Abp Angelo Amato SDB
O Encyklice 獶eus caritas est
1. Aktualno艣膰 i istotne znaczenie zagadnienia
粂膰 mi艂o艣ci膮 i w ten spos贸b sprawi膰, aby Bo偶e 艣wiat艂o dotar艂o do 艣wiata do tego w艂a艣nie
chcia艂bym zach臋ci膰 t膮 Encyklik膮 (Benedykt XVI, Deus caritas est, n. 39). Encyklika, podpisana przez
Benedykta XVI 25 grudnia 2005 r., w uroczysto艣膰 Narodzenia Jezusa Chrystusa, wcielonej mi艂o艣ci
Boga, przedstawia wszystkim katolikom g艂臋bokie rozwa偶anie o mi艂o艣ci.
Pocz膮tkowe s艂owa encykliki zaczerpni臋te zosta艂y z 1 Listu 艣w. Jana: 獴贸g jest mi艂o艣ci膮: kto trwa
w mi艂o艣ci, trwa w Bogu, a B贸g trwa w nim (1 J 4, 16; Deus caritas est, 1). To w艂a艣nie jest i na
zawsze pozostanie istot膮 wiary chrze艣cija艅skiej: 獼est to przes艂anie pisze Papie偶 bardzo
aktualne i maj膮ce konkretne znaczenie w 艣wiecie, w kt贸rym z imieniem Bo偶ym 艂膮czona jest czasami
zemsta czy nawet obowi膮zek nienawi艣ci i przemocy (tam偶e).
Encyklika podzielona jest na dwie cz臋艣ci: pierwsza, bardziej spekulatywna, precyzuje niekt贸re
istotne prawdy o mi艂o艣ci, kt贸r膮 B贸g darzy cz艂owieka, i o zwi膮zku tej mi艂o艣ci z rzeczywisto艣ci膮
mi艂o艣ci ludzkiej. Druga cz臋艣膰, bardziej konkretna, ukazuje, w jaki spos贸b Ko艣ci贸艂 wype艂nia
przykazanie mi艂o艣ci blizniego.
Cho膰 z zapowiedzi prasowych wynika艂o, 偶e b臋dzie to dokument kr贸tki, encyklika jest w
rzeczywisto艣ci bardzo obszerna. Je艣li por贸wnamy j膮 na przyk艂ad z ostatni膮 encyklik膮 Jana Paw艂a
II Ecclesia de Eucharistia, okazuje si臋, 偶e obie s膮 prawie tak samo obszerne: encyklika Benedykta
XVI liczy 75 stron i jest podzielona na 2 cz臋艣ci, zawieraj膮ce 42 numery, podczas gdy Ecclesia de
Eucharistia liczy 77 stron i sk艂ada si臋 z 6 rozdzia艂贸w, zawieraj膮cych 62 numery.
Encyklika Benedykta XVI nie ma charakteru poliptyku, przedstawiaj膮cego temat w jego r贸偶nych
wymiarach i z r贸偶nych punkt贸w widzenia. Przypomina raczej imponuj膮cy renesansowy obraz o
dw贸ch planach: na pierwszym, w g贸rze, przedstawiona jest mi艂o艣膰 Boga, a na drugim, w dole
odbicie tej mi艂o艣ci w sercu cz艂owieka i w dzia艂alno艣ci Ko艣cio艂a, obejmuj膮cej ca艂膮 ludzko艣膰. Mamy tu
wi臋c jeden dominuj膮cy temat, kt贸ry pozwala od razu trafi膰 do my艣li i serca czytelnika
wsp贸艂czesnego cz艂owieka aby obudzi膰 w nim rado艣膰 autentycznej mi艂o艣ci.
2. Harmonia mi臋dzy 玡rosem i 玜gape
W pierwszej cz臋艣ci dokumentu dog艂臋bnie rozwa偶any jest sens mi艂o艣ci, kt贸rego zrozumienie
pozwala pozna膰, kim jest B贸g i kim my jeste艣my. Poniewa偶 s艂owo 玬i艂o艣膰 sta艂o si臋 jednym z
najcz臋艣ciej u偶ywanych, a wr臋cz nadu偶ywanych s艂贸w, Papie偶 precyzuje, 偶e pomimo wielu r贸偶nych
znacze艅, jakie przypisuje si臋 temu poj臋ciu, mi艂o艣膰 mi臋dzy m臋偶czyzn膮 i kobiet膮, w kt贸rej cia艂o i
dusza wi膮偶膮 si臋 nierozdzielnie, okazuje si臋 archetypem mi艂o艣ci w jej najpe艂niejszym znaczeniu. T臋
mi艂o艣膰 staro偶ytna Grecja okre艣la艂a s艂owem eros, kt贸rego w Nowym Testamencie nie u偶ywa si臋
wcale, a w greckim t艂umaczeniu Starego Testamentu wyst臋puje tylko dwa razy. Nowy Testament
preferuje s艂owo agape, w kt贸rym wyra偶a si臋 nowo艣膰 chrze艣cija艅stwa. Fakt ten by艂 jednak odbierany
w spos贸b negatywny, do tego stopnia, 偶e zdaniem Fryderyka Nietzschego, agape zatru艂o erosa,
zaprawi艂o gorycz膮 to, co w 偶yciu najpi臋kniejsze i najrado艣niejsze.
W rzeczywisto艣ci t艂umaczy Papie偶 poga艅ski eros prowadzi艂 do opanowania rozumu przez
玝oskie szale艅stwo, kt贸re wyrywa艂o cz艂owieka z ogranicze艅 jego istnienia. Znajdowa艂o to wyraz w
kultach p艂odno艣ci i w sakralnym nierz膮dzie, kt贸re Stary Testament postrzega艂 jako pokus臋,
odwodz膮c膮 od wiary w jedynego Boga, i jako wynaturzenie religijno艣ci. B艂臋dne
ub贸stwienieerosa pozbawia go jego godno艣ci i autentycznego charakteru ludzkiego. Eros potrzebuje
dyscypliny, aby m贸g艂 dawa膰 nie tylko chwilow膮 przyjemno艣膰, ale raczej pewien przedsmak tego
szcz臋艣cia, kt贸rego cz艂owiek pragnie ca艂ym swym jestestwem. Oczyszczanie erosa nie jest wi臋c
zatruwaniem go, lecz uzdrowieniem, aby m贸g艂 osi膮gn膮膰 sw膮 prawdziw膮 wielko艣膰.
Mo偶na powiedzie膰, 偶e cz艂owiek, z艂o偶ony z duszy i cia艂a, radzi sobie z wyzwaniem erosa, kiedy
potrafi znalez膰 harmoni臋 mi臋dzy cia艂em i dusz膮, kiedy kocha nie samym cia艂em ani nie sam膮 tylko
dusz膮, lecz ca艂膮 sw膮 osob膮, kt贸ra stanowi jedno艣膰. W harmonijnej jedno艣ci duszy i
cia艂a eros dojrzewa do swej prawdziwej wielko艣ci.
Eros musi przezwyci臋偶y膰 sw贸j egoistyczny charakter i sta膰 si臋 trosk膮 o drugiego, d膮偶eniem do
dobra umi艂owanej osoby, nawet za cen臋 po艣wi臋ce艅. Nieod艂膮czn膮 cech膮 takiej mi艂o艣ci jest
wy艂膮czno艣膰 玹ylko ta jedna osoba i trwa艂o艣膰, czyli 玭a zawsze i a偶 na wieki. Dlatego mi艂o艣膰
jest ekstaz膮, nie tyle jako chwila upojenia, lecz jako droga i sta艂e wychodzenie z 玧a zamkni臋tego
w samym sobie, by uczyni膰 dar z siebie oraz aby odnalez膰 siebie i odkry膰 Boga.
Papie偶 nie przeciwstawia wi臋c erosa, jako mi艂o艣ci 艣wiatowej czy po偶膮dliwej (amor
concupiscentiae), agape, jako mi艂o艣ci ukszta艂towanej przez wiar臋 czy mi艂o艣ci bezinteresownej
(amor benevolentiae). Erosa i agape mi艂o艣ci wst臋puj膮cej i mi艂o艣ci zst臋puj膮cej nie da si臋 nigdy
ca艂kowicie oddzieli膰. Je艣li zostaj膮 od siebie oddzielone, mi艂o艣膰 traci sw贸j ludzki charakter i staje si臋
sw膮 karykatur膮. R贸wnie偶 agape, mi艂o艣膰 ofiarna, nie mo偶e wci膮偶 tylko dawa膰, je艣li sama niczego nie
otrzymuje. Kto chce dawa膰, musi r贸wnie偶 otrzymywa膰, czerpi膮c z pierwotnego zr贸d艂a Bo偶ej mi艂o艣ci
w Chrystusie.
3. Nowo艣膰 biblijnego poj臋cia mi艂o艣ci
Mo偶emy tu wyr贸偶ni膰 trzy nowo艣ci. Przede wszystkim biblijne objawienie mi艂o艣ci prowadzi do
odkrycia nowego obrazu Boga. W Biblii B贸g jest Bogiem prawdziwym, Stworzycielem ca艂ej
rzeczywisto艣ci, Bogiem, kt贸ry kocha swe stworzenie, a zatem r贸wnie偶 cz艂owieka. Co wi臋cej, Jego
mi艂o艣膰 jest 玬i艂o艣ci膮 wybrania: 玸po艣r贸d wszystkich lud贸w dokonuje wyboru Izraela i mi艂uje go
maj膮c jednak na celu uzdrowienie w ten w艂a艣nie spos贸b ca艂ej ludzko艣ci. B贸g mi艂uje, i ta Jego mi艂o艣膰
mo偶e by膰 okre艣lona bez w膮tpienia jako eros, kt贸ry jednak jest r贸wnocze艣nie i ca艂kowicie agape
(tam偶e, 9).
Prorocy, a zw艂aszcza Ozeasz i Ezechiel, opisywali t臋 nami臋tn膮 mi艂o艣膰 Boga do swego narodu
wybranego, pos艂uguj膮c si臋 metaforami narzecze艅stwa i ma艂偶e艅stwa, a ba艂wochwalstwo i
niewierno艣膰 przedstawiali za pomoc膮 obraz贸w cudzo艂贸stwa i prostytucji. Lecz ten偶e eros Boga
wzgl臋dem cz艂owieka jest r贸wnie偶 agape, poniewa偶 jest bezinteresownym darem, jest mi艂o艣ci膮,
kt贸ra przebacza. B贸g Stworzyciel kocha z ca艂膮 pasj膮 w艂a艣ciw膮 prawdziwej mi艂o艣ci. Dlatego
w艂a艣nie Pie艣艅 nad pie艣niami, kt贸ra jest zbiorem pie艣ni mi艂osnych, zosta艂a w艂膮czona do kanonu Pisma
艢wi臋tego i cz臋sto by艂a interpretowana od Orygenesa przez Tomasza z Akwinu a偶 po Jana Paw艂a II
jako wyraz mi艂o艣ci Boga do cz艂owieka i mi艂o艣ci cz艂owieka do Boga; sta艂a si臋 r贸wnie偶 zr贸d艂em
poznania i do艣wiadczenia mistycznego.
St膮d wyp艂ywa druga nowo艣膰, kt贸ra dotyczy obrazu cz艂owieka. W biblijnym opisie stworzenia
kobiety (por. Rdz 2, 23) jest zawarta my艣l, 偶e m臋偶czyzna w pewnym sensie jest niekompletny, je艣li
nie opu艣ci swoich rodzic贸w i nie z艂膮czy si臋 ze swoj膮 偶on膮 (por. Rdz 2, 24). Eros jest zakorzeniony w
samej naturze cz艂owieka, a ma艂偶e艅stwo jest zwi膮zkiem, charakteryzuj膮cym si臋 wy艂膮czno艣ci膮 i
nieodwo艂alno艣ci膮.
Po trzecie, absolutna nowo艣膰 objawienia chrze艣cija艅skiego na temat mi艂o艣ci to nie nowe poj臋cia,
ale osoba Jezusa Chrystusa, kt贸rego ofiara z mi艂o艣ci nadaje poj臋ciom niezr贸wnany realizm.
玈pojrzenie skierowane na przebity bok Chrystusa, o kt贸rym m贸wi 艣w. Jan (por. J 19, 37), obejmuje
to, co by艂o punktem wyj艣cia tej encykliki: 'B贸g jest mi艂o艣ci膮' (1 J 4, 8). To tu mo偶e by膰
kontemplowana ta prawda. Wychodz膮c od tego, nale偶y definiowa膰, czym jest mi艂o艣膰. Poczynaj膮c od
tego spojrzenia, chrze艣cijanin znajduje drog臋 swego 偶ycia i swojej mi艂o艣ci (Deus caritas est, 12).
Jezus nada艂 temu aktowi ofiary trwa艂膮 obecno艣膰 poprzez ustanowienie Eucharystii, w kt贸rej Logos
staje si臋 pokarmem cz艂owieka i wprowadza go w komuni臋 z Nim. Ta 玬istyka sakramentu, kt贸ry
jest zjednoczeniem z Jezusem, ma r贸wnie偶 charakter spo艂eczny, jest zjednoczeniem ze wszystkimi,
kt贸rzy maj膮 udzia艂 w eucharystycznym darze. Komunia z Jezusem prowadzi wiernego do komunii z
bliznim w jednym ciele, kt贸rym jest Ko艣ci贸艂. Eucharystia jest wi臋c prawdziw膮 agape, kt贸ra otwiera
na mi艂o艣膰 do blizniego, przede wszystkim do cz艂owieka potrzebuj膮cego, a zatem na mi艂o艣膰
powszechn膮 i konkretn膮. Na S膮dzie Ostatecznym kryterium oceny b臋dzie w艂a艣nie konkretna mi艂o艣膰
do g艂odnych, spragnionych, chorych, uwi臋zionych... (por. Mt 25, 40).
4. Ko艣ci贸艂 jako wsp贸lnota mi艂o艣ci
Mi艂o艣膰 chrze艣cija艅ska nie jest jedynie aktem poszczeg贸lnych wiernych, ale musi r贸wnie偶 m贸c
wyra偶a膰 si臋 w formie aktu ko艣cielnego: 玆贸wnie偶 Ko艣ci贸艂 jako wsp贸lnota winien wprowadza膰 mi艂o艣膰
w czyn. Konsekwencj膮 tego jest fakt, 偶e mi艂o艣膰 potrzebuje r贸wnie偶 organizacji, aby mo偶liwa by艂a
uporz膮dkowana s艂u偶ba wsp贸lnotowa (Deus caritas est, 20).
Na pocz膮tku dziej贸w Ko艣cio艂a chrze艣cijanie trwali 玾 nauce Aposto艂贸w i we wsp贸lnocie, w
艂amaniu chleba i w modlitwach (Dz 2, 42). Wsp贸lnota, o kt贸rej jest tu mowa, opiera艂a si臋 na
wsp贸lnocie d贸br, przez co zanika艂o b膮dz by艂o 艂agodzone zr贸偶nicowanie na bogatych i biednych.
Siedmiu diakon贸w zosta艂o wybranych w艂a艣nie po to, by zajmowali si臋 charytatywn膮 dzia艂alno艣ci膮
rodz膮cego si臋 Ko艣cio艂a (por. Dz 6, 5-6). Charytatywna pos艂uga wdowom, sierotom, wi臋zniom,
chorym i wszystkim potrzebuj膮cym nale偶y do istoty Ko艣cio艂a w r贸wnej mierze jak pos艂uga
sakrament贸w i g艂oszenie Ewangelii (por. Deus caritas est, 22).
Ojciec 艢wi臋ty przytacza konkretne przyk艂ady dzia艂alno艣ci charytatywnej, m.in. tak zwan膮
diakoni臋, kt贸ra kszta艂towa艂a si臋 w Egipcie pocz膮wszy od IV wieku, a w niekt贸rych klasztorach by艂a
instytucj膮 odpowiedzialn膮 za wszelk膮 dzia艂alno艣膰 opieku艅cz膮 i charytatywn膮. Istniej膮 艣wiadectwa
potwierdzaj膮ce istnienie takich diakonii r贸wnie偶 w Neapolu, Rzymie i w innych miejscach. Ponadto
tradycja przekaza艂a nam opis m臋cze艅stwa diakona Wawrzy艅ca ( 258) w Rzymie, kt贸ry, kiedy
poga艅skie w艂adze nakaza艂y mu przekaza膰 maj膮tek wsp贸lnoty, wskaza艂 ubogich jako prawdziwy skarb
Ko艣cio艂a.
W ten kontekst wpisuje si臋 r贸wnie偶 harmonia mi臋dzy sprawiedliwo艣ci膮 i mi艂o艣ci膮, o kt贸rej m贸wi
Papie偶, a kt贸ra stanowi te偶 cel spo艂ecznej nauki Ko艣cio艂a, pocz膮wszy od Rerum novarum Leona XIII
(1891 r.) a偶 do Centesimus annus Jana Paw艂a II (1991) i do niedawno opublikowanego Kompendium
Nauki Spo艂ecznej Ko艣cio艂a (2004 r.). To pa艅stwo ze swej natury jest zobowi膮zane zagwarantowa膰
sprawiedliwo艣膰 w wolno艣ci. Problemem jednak pozostaje rozeznanie, co jest sprawiedliwe w danej
sytuacji i chwili. Z pomoc膮 przychodzi wiara, nie po to, by cokolwiek narzuca膰, lecz by o艣wieci膰 i
oczy艣ci膰 rozum praktyczny, aby m贸g艂 on rozpozna膰 i realizowa膰 to, co jest sprawiedliwe. Spo艂eczna
nauka Ko艣cio艂a pomaga kszta艂towa膰 sumienie w polityce, a tym samym d膮偶y膰 do sprawiedliwo艣ci.
Nawet w najsprawiedliwszym i najzamo偶niejszym spo艂ecze艅stwie caritas zawsze b臋dzie niezb臋dna,
poniewa偶 r贸wnie偶 w takim spo艂ecze艅stwie b臋d膮 istnia艂y cierpienie, n臋dza i samotno艣膰, kt贸re b臋d膮
wo艂a艂y o pocieszenie, pomoc i solidarno艣膰. Dlatego te偶 istniej膮 w Ko艣ciele instytucje i ludzie, kt贸rzy
prowadz膮 dzia艂alno艣膰 charytatywn膮 na r贸偶nych poziomach i ni膮 kieruj膮.
5. 艢wi臋ci mi艂osierdzia
Pod koniec encykliki Papie偶 wspomina znany gest 艣w. Marcina z Tours, kt贸ry jako m艂ody cz艂onek
gwardii cesarskiej podczas surowej zimy da艂 cieplejsz膮 cz臋艣膰 swego bia艂ego p艂aszcza skostnia艂emu z
zimna ubogiemu, le偶膮cemu u bram Amiens, kt贸rego przechodz膮cy ludzie mijali oboj臋tnie: 玸am
Jezus ukazuje mu si臋 w nocy we 艣nie ubrany w ten p艂aszcz, aby potwierdzi膰 wieczne znaczenie
ewangelicznych s艂贸w: 'By艂em nagi, a przyodziali艣cie Mnie (...) Wszystko, co uczynili艣cie jednemu z
tych braci moich najmniejszych, Mnie艣cie uczynili' (Mt 25, 36. 40) (tam偶e, 40).
Ca艂a historia Ko艣cio艂a 艣wiadczy o wype艂nianiu tej pos艂ugi charytatywnej w spos贸b coraz bardziej
tw贸rczy poprzez niezliczone inicjatywy s艂u偶膮ce rozwojowi cz艂owieka i formacji chrze艣cija艅skiej.
Zakony i zgromadzenia zakonne m臋skie i 偶e艅skie tworzy艂y na przestrzeni dziej贸w swego rodzaju sie膰
o艣rodk贸w opieki, w kt贸rych udzielano schronienia i pomocy potrzebuj膮cym. Bez tej opieki 艣wiat
przemieni艂by si臋 w d偶ungl臋, w kt贸rej nie da艂oby si臋 偶y膰. Papie偶 wymienia kilka wielkich postaci,
kt贸re wyr贸偶nia艂y si臋 chrze艣cija艅sk膮 mi艂o艣ci膮 spo艂eczn膮: Franciszka z Asy偶u, Ignacego Loyol臋, Jana
Bo偶ego, Kamila de Lellisa, Wincentego a Paulo, Ludwik臋 de Marillac, J贸zefa B. Cottolenga, Jana
Bosko, Alojzego Orione, Teres臋 z Kalkuty: 玴ozostaj膮 [oni] wybitnymi przyk艂adami mi艂o艣ci
spo艂ecznej dla wszystkich ludzi dobrej woli. 艢wi臋ci s膮 prawdziwymi nosicielami 艣wiat艂a w historii,
gdy偶 s膮 ludzmi wiary, nadziei i mi艂o艣ci (tam偶e). Po艣r贸d 艣wi臋tych wyr贸偶nia si臋 Maryja, niewiasta,
kt贸ra kocha, s艂u偶y, przyjmuje uczni贸w Jezusa jako swoich syn贸w i z nieba po matczynemu nadal
wstawia si臋 za nimi.
6. Uwagi
Pierwsza encyklika Benedykta XVI jest dokumentem programowym w g艂臋bokim tego s艂owa
znaczeniu: Papie偶 przedstawia w niej ten sam program, kt贸ry g艂osi艂 i realizowa艂 Jezus. Mi艂o艣膰
stanowi o to偶samo艣ci chrze艣cija艅stwa i jest w艂a艣ciwym celem nauczania Ojca 艢wi臋tego, kt贸ry
r贸wnie偶 gdy by艂 prefektem Kongregacji Nauki Wiary, kierowa艂 si臋 mi艂o艣ci膮 w swej dzia艂alno艣ci,
maj膮cej na celu obron臋 i szerzenie wiary.
Niezwyk艂ym zrz膮dzeniem Opatrzno艣ci jest natomiast fakt, 偶e encyklika zosta艂a opublikowana w
uroczysto艣膰 Nawr贸cenia 艣w. Paw艂a do mi艂o艣ci Chrystusa. 艢w. Pawe艂 jest piewc膮 mi艂o艣ci (por. 1 Kor
13), pojmowanej nie tyle jako mistyczna ekstaza, ile jako konkretny wyraz cz艂owiecze艅stwa.
Encyklika, zaprezentowana na zako艅czenie Tygodnia Modlitw o Jedno艣膰 Chrze艣cijan, ma
charakter ze swej natury ekumeniczny. Mi艂o艣膰 jest dla dzia艂alno艣ci ekumenicznej zr贸d艂em
dynamizmu. Ruch ekumeniczny w praktyce bowiem realizuje 玠ialog mi艂o艣ci, kt贸ry oznacza
szacunek, przyjaz艅, uznanie, przyj臋cie i wsp贸艂prac臋 mi臋dzy chrze艣cijanami. A w艂a艣nie w tym
kontek艣cie mi艂o艣ci jest prowadzony 玠ialog prawdy, ten dialog, kt贸rego celem jest rozpoznanie
wielu rzeczy, kt贸re 艂膮cz膮, oraz tego, co jeszcze dzieli. Dwoisty charakter dialogu mi艂o艣ci i prawdy
musi prowadzi膰 do jedno艣ci w jednym Ko艣ciele Chrystusa.
Dla os贸b konsekrowanych encyklika jest lectio magistralis, kt贸ra uczy, jak w pe艂ni prze偶ywa膰
duchowe macierzy艅stwo i ojcostwo, wype艂niaj膮c przykazanie mi艂o艣ci Boga, zr贸d艂a jedno艣ci i pos艂ugi
blizniemu.
Ten dar dla 艣wiata, jakim jest encyklika Ojca 艢wi臋tego, wierni winni przyj膮膰 z rado艣ci膮,
przyswoi膰 sobie i wciela膰 w 偶ycie. Zobowi膮zuje ich te偶 do wdzi臋czno艣ci w modlitwie: 玃ami臋taj,
Bo偶e, o Twoim Ko艣ciele na ca艂ej ziemi. Spraw, aby lud Tw贸j wzrasta艂 w mi艂o艣ci (ut eam in caritate
perficias) razem z naszym Papie偶em Benedyktem (II Modlitwa Eucharystyczna).
Abp Angelo Amato SDB
Sekretarz Kongregacji
Nauki Wiary
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Deus Caritas EstDeus Est Machina cz 2Deus Est Machina cz 3t informatyk12[01] 02 101r11 012570 01introligators4[02] z2 01 nBiuletyn 01 12 2014beetelvoiceXL?? 01012007 01 Web Building the Aptana Free Developer Environment for Ajax9 01 07 drzewa binarnewi臋cej podobnych podstron