniają-
cym się rynku, przy czym ważne jest, co się zmienia bardziej, a co mniej.
W wariancie intensywnym, na skutek wzrostu kosztów (+) przedsiębiorca oczekuje, aby:
przyrost iloSciowy produkcji był większy niż przyrost kosztów (+ +) oraz przyrost ceny
był większy od przyrostu kosztów (+ +), pole 1 (+ + + +) lub,
przyrost iloSciowy produkcji był większy niż przyrost kosztów (+ +) oraz przyrost ceny
był taki sam jak przyrost kosztów (+), pole 2 (+ + +) lub,
przyrost iloSciowy produkcji był taki sam jak przyrost kosztów (+) oraz przyrost ceny
był większy od przyrostu kosztów (++), pole 3 (+ + +) lub,
przyrost iloSciowy produkcji był większy niż przyrost kosztów (+ +), a cena się nie
zmieniła ( 0 ), pole 4 (+ +) lub,
przyrost iloSciowy produkcji był taki sam jak przyrost kosztów (+) oraz przyrost ceny
był taki sam jak przyrost kosztów (+), pole 5 (+ +), lub
iloSć się nie zmieniła (0), ale przyrost ceny był większy niż przyrost kosztów (+ +), pole
6 (+ +).
Rozpatrując pojedynczą decyzję zarządczą w procesie produkcji, w sposobie wa-
riancie intensywnym (tab. 2) istnieje 6 pól gwarantujących sukces na 25 możliwych.
Cztery pola od siódmego do dziesiątego nie poprawią i nie pogorszą efektywnoSci
gospodarowania, pozosta-
Tabela 2. Wzrost wartoSci produkcji (zmiany iloSci i/lub ceny) na
łe 15 pól obniży efektyw-
skutek wzrostu kosztów całkowitych, wariant I intensywny
noSć gospodarowania.
Utrzymując poziom
kosztu całkowitego na nie-
zmienionym poziomie (0), ale
na skutek zmian w struktu-
rze kosztu całkowitego
(optymalizacja iloSciowa
czynników produkcji) lub
zmian składowych kosztu
Pola A1-A6 efekt pozytywny; pola A7-A10 efekt neutralny;
całkowitego (substytucja ja-
A11-A25 efekt negatywny.
koSciowo-asortymentowa),
ródło: opracowanie własne.
SPOSOBY RACJONALIZOWANIA PRODUKCJI W GOSPODARSTWIE. SZANSE I ZAGROŻENIA
85
przedsiębiorca oczekuje wzrostu wartoSci produkcji (wariant półintensywny). Oprócz ww. 6
możliwoSci wzrostu wartoSci produkcji właSciwych dla wariantu intensywnego, rolnik, przed-
siębiorca w tym wariancie zainteresowany jest także, aby:
przyrost iloSciowy produkcji był większy (+ +) niż spadek ceny ( ), pole 7 (+) lub,
nastąpił przyrost iloSciowy produkcji (+), a cena nie zmieniła się (0), pole 8 (+) lub,
iloSć produkcji nie zmieniła się (0), a cena wzrosła (+), pole 9 (+) lub,
przyrost ceny był większy (+ +) niż spadek produkcji ( ), pole 10 (+).
W wariancie półintensywnym (tab. 3) istnieje zatem 10 pól gwarantujących sukces na
25 możliwych. Pięć pól od jedenastego do piętnastego nie przyniesie zmiany efektywno-
Sci gospodarowania, a pozostałe 10 spowoduje jej pogorszenie.
Uwzględniając możliwoSć
Tabela 3. Wzrost wartoSci produkcji (zmiany iloSci i/lub ceny) na
utrzymania wartoSci produkcji
skutek zmian w strukturze kosztu całkowitego lub zmian
(0) i jednoczesnego obniżenia
składowych kosztu całkowitego, wariant II półintensywny
kosztu całkowitego ( ), doty-
czy to zatem sposobu półek-
stensywnego tabela 4 (zasa-
dy oszczędnoSci Srodków), na
skutek zmniejszenia najmniej
produktywnych składowych w
strukturze kosztu całkowitego,
rolnik, przedsiębiorca oczeku-
Pola A1-A10 efekt pozytywny; pola A11-A15 efekt neutral-
je, że wartoSć produkcji nie ule-
ny; A16-A25 efekt negatywny.
gnie zmianie, ponieważ:
ródło: opracowanie własne.
nastąpi istotne zwiększe-
Tabela 4. Utrzymanie wartoSci produkcji i zmniejszenie kosztu
nie iloSciowe produkcji i
całkowitego, wariant III półekstensywny
obniżenie jakoSci (ceny),
tzn. procentowy przyrost
iloSci produkcji (+ +) bę-
dzie większy niż wartoSć
bezwzględna procentowe-
go zmniejszenia kosztów
oraz procentowa wartoSć
bezwzględna zmniejszenia
ceny będzie taka sama jak
Pola A11-A15 efekt pozytywny; A16-A19 efekt neutralny;
procentowy przyrost ilo- A20-A25 efekt negatywny; pola A1-A10 nie dotyczą wariantu
III.
Sciowy produkcji ( ),
ródło: opracowanie własne.
pole 11 (0) lub,
nastąpi zwiększenie iloSci produkcji i obniżenie jakoSci (ceny), tzn. procentowy przy-
rost iloSciowy produkcji (+) będzie taki sam jak wartoSć bezwzględna procentowego
zmniejszenia ceny ( ), pole 12 (0) lub,
nie zmieni się ani iloSć (0), ani cena (0), pole 13 (0) lub,
nastąpi obniżenie iloSci produkcji ( ) i w takiej samej wielkoSci bezwzględnej wzroSnie
cena (+), pole 14 (0) lub,
nastąpi procentowo większy spadek iloSci produkcji niż procentowy spadek kosztów
( ) i jednoczeSnie nastąpi przyrost ceny taki sam jak wartoSć bezwzględna spadku
iloSci produkcji (+ +), pole 15 (0).
S. JUSZCZYK
86
W sposobie półekstensywnym istnieje zatem 5 pól od 11. do 15. gwarantujących suk-
ces na 15 możliwych, pola bowiem od 1. do 10. zwiększające wartoSć produkcji nie dotyczą
tego wariantu zasady racjonalnego gospodarowania. Cztery pola to jest od 16. do 19. nie
przyniosą zmiany efektywnoSci gospodarowania, a 6 pól od 20. do 25. spowoduje pogor-
szenie efektywnoSci.
W wariancie ekstensywnym (tab. 5), którego istotą jest wyraxne obniżenie kosztu
całkowitego i mniejsze obniżenie wartoSci produkcji, rolnik, przedsiębiorca zainteresowany
jest, aby:
procentowy spadek ceny był niewiele większy niż procentowy spadek kosztów ( ),
ale procentowy wzrost iloSci produkcji był równy wartoSci bezwzględnej spadku kosz-
tów (+), pole 16 ( ) lub,
iloSć się nie zmieniła (0), cena zaS zmniejszyła się procentowo mniej niż procentowy
spadek kosztów ( ), pole 17 ( ) lub,
iloSć procentowo zmniejszyła się mniej niż procentowy spadek kosztów ( ), a cena
pozostała bez zmian (0), pole 18 ( ) lub,
iloSć produkcji zmniejszyła się procentowo więcej niż spadek kosztów, jednak mniej niż
dwukrotnie ( ), a wzrost ceny był równy wartoSci bezwzględnej spadkowi kosztów
(+), pole 19 ( ).
W wariancie ekstensyw-
Tabela 5. Zmniejszenie wartoSci produkcji (iloSci i/lub ceny) na
nym istnieją zatem cztery
skutek zmniejszenia kosztu całkowitego, wariant IV ekstensywny
pola od 16. do 19. gwarantu-
jące sukces na 10 pól możli-
wych, pola bowiem od 1. do
15. zwiększające wartoSć pro-
dukcji lub pozostawiające ją
na niezmienionym poziomie
nie dotyczą tego wariantu
zasady racjonalnego gospo-
darowania. Trzy pola to jest
Pola A16-A19 efekt pozytywny; pola A20-A22 efekt
neutralny; A23-A25 efekt negatywny; pola A1-A15 nie
od 20. do 22. nie przyniosą
dotyczą wariantu IV.
zmiany efektywnoSci gospo-
ródło: opracowanie własne.
darowania, a trzy kolejne od
23. do 25. spowodują pogor-
Tabela 6. Zwiększenie wartoSci produkcji (iloSci i/lub ceny) na
szenie efektywnoSci gospo-
skutek zmniejszenia kosztu całkowitego, wariant V poszukiwań i
darowania.
likwidacji błędów
W ostatnim piątym wa-
riancie sposobie, polegają-
cym na obniżeniu kosztów i
zwiększeniu wartoSci pro-
dukcji (tab. 6), należy podkre-
Slić, że w racjonalnie prowa-
dzonym przedsiębiorstwie
taki wariant w ogóle nie po-
Pola A1-A10 efekt pozytywny; pola A16-A19 efekt neutral-
winien się zdarzyć, ale z ba-
ny; A20-A25 efekt negatywny; pola A11-A15 nie dotyczą
dań własnych autora wyni-
wariantu V.
ka, że w praktyce się zdarza.
ródło: opracowanie własne.
SPOSOBY RACJONALIZOWANIA PRODUKCJI W GOSPODARSTWIE. SZANSE I ZAGROŻENIA
87
Tabela 7. Struktura liczbowa i procentowa pól oddziałujących korzystnie, neutralnie i negatywnie na
efektywnoSć produkcji w zależnoSci od zastosowanego wariantu zasady racjonalnego gospodarowania
Warianty Pola [liczba] Udział pól [%]
ogółem pozytywne neutralne negatywne pozytywnych neutralnych negatywnych
I 25 6 4 15 24 16 60
II 25 10 5 10 40 20 40
III 15 5 4 6 33 27 40
IV 10 4 3 3 40 30 30
V 20 10 4 6 50 20 30
ródło: obliczenia własne.
Następca lub nowy właSciciel, ewentualnie zarządca, jednorazowo może wprowadzić oczy-
wiste zmiany, które dawno powinny być wprowadzone i które spowodują spadek kosztów
i wzrost produkcji.
Przy tym wariancie wartoSć produkcji roSnie, przedsiębiorca zatem jest zainteresowany
polami od 1. do 10. analogicznie jak w wariancie II, to jest półintensywnym. Pola od 11. do
15. nie dotyczą tego wariantu, bo sprowadzałyby się do półekstensywnego, tj. trzeciego
sposobu poprawy efektywnoSci, a zatem w tym wariancie występuje 20 pól możliwych
zmian wielkoSci produkcji. Cztery pola od 16. do 19. nie spowodują zmiany efektywnoSci
produkcji, a pozostałe szeSć to jest od 20. do 25. pogorszą ją.
Prawdopodobieństwo wystąpienia zmiany wartoSci produkcji, to znaczy zmiany iloSci
i/lub ceny na skutek zmian ekonomiczno-organizacyjnych jest różne w zależnoSci od bran-
ży, intensywnoSci produkcji, dostępnoSci do wiedzy, rozwiązań innowacyjnych, zasobno-
Sci Srodków finansowych, predyspozycji osób zarządzających, motywacji i wielu innych
czynników. Wymaga to dalszych oddzielnych badań i poszukiwań.
Na wstępnym etapie, przyjmując uproszenie, że prawdopodobieństwo wystąpienia każ-
dego pola jest takie samo, na podstawie danych tabeli 7 możemy wstępnie uznać, że mając na
uwadze wszystkie sposoby racjonalizacji gospodarowania prawdopodobieństwo sukcesu
na skutek zwiększania kosztów (wariant I intensywny) jest najmniejsze, a prawdopodobień-
stwo porażki efektu negatywnego największe. Dlatego zwiększanie kosztów wymaga każ-
dorazowo dogłębnego przemySlenia i rozwagi. Wariant V likwidacji oczywistych błędów,
jeżeli w ogóle jest możliwy do zastosowania, daje największe szanse sukcesu wynoszące 50%
i obok wariantu IV najmniejsze, 30% prawdopodobieństwo skutków negatywnych.
Przyjmując w skali dobroci poszczególne sposoby racjonalizacji gospodarowania, można
przyjąć, że najważniejsze jest jak największe prawdopodobieństwo sukcesu, a następnie jak
najmniejsze prawdopodobieństwa porażki, dlatego należy uznać, że:
najlepszy jest sposób piąty (poszukiwań i likwidacji błędów), 50% pól pozytywnych i
30% pól negatywnych i ten wariant należy wykorzystywać przede wszystkim,
na drugim miejscu co do dobroci jest sposób ekstensywny (niewielki spadek wartoSci
produkcji na skutek istotnego zmniejszenia kosztów całkowitych wskutek ogranicze-
nia produkcji lub eliminacji asortymentu, którego koszt krańcowy przewyższa cenę),
40% pól pozytywnych i 30% pól negatywnych,
na trzecim miejscu jest sposób półintensywny (wzrost produkcji na skutek zmian opty-
malizacyjnych w strukturze kosztów całkowitych lub substytucji jakoSciowo-asorty-
mentowej, przy zachowaniu niezmienionego ogólnego poziomu kosztów całkowitych),
40% pól pozytywnych i 40% pól negatywnych,
S. JUSZCZYK
88
na czwartym jest sposób półekstensywny (oszczędnoSci Srodków), utrzymania warto-
Sci produkcji i obniżenia kosztów, 33% pól pozytywnych i 40% pól negatywnych,
najbardziej ryzykowny jest wariant intensywny maksymalnego efektu, gdzie zwięk-
szamy koszty i oczekujemy jeszcze większego wzrostu wartoSci produkcji, 24% pól
pozytywnych i 60% pól negatywnych. Dlatego zwiększanie kosztów musi być poprze-
dzone dogłębną analizą i rozważeniem czy nie ma innych możliwoSci (sposobów) zwięk-
szenia efektywnoSci produkcji.
Warto podkreSlić, że dominacja decyzyjna wariantu I dająca strategię intensywnego
rozwoju przedsiębiorstwa, charakterystyczna jest dla początkowego okresu rozwoju podmiotu
na rynku, co nie oznacza, że w póxniejszym okresie nie może występować. Należy jednak zauwa-
żyć, że powstające gospodarstwo czy przedsiębiorstwo produkcyjne rozpoczynające dopiero
działalnoSć musi inwestować i zwiększać koszty, tym samym podejmuje największe ryzyko.
Dominacja decyzyjna sposobu II dająca strategię półintensywnego rozwoju gospo-
darstwa czy przedsiębiorstwa, charakterystyczna jest na ogół dla początkowego okresu
dojrzałoSci, w póxniejszym zaS okresie dominuje na ogół sposób III dający strategię
półekstensywnego rozwoju. W okresie spadku znaczenia gospodarstwa lub przedsiębior-
stwa na rynku, wraz z poszukiwaniem poprawy efektywnoSci gospodarowania, zarządzają-
cy może i na ogół koncentruje uwagę na IV wariancie rozwoju ekstensywnego i z chęcią
przyjmuje rozwiązania znacząco ograniczające koszty przy mniejszym spadku wartoSci pro-
dukcji. Wariant V poszukiwań i likwidacji błędów może być stosowany w każdym czasie,
jednak w praktyce występuje rzadko i najczęSciej po okresie rozkwitu gospodarstwa, przed-
siębiorstwa, kiedy gołym okiem widać, że jest xle, ale właSciciel (zarządca) nie wie dlaczego
lub wie, lecz nie potrafi tego stanu zmienić.
Sekwencja dominacji poszczególnych sposobów poprawy gospodarowania poSred-
nio wskazuje, że przyczyny spadku efektywnoSci gospodarowania i póxniejszych kłopo-
tów finansowych mogą powstawać w każdym czasie, lecz szczególnie w okresie najwięk-
szych sukcesów, kiedy o kłopotach nikt, albo prawie nikt nie mySli, a mówienie o niedocią-
gnięciach i błędach jest swego rodzaju niezręcznoScią. Dlatego niedopuszczanie do błędów
lub wskazywanie na błędy w okresie triumfu i szczęSliwoSci wymaga odwagi, wyobraxni
i wiedzy. Praktyka zawodowa autora sugeruje, że zawsze, a zwłaszcza w okresie najwięk-
szych sukcesów łatwo o błędy i szczególnie wówczas trzeba ich unikać, jeSli zaS błędy są
zauważone należy bezwzględnie i jak najszybciej je usunąć.
WNIOSKI
1. Można racjonalizować proces produkcji wykorzystując pięć następujących sposo-
bów: zwiększając koszty przy jednoczesnym jeszcze większym podwyższeniu wartoSci
produkcji (wariant I intensywny); utrzymując koszty na niezmienionym poziomie
przy jednoczesnym zwiększeniu wartoSci produkcji (wariant II półintensywny); utrzy-
mując wartoSć produkcji na niezmienionym poziomie przy jednoczesnym zmniejszeniu
kosztów (wariant III półekstensywny); zmniejszając wartoSć produkcji przy jedno-
czeSnie jeszcze większym zmniejszeniu kosztów produkcji (wariant IV ekstensywny)
oraz zwiększając produkcję przy jednoczesnym obniżeniu kosztów (wariant V, poszuki-
wań i likwidacji błędów, możliwy najczęSciej po zmianie zarządcy lub właSciciela).
2. WartoSć produkcji na skutek słusznej, neutralnej lub niesłusznej pojedynczej decyzji
może zmienić się na 25 sposobów. Przyjmując w skali dobroci poszczególne sposoby
SPOSOBY RACJONALIZOWANIA PRODUKCJI W GOSPODARSTWIE. SZANSE I ZAGROŻENIA
89
racjonalizacji procesu produkcji można przyjąć, że najważniejsze jest jak największe
prawdopodobieństwo sukcesu, a następnie jak najmniejsze prawdopodobieństwo
porażki, dlatego: najlepszy jest sposób piąty (poszukiwań i likwidacji błędów), 50%
możliwoSci pozytywnych i 30% możliwoSci negatywnych i ten sposób należy wyko-
rzystywać przede wszystkim; na drugim miejscu co do dobroci jest sposób ekstensyw-
ny (niewielki spadek wartoSci produkcji na skutek istotnego zmniejszenia kosztów
całkowitych wskutek ograniczenia produkcji lub eliminacji asortymentu, którego koszt
krańcowy przewyższa cenę), 40% możliwoSci pozytywnych i 30% negatywnych; na
trzecim miejscu jest sposób półintensywny (wzrost produkcji na skutek zmian optyma-
lizacyjnych w strukturze kosztów całkowitych lub substytucji jakoSciowo-asortymen-
towej, przy zachowaniu niezmienionego ogólnego poziomu kosztów całkowitych), 40%
możliwoSci pozytywnych i 40% negatywnych; na czwartym jest sposób półeksten-
sywny (oszczędnoSci Srodków), utrzymania wartoSci produkcji i obniżenia kosztów,
33% możliwoSci pozytywnych i 40% możliwoSci negatywnych; najbardziej ryzykowny
jest sposób intensywny maksymalnego efektu, gdzie zwiększamy koszty i oczekuje-
my jeszcze większego wzrostu wartoSci produkcji, występuje wówczas 24% możliwo-
Sci pozytywnych i 60% możliwoSci negatywnych. Dlatego zwiększanie kosztów musi
być poprzedzone dogłębną analizą i rozważeniem czy nie ma innych możliwoSci (spo-
sobów) zwiększenia wyniku finansowego.
3. UmiejętnoSć skutecznego wykorzystywania przez producenta wszystkich sposobów
racjonalizowania produkcji jest istotą dzięki której dokonywana może być w poszcze-
gólnych latach poprawa sytuacji finansowej gospodarstwa. A zatem umiejętnoSć gry
na wszystkich instrumentach sposobach racjonalizowania produkcji z dominacją
najlepszego instrumentu w danym czasie wynikającego ze zmian na rynku, może pro-
wadzić do sukcesu gospodarczego.
LITERATURA
Halcrow H. G. 1980: Economies of Agriculture. McGraw Hill, New York, s. 6.
Juszczyk S. 2008: The rational managing principle, proposition of extension. EJPAU, volume
11, Issue 1, topic: economics, s. 9.
Kierul Z. 1980: Ekonomika i organizacja gospodarstw rolniczych. PWRiL, Warszawa, s. 23.
Kirzner I. M. 1979: Perception, Opportunity, ans Profit. The University of Chicago Press. Chicago, s. 63.
Lange O. 1975: Dzieła. Tom 3. PWN, Warszawa, s. 384-385.
Manteuffel R. 1979: Ekonomika i organizacja gospodarstwa rolniczego. PWRiL, Warszawa, s. 34.
Mączyńska E. 2008: Bankructwa przedsiębiorstw, wybrane aspekty instytucjonalne. Oficyna Wydawni-
cza SGH, Warszawa, s. 34-35.
Praca zbiorowa. 1977: Zbiór zadań z ekonomiki, organizacji i rachunkowoSci gospodarstw rolniczych.
PWRiL, Warszawa.
Tomczak F. 1983: Relacja nakład efekt w rolnictwie. [W:] Ekonomika rolnictwa, zarys teorii, praca
zbiorowa. PWRiL, Warszawa, s. 162.
Ziętara W. 1998: Metodyczne aspekty oceny efektywnoSci gospodarowania w rolnictwie. Zeszyty
Naukowe SGGW, seria Ekonomika i Organizacja Gospodarki ŻywnoSciowej nr 34, s. 54.
S. JUSZCZYK
90
Sławomir Juszczyk
THE WAYS OF PRODUCTION RATIONALIZING IN THE FARM
OPPORTUNIETIES AND THREATS
Summary
The aim of this article is to present the conception of different ways of increasing the financial
income, taking into account the changes of production quantity, prices of produced goods and costs.
Presented results suggest that the best way is the variant of seeking and elimination the mistakes in
production process. In the second place, if we are thinking about the chance of success, is the extensive
variant, which core issue is not big decreasing of production value with simultaneously more significance
decreasing of total costs. The third is semi extensive variant it is the increasing of production value due
to the optimal changes in the structure in total costs or quality assortment substitution with maintaining
unchangeable total costs. In the forth place is the semi extensive variant (saving of production means) -
it is maintaining unchangeable production value and costs decreasing. The most risky is the intensive
variant maximal effect, when we increase costs and we expect more and more increasing of production
value. Therefore increasing of the costs have to be firstly deeply analyzed and consider if exists any of
other earlier mentioned ways of increasing the financial outcome.
Adres do korespondencji:
dr hab. Sławomir Juszczyk
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Wydział Nauk Ekonomicznych
Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw
ul. Nowoursynowska 166
02-787 Warszawa
tel. (0 22) 593 42 41
e-mail: slawomir_juszczyk@sggw.pl
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
racjonalna gospodarka lesnareferat j hausner t zyliczwasiak,podstawy eksploatacji i remontów,ZASADY RACJONALNEJ GOSPODARKI REMONTOWEJZatrudniaj z glowa Racjonalny sposob na zbudowanie swietnego zespolu zatrugSposoby mierzenia oraz mierniki wzrostu gospodarczego i dobrobytu ekonomicznegoRacjonalne i pozaracjonalne sposoby wyjasniania swiataSposob na wlasny prad6 Gospodarka wodna elektrocieplowniPolityka Gospodarczagospodarka rynkowasposobTalizman Venus lub sposób na kobietęwięcej podobnych podstron