Mniej dz
wigaj
Informacje dla pracodawców i pracowników
sektora budowlanego
www.handlingloads.eu
Europejska kampania informacyjno-kontrolna SLIC
Ręczne przemieszczanie ciężarów 2008
SPI S TREÅšCI
Spis treści
1. Dlaczego warto zapobiegać dolegliwościom kręgosłupa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
2. Cele kampanii i jej adresaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
3. Wymagania prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
4. Co boli na skutek dz
wigania? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
5. Ryzyko związane z ręcznymi pracami transportowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13
5.1 Czynniki ryzyka wynikajÄ…ce ze sposobu wykonywania pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
5.2 Czynniki ryzyka wynikajÄ…ce z charakterystyki przemieszczanego Å‚adunku . . . . . . . . . . . 17
5.3 Czynniki ryzyka wynikające z charakterystyki środowiska pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
5.4 Czynniki ryzyka zwiÄ…zane z indywidualnymi predyspozycjami pracownika . . . . . . . . . . 20
6. Działania prewencyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
6.1 Wyeliminowanie ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
6.2 Zmniejszanie ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
6.3 Okresowa ocena ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
7. Ocena ryzyka zawodowego  podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
8. Przepisy, w tym krajowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
9. Adresy Okręgowych Inspektoratów Pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
www.pip.gov.pl
2 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
1. DLACZEGO WARTO ZAPOBI EGAĆ DOLEGLI WOŚCI OM KR
GOSA
UPA?
1. Dlaczego warto zapobiegać dolegliwościom
kręgosłupa?
Aby kręgosłup nie był ciężarem.
W Europie 24% pracowników skarży się na bóle kręgosłupa, a 22%  na bóle mięśni.
W nowych państwach członkowskich schorzenia te występują jeszcze częściej
 odpowiednio 39% i 36%.
Około 50% wcześniejszych emerytur w Europie spowodowanych jest patologicznymi
zmianami w obrębie kręgosłupa. Natomiast około 15% przyczyn niezdolności do pracy
ma związek z dolegliwościami kręgosłupa. Dolegliwości te są jedną z głównych przyczyn
nieobecności w pracy niemal we wszystkich państwach członkowskich UE. Stanowią one
nie tylko powód cierpienia i niezdolności do pracy oraz utraty dochodów pracownika,
lecz także wysokich kosztów ponoszonych przez pracodawców i gospodarki narodowe1.
W Polsce, według danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, około 15%
przyczyn niezdolności do pracy ma związek z dolegliwościami układu
mięśniowo-szkieletowego, co czyni ten typ chorób trzecią co do częstości
przyczyną absencji chorobowej, tuż po chorobach układu krążenia (21%) oraz
chorobach psychicznych (16%).
Koszty pracownika:
pogorszenie stanu zdrowia,
mniejsza wydajność i gorsza jakość pracy  możliwość utraty pracy,
zagrożenie bytu materialnego pracownika i jego rodziny,
cierpienie  życie z ciągłym bólem zmniejsza radość życia,
niepełnosprawność  stygmatyzacja i poczucie, że jest się obciążeniem dla pracodawcy,
rodziny, społeczeństwa,
izolacja społeczna.
1
Czwarte europejskie badanie warunków pracy, Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, 2005.
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 3
1. DLACZEGO WARTO ZAPOBI EGAĆ DOLEGLI WOŚCI OM KR
GOSA
UPA?
Koszty pracodawcy:
zmniejszenie wydajności i jakości pracy cierpiących pracowników,
częstsze nieobecności pracowników w pracy,
koszty zwolnień chorobowych,
kłopoty organizacyjne  brak wykwalifikowanego personelu,
koszty szkolenia nowych pracowników,
koszty wypadków przy pracy,
strata czasu  utrata zysków.
Koszty gospodarki narodowej (społeczne):
koszty dodatkowej opieki zdrowotnej nad cierpiÄ…cymi pracownikami,
koszty odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy,
koszty rent z tytułu niepełnosprawności i chorób zawodowych,
utrata zdolnych do pracy i wykwalifikowanych członków społeczeństwa
 niewykorzystanie ich potencjału, wiedzy, umiejętności zawodowych
 tzw. przerwanie ciągłości społecznej,
koszty readaptacji zawodowej osób niepełnosprawnych.
Szacuje się, że łączne koszty gospodarki narodowej stanowią od 0,5 do 2% PKB brutto.
4 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
2. CELE KAMPANI I I JEJ ADRESACI
2. Cele kampanii i jej adresaci
Istotne znaczenie dla wyników ekonomicznych przedsiębiorstw, a także dla rozwoju
społeczeństw ma zachęcanie do zmian w zachowaniu pracowników i stymulowanie
pracodawców do podejmowania działań służących ochronie zdrowia pracowników,
czyli skuteczne propagowanie bezpieczeństwa i higieny pracy. Podstawowym sposobem
efektywnego zapobiegania ryzyku zawodowemu jest stosowanie rozwiązań na rzecz
poprawy bhp w ramach skutecznych, spójnych i prostych regulacji prawnych, zgodnie
z priorytetami Komisji Europejskiej zawartymi we wspólnotowej strategii na rzecz
bezpieczeństwa i zdrowia w pracy na lata 2007-2012. Ukierunkowane są one, między
innymi, na zapobieganie schorzeniom i urazom układu mięśniowo-szkieletowego,
wynikajÄ…cym z wykonywanej pracy.
W tym zakresie zasadniczą rolę Komisja powierzyła Komitetowi Wyższych Inspektorów
Pracy (z ang. Senior Labour Inspectors Committee  SLIC). SLIC sprawuje pieczÄ™ nad
skutecznym i jednolitym wykonywaniem prawa wspólnotowego w zakresie zdrowia
i bezpieczeństwa w miejscu pracy, a także nad analizą zagadnień ujawnianych w toku
nadzorowania stopnia wdrażania właściwych przepisów.
Wspierając tegoroczną kampanię SLIC, przekazujemy broszurę przybliżającą problematykę
związaną z wykonywaniem ręcznych prac transportowych. Skierowana jest ona zarówno
do pracowników, jak i pracodawców sektora budowlanego. Zawarte w niej przykłady
dobrych praktyk ułatwią budowanie kultury bezpieczeństwa.
Cele kampanii:
osiągnięcie większej zgodności działań z dyrektywą europejską nr 90/269/
EEC w celu zmniejszenia skali problemów związanych z układem mięśniowo-
szkieletowym w różnych krajach Unii;
podniesienie wśród pracowników i pracodawców świadomości zagrożeń
wynikających z ręcznego przemieszczania ładunków oraz świadomości
istnienia odpowiednich środków zapobiegawczych;
wspieranie zmian kulturowych w zakresie podejścia do zagrożeń związanych
z ręcznymi pracami transportowymi przez eliminowanie ich z
ródła, zamiast
koncentrowania siÄ™ na sposobie, w jaki ludzie pracujÄ….
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 5
2. CELE KAMPANI I I JEJ ADRESACI
Efektem kampanii powinno być nie tylko uświadomienie pracownikom i pracodawcom
zagrożeń związanych z transportem ręcznym, ale przede wszystkim trwała zmiana
nawyków pracy  w sposobie jej planowania, organizacji i wykonania. Należy wyeliminować
ręczne prace transportowe wszędzie tam, gdzie jest to możliwe. Wykorzystanie urządzeń
pomocniczych, rozwiązań organizacyjnych np. w zakresie składowania towarów może
i powinno ograniczać transport ręczny. Tam, gdzie jest on konieczny, praca musi być
wykonywana w sposób bezpieczny dla zdrowia pracownika, zgodny z zasadami ergonomii.
Eliminować, ograniczać, organizować.
Europejska kampania informacyjno-kontrolna w 2008 roku koncentruje siÄ™ na sektorach
handlu oraz budownictwa i jest kontynuacją kampanii ubiegłorocznej. Objęcie jej
zasięgiem kolejnych przedsiębiorstw umożliwi zapewne uzyskanie lepszych efektów
w zakresie wdrażania dobrych praktyk. Działania kampanii są skoordynowane z europejską
kampaniÄ… na rzecz oceny ryzyka zawodowego, prowadzonÄ… przez EuropejskÄ… AgencjÄ™
Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy w Bilbao2.
Wybór sektora budowlanego, jako adresata kampanii, wynikał z kilku
przesłanek, wśród których należy wymienić:
najczęściej zgłaszane objawy w postaci bólów pleców i bólów mięśniowych,
najniższy poziom autonomii w pracy (brak wpływu pracownika na sposób organizacji
pracy, w tym na wybór lub zmianę kolejności wykonywania swoich zadań, tempo pracy
i przerwy, a także na metody pracy)3.
2
Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA) prowadzi kampanię informacyjną, której celem jest
uświadomienie znaczenia oceny ryzyka zawodowego we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Kampania Zdrowe miejsca
pracy pokazuje, że ocena ryzyka jest kluczem do redukcji wypadków i chorób zawodowych. Kampania wspiera
przedsiębiorstwa w przeprowadzaniu właściwej procedury oceny ryzyka, w którą są zaangażowani wszyscy pracownicy,
a także promuje dobre praktyki, które mogą być wykorzystane w różnych miejscach pracy.
Kampania, wspierana przez Prezydencje UE, Parlament, Komisję i partnerów społecznych, po raz pierwszy
jest zaplanowana na dwa lata (2008/2009).
Więcej o kampanii: http://hw.osha.europa.eu
Więcej o ocenie ryzyka: http://osha.europa.eu/topics/riskassessment
3
Czwarte europejskie badanie warunków pracy, Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy, 2005
6 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
2. CELE KAMPANI I I JEJ ADRESACI
Kampania dotyczy ręcznych prac transportowych, które oznaczają każdy
rodzaj transportowania lub podtrzymywania ładunków, przez jednego
lub więcej pracowników, włączając w to podnoszenie, układanie, pchanie,
ciągnięcie, przenoszenie lub przesuwanie ładunku, który z powodu swojej
charakterystyki albo z powodu niesprzyjających warunków ergonomicznych
powoduje zagrożenie, zwłaszcza możliwość wystąpienia urazów kręgosłupa
u pracowników4.
4
Definicja pochodzi z dyrektywy 90/269/EEC w sprawie minimalnych wymagań dotyczących ochrony zdrowia
i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia ryzyka, zwłaszcza
urazów kręgosłupa u pracowników.
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 7
3. WYMAGANI A PRAWNE
3. Wymagania prawne
Powstawaniu dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego można przeciwdziałać
poprzez organizowanie i wykonywanie pracy zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami
prawa. Podstawowe środki stymulujące do działania w kierunku poprawy bezpieczeństwa
i ochrony zdrowia pracowników podczas pracy określa dyrektywa ramowa 89/391/EEC5.
Zwraca też uwagę, że zwiększenie bezpieczeństwa, doskonalenie higieny i ochrony
zdrowia pracowników podczas pracy jest celem, który nie powinien być podporządkowany
względom czysto ekonomicznym. Pracodawcy powinni być zorientowani w najnowszych
osiągnięciach nauki i techniki dotyczących projektowania miejsc pracy, wyposażenia
i systemu pracy z uwzględnieniem poziomu ryzyka.
Dyrektywa wprowadza dziewięć zasad zapobiegania ryzyku zawodowemu:
unikać zagrożenia,
ocenić zagrożenia, których nie można uniknąć,
dążyć do eliminowania zagrożeń u z
ródła,
przystosowywać pracę do wykonującego ją pracownika,
przystosować się do zmian technologicznych,
zastępować niebezpieczne aspekty pracy bardziej bezpiecznymi,
prowadzić spójną, całościową politykę prewencyjną, uwzględniającą technologię,
organizację i warunki pracy, relacje społeczne oraz wpływ czynników powiązanych
ze środowiskiem pracy,
traktować środki ochrony zbiorowej jako priorytetowe w stosunku do środków ochrony
indywidualnej,
instruować pracowników.
5
Dyrektywa Rady Europy 89/391/EEC o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia
pracowników podczas pracy.
8 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
3. WYMAGANI A PRAWNE
Minimalne wymagania dotyczące ręcznego przemieszczania ciężarów określono
w dyrektywie 90/269/EEC. Zgodnie z jej postanowieniami, pracodawca jest zobowiÄ…zany
do eliminowania konieczności ręcznego przemieszczania ciężarów przez pracowników (art. 3).
Jeżeli nie można uniknąć transportu ręcznego, to pracodawca powinien:
 ocenić zagrożenie,
 podjąć działania korygujące w celu zminimalizowania ryzyka,
 wyposażyć miejsce pracy w środki techniczne,
 poinformować pracownika i przeszkolić w zakresie bezpiecznych metod pracy.
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 9
4. CO BOLI NA SKUTEK Dy
WI GANI A?
4. Co boli na skutek dz
wigania?
Dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego wynikające z wykonywania ręcznych
prac transportowych dotyczą zarówno kręgosłupa, kończyn górnych, jak i dolnych.
W niniejszym opracowaniu skupimy się głównie na kręgosłupie, zgodnie z założeniami
dyrektywy 90/269 EEC.
Wykonywanie ręcznych prac transportowych, takich jak podnoszenie, przenoszenie,
pchanie czy ciągnięcie, może skutkować:
a. pojawianiem się mikrourazów nakładających się na siebie,
b. nagłymi urazami powstałymi wskutek jednorazowego obciążenia.
W jednym i drugim przypadku rezultatem może być bolesne uszkodzenie
struktur kręgosłupa, na które mają wpływ:
czynniki osobnicze  np. wiek, płeć, sprawność fizyczna,
czynniki związane z wysiłkiem fizycznym podczas wykonywania pracy
 np. częstotliwość powtarzania czynności podnoszenia, przenoszenia itp.
obciążenie statyczne,
czynniki organizacyjne  np. możliwość współpracy lub wpływania na sposób
i tempo wykonywania pracy.
Kręgosłup składa się z 33 kręgów (7 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędz
wiowych, 5 krzyżowych,
4 tworzących kość ogonową) i 24 krążków międzykręgowych. Stanowi rusztowanie naszego
ciała i miejsce przyczepu mięśni, ścięgien oraz wiązadeł. Zapewnia przy tym odpowiednią
elastyczność umożliwiającą poruszanie się. Rdzeń kręgowy (umieszczony w kanale
rdzeniowym) oraz odchodzące od niego nerwy rdzeniowe, stanowiące element układu
nerwowego, pozwalają na ruch i przenoszenie informacji do mózgu i z mózgu.
10 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
4. CO BOLI NA SKUTEK Dy
WI GANI A?
Krążki międzykręgowe, inaczej dyski, stanowią najistotniejszy element
ze względu na spełniane funkcje:
amortyzację wstrząsów  krążek można porównać do napompowanej opony,
która absorbuje różnice w nacisku,
zapewnienie ruchomości sąsiadującym kręgom  dysk pozwala na pochylanie się
do przodu, obracanie, odchylanie do tyłu.
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 11
4. CO BOLI NA SKUTEK Dy
WI GANI A?
Spełnianie tych funkcji jest możliwe dzięki specyficznej budowie dysku. Składa się on
z jądra miażdżystego będącego galaretowatą substancją, otoczoną pierścieniem
włóknistym. Pierścień, tworzony przez przebiegające naprzemiennie skośne włókna,
utrzymuje jądro w pozycji centralnej lub zmienia nachylenie względem trzonów kręgów
pod wpływem ściskania oraz rozciągania jego części.
Krążek jest słabo unerwiony, nie jest też wyposażony w naczynia krwionośne.
Dlatego jego odżywianie (dostarczanie substancji odżywczych i usuwanie toksyn)
następuje przez ruch.
12 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
5. RYZYKO ZWI 
ZANE Z R
CZNYMI PRACAMI TRANSPORTOWYMI
5. Ryzyko związane z ręcznymi pracami
transportowymi
Schorzenia kręgosłupa wynikają w głównej mierze z niewłaściwego sposobu wykonywania
pracy. Pojawianiu się tego typu dolegliwości sprzyja ponadto przemieszczanie ładunków
nieporęcznych lub o znacznej masie, a także transport bez użycia sprzętu pomocniczego,
który eliminuje lub minimalizuje ryzyko związane z ręcznym przemieszczaniem ciężarów.
Świadomość tych zagrożeń jest warunkiem niezbędnym do odpowiednich postaw,
zachowań i działań. Temu celowi służyć powinna kompleksowa ocena ryzyka zawodowego,
w tym przede wszystkim identyfikacja zagrożeń zawodowych oraz opracowywanie
i wprowadzanie w życie środków zapobiegawczych. Rzetelne i prawidłowe
przeprowadzenie oceny ryzyka może znacząco zminimalizować ryzyko zawodowe,
a w konsekwencji zmniejszyć liczbę wypadków przy pracy oraz długofalowe negatywne
skutki zdrowotne wśród zatrudnionych. Zapewnienie okresowej oceny ryzyka powinno
gwarantować ciągłą poprawę warunków pracy. Ponieważ ocena ryzyka stanowi
kluczowy element zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, w jej przeprowadzanie
zaangażowani powinni być zarówno pracownicy, jak i pracodawcy oraz specjaliści.
Ocena ryzyka zawodowego jest procesem wieloetapowym, który ilustruje
poniższy rysunek.
A. Identyfikacja zagrożeń przy ręcznych pracach transportowych poprzez:
obserwacjÄ™ procesu pracy,
zebranie informacji na temat sposobu wykonywania pracy, wyposażenia
stanowiska pracy itp.
B. Działania prewencyjne eliminujące ręczne prace transportowe lub
zmniejszające związane z nimi zagrożenia.
C. Okresowa ocena ryzyka.
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 13
5. RYZYKO ZWI 
ZANE Z R
CZNYMI PRACAMI TRANSPORTOWYMI
Kluczowym elementem procesu oceny ryzyka jest identyfikacja zagrożeń, czyli czynników
ryzyka mogących skutkować dolegliwościami mięśniowo-szkieletowymi, szczególnie
w odniesieniu do lędz
wiowego odcinka kręgosłupa. Od prawidłowego i pełnego wskazania
zagrożeń zależeć będzie sposób podejścia do ochrony zdrowia pracowników.
Poniżej przedstawiono przykłady pogrupowanych ze względu na charakter czynników
ryzyka, na które narażeni są pracownicy budowlani w codziennej pracy.
5.1 Czynniki ryzyka wynikajÄ…ce ze sposobu
wykonywania pracy
Najkorzystniejszą pozycją ciała, ze względu na obciążenie krążków międzykręgowych
i wiązadeł, jest stanie, ponieważ wówczas struktury te są równomiernie obciążone.
Każda z poniżej przedstawionych czynności, powtarzana wielokrotnie lub utrzymywana
przez dłuższy czas (obciążenie statyczne), może stanowić ryzyko dla zdrowia, szczególnie
dla dolnej części kręgosłupa.
14 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
5. RYZYKO ZWI 
ZANE Z R
CZNYMI PRACAMI TRANSPORTOWYMI
Pochylanie do przodu (z zaokrÄ…glonymi plecami)
Praca w takiej pozycji powoduje ściskanie przedniej części krążka międzykręgowego
a rozciąganie tylnej (cieńszej) jego części. Może to doprowadzić do uszkodzenia tej
struktury. To samo dotyczy nadmiernego tempa powtarzania czynności pochylania,
ze względu na poddawanie rozciąganiu tylnich wiązadeł.
Jednoczesne skręcenie i pochylenie do przodu tułowia
Największe zagrożenie dla krążków i wiązadeł stwarza wykonywanie pracy przy
jednoczesnym skręceniu i pochyleniu tułowia. Dochodzi wówczas do uszkodzenia
krążków ze względu na równoczesne ściskanie przednich i bocznych ich części oraz
rozciąganie części przeciwległych.
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 15
5. RYZYKO ZWI 
ZANE Z R
CZNYMI PRACAMI TRANSPORTOWYMI
Podtrzymywanie ładunku powyżej stawu barkowego (ramiennego)
przy jednoczesnym odchyleniu tułowia do tyłu
Niebezpieczeństwo dla krążków podczas wykonywania pracy w ten sposób polega
na ściskaniu tylnej ich części, a także na obciążeniu stawów międzywyrostkowych
usytuowanych za krążkami.
Dodatkowo, podobnie zresztą jak w przypadku dwóch poprzednich pozycji,
występuje tu zjawisko nazywane  efektem dz
wigni . Polega ono na zwiększaniu
nacisku na krążek międzykręgowy wraz ze wzrostem odległości od tułowia
przemieszczanego (trzymanego) ładunku. Im dalej od tułowia trzymany jest ładunek
(o tej samej masie), tym dłuższe jest ramię działania siły ściskającej, a co za tym idzie,
zwiększa się nacisk na krążki.
Długotrwałe klęczenie lub kucanie (z zaokrąglonymi plecami)
Podczas pracy w takiej pozycji, szczególnie przez dłuższy czas, bez stosowania właściwych
środków ochronnych oraz okresów odpoczynku w innej pozycji, znacznym obciążeniom
podlegają nie tylko stawy, ale także mięśnie i serce. Korzystniej jest podnosić ładunek
z pozycji kucznej ze względu na wykorzystywanie mięśni czworogłowych ud, ale trzeba
pamiętać, by nie zginać nóg w stawie kolanowym więcej niż do 900.
16 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
5. RYZYKO ZWI 
ZANE Z R
CZNYMI PRACAMI TRANSPORTOWYMI
5.2 Czynniki ryzyka wynikajÄ…ce z charakterystyki
przemieszczanego Å‚adunku
Zbyt duża masa ładunku
Masa przemieszczanego ładunku, gdy jest zbyt duża i przewyższa możliwości człowieka,
może stanowić poważne zagrożenie dla jego zdrowia. W krajowych przepisach zawarte
są dopuszczalne wartości mas, których niedotrzymywanie może wywołać konsekwencje
zdrowotne. Przedstawiono je poniżej:
MÅ‚odociani
Mężczyz
ni Kobiety
Chłopcy Dziewczęta
praca stała 30 kg 12 kg 12 kg 8 kg
Przenoszenie
praca dorywcza1 50 kg 20 kg 20 kg 14 kg
wózek2 450 kg 80 kg 80 kg zakaz4
Pchanie/ciągnięcie
taczka3 100 kg 50 kg 50 kg zakaz
1
Praca dorywcza  wykonywana do czterech razy na godzinę (jednak łączny czas jej trwania nie może przekraczać 4 godzin na dobę).
2
Wartość w tabeli określa dopuszczalną masę ładunku łącznie z masą wózka.
3
Wartość w tabeli określa dopuszczalną masę ładunku łącznie z masą taczki.
4
Zakaz dotyczy przewożenia ładunków na wózkach 2 kołowych poruszanych ręcznie.
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 17
5. RYZYKO ZWI 
ZANE Z R
CZNYMI PRACAMI TRANSPORTOWYMI
W przepisach europejskich nie wskazano jednoznacznie dopuszczalnej wartości mas ładunków,
jakie mogą być przemieszczane w sposób bezpieczny dla zdrowia pracowników. Dobrym
wskaz
nikiem może okazać się model opracowany przez HSE (Health and Safety Executive).
W celu wyznaczenia masy ładunku, który może być przemieszczany bez wywoływania
niepożądanych skutków zdrowotnych, należy wziąć pod uwagę poza masą również częstotliwość
pracy, odległość przenoszenia, rozmiary ładunku. Te wszystkie zależności powinny mieć wpływ
na decyzję o rozpoczęciu danej pracy i sposobie jej wykonania. Być może ładunek będzie
musiał być zmniejszony, np. poprzez podzielenie go na części, może zaistnieć także potrzeba
skorzystania z mechanicznych środków pomocniczych (więcej na: www.handlingloads.eu).
(Nie)stabilność ładunku
Niestabilny ładunek może np. owijać się dokoła tułowia pracownika lub wyginać się, może
powodować konieczność nagłej zmiany pozycji ciała pracownika lub ruchów pozwalających
utrzymać równowagę. Konsekwencje są oczywiste, choćby te związane z ryzykiem upadku.
Ponadto wpływa to niekorzystnie zarówno na układ mięśniowy, jak też na układ kostny, prowadząc
do ich znacznego i nierównomiernego obciążenia. Szczególnie narażone na uszkodzenia będą
krążki oraz wiązadła, gdy środek ciężkości ładunku będzie znacznie oddalony od tułowia operatora.
10 kg 5 kg
20 kg 10 kg
25 kg 20 kg
W zależności od ułożenia ładunku względem ciała, zmienia
się obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego. Wpływ na to
mają także warunki zewnętrzne (np. wynikające z charakterystyki
środowiska pracy czy charakterystyki ładunku), częstość
20 kg 10 kg
przemieszczania oraz indywidualne predyspozycje pracownika.
W związku z tym konieczne może być zmniejszenie masy ładunku
w stosunku do wskazanej tutaj jako optymalnej  25 kg.
10 kg 5 kg
Opracowano na podstawie danych HSE
18 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
5. RYZYKO ZWI 
ZANE Z R
CZNYMI PRACAMI TRANSPORTOWYMI
Jeśli ładunek jest zbyt duży
Zbyt duże rozmiary ładunku powodują, że nie można go w prawidłowy sposób
przemieszczać (tzn. jak najbliżej ciała), wymagane jest także użycie większej siły. Prowadzić
to może do znacznych obciążeń krążków międzykręgowych oraz wiązadeł, co przyczynia
się do dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego. Jeśli wielkość ładunku jest
niedostosowana do szerokości lub wysokości pomieszczeń, przez który jest transportowany
oraz ogranicza pole widzenia, dodatkowo powstaje ryzyko kolizji albo upadku.
Nieporęczność
Brak uchwytów przy ładunku również wiąże się z dodatkowym ryzykiem, ponieważ ładunek
może się wyślizgnąć z rąk, a następnie, jeśli będzie miał ostre krawędzie lub niebezpieczny
skład, może doprowadzić do innych urazów.
5.3 Czynniki ryzyka wynikajÄ…ce z charakterystyki
środowiska pracy
Zbyt mała przestrzeń do wykonania zadania (zarówno w pionie, jak i w poziomie)
Struktura przestrzenna stanowiska pracy determinuje pozycjÄ™ przyjmowanÄ… przez
pracownika. Jeśli przestrzeń do manewrowania ładunkiem jest niewystarczająca,
pracownik, żeby wykonać zadanie, będzie przyjmował wymuszoną pozycję ciała,
która może powodować uszkodzenia struktur dolnego odcinka kręgosłupa.
Nierówna, śliska nawierzchnia
Nierówności na podłożu, po którym przemieszcza się pracownik z ładunkiem, a także
śliskość tej nawierzchni oraz oblodzenie (szczególnie na budowach), może powodować
ryzyko wypadku.
Odległość przemieszczania
Zbyt duża odległość, na jaką trzeba przenieść ładunek, może przyspieszać zmęczenie,
szczególnie ze względu na czas utrzymywania pozycji przy pracy z obciążeniem.
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 19
5. RYZYKO ZWI 
ZANE Z R
CZNYMI PRACAMI TRANSPORTOWYMI
Zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura otoczenia, niedostateczne oświetlenie
i inne czynniki środowiskowe
Temperatura otoczenia może wpływać na występowanie sytuacji niebezpiecznych.
Jeśli temperatura jest zbyt wysoka, wywołuje nadmierne pocenie się rąk, a to z kolei
powoduje trudności w pochwyceniu ładunku oraz konieczność zastosowania większej siły
do utrzymania go. Natomiast zbyt niska temperatura powoduje drętwienie rąk, co również
utrudnia pochwycenie Å‚adunku.
Niedostateczne oświetlenie może wywoływać trudności w obserwacji trasy
przemieszczania się z ładunkiem. Grozi to wypadkiem. Wśród innych czynników należy
wymienić drgania mechaniczne, znaczne zapylenie, hałas.
5.4 Czynniki ryzyka zwiÄ…zane z indywidualnymi
predyspozycjami pracownika
Do tej grupy czynników zwiększających ryzyko wystąpienia dolegliwości
mięśniowo-szkieletowych należy zaliczyć:
a) ograniczone możliwości fizyczne pracowników wynikające ze stanu zdrowia,
w tym np. istniejące już dolegliwości ze strony układu ruchu, mała sprawność fizyczna
spowodowana brakiem aktywności fizycznej, a także z wieku  zarówno osoby bardzo
młode, jak i starsze mają ograniczone możliwości związane z dz
wiganiem,
b) brak odpowiedniego przygotowania do ręcznych prac transportowych  wynikający
z nieprzeszkolenia pracowników w zakresie bezpiecznych technik przemieszczania
ładunków, z pracy bez sprzętu pomocniczego, z niewłaściwej organizacji pracy,
c) stres pracowników powodujący stałe napięcie mięśni  zwiększa się wówczas nacisk na
krążki międzykręgowe, co utrudnia ich prawidłowe funkcjonowanie, a w konsekwencji
prowadzi do ich uszkodzenia.
20 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
6. DZI AA
ANI A PREWENCYJNE
6. Działania prewencyjne
Po przeprowadzeniu dokładnej identyfikacji zagrożeń w celu uniknięcia lub zminimalizowania
ryzyka zawodowego należy określić i wprowadzić działania korygujące. Zastosowanie skutecznych
działań ograniczy dolegliwości dolnej części kręgosłupa występujące u pracowników.
Działania prewencyjne można skategoryzować według celów zawartych w wymaganiach
dyrektywy ramowej określającej dziewięć zasad zapobiegania ryzyku zawodowemu (strona
nr 8 niniejszego opracowania) lub też według obszarów działania związanych z planowaniem,
organizacjÄ… stanowiska pracy, zarzÄ…dzaniem pracÄ…, promocjÄ… zdrowia w miejscu pracy.
6.1 Wyeliminowanie ryzyka
Najskuteczniejszym sposobem ograniczenia dolegliwości mięśniowo-szkieletowych
jest wyeliminowanie ręcznego przemieszczania ciężarów. Takie działania wymagają
zmechanizowania lub zautomatyzowania zadań związanych z przemieszczaniem ciężarów.
Wprawdzie wzrastajÄ… wtedy koszty organizacji stanowisk pracy w wyniku zastosowania
sprzętu technicznego np. urządzeń dz
wigowych, ale następuje poprawa efektywności
pracy, równocześnie obniżają się koszty związane z wypłatą wynagrodzenia za czas
choroby oraz poprawiajÄ… siÄ™ warunki pracy, a wizerunek firmy prezentuje siÄ™ korzystniej.
Jednym z przykładów dobrych praktyk jest stosowanie urządzeń dz
wigowych.
Do przemieszczania
materiałów budowlanych
(np. krawężników oraz
płyt chodnikowych)
można wykorzystać
wymienne urzÄ…dzenia
chwytakowe
lub ciśnieniowe
zamontowane na
dz
wigach.
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 21
6. DZI AA
ANI A PREWENCYJNE
Wykonanie wykopu wÄ…skoprzestrzennego za pomocÄ… koparki
znacznie przyspiesza realizację inwestycji. W niektórych warunkach
(np. w pobliżu instalacji podziemnych) jest to jednak niemożliwe.
Wówczas należy pamiętać o zasadach ergonomii zmniejszających
uciążliwości wynikające z ograniczonej przestrzeni oraz
powtarzalności ręcznego przerzucania urobku.
Przy przemieszczaniu ładunków o znacznej masie lub na dużą wysokość pomocne są urządzenia
dz
wigowe ze specjalnymi nasadami widłowymi.
Do transportu pionowego ludzi,
materiałów budowlanych lub
sprzętu pomocniczego, służyć może
elektryczny dz
wig montowany
na zewnętrznej ścianie budowanego
lub remontowanego budynku.
Nie wymaga znacznych nakładów
finansowych, a eliminuje całkowicie
konieczność wnoszenia materiałów
na wyższe poziomy.
22 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
6. DZI AA
ANI A PREWENCYJNE
6.2 Zmniejszanie ryzyka
Niektórych ręcznych prac transportowych nie można jednak wyeliminować. W takiej
sytuacji trzeba stosować środki techniczne lub działania organizacyjne po to, aby
zredukować ryzyko urazu. Przykłady środków technicznych to przenośniki, wózki,
podnośniki, podciśnieniowe systemy podnoszące, narzędzia (chwytaki). Natomiast zmianę
metod pracy, zamawianie towarów w bardziej dogodnych opakowaniach, zapewnienie
optymalnych przerw w pracy zalicza się do działań organizacyjnych.
Poniżej przedstawiono przykłady rozwiązań technicznych i organizacyjnych.
Ograniczanie z
ródeł zagrożeń
Nowym podejściem do bezpieczeństwa pracy jest wyeliminowanie zagrożeń już
na etapie planowania i projektowania stanowisk pracy. Jednym z przykładów jest
zamawianie towarów w dogodnych opakowaniach np. składanie zamówień na towary
w opakowaniach o masie 25 kg, ( m.in. cement, płytki ceramiczne) lub też zamawianie
tych samych towarów w opakowaniach zbiorczych, dostosowanych do posiadanych
środków transportu.
25 kg
50 kg
0 kg
0 k
0 k
25 kg
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 23
6. DZI AA
ANI A PREWENCYJNE
Przystosowanie stanowiska do pracownika wykonujÄ…cego pracÄ™
Stanowiska pracy powinny być wyposażane w ergonomicznie zaprojektowane narzędzia
robocze i sprzęt roboczy. Struktura przestrzenna stanowiska powinna być dostosowana do
prac wykonywanych przez pracownika. W przypadku braku możliwości stosowania ochrony
zbiorowej, należy stosować środki ochrony indywidualnej.
Ochrona kolan podczas prac
brukarskich.
Stosowanie nowych rozwiązań i technologii
Pośpiech i stres przyczyniają się do wykonywania pracy w sposób niebezpieczny,
niezgodny z obowiązującymi przepisami, co może prowadzić do powstawania urazów.
Wykorzystanie urządzeń pomocniczych przy przemieszczaniu nieporęcznych towarów
(szyb, płyt chodnikowych) np. urządzeń podciśnieniowych, chwytaków ręcznych, ogranicza
zagrożenie chorobowe i wypadkowe. Do różnych prac można zastosować podciśnieniowe
systemy do przenoszenia, chwytaki specjalne.
Do przemieszczania
mniejszych materiałów
stosować można ręczne
chwytaki zaciskowe oraz
przyssawki.
24 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
6. DZI AA
ANI A PREWENCYJNE
Wykorzystanie sprzętu pomocniczego
(chwytaków) do zespołowego
przemieszczania materiałów budowlanych
odciąża układ mięśniowo-szkieletowy
pracowników. Pamiętać jednak należy
o zachowaniu prawidłowej postawy ciała.
Zastępowanie niebezpiecznych aspektów pracy bardziej bezpiecznymi
Jednym z niebezpiecznych aspektów pracy może być powstawanie i kumulowanie się
zmęczenia u pracowników. Podstawowym sposobem zapobiegania temu
zjawisku jest wprowadzenie odpowiednich przerw w pracy. Optymalna sytuacja
jest wtedy, gdy pracownik sam może regulować tempo pracy i robić sobie przerwy
wówczas, gdy odczuwa zmęczenie. Jednakże takie postępowanie nie jest możliwe
w każdej sytuacji np. przy obsłudze urządzeń dz
wigowych. Przy wprowadzeniu
przerw należy kierować się następującymi zasadami:
wprowadzenie dodatkowych przerw w pracy wskazane jest wówczas,
gdy występuje jakikolwiek czynnik obciążający z natężeniem większym
niż średnie,
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 25
6. DZI AA
ANI A PREWENCYJNE
im cięższa fizycznie i bardziej uciążliwa jest praca tym wcześniej po jej rozpoczęciu
powinna wystąpić pierwsza przerwa,
podczas zmiany popołudniowej i nocnej liczba przerw powinna być większa niż podczas
zmiany rannej,
duże tempo pracy powinno skłaniać do wyznaczenia częstszych przerw6.
Prowadzenie spójnej i całościowej polityki
Pracodawca jest obowiązany do traktowania zagadnień bezpieczeństwa pracy na równi
z podstawową działalnością zakładu. Wymaga to prowadzenia spójnej i całościowej
polityki prewencyjnej. Nie zawsze likwidacja bÄ…dz
ograniczenie zagrożeń związane jest
z ponoszeniem kosztów przez pracodawcę. Duże rezerwy tkwią w organizacji pracy
oraz w kształtowaniu prawidłowych zachowań pracownika w procesie pracy.
Sprzęt pomocniczy używany niezgodnie z przeznaczeniem, może także stanowić
dodatkowe z
ródło zagrożeń.
Ograniczenie ręcznych prac
transportowych
Zdrowy pracownik
 zadowolony, wydajny
Zysk pracodawcy
 skrócenie czasu inwestycji
6
Higiena pracy, red. J. Induski, Wydawnictwo IMP, A
ódz
1999.
26 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
6. DZI AA
ANI A PREWENCYJNE
Instruowanie pracowników
Najsłabszym, ale najważniejszym ogniwem w procesie pracy, jest człowiek. Szkolenie
pracownika w zakresie właściwego używania pomocy mechanicznych oraz bezpiecznych
sposobów wykonywania ręcznych prac transportowych podnosi jego wiedzę, a także
uświadamia mu zagrożenia i kształtuje właściwą postawę podczas pracy. Ponadto
pracownik powinien posiadać informacje dotyczące przemieszczanego towaru
(np. masy, położenia środka ciężkości), wymagań ergonomii oraz wyników oceny ryzyka
zawodowego i środków bezpieczeństwa zapobiegających urazom. Proces szkolenia
musi być efektywny.
Promocja zdrowia w miejscu pracy
W ramach promocji zdrowia pracodawcy powinni dążyć do kształtowania właściwych,
powtarzalnych zachowań pracowników podczas przemieszczania ciężarów. Ponadto warto
zachęcać pracowników do aktywności ruchowej, zaprzestania palenia tytoniu, zrzucenia
nadwagi. Środowisko pracy musi być wolne od dyskryminacji. Należy dbać,
aby przyjęte procedury eliminowały zjawisko mobbingu, a praca nie powinna
powodować nadmiernego stresu.
6.3 Okresowa ocena ryzyka
Celem okresowej oceny ryzyka jest ciągła poprawa warunków pracy. Służą temu okresowe
przeglądy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w celu identyfikacji nowych zagrożeń oraz
radzenia sobie z nimi.
Dodatkową korzyścią z takiego podejścia jest rozwój podwyższonej świadomości na temat
bezpieczeństwa u pracujących, a także kształtowanie u nich kultury bezpieczeństwa.
Możliwe jest to przez wprowadzanie zmian w procesach pracy, wyposażeniu oraz
sposobach wykonywania zadań, poprzedzone oceną ich skuteczności, również pod kątem
niegenerowania dodatkowych zagrożeń.
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 27
7. OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO ö PODSUMOWANI E
7. Ocena ryzyka zawodowego  podsumowanie
A. Identyfikacja i ocena czynników ryzyka.
W celu dokonania pełnej identyfikacji zagrożeń oraz oceny ich wpływu na zdrowie
pracujących należy:
przygotować osoby do przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego
(wiedza na temat zagrożeń w branży, specyfiki prac, metod oceny ryzyka
przy ręcznych pracach transportowych),
dokonać obserwacji procesu pracy (sposobów wykonywania pracy, środowiska pracy,
Å‚adunku, pracownika),
zidentyfikować zagrożenia, ich przyczyny i skutki.
B. Działania profilaktyczne.
Celem tego etapu jest wyeliminowanie ryzyka, a jeśli nie jest to możliwe, zmniejszenie
go przez:
wprowadzenie automatyzacji,
zapewnienie odpowiedniego sprzętu pomocniczego do ręcznych prac transportowych,
zorganizowanie procesu pracy w sposób zapewniający odpowiednią przestrzeń pracy
oraz regenerację sił,
przeszkolenie pracowników w zakresie bezpiecznych metod przemieszczania ładunków,
informowanie pracowników o właściwościach przemieszczanych ładunków,
podnoszenie wiedzy u pracowników w zakresie zagrożeń związanych z ręcznymi
pracami transportowymi,
wprowadzenie zarządzania zdrowiem i bezpieczeństwem do zarządzania
strategicznego w firmie.
C. Okresowa ocena ryzyka.
Jednorazowa ocena ryzyka nie jest wystarczająca. Aby utrzymać ryzyko zawodowe
na najniższym poziomie, należy przeprowadzać okresowe oceny stanu bhp.
Ponadto korzystne byłoby zachęcanie pracowników do aktywności, która doskonaliłaby
ich sprawność fizyczną oraz samopoczucie.
28 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
8. PRZEPI SY, W TYM KRAJOWE
8. Przepisy, w tym krajowe
1. Dyrektywa Rady z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków
w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (89/391)
(Dz. U. UE.L. z 1989 r. nr 183, poz. 1 ze zm.).
2. Dyrektywa Rady z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań
dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania
ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia, zwłaszcza urazów
kręgosłupa pracowników  czwarta szczegółowa dyrektywa w rozumieniu
art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG (90/269/EWG) (Dz. U. UE.L z 1990 r. nr 156,
poz. 9 ze zm.).
3. Dyrektywa Rady z 30 listopada 1989 r. w sprawie minimalnych wymagań w dziedzinie
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników korzystających z wyposażenia
ochronnego trzecia dyrektywa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG
(89/656/EWG) (Dz. U. UE.L z 1989 r. nr 18, poz. 183 ze zm.).
4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. nr 26,
poz. 313 ze zmianÄ…  Dz. U. z 2000 r. nr 82, poz. 930).
5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac
szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. z 1996 r. nr 114,
poz. 545 ze zmianÄ…  Dz. U. z 2002 r. nr 127, poz. 1092).
6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac
wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac
(Dz. U. z 2004 r. nr 200, poz. 2047 ze zm.).
7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169,
poz. 1650 z póz
n. zm.).
8. RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie zasad szkolenia
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860 z póz
n. zm.),
9. Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków
i napojów (Dz. U. Nr 60, poz. 279).
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 29
9. ADRESY OKR
GOWYCH I NSPEKTORATÓW PRACY
9. Adresy Okręgowych Inspektoratów Pracy
Okręgowy Inspektorat Pracy Okręgowy Inspektorat Pracy w Lublinie
w Białymstoku 20 011 Lublin, Al. Piłsudskiego 13
15 483 Białystok ul. Fabryczna 2 tel. (81) 532 59 18; fax (81) 537 11 61
tel. (85) 678 57 00; fax (85) 742 27 73 http://www.lublin.oip.pl/
http://www.bialystok.oip.pl/
Okręgowy Inspektorat Pracy w A
odzi
Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy 90 441 A
ódz
, Al. Kościuszki 123
85 012 Bydgoszcz, Plac Piastowski 4a tel. (42) 636 23 13; fax (42) 636 85 13
tel. (52) 321 42 42, (52) 321 40 04; fax (52) 321 42 40 http://www.lodz.oip.pl/
http://www.bydgoszcz.oip.pl/
Okręgowy Inspektorat Pracy w Olsztynie
Okręgowy Inspektorat Pracy w Gdańsku 10 512 Olsztyn, ul. Kopernika 29
80 264 Gdańsk, ul. Dmowskiego 12 tel. (89) 527 60 82, (89) 527 42 75; fax (89) 527 60 82
tel. (58) 520 18 22, (58) 340 09 13; fax (58) 520 18 24 http://www.olsztyn.oip.pl/
http://www.gdansk.oip.pl/
Okręgowy Inspektorat Pracy w Opolu
Okręgowy Inspektorat Pracy 45 706 Opole, Plac Piłsudskiego 11a
w Katowicach tel. (77) 470 09 00, (77) 470 09 13; fax (77) 457 42 07
40 017 Katowice, ul. Graniczna 29 http://www.opole.oip.pl/
tel. (32) 604 12 08, (32) 604 12 15; fax (32) 604 12 51
http://www.katowice.oip.pl/
Okręgowy Inspektorat Pracy
w Poznaniu
Okręgowy Inspektorat Pracy w Kielcach 61 807 Poznań, ul. Św. Marcin 46/50
25 314 Kielce, Al. Tysiąclecia Państwa Polskiego 4 tel. (61) 859 90 00, (61) 859 90 01;
tel. (41) 343 82 76, (41) 344 43 65; fax (41) 340 32 01 fax (61) 859 90 03
http://www.kielce.oip.pl/ http://www.poznan.oip.pl/
Okręgowy Inspektorat Pracy w Krakowie Okręgowy Inspektorat Pracy
31 011 Kraków, Plac Szczepański 5 w Rzeszowie
tel. (12) 424 04 50, (12) 422 90 82; 35 234 Rzeszów, ul. Gen. Stanisława Maczka 4
fax (12) 421 50 11 tel.: (17) 717 20 00, (17) 717 20 10 ; fax (17) 717 20 20
http://www.krakow.oip.pl/ http://www.rzeszow.oip.pl/
30 EUROPEJ SKA KAMPANI A I NFORMACYJ NOºö KONTROLNA SLI C
9. ADRESY OKR
GOWYCH I NSPEKTORATÓW PRACY
Okręgowy Inspektorat Pracy Okręgowy Inspektorat Pracy
w Szczecinie we Wrocławiu
71 663 Szczecin, ul. Pszczelna 7 51 621 Wrocław, ul. Zielonego Dębu 22
tel. (91) 431 19 30, (91) 431 19 31; fax (91) 431 19 32 tel. (71) 371 04 30, (71) 371 04 68; fax (71) 371 04 70
http://www.szczecin.oip.pl/ http://www.wroclaw.oip.pl/
Okręgowy Inspektorat Pracy Okręgowy Inspektorat Pracy
w Warszawie w Zielonej Górze
00 973 Warszawa, ul. Lindleya 16 65 722 Zielona Góra, ul. Dekoracyjna 8
tel. (22) 583 17 00, (22) 628 96 29; fax (22) 621 92 72 tel. (68) 451 39 00, (68); fax (68) 451 39 11
http://www.warszawa.oip.pl/ http://www.zielonagora.oip.pl/
 Ręczne przemieszczanie ciężarów to dwuletnia (2007-2008) europejska kampania
informacyjno-kontrolna, zainicjowana przez Komitet Wyższych Inspektorów Pracy.
W roku 2008 działania w ramach kampanii są koordynowane przez Państwową Inspekcję Pracy.
Autorzy tekstu: Karolina Główczyńska-Woelke i Roman Wzorek
Autor zdjęć: Maciej Biernacki / RTC Agencja Wydawnicza
W publikacji wykorzystane zostały także materiały ilustracyjne i zdjęciowe z wydawnictw kampanii
 Ręczne przemieszczanie ciężarów 2007 autorstwa firmy Prevent.
Projekt graficzny i skład: Studio 27 (www.studio27.pl) & RTC Agencja Wydawnicza (www.rtcaw.pl).
© Copyright Główny Inspektorat Pracy 2008
Główny Inspektorat Pracy
Państwowa Inspekcja Pracy
Warszawa 2008
www.pip.gov.pl
R
CZNE PRZEMI ESZCZANI E CI 
ŻARÓW 2008 31
Niniejsza publikacja otrzymała wsparcie finansowe Wspólnoty Europejskiej.
Pełna odpowiedzialność za treści w niej zawarte leży wyłącznie po stronie
Państwowej Inspekcji Pracy. Komisja Wspólnot Europejskich nie ponosi
odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie powyższych treści.
rtcaw.pl
Studio 27
www.handlingloads.eu
Egzemplarz bezpłatny


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
MNIEJ DZWIGAJ KSIAZECZKA
mniej dzwigaj
Mniej dźwigaj 09
mniej dzwigaj 2
budowa lunety?lowniczej
Budowa robotow dla poczatkujacych budrob
Makroskopowa budowa mięśnia
Budowanie wizerunku firmy poprzez architekturÄ™
Budowa Linuxa rfc1350
budowa i działanie układów rozrządu silników spalinowych
mniej niz zero
BUDOWA ATOMOW W1
Wewnętrzna budowa materii test 1 z odpowiedziami
Budowa uklad okresowego pierwiastow

więcej podobnych podstron