{1}{100}tłumaczenie: m06166
{438}{487}W roku 1979
{489}{566}bezzałogowy statek kosmiczny |przeleciał obok Jowisza.
{808}{907}Odkrył tam niezbadany objekt |wielkości naszego Księżyca.
{1065}{1119}Na tej małej planecie
{1121}{1194}zaobserwowano coś niewiarygodnego.
{2289}{2349}PLANETY
{2515}{2575}STAŁY LĄD
{2614}{2702}(Muzyka: Planety |Kompozytor: Gustav Holst)
{2907}{2971}Żyjemy na aktywnej planecie.
{3057}{3111}Skała sama w sobie zyje.
{3327}{3453}Zienia wyrzuca gorącą lawę, |tworząc nowy ląd.
{3590}{3682}To zdumiewający widok.
{3800}{3886}Zapiera mi dech |gdy patrzę tak w głąb wulkanu,
{3888}{3930}widząc wydobywającą się lawę.
{3932}{4016}Widzimy, że Ziemia jest aktywna. |To jak krwioobieg planety.
{4042}{4090}Dla geologa jak Jim Head
{4092}{4180}Ziemia jest inspiracją |do dalszych poszukiwań.
{4286}{4337}Jak to wszystko przebiega |na innych planetach?
{4339}{4383}Jak to wszystko |tam wygląda?
{4385}{4444}Czy tam też będzie taka |gorąca lawa? Wulkany?
{4446}{4511}Czy zobaczymy coś |takiego jak oceany?
{4513}{4583}Nie mieliśmy pojęcia.
{4850}{4950}Historia tej planety |zapisana jest w jej skałach.
{4982}{5035}Na przestrzeni kilkuset |milionów lat,
{5037}{5094}powstały łańcuchy górskie,
{5115}{5197}całe kontynenty |oddaliły się od siebie.
{5255}{5327}Czy tak też było |na innych planetach?
{5350}{5412}Niebiański partner |Ziemi, Księżyc
{5414}{5477}nie mógł się już |bardziej różnić.
{5558}{5608}Nic się nie wydarzyło |na tej pokrytej pyłem planecie
{5610}{5663}przez miliardy lat.
{5665}{5778}Na jego powierzchni widać tylko |ślady zderzeń z asteroidami.
{5980}{6022}Historia innych planet
{6024}{6100}zapewne też jest "spisana" |na ich powierzchni.
{6103}{6211}Lecz są tak daleko, że widzimy je tylko |jako świetlne punkciki na niebie.
{6301}{6357}Astronomowie wpatrywali się |w te punkty,
{6359}{6427}lecz tylko na jednym z nich |udało im się zobaczyć coś
{6429}{6500}co z daleka przypominało |ukształtowanie terenu na Ziemi.
{6520}{6575}Był to czerwony dysk Marsa.
{6685}{6723}Ponad sto lat temu
{6725}{6788}włoski astronom |Giovanni Schiaparelli
{6790}{6898}rozpoczął szkicowanie ciemnych |i jasnych obszarów Marsa.
{6900}{7030}Były to najlepsze mapy Marsa jakie mieliśmy |do momentu wysłania sond kosmicznych.
{7350}{7457}W 1964 NASA wysłała sondę Mariner 4.
{7459}{7502}Jego misją było przelecieć |koło Marsa
{7504}{7565}i próbując przesłać na Ziemię |zdjęcia zrobione z bliska.
{7674}{7728}Misja ta była |technicznym sukcesem,
{7730}{7814}jednak rozmazane zdjęcia |nie ukazały nic szczególnie interesującego -
{7816}{7888}tylko kratery jak |te na Księżycu.
{7970}{8000}Astronomowie byli przekonani,
{8002}{8073}że sonda skierowała się |w niewłaściwe miejsce.
{8363}{8461}Brad Smith przez lata |wpatrywał się w Czerwoną Planetę.
{8463}{8546}Sądził, że wie gdzie interesujące |obszary się znajdują.
{8598}{8637}Przygotowując kolejną misję
{8639}{8708}NASA poprosiła go o wskazówki, |jak do nich dotrzeć.
{8746}{8814}Dość długo obserwowałem Marsa
{8816}{8846}przez teleskopy z Ziemi
{8848}{8958}i zaobserwowaliśmy, że istaniały |pewne bardzo zmienne obszary.
{8960}{9026}Zmieniały się jak pory roku. |Wydawało się, że zmieniały kolory.
{9028}{9077}Sądziliśmy, że będą one |szczególnie interesujące.
{9079}{9206}Więc pokierowałem |sondy Mariner 6 i 7
{9208}{9300}tak, aby obserwowały te obszary |zblizając się do Marsa.
{9460}{9537}Lecąc w kierunku Marsa |Mariner 6 i 7
{9539}{9598}pokazały coś, co |wyglądało jak góry,
{9600}{9690}ciemne równiny, głębokie kaniony.
{9850}{9891}Lecz gdy dotarły zbliżenia
{9893}{9990}Brad I NASA znów |byli rozczarowani.
{10023}{10126}Niestety na powierzchni |było bardzo duzo kraterów.
{10128}{10185}Z całą pewnością staniały |ciemne i jasne obszary,
{10187}{10286}lecz i tak przypominało |to Księżyc.
{10600}{10671}W przekonaniu, że na Marsie |musi coś istnieć poza kraterami
{10673}{10719}NASA wróciła tam.
{10729}{10815}Jednak tym razem |wyeliminowano przypadkowość.
{10885}{10959}Mariner 9 nie był sondą | jedynie przelatującą koło Marsa.
{10961}{11024}Został zaprojektowany, |aby wejść na orbitę tej planety
{11026}{11105}i fotografować ją |metr po metrze.
{11141}{11200}Lecz gdy sonda |tam dotarła
{11202}{11274}rozpoczęła się ogromna |burza pyłowa.
{11276}{11313}Obserwowałem to
{11315}{11356}mając nadzieję, |że nie będzie źle.
{11358}{11427}Jednak w przeciągu |zaledwie kilku dni
{11429}{11483}powstała cudowna |żółta chmura.
{11485}{11538}Wiedzieliśmy, że będzie |to okropna burza.
{11541}{11601}Rozpętała się |na całej planecie,
{11603}{11656}pokrywając wszystko.
{11727}{11786}Mariner przeczekał burzę.
{11788}{11864}I wtedy zobaczył coś |wyłaniającego się z pyłu.
{11866}{11969}Zobaczyliśmy te |4 ciemne plamy.
{11971}{12045}Nie byliśmy całowicie |pewni co to jest.
{12047}{12158}Jeden z członków |naszej zalogi zauważył,
{12160}{12208}że wygladają one jak |szczyty wulkanów
{12210}{12315}Zasugerował, że rzeczywiście |były to wulkany tak wysokie,
{12317}{12381}że wystawały ponad pył.
{12584}{12620}Gdy pył opadł,
{12622}{12690}cztery plamy ukazały się |w całej okazałości.
{12730}{12791}To były wulkany.
{12793}{12842}Olbrzymie.
{12920}{12998}Najwiekszy został nazwany |Olympus Mons.
{13000}{13062}Jego wysokość wynosi 24 km,
{13064}{13132}3 razy tyle co Mt. Everest.
{13362}{13421}Mars nie był kolejnym księżycem.
{13423}{13472}Był to prawdziwy świat.
{13494}{13592}Geologowie niecierpliwili się, |żeby go porównać z Ziemią.
{13727}{13812}Jim Head udał się od razu |do największych znanych wulkanów
{13814}{13863}na wyspie Hawaii.
{13890}{13961}Pamiętam, jak Olympus Mons pierwszy raz |wyłonił się z chmur na Marinerze 9.
{13962}{14032}Wyjątkowy widok, |olbrzymi wulkan.
{14034}{14085}Nie mogłem się doczekać |powrotu na Hawaje,
{14087}{14143}aby spróbować sobie |wyobrazić tamten wulkan
{14145}{14190}poprzez porównanie go |z jakimś innym znanym mi.
{14192}{14237}I oto stoimy na skraju |tego wulkanu,
{14237}{14306}niewiarygodnych rozmiarów, |jednego z największych na Ziemi.
{14308}{14374}A w porównaniu z Olympus Mons |jest taki mały.
{14414}{14478}Odległość od środkowego krateru |wulkanu Olympus Mons
{14480}{14559}do zewnętrznego brzegu |wynosi 480 km.
{14573}{14642}Po drodze jest obszar |rozmiarów Francji,
{14644}{14705}pokryty kawałkami |czerwonej lawy.
{14804}{14861}Jednak było tam coś |więcej niż tylko wulkany.
{14873}{14911}Gdy pył opadł,
{14913}{14990}aparaty Mariner'a 9 |zarejestrowały tysiące zdjęć.
{15000}{15070}Nowy świat |nabierał kształtów.
{15235}{15319}NASA wezwała nowa |grupę naukowców -
{15321}{15381}geologów planetarnych.
{15623}{15679}Kiedy to zaczęło |nabierać kształtów,
{15681}{15751}i zaczęliśmy zauważać te wszystkie |cechy, po raz pierwszy
{15753}{15879}Mars jako cała planeta |nabrał kształtów
{15881}{15954}w sensie poznania z czego jest zbudowany |z geologicznego punktu widzenia.
{15956}{16034}Nic z tej materii |nie było znane.
{16036}{16095}To była historyczna chwila,
{16097}{16178}Gdy wreszcie zaczyna się, |tak jak z pomarańczą,
{16180}{16249}obierać ze skórki
{16251}{16318}i pokazując, co jest w środku.
{16320}{16419}Gdy aparaty sondy Mariner |rejestrowały środkową część Marsa,
{16421}{16470}ukazała się olbrzymia szczelina.
{16472}{16561}Codziennie otrzymujemy |nową porcję zdjęć.
{16563}{16616}Widząc tę mozaikę, mówiliśmy:
{16618}{16665}"Popatrz na to, |dokąd to zmierza?"
{16667}{16804}A to się ciągnęło wszerz |przez mniej więcej 1/8 planety.
{16832}{16943}Odkryli największą formację |geologiczną widzianą kiedykolwiek.
{17013}{17112}Długość Vallis Marineris |wynosi 6400 km,
{17114}{17186}w najszerszym miejscu |ma on 160 km,
{17188}{17245}a jej głębokość sięga 9,6 km.
{17247}{17330}W skali Stanów Zjednoczonych,
{17332}{17429}tam będzie San Francisco,
{17431}{17498}a tu Nowy Jork, |mniej wiecej tak.
{17500}{17558}Objęłaby obszar |Stanów Zjednoczonych.
{17560}{17621}A ten mały kanion
{17623}{17672}jest wielkości Wielkiego Kanionu.
{17800}{17857}Vallis Marineris |prawdopodobnie powstała
{17859}{17920}gdy te 4 olbrzymie wulkany |po północnej stronie
{17922}{18018}wypchnęły i rozciągnęły |zewnętrzną warstwę planety.
{18071}{18126}Skala zjawisk geologicznych |na Marsie
{18128}{18196}znacznie przewyższa |te na Ziemi.
{18198}{18282}Olbrzymie formacje jak |Vallis Marineris i Olympus Mons
{18284}{18398}ciągle rosły w tym samym miejscu |przez miliardy lat.
{18458}{18538}To mogło dowodzić, że powierzchnia |planety nie ruszała się,
{18540}{18626}w przeciwieństwie do dryfujacych |kontynentów na Ziemi.
{18669}{18764}Mariner 9 wyruszył na poszukiwanie |geologicznego życia
{18766}{18830}i odnalazł je.
{18898}{18940}Tak więc Mars był aktywną planetą,
{18942}{19039}z prawdziwą geologią, |aktywną, zmieniającą się,
{19041}{19101}nawet na przestrzeni |swojej najnowszej historii.
{19176}{19234}Ale czy to wszystko |było historia?
{19236}{19308}Czy na Marsie było cmentarzysko |form geologicznych?
{19312}{19369}Albo czy wulkany |były nadal aktywne?
{19465}{19506}Aby to odkryć,
{19508}{19588}sonda musiała wylądować |na powierzchni planety.
{19610}{19679}Naukowcem odpowiedzialnym |za misję był Gerry Soffen.
{19712}{19789}Ale zadaniem Wikinga |miało być zbadanie
{19791}{19848}po raz pierwszy |powierzchni planety.
{19850}{19926}Sondy Mariner rzeczywiście |orbitowały lub przeleciały koło tej planety,
{19928}{20010}ale pomysł wylądowania |na powierzchni Marsa...
{20015}{20083}Było to równie ważne |jak wyprawa Kolumba.
{20433}{20514}Porażała mnie myśl, |że lądowanie mogłoby się nie powieść
{20516}{20580}ponieważ spędziłem |tyle lat życia
{20582}{20653}przygotowywując się |do tego historycznego momentu.
{20655}{20731}/4718 metrów na sekundę./
{20733}{20782}/914 metrów./
{20831}{20900}20 lipca 1976r.
{20902}{20972}Wiking opadł |w atmosferę Marsa
{20974}{21027}i zaczął schodzić w dół.
{21155}{21221}Gdy wylądowaliśmy,
{21223}{21304}to było jakby... |2 minuty temu.
{21328}{21414}Widzę każdą twarz |i to oczekiwanie.
{21432}{21490}Sygnały z Wikinga |w ciągu 18 minut
{21492}{21558}docierał do stacji kontrolnej.
{21560}{21621}Mogliśmy tylko czekać.
{21661}{21759}Gdy nastąpiło lądowanie, |roznosiło mnie.
{21761}{21810}/Wylądowaliśmy./
{21812}{21861}/Tak!/
{21957}{22006}/Jest dobrze./
{22128}{22211}Myśl o uczestniczeniu |w historycznym fakcie,
{22213}{22295}lądowaniu na Marsie, |była ekscytująca.
{22343}{22411}A teraz zaczęło się |prawdziwe oczekiwanie.
{22414}{22492}Jak będzie wyglądać |powierzchnia Marsa?
{22519}{22580}Czy będzie taka jak |jakieś miejsce w USA?
{22582}{22654}Czy będzie pustynią? |Piaszczyste, zapylone?
{22656}{22713}Jedyne co wiedzieliśmy |to to, że będzie czerwona.
{22771}{22822}Godzinę po wylądowaniu |Wikinga
{22824}{22914}zaczęły docierać pierwsze |czarno-białe zdjęcia.
{23073}{23177}Linia po linii, ukazała się |powierzchnia Marsa.
{24043}{24102}Potem nadeszły |kolorowe zdjęcia.
{24104}{24163}Powierzchnia była |pokryta skałami,
{24165}{24249}niektóre ciemne i porowate, |bez wątpienia wulkaniczne.
{24251}{24335}Z pewnością zostały tu |wyrzucone przez wulkany.
{24340}{24390}Wiedzieliśmy o istnieniu |wulkanów na Marsie,
{24392}{24480}ale zobaczenie kawałka wulkanu |w rzeczywistości było zadziwiające.
{24542}{24627}Ale kiedy te kawałki |zostały tam wyrzucone?
{24629}{24679}Wiking był wyposażony |w sprzęt
{24681}{24734}umożliwiający sprawdzenie, |czy Mars jest nadal aktywny -
{24736}{24833}sejsmometer, wykrywający |drgania podłoża.
{24861}{24962}Sonda nadsłuchiwała i czekała, |lecz bez rezultatu.
{24989}{25067}Jak na wszystkie swoje |wspaniałe wulkany i kaniony,
{25069}{25184}wydawało się, że aktywność |geologiczna Marsa już minęła.
{25819}{25913}Gdy Amerykanie skupiali |swoje wysiłki na Marsie,
{25915}{25979}Rosjanie skierowali się |na Wenus.
{26091}{26165}Planeta ta jest prawie |rozmiarów Ziemi,
{26167}{26244}a geologowie sądzili, |że okaże się taka sama.
{26272}{26340}Ale Wenus nie poddała się |tak łatwo.
{26342}{26425}Powierzchnia skrywała się |pod grubą warstwą chmur,
{26427}{26482}a pod spokojną powłoką
{26484}{26536}panowały piekielne warunki.
{26589}{26630}Ciśnienie atmosferyczne
{26632}{26710}zniszczyło już |3 radzieckie sondy.
{26712}{26761}Ponosząc straty |Rosjanie odkryli,
{26763}{26878}że temperatura na powierzchni |dochodziła so 500 stopni C.
{26925}{26990}W 1975 ponowili próbę,
{26992}{27055}wyposażając sondę |w aparat fotograficzny.
{27057}{27107}Mieli nadzieję, że wytrzyma |wystarczająco długo
{27109}{27179}żeby przeslać na Ziemię |choś jedno zdjęcie powierzchni.
{27430}{27538}Szefowie misji nie chcieli, aby ktokolwiek |dowiedział się o możliwej porażce.
{27592}{27641}Robiliśmy zdjęcia potajemnie,
{27643}{27690}tak żeby nas nie obwiniali,
{27688}{27768}że próbujemy zrobić zdjęcia;
{27770}{27880}nazwaliśmy te aparaty, przyrządy, "telefotometrami"...
{27886}{27939}A tak, miernikami kontrastu.
{28249}{28300}Tuż po wylądowaniu
{28302}{28394}sygnały z Wenery 9 potwierdziły, |że jej systemy są nienaruszone.
{28398}{28485}Na powierzchni temperatura |była wyzsza niż w piekarniku.
{28487}{28574}Czy sonda przetrwa |tak, aby przesłać obraz?
{28660}{28764}Pomieszczenie, w którym stał monitor,
{28766}{28882}z którego wychodziła ta papierowa wstęga,
{28884}{29028} budziło zainteresowanie wielu osób.
{29030}{29112}Lecz musieliśmy ograniczyć tam dostęp,
{29114}{29160}niewielu ludzi tam wchodziło
{29162}{29217}ponieważ sami baliśmy się w to wierzyć,
{29219}{29264}że to naprawdę się wydarzyło.
{29512}{29609}Zarejestrowano niewyraźny |obraz skał.
{29611}{29710}Było to pierwsze w historii |zdjęcie powierzchni Wenus.
{29761}{29835}Lecz był to tylko kusząco |zwodniczy widok.
{30148}{30189}Wysyłając następną sondę
{30191}{30248}Rosjanie mieli nadzieję |znaleźć coś więcej.
{30329}{30415}Podczas lądowania systemy |zgłosiły się drogą radiową,
{30417}{30478}lecz sonda nie przesłała |żadnego zdjęcia powierzchni.
{30481}{30530}Sasha Basilevsky |był członkiem załogi,
{30532}{30595}która próbowała znaleźć |powód niepowodzenia.
{30619}{30685}Odbyliśmy spotkanie techniczne, |prowadząc dyskusję,
{30687}{30771}ówczesny główny |projektant powiedział:
{30773}{30805}"Wydaje mi się,
{30807}{30970}że wylądowaliśmy w czymś |kleistym i lepkim."
{30972}{31078}A ktoś młody niegrzecznie powiedział:
{31080}{31112}"Tak, prosze pana, w gównie."
{31195}{31256}Ale Wenera nie zatonęła.
{31258}{31302}Wysoka temperatura |na powierzchni
{31304}{31376}wtopiła pokrywę |soczewki w aparat.
{31442}{31482}Trzy lata poźniej
{31484}{31548}inna para sond |skierowała się na Wenus.
{31581}{31630}Tym razem zarejestrowały |piękne zdjęcia
{31632}{31695}wypełnionego lawą |obszaru.
{31722}{31810}Lecz gdy sonda próbowała |pobrać próbki skał Wenus,
{31812}{31888}pokrywa soczewki |znów przyniosła pecha.
{31890}{31967}Wenera 13 i 14 były wyposażone
{31969}{32057} w specjalne urządzenie do mierzenia |właściwości elektrycznych
{32059}{32104}i mechanicznych powierzchni.
{32106}{32224}Ten celownik umieszcza przyrząd |na powierzchni i dokonuje pomiaru.
{32226}{32310}Wenera 14 robiła |to prawidłowo,
{32312}{32400}lecz była na niej pokrywa.
{32402}{32502}Tak więc zmierzyliśmy właściwości |elektryczne i mechaniczne
{32504}{32578}czegoś przywieżionego z Ziemi.
{32846}{32922}Na powierzchni planety |sondy mogły przetrwać
{32924}{32980}tylko przez godzinę lub dwie.
{32982}{33081}Trzeba było opracować jakiś inny sposób, |żeby widzieć poprzez chmury.
{33411}{33519}W 1989 NASA wystrzeliła Magellana.
{33731}{33797}Magellan miał nie robić |żadnych zdjęć,
{33799}{33845}lecz skanować planetę radarem
{33847}{33910}aby uzyskać informację |o konturach powierzchni,
{33912}{33976}przedzierając się przez chmury, |jakby ich nie było.
{34016}{34116}Byliśmy w stanie okrążać planetę |wielokrotnie każdego dnia
{34118}{34190}i sporządzić globlny obraz |geologiczny Wenus.
{34367}{34456}Magellan zaczął przesyłać |ogromne ilości danych -
{34459}{34550}całe nowe pokolenie geologów |przystąpiło do pracy.
{34610}{34720}Gdy dotarło pierwsze zdjęcie zrobione |przez Magellana, przyszedłem o 4 rano
{34722}{34789}i spojrzałem na pierwszy |pasek danych z Magellana,
{34791}{34838}pierwszy pas wzdłuż planety.
{34988}{35094}Obserwując odkrywania powierzchni |tej planety z takimi szczegółami
{35096}{35233}i mówiąc: "Jestem jednym z pierwszych ludzi, |którzy kiedykolwiek widzieli ten kawałek Wenus"
{35235}{35288}czuło się jak odkrywca.
{35299}{35333}Pierwsze zdjęcia ujawniły
{35335}{35398}wiele podobieństw Wenus |do Ziemi.
{35435}{35487}Były wielkie |pasma górskie,
{35489}{35552}niektóre z nich podobne |do Himalajów.
{35554}{35603}Były na Wenus długie uskoki,
{35605}{35690}które wygladały podobnie |do tych, które spotykamy na Ziemi.
{35693}{35762}Były wulkany, mnóstwo |wulkanów na powierzchni,
{35770}{35831}olbrzymich, o wiele większych |niż niektóre na Ziemi,
{35833}{35878}inne podobnych rozmiarów.
{36028}{36129}Lecz wtem wyłonił się |nieziemski krajobraz.
{36141}{36202}Były tam te ogromne, |okrągłe formacje.
{36204}{36282}"Ogromne" oznacza tu |250-300 km średnicy.
{36284}{36338}Otoczone były |pasmami górskimi.
{36340}{36408}Były wysokie, w kształcie gór.
{36410}{36470}Na całej ich powierzchni |były wulkany.
{36472}{36516}Zadawaliśmy sobie pytanie |czym są te formacje.
{36518}{36537}Jak mogły powstać?
{36539}{36579}Nigdy czegoś takiego |nie widzieliśmy.
{36725}{36795}Trójwymiarowe zdjęcia ukazały |olbrzymie "pęcherze,"
{36797}{36850}z lawą sączącą się |z każdej szczeliny.
{36853}{36945}A powierzchnia Wenus wydawała się |poprzecinana kanałami.
{36947}{37038}Wyglądały jak długie rzeki, |biegnące po całej powierzchni planety,
{37039}{37130}lecz wiedzieliśmy, że przy niewiarygodnie |wysokich temperaturach powierzchni
{37132}{37184}te kanały żadną miarą nie zostały |uformowane przez wodę.
{37186}{37243}Więc musiały zostać |utworzone przez lawę.
{37501}{37594}Widoczne były też inne formacje |wulkaniczne, wyglądające jak placki -
{37596}{37656}o bardzo stromych zboczach |i bardzo płaskich szczytach.
{37658}{37752}Dosłownie wygląda to jak gdyby ktoś |rozrzucił naleśniki na powierzchni planety.
{37762}{37862}Były też inne wulkany, które wyglądały |jak rozgniecione robaki.
{37911}{37997}Gdziekolwiek nie spojrzy się, |widać jakieś formacje wulkaniczne,
{37999}{38100}strumień, mały wulkan, dziwny kanał -|dominacja wulkanizmu.
{38102}{38176}A na to po prostu nie byliśmy |w ogóle przygotowani.
{38282}{38345}To intrygujące popatrzeć |na tą powierzchnię,
{38347}{38425}która, zdawałoby się, powinna |przypominać ziemską.
{38427}{38472}Ale nie przypomina. |Jak to się stało?
{38474}{38494}To po prostu zagadka.
{38496}{38588}To dlatego Wenus |jest tak interesująca.
{38891}{38965}Ale kiedy ta wulkaniczna |powierzchnia uformowała się?
{38967}{39064}Geologowie próbowali dowiedzieć się |licząc kratery uderzeniowe.
{39066}{39100}Gdy uzyskaliśmy globalny obraz,
{39102}{39131}zaczęliśmy liczyć kratery
{39133}{39190}i szukać terenów |o dużej liczbie kraterów,
{39192}{39227}i takich o niewielkim |nasileniu ich występowania,
{39229}{39267}wskazując na ich wiek, |stare i młode.
{39269}{39329}Gdy popatrzymy na Księżyc, |na Marsa, na Merkurego,
{39331}{39394}zobaczymy obszary, które mają |więcej kraterów, są więc starsze.
{39396}{39443}A te z mniejszą ilością |kraterów są młodsze.
{39446}{39497}Zadziwiające było to, |że kratery wyglądały
{39499}{39557}jakby były przypadkowo |rozrzucone po powierzchni.
{39559}{39625}I wtedy mowisz: "Czekaj. Przecież cała planeta |nie może pochodzić z jednego okresu -
{39627}{39644}jest rozmiarów Ziemi.
{39646}{39691}Jak planeta rozmiarów Ziemi
{39693}{39747}mogłaby mieć całą powierzchnię |z tego samego okresu?
{39749}{39784}To nie miało po prostu sensu.
{39830}{39889}Co się mogło wydarzyć, |aby planeta
{39891}{39966}wytworzyła całą powierzchnię |w tym samym czasie?
{40073}{40158}To było zadziwiające, ponieważ nikt |nie mógł jednoznacznie odpowiedzieć
{40160}{40218}jako że nie widzieliśmy czegoś takiego. |O co chodziło?
{40220}{40274}Jedną z sugestii, |jakie padły było,
{40276}{40350}że Wenus mogła doznać |katastroficznej zmiany powirzchni
{40352}{40394}kilkaset milionów lat temu.
{40567}{40631}Nad ideą, że Wenus rozpuściła się
{40633}{40673}w ogólnoplanetarnym zalewie lawy
{40675}{40722}nadal gorąco debatuje się.
{41132}{41224}Ale jeśli tak się zdarzyło, |i obecnie jest już chłodna,
{41226}{41282}to czy kiedys jeszcze |nastąpi erupcja?
{41313}{41415}Najbardziej ekscytujące byłoby |odkrycie czynnego wulkanu na Wenus,
{41417}{41513}tak aby powiedzieć: "Oto dowód, |Wenus jest nadal aktywna geologicznie.
{41515}{41571}To naprawdę planeta |całkiem podobna do Ziemi,
{41573}{41611}a to jest dowód na to.
{41613}{41692}"To nie jest martwa planeta, |jest nadal żywa, nadal aktywna."
{41694}{41799}To jest coś, za co wiele dałabym, |aby móc to odkryć.
{41882}{41964}Magellan skanował planetę |przez 4 lata,
{41966}{42025}lecz nie znalazł żadnych |swieżych wypływów lawy.
{42055}{42134}Wenus równie dobrze |może być żywa,
{42136}{42181}lecz nadal nie ma |na to dowodów.
{42208}{42283}Oczywiście orbitując |Ziemię przez rok
{42285}{42326}Można nie zobaczyć |żadnej aktywności wulkanicznej.
{42328}{42390}Więc ciężko powiedzieć, |czy ma ona miejsce -
{42392}{42460}To tak jak próba znalezienia |dymiacego pistoletu czy wulkanu.
{42462}{42496}Nie jest to łatwe.
{42554}{42617}Prócz tego, co Magellan odkrył,
{42619}{42695}Wenus nadal jest |spowita tajemnicą.
{42780}{42833}Czy Ziemia była |jedynym miejscem,
{42835}{42910}gdzie geolodzy znaleźli |czynne wulkany?
{42922}{42975}Na to wyglądało.
{43083}{43146}Jedyną inną skalistą |planetą jest Merkury,
{43148}{43243}ale jest on mały, |niewiele większy od Księżyca.
{43250}{43346}A jego powierzchnia jest w takim samym stopniu |pokryta kraterami i martwa.
{43402}{43466}Żadna forma aktywności geologicznej
{43468}{43530}nie wyrównała powierzchni |Merkurego.
{43542}{43590}Na zewnątrz jest gorący,
{43595}{43662}w środku zimny jak skała.
{44113}{44178}Możliwe, że nie ma żadnych |form geologicznych na Jowiszu
{44180}{44220}i pozostałych planetach gigantach -
{44222}{44271}nie maja one twardej powierzchni.
{44351}{44434}Tutaj są lite skały.
{44436}{44483}Lecąc koło Jowisza
{44485}{44542}Voyager przeleciał |koło jego księżyców.
{44554}{44657}Nikt nie spodziewał się znaleźć |tam interesującej geologii.
{44673}{44784}Spodziewaliśmy się małych objektów |wielkości Księżyca albo mniejszych,
{44786}{44840}pozbawionych życia z geologicznego |punktu widzenia,
{44842}{44957}i spodziewaliśmy się |tam znaleźć ślady
{44959}{45001}wczesnej historii Układu Słonecznego,
{45003}{45068}zderzeń,
{45070}{45141}i odpowiedzi na pytania |natury ezoterycznej,
{45143}{45224}które mogliby zadać geologowie |Układu Słonecznego.
{45226}{45311}Coś, czym ogół społeczeństwa |nie byłby zainteresowany.
{45383}{45470}Pierwsze, co napotkaliśmy |to Callisto.
{45472}{45608}Był mniej więcej taki, jak |spodziewaliśmy się po tych księżycach.
{45640}{45702}Callisto jest ciemny i lodowaty.
{45703}{45766}Tak jak Merkury, jego pokryta |kraterami powierzchnia
{45768}{45835}nie zmieniła się od miliardów lat.
{45920}{46013}Następny księżyc, Ganymede, |jest największy w Układzie Słonecznym,
{46015}{46084}lecz też nie zadziwił nikogo.
{46294}{46373}Krążąc bliżej olbrzymiej planety, |jest Io,
{46375}{46443}ciało wielkości zbliżonej do naszego Księżyca.
{46670}{46753}Patrząc na Io |z dużej odległości
{46755}{46854}zobaczyliśmy mnóstwo ciemnych |plam na powierzchni,
{46856}{46928}o których sądziliśmy że były |kraterami pouderzeniowymi.
{46930}{46996}Voyager zrobił kilka zdjęć, |przeleciał obok Io,
{46998}{47068}a naukowcy skupili się |na samym Jowiszu.
{47100}{47179}W międzyczasie, jedna z inżynierów |zajęła się
{47181}{47235}rutynowym sprawdzeniem |stanu pojazdu.
{47256}{47378}Przyszłam do centrum nawigacyjnego |około 9 tamtego ranka.
{47380}{47420}A taśma ze zdjęciami,
{47422}{47505}które statek zrobił poprzedniego dnia |była na moim biurku.
{47507}{47585}Załadowałam je do komputera |i wyświetliłam.
{47590}{47677}I zobaczyłam, że Io lub księżyc Io |był jak rożek,
{47679}{47760}tak jak nasz Księżyc |widać na niebie.
{47762}{47824}Poprawiłam jasność,
{47826}{47928}i wtedy obok Io |ukazał się olbrzymi objekt,
{47930}{48008}którego nie mogłam rozpoznać
{48010}{48049}i jakiego nigdy |nie spodziewałabym się.
{48051}{48120}Całkowicie przyciągnął |moją uwagę.
{48173}{48233}Chciałam tak bardzo |wiedzieć, co to jest.
{48235}{48305}Zadawałam sobie pytanie: |"Mój Boże, co to jest?"
{48307}{48367}Pierwsze, co mi przyszło na myśl
{48369}{48473}to to, że wyglądał jak inny księżyc |wychylający się zza Io.
{48531}{48585}Lecz nie było innego księżyca,
{48587}{48636}i defektu w aparacie.
{48659}{48763}Linda Hyder wywnioskowała, |że obiekt ten musiał być częścią Io.
{48772}{48856}I rzeczywiście, trudno |było to zaakceptować
{48858}{48981}ponieważ rozmiar tego objektu |był olbrzymi w porównaniu z Io.
{49230}{49279}Gdy to zbadałam,
{49281}{49368}odkryłam, że ten wielki, |dziwny objekt,
{49370}{49422}było to zupełnie przypadkowe,
{49424}{49493}rzucał cień w kształcie |serca na Io.
{49497}{49616}To co odkryłam, to olbrzymi |pióropusz erupcji wulkanu,
{49618}{49710}wznoszący się 270 km |ponad powierzchnią Io
{49712}{49777}i z powrotem spadający na niego.
{49830}{49891}Tak więc odkryłam |po raz pierwszy
{49893}{50008}erupcję wulkanu widzianą |gdzieś poza Ziemią.
{50292}{50405}Nie spodziewaliśmy się znaleźć |wybuchów czynnych wulkanów,
{50416}{50482}wyrzucających materiał |z krateru
{50484}{50574}na wysokość kilkuset mil,
{50576}{50636}300 kilometrów |ponad powierzchnię.
{50638}{50724}Materiał ten wydobywa się |z prędkością pędzącej fali.
{50726}{50820}Oczywiście wraca na powierzchnię |z tą samą prędkością.
{50822}{50963}Iak więc powierzchnia Io nie byłaby |najlepszym miejscem do stania.
{51017}{51123}Cała powierzchnia Io |pokryta jest wulkanami.
{51136}{51235}Księżyc ten jest zalany |różnobarwnymi strumieniami lawy.
{51374}{51438}Lecz dlaczego Io |jest aktywny?
{51450}{51495}Jest zaledwie wielkości Księżyca.
{51497}{51549}W środku powinien być zimny.
{51561}{51645}Obłudze kamer na sondzie Voyager |przewodził Brad Smith.
{51647}{51715}Do tego momentu skupiał się |na atmosferze Jowisza.
{51727}{51796}Teraz jego uwagę |przyciągnął Io.
{51830}{51870}Io jest bardzo małym ciałem.
{51872}{51975}Nie ma na nimj wystarczającej |ilości materiałów radioaktywnych,
{51977}{52043}które ogrzewaja skałę, |jak to się dzieje na Ziemi.
{52045}{52149}Więc nie oczekiwaliśmy |żadnej formy wulkanizmu na Io.
{52229}{52323} Wyjaśnienie miało być znalezione |w naszym własnym Księżycu.
{52533}{52632}A pewien naukowiec z NASA |w Kalifornii przewidział to.
{52695}{52780}Jak widać, siła |grawitacyjna Księżyca
{52782}{52821}może poruszać oceany na Ziemi.
{52830}{52912}Wyobraźcie sobie, jaką |siłą działa Jowisz -
{52914}{53023}masa 300 razy większa niż Ziemi -|na Io.
{53025}{53094}Io, okrążając Jowisza,
{53096}{53195}zbliża się w pewnych punktach |do Jowisza bardziej niż w innych.
{53197}{53313}Przez to zmienia się |siła grawitacji Jowisza,
{53315}{53368}czego rezultatem jest |znaczne odkształcenie.
{53411}{53470}Fizyk Ray Reynolds |zdał sobie sprawę,
{53472}{53543}że tarcie spowodowane |silnym przyciąganiem Jowisza
{53545}{53653}ogrzewało wnętrze Io |do bardzo wysokiej temperatury.
{53704}{53770}Podstawiliśmy liczby |do naszych równań,
{53772}{53886}i, ku zdziwieniu, wychodzi nam |tysiące stopni (F)
{53888}{53935}przy powierzchni |tego satelity.
{53937}{54050}To doprowadziło do powstania wizji |wybuchających wulkanów.
{54092}{54151}Lecz nikt nie był |przygotowany na siłę
{54153}{54230}tych wyrzucających siarkę wulkanów, |jakie znalazł Voyager.
{54500}{54600}Io jest po prostu niezmiernie |aktywny wulkanicznie,
{54602}{54660}aktywniejszy od Ziemi
{54663}{54718}i innych ciał |w Układzie Słonecznym.
{54720}{54763}Żadne nie jest nawet |podobne do niego.
{54765}{54872}Jego powierzchnia jest całkowicie |pokryta wulkanicznymi odłamkami.
{54970}{55058}Geologowie wreszcie znaleźli |żywy świat,
{55080}{55142}zmieniający się na ich oczach.
{55160}{55205}Można sporządzić mapę Io,
{55207}{55293}która będzie przestarzała |następnego dnia.
{55397}{55442}Lecz Io nie był |jedyną niespodzianką,
{55444}{55520}jaką Voyager napotkał |pośród księżyców Jowisza.
{55529}{55617}Tuż obok znajdował się |jasny krąg Europy.
{55727}{55802}Europa była |zaskakująco gładka,
{55804}{55880}tzn. prawie lub w ogóle |nie było na niej topografii.
{55882}{55965}Pomniejszona, byłaby |gładka jak stół bilardowy.
{55967}{56032}A dlaczego tak jest?
{56034}{56099}Mogliśmy tylko domyślać się |dlaczego nie było topografii.
{56137}{56216}W zbliżeniu, powierzchnia |była inna.
{56218}{56333}Patrząc na Europę, |zaskakuje nas brak kraterów.
{56335}{56427}Także zauważamy duże |podłużne nierówności,
{56429}{56491}wyglądające jak pęknięcia |na powierzchni.
{56654}{56703}Reynolds sądził, że pęknięcia |mogą być efektem
{56705}{56770}ciągłego nacisku |grawitacji Jowisza,
{56772}{56800}dokładnie jak na Io.
{56877}{56957}Istniała też bardziej |intrygująca możliwość.
{56959}{57013}Europa jest pokryta lodem,
{57015}{57110}i byłoby łatwiej ją stopić |niż litą skałę na Io.
{57114}{57205}Nasz obliczenia wskazywały, |że jest prawdopodobne,
{57207}{57318}że pod cienką warstwą lodu |jest ocean.
{57413}{57455}Zdjęcia z Voyager'a były |zbyt niewyraźne
{57457}{57565}aby potwierdzić czy obalić |teorie podziemnego oceanu.
{57567}{57663}Lecz 20 lat później powrócił |tu inny statek, Galileo,
{57665}{57724}żeby się przyjrzeć.
{57799}{57823}Na zbliżeniu,
{57825}{57928}powierzchnia Europy wygląda |jak lodowy bruk.
{57930}{58019}Są na niej olrzymie góry lodowe |i sieć pęknięć,
{58021}{58084}gdzie, jak się wydaje, gorąca woda |wypłynęła z głębi,
{58086}{58137}a potem zamarzła natychmiast,
{58152}{58259}dokładnie tak, jak lawa |z pęknięć wulkanicznych na Ziemi.
{58342}{58441}Zamiast gorącej skały |wydobywa się woda.
{58443}{58493}Lecz zasada jest taka sama.
{58495}{58565}Pod skorupą jest |coś płynnego.
{58567}{58602}I w odstępach czasu,
{58604}{58662}ciśnienie wypycha to |na powierzchnię
{58664}{58793}prawie w taki sam sposób, jak lawa |wypływa na powierzchnię Ziemi.
{59069}{59174}Nie zauważono jeszcze |żadnej erupcji lodu,
{59176}{59227}lecz Europa |otrzorzyła możliwość
{59229}{59316}istnienia nowych rodzajów |aktywności geologicznej.
{59961}{60040}Przemieszczające się dalej sondy
{60042}{60111}odnalazły inne zamarnięte światy.
{60422}{60477}Pośród księżyców |Saturna i Neptuna
{60479}{60569}istniały dowody istnienia |dziwnych zdarzeń geologicznych.
{60678}{60752}Lecz wydawało się, że to miało |miejsce w zamierzchłej przeszłości.
{60930}{61030}10 lat po przelocie |koło Jowisza
{61032}{61126}Voyager natknął się na Trytona, |księżyca Neptuna.
{61209}{61273}Zbliżając się do Trytona,
{61275}{61370}okazało się, że jest |on bardzo mały.
{61372}{61444}I był pokryty |bardzo jasną substancją.
{61449}{61503}To sprawiało, że jest |bardzo zimny -
{61505}{61584}najzimniejszy ze wszystkich |napotkanych do tej pory ciał
{61586}{61636}w całym Układzie Słonecznym.
{61668}{61711}Tryton jest tak zimny,
{61713}{61769}że nawet jego cienka |azotowa atmosfera
{61771}{61857}corocznie zamarza zimą, |tworząc stałą powłokę.
{61870}{61950}Spodziewanie się znalezienia |aktywności geologicznej
{61952}{62061}na takiej powierzchni wydawało się |pozbawione sensu.
{62152}{62211}Lecz gdy Voyager |zbliżył się,
{62213}{62318}można było ujrzeć ciemne linie |wszędzie na świeżej powłoce lodu.
{62368}{62454}Te ciemne ślady musiały się |znajdować na wierzchu lodu.
{62456}{62530}Musiały powstać tam |w niedalekiej przeszłości.
{62533}{62642}To oznaczało, że coś tam musi się dziać, |sprawiając, że są to aktywne procesy.
{62747}{62794}Larry Soderblom spędził |2 miesiące
{62796}{62873}na obserwacji zdjęć z Trytona |nim to zauważył.
{62876}{62954}Migał parami zdjęć zrobionych |pod nieznacznie różnymi kątami,
{62956}{63012}aby uzyskać trójwymiarowy |widok powierzchni.
{63035}{63051}Zupełnie niespodziewanie
{63053}{63130}zobaczył coś, co wystawało |z lodu.
{63149}{63183}Pewnego popołudnia
{63185}{63323}zaskoczyło nas znalezienie |aktywnych gejzerów,
{63325}{63417}wytryskających ponad lodową |pokrywę Trytona.
{63440}{63485}Gejzerów - fontanny
{63487}{63620}dochodzące do 5, 10 km |nad powierzchnią.
{64077}{64159}Nawet w tym ciemnym |zakątku Ikładu Słonecznego
{64161}{64266}nikłe ciepło Słońca jest w stanie |penetrować pokrywę lodową Trytona.
{64498}{64601}Ogrzewa ciekły azot |uwięziony pod powierzchnią
{64603}{64721}aż rozerwie pokrywę i wzniesie się |w przestrzeń kosmiczną
{64722}{64839}nim ustawi się pod kątem prostym |pod wpływem wiatrów wysoko na Trytonem.
{64881}{64966}To tak, jakby Tryton |był ostatnim zdaniem
{64968}{65068}w przesłaniu misji |Voyager'a:
{65070}{65126}niezależnie od tego, gdzie |podążysz w wszechświat,
{65128}{65187}zawsze oczekuj |rzeczy nieoczekiwanych.
{65333}{65405}To zmieniło zupełnie |pojęcie wulkanizmu.
{65407}{65478}Nasz klasyczny koncept - |przed misją Voyager
{65480}{65523}wulkanizm oznaczał |gorącą skałę,
{65525}{65582}wydobywającą się |z wnętrza planety.
{65584}{65641}Lecz Voyager pokazał nam,
{65643}{65730}że istnieją też inne materiały, |będące źródłem wulkanizmu.
{65732}{65855}Na Io zobaczyliśmy roztopioną siarkę -|dwutlenek siarki.
{65857}{65951}Na Europie woda jest |istotnym czynnikiem,
{65980}{66096}a na Trytonie ciekły azot |może być cieczą,
{66098}{66142}związaną z wulkanizmem.
{66231}{66288}Po tylu zadziwiających odkryciach
{66290}{66339}w układzie Słonecznym,
{66341}{66380}geologowie wracają teraz
{66382}{66435}na sąsiadujące |z Ziemią planety.
{66545}{66632}W 1997 NASA |powróciła na Marsa
{66634}{66692}nowym orbitującym pojazdem kosmicznym,
{66694}{66776}fotografującym powierzchnię |z niewiarygodnymi szczegółami.
{66911}{67025}Mars Global Surveyor może sfotografować |pojedyncze głazy
{67029}{67130}i dojrzeć, którędy |stoczyły się do kanionów.
{67142}{67224}Czy to był wiatr |czy małe wstrząsy?
{67289}{67365}Jeśli Mars jest aktywny,
{67367}{67428}Mars Global Surveyor |powinien to odkryć.
{67582}{67713}To co teraz widzimy na Marsie |to tak jak ujęcie z helikoptera
{67715}{67763}w porównaniu z ujęciem |z promu kosmicznego.
{67766}{67848}Wrażenie, jakie Mars sprawia
{67850}{67885}trochę się zmienia
{67887}{67966}gdy dojdziemy do rozmiaru |szczegółów, które widzimy.
{67968}{68025}A to tylko początek poznania
{68027}{68093}i zrozumienia tego, co się |dzieje na Marsie.
{68101}{68162}Wkrótce będziemy |mieć mapę Marsa,
{68164}{68238}sporządzoną z takimi |detalami, jak te ziemskie.
{68476}{68525}Teraz, gdy znów |przyjeżdżam na Hawaje
{68527}{68580}mój punkt widzenia |jest zupełnie inny.
{68582}{68643}Spaceruję po tej |powierzchni
{68645}{68707}i rzeczywiście dostrzegam |zjawiska tej samej skali
{68709}{68734}co obserwowane na Marsie.
{68736}{68764}To niewiarygodnie ekscytujące.
{68766}{68832}To wypełniło lukę. |Scaliło cały koncept.
{68834}{68899}To prawie jakbym |spacerował po Marsie.
{68914}{68974}Sądzę, że tak było na wszystkich |pozostałych planetach.
{68976}{69068}Początkowo były jak obce obiekty, |o których niewiele wiedzieliśmy.
{69070}{69141}Ale szczególnie z geologicznego punktu |widzenia widać podobieństwa -
{69143}{69209}wulkany, strumienie lawy, |wydmy piaskowe i inne.
{69211}{69291}I potem, krok po kroku, |przenosisz się tam.
{69293}{69335}Myślisz o tym. |Budzę się w nocy.
{69337}{69413}Śnię o tym, że jestem na Marsie. |To po prostu zadziwiające.
{69674}{69769}Wkrótce pewnego dnia, być może |sonda powróci na Wenus
{69772}{69869}i przetrwa wystarczająco długo |w jej wrogiej atmosferze,
{69871}{69939}żeby zaobserwować |erupcję wulkanu.
{70245}{70272}Teraz wiemy,
{70274}{70373}że Ziemia to tylko jedna |z rodziny czynnych planet.
{70444}{70495}Ale geologowie |nigdy nie ocenią
{70497}{70546}prawdziwej natury |innej planety
{70549}{70590}dopóki nie dotkną |materiału,
{70592}{70651}który pochodzi |z jej głębi.
{70880}{70954}Wielki finał |jeszcze nie nastąpił.
{71211}{71260}Jeśli wszystko |pójdzie zgodnie z planem,
{71262}{71373}sonda Galileo zakończy |misję i millenium
{71375}{71427}najbardziej zadziwiających wyczynów,
{71429}{71471}które miały miejsce.
{71753}{71804}Gdy skończy się paliwo,
{71806}{71874}a sonda zostanie zniszczona |przez promieniowanie
{71877}{71949}spadnie dziobem w dół
{71951}{72072}w kłęby popiołu wydobywającego się |z czynnego wulkanu na Io,
{72075}{72205}ostatkiem sił zdobywając |świętego Grala geologów:
{72207}{72285}coś z wnętrza innego świata.
{72330}{72430}tłumaczenie: m06166
{72430}{72530}>> Napisy pobrane z http://napisy.org <<|>>>>>>>> nowa wizja napisów <<<<<<<<
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
BBC The Planets Part 3 GiantsBBC The Planets Part 1 Different WorldsBBC The Planets Part 5 StarsBBC The Planets Part 6 AtmosphereDrawing the Skull Part 2Making Robots With The Arduino part 1Nugent 5ed 2002 The Government and Politics in the EU part 1Busta Rhymes Pass The Courvoisier Part 2The Illuminati 2 part 1History of the World Part 1Battle For The Planet Of The ApBattlestar Galactica Survivors of the Fleet Part 1Making Robots With The Arduino part 3Escape From The Planet Of The Amen behind the sun part 4 the nanking massacreHistory of the World, Part IFriday The 13th Part IV The Final Chapter (Piątek trzynastego 4 Ostatni rozdział)więcej podobnych podstron