VIII Nasz Dziennik Czwartek, 24 stycznia 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 1/2008 (8)
Dodatek historyczny IPN
SYLWETKI NIEZ"OMNYCH 1/2008 (8)
Miros"aw Ostrom´cki Majewski , NaleÅ»a" do Ęcis"ego kierownictwa tajnej Organiza- w wi´zieniu na warszawskiej Pradze przy ul. 11 Listo-
cji Polskiej (nazywanej teÅ» OrganizacjÄ… Wewn´trznÄ…); pada, a nast´pnie w wi´zieniu mokotowskim.
Mirski Kazimierz , Orski
od 1943 r. do Dyrektoriatu, utajnionych struktur Ęro- Âledztwo prowadzili Ludwik Serkowski i Józef Ró-
(1910-2000) dzia"acz spo"eczny,
dowiska Szałca (poziom wtajemniczenia C Czar- Żałski. OskarŻony z art. 1 dekretu o ochronie Pał-
niecki , a nast´pnie Z Zakon ), gdzie by" odpowie- stwa z 30 X 1944 r. oraz z art. 27 kodeksu karnego
polityk narodowy, Żo"nierz NSZ i AK,
Úycie za Å»ycie
dzialny za propagand´ (grupa II; Grupa propagandy). Wojska Polskiego. 28 X 1946 r. zosta" skazany przez
podpu"kownik
Równolegle w strukturze wojskowej pe"ni" funkcj´ Wojskowy SÄ…d Rejonowy w Warszawie na kar´
przewodniczącego Komitetu Wydawniczego przy do- Ęmierci z utratą praw publicznych na zawsze oraz
Urodzi" si´ w Warszawie w ro- wódcy NSZ. W 1943 r. ukoÅ‚czy" kurs podchorąŻówki konfiskatÄ… mienia. Po latach wspomina": Na u"aska-
Sprawiedliwi przeciwko
dzinie inteligenckiej. Ukołczy" NSZ. W tym samym czasie, od 1942 r., w jego domu wienie oczekiwa"em w pojedynce, ze Ęwiat"em w noc
gimnazjum im. Stefana Bato- we W"ochach ukrywa"a si´ rodzina Å»ydowska. i w dzieÅ‚ . Boles"aw Bierut u"askawi" go 12 XII 1946 r.
rego w Warszawie. Studiowa" Wybuch Powstania Warszawskiego zaskoczy" go dzi´ki interwencji wielu osobistoĘci (m.in. ks. kard.
na Politechnice Warszawskiej, w Warszawie; walczy" w oddziale por. Micha"a S"omił- Adama Sapiehy, Juliana Tuwima i Stanis"awa Szwal-
gdzie zwiÄ…za" si´ z ruchem na- skiego pod ps. Majewski ; zosta" mianowany ppor. AK. bego), a wbrew jednog"oĘnej decyzji NajwyÅ»szego niemieckiemu i ukraiÅ‚skiemu
rodowym. Od 1933 r. naleŻa" W lokalu konspiracyjnym przy ul. Wspólnej zorganizo- Sądu Wojskowego oraz opinii MBP wystawionej
do korporacji akademickiej wa" redakcj´ powstaÅ‚czego SzaÅ‚ca ; pismo by"o dru- przez p"k. RóŻaÅ‚skiego i dyrektora Biura Prezydial-
Arkonia . W latach 1936- kowane codziennie w 10 tys. egz. w kolejnych drukar- nego KRN Kazimierza Biskupskiego. Kar´ zamienio-
-1938 pe"ni" waÅ»ne funkcje spo"eczne: pierwszego wi- niach AK; w sumie wydano 43 numery, ostatni na po- no na doÅ»ywocie, nast´pnie w wyniku amnestii na 15
ludobójstwu
ceprezesa, a nast´pnie prezesa Bratniej Pomocy Poli- czÄ…tku paÄ™dziernika 1944 roku. KolportaÅ»em zajmowa- lat pozbawienia wolnoĘci. Wi´ziony we Wronkach.
techniki Warszawskiej oraz przewodniczÄ…cego Porozu- "a si´ g"ównie kompania Warszawianka Zgrupowania Postanowieniem sÄ…du z 19 III 1955 r. latem tego
mienia Bratnich Pomocy Uczelni Warszawskich, zawar- Chrobry II AK, z którÄ… utrzymywa" kontakt za poĘred- roku zosta" warunkowo zwolniony. Do wi´zienia nie W comiesi´cznym cyklu prezentujÄ…-
tego w celu egzekwowania od w"adz oĘwiato- nictwem przekopu pod Alejami Jerozolimskimi. wróci". Pracowa" w przemyĘle elektromaszynowym,
cym badania Instytutu Pami´ci Narodo-
wych II RP prawa do autonomii wyÅ»szych uczelni. Po powstaniu uciek" z transportu i zameldowa" si´ g"ównie we Wroc"awiu. W latach 1958-1984 by" dyrek-
wej nad dziejami Polski z lat 1939-
Po kampanii wrzeĘniowej wstąpi" do Organizacji w KG NSZ w Brwinowie. W styczniu 1945 r., awanso- torem Zak"adów Aparatury Elektronicznej we Wroc"a-
-1956 ukaza"o si´ dotÄ…d 7 numerów:
Wojskowej Związek Jaszczurczy, organizując w nim wany do stopnia porucznika, zosta" inspektorem NSZ wiu, naleŻących do spó"ki INCO-VERITAS. Po wyjĘciu
Úo"nierze Wykl´ci (29.06.2007), Za-
pion propagandy. By" twórcÄ… Polskiej Informacji Pra- na Obszar Centrum-Wschód (pod ps. Mirski ); jed- z wi´zienia naleÅ»a", jako szeregowy cz"onek, do Sto-
g"ada Kresów (27.07.2007), Instalowa-
sowej agencji informacyjnej powo"anej przez Grup´ noczeĘnie by" cz"onkiem Komitetu Wykonawczego warzyszenia PAX. Po 1989 r. awansowany decyzjami
nie systemu komunistycznego
SzaÅ‚ca . Przez ca"Ä… okupacj´ agencja wydawa"a Organizacji Wewn´trznej (najwyÅ»szy poziom wtajem- MON do stopnia majora (1995 r.), a nast´pnie podpu"-
(31.08.2007), Drogi inteligencji w PRL
w nak"adzie 300 egz. wewn´trzny biuletyn, s"uŻący ja- niczenia A ); w pierwszej po"owie 1945 r. objeÅ»dÅ»a" kownika (1999 r.). Wspó"twórca ZwiÄ…zku Úo"nierzy
ko podstawa materia"owa dla prasy partyjnej z SzaÅ‚- podleg"e mu okr´gi (bia"ostocki, lubelski, siedlecki, NSZ; od 1992 r. przewodniczÄ…cy RN ZwiÄ…zku. (28.09.2007), Zbrodnie komunistów
cem na czele (korzysta"a z niej takŻe prasa Armii Kra- warszawski) z rozkazem stopniowego likwidowania Od 1990 r. cz"onek Ko"a nr 1 Stowarzyszenia Polskich
pami´tajmy (26.10.2007), Kolaboran-
jowej). Ostrom´cki redagowa" teÅ» pismo Naród oddzia"ów oraz przenoszenia spalonych i zagroÅ»o- Kombatantów. Od 1995 r. cz"onek-za"oÅ»yciel Klubu
ci Stalina i Hitlera (30.11.2007), Polskie
i Wojsko , a z czasem przejÄ…" kontrol´ wydawniczÄ… nych aresztowaniem Å»o"nierzy na ziemie zachodnie Przyjació" SzaÅ‚ca .
Pałstwo Podziemne (28.12.2007).
nad wi´kszoĘciÄ… tytu"ów Ęrodowiska SzaÅ‚ca : Za"o- i pó"nocne. Osobnym problemem by"o podtrzymywa- Zmar" 30 III 2000 r. w Warszawie, pochowany
Pierwszy numer dodatku w roku
gą , Placówką oraz Agencją Antykomunistyczną . nie morale oddzia"ów leĘnych. W lipcu 1945 r. wszed" w grobie rodzinnym na warszawskich Powązkach.
2008 poĘwi´camy ludziom, którzy b´-
W okresie okupacji pracowa" oficjalnie w za"oÅ»onej w sk"ad Rady Inspektorów NSZ przy Komendancie W 1940 r. oÅ»eni" si´ z HelenÄ… Deskur (zm.
Projekt pomnika poĘwi´conego Polakom
dąc Ęwiadkami wojennego ludobój-
przez siebie firmie komisowej w Warszawie. Od po"o- G"ównym. Aresztowany 1 X 1945 r. w mieszkaniu kon- w 2000 r.), krewną ks. kard. Andrzeja Deskura. Mieli
niosÄ…cym pomoc Úydom w czasie okupa-
stwa, umieli mu si´ przeciwstawiç.
wy 1942 r. ukrywa" si´, poszukiwany przez gestapo. spiracyjnym w Warszawie, w kolonii Staszica. Jak dwójk´ dzieci: córk´ Ann´ Ostrom´ckÄ…-Kieniewicz
cji niemieckiej. Z pnia Ęci´tego Drzewa
G"ównie Polakom, którzy z naraŻeniem
Po powstaniu Narodowych Si" Zbrojnych w 1942 r. zo- sam wspomina": UB otoczy"o ca"Ä… dzielnic´ i prze- (1944-2000) i syna Andrzeja (ur. 1942).
Abrahama , narodu wybranego przez Bo-
sta" szefem Biura Informacji w KG NSZ. szukiwa"o dom po domu . Przetrzymywany najpierw dr hab. Jan Úaryn
Życia w"asnego i najbliŻszych ratowali
ga, wyrasta nowe Drzewo Úycia uformo-
Úydów skazanych na biologicznÄ… likwi- wane z d"oni niosÄ…cych pomoc i ga"´zi
Z kalendarza polskiego w kszta"cie menory. Mi´dzy arkadami ko-
dacj´ przez niemieckich narodowych
Ęcio"a Wszystkich Âwi´tych a pomnikiem
socjalistów. Ale zwracamy teÅ» uwag´,
nej niepodleg"oĘci Pałstwa i ochrony ludnoĘci pol-
na placu Grzybowskim ustawione sÄ… ka-
choç w znacznie skromniejszym zakre-
skiej przed zag"adÄ…. Starajcie si´ byç przewodnika-
Rozkaz rozwiÄ…zania Armii Krajowej z 19 I 1945 r. mienne tablice z wyrytymi nazwiskami
sie, na zas"ugi Ukraiłców, niosących
mi Narodu i realizatorami niepodleg"ego Pałstwa
sprawiedliwych Polaków. Autor: Maksy-
pomoc polskim sÄ…siadom mordowa-
Post´pujÄ…ca szybko ofensywa sowiecka doprowa- Polska, wed"ug rosyjskiej recepty, nie jest tÄ… Pol- Polskiego. W tym dzia"aniu kaÅ»dy z Was musi byç
milian Biskupski (twórca monumentu Po-
dziç moÅ»e do zaj´cia w krótkim czasie ca"ej Polski skÄ…, o którÄ… bijemy si´ szósty rok z Niemcami, dla dla siebie dowódcÄ…. W przekonaniu, Å»e rozkaz ten nym przez ukraiÅ‚skich nacjonalistów.
leg"ym i Pomordowanym na Wschodzie)
przez Armi´ CzerwonÄ…. Nie jest to jednak zwyci´- której pop"yn´"o morze krwi polskiej i przecierpiano spe"nicie, Å»e zostaniecie na zawsze wierni tylko
Polecamy przywracajÄ…ce pami´ç
stwo s"usznej sprawy, o którÄ… walczyliĘmy od roku ogrom m´ki i zniszczenie Kraju. Walki z Sowietami Polsce oraz by Wam u"atwiç dalszÄ… prac´ z upo-
o sprawiedliwych ksiąŻki, filmy, wysta-
Dr hab. Jan Úaryn
1939. W istocie bowiem mimo stworzonych pozo- nie chcemy prowadziç, ale nigdy nie zgodzimy si´ waÅ»nienia Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Pol-
wy. Przytaczamy budujÄ…cÄ… relacj´, któ-
Úycie
rów wolnoĘci oznacza to zmian´ jednej okupacji na inne Å»ycie, jak tylko w ca"kowicie suwerennym, skiej zwalniam Was z przysi´gi i rozwiÄ…zuj´ szeregi
rej bohaterem jest ks. Julian Go"Ä…b.
na drugÄ…, przeprowadzonÄ… pod przykrywkÄ… Tym- niepodleg"ym i sprawiedliwie urzÄ…dzonym spo"ecz- Armii Krajowej. Instytut Yad Vashem w Jerozolimie uhonorowa" meda-
za Życie*
Konfrontujemy wymowne biografie
czasowego RzÄ…du Lubelskiego, bezwolnego narz´- nie PaÅ‚stwie Polskim. W imieniu s"uÅ»by dzi´kuj´ Wam za dotychczaso- lem Sprawiedliwych wĘród Narodów Âwiata po-
haniebnÄ… i heroicznÄ…: komunistycz-
dzia w r´kach rosyjskich. Obecne sowieckie zwyci´stwo nie koÅ‚czy wojny. wÄ… ofiarnÄ… prac´. nad 6 tys. Polaków. Liczba ta przedstawia jedynie wierz- wet 120 tysi´cy. Nie mogli oni przeÅ»yç okupacji bez po-
nego zbrodniarza Salomona Morela,
Úo"nierze! Od 1 wrzeĘnia 1939 r. Naród Polski pro- Nie wolno nam ani na chwil´ traciç wiary, Å»e wojna ta Wierz´ g"´boko, Å»e zwyci´Å»y nasza Âwi´ta Spra- cho"ek góry lodowej wobec rzeczywistej skali zjawiska, mocy ze strony Polaków1. BiorÄ…c pod uwag´ wielorakie
ocalonego z zag"ady przez polskiego
wadzi ci´Å»kÄ… i ofiarnÄ… walk´ o jedynÄ… Spraw´, dla skoÅ‚czyç si´ moÅ»e jedynie zwyci´stwem s"usznej wa, Å»e spotkamy si´ w prawdziwie wolnej i demokra- jakim by"a pomoc niesiona Úydom przez Polaków w wa- trudnoĘci zwiÄ…zane z konspiracyjnym charakterem prze-
której warto Å»yç i umieraç o swÄ… wolnoĘç i wolnoĘç Sprawy, tryumfem dobra nad z"em, wolnoĘci tycznej Polsce. runkach okupacji niemieckiej. W samej Warszawie wy- chowywania osób, których z"y wyglÄ…d wskazywa" jed-
sąsiada, oraz przeĘladowanego przez
cz"owieka w niepodleg"ym paÅ‚stwie. nad niewolnictwem. Niech Å»yje Wolna, Niepodleg"a, Szcz´Ä˜liwa Polska. sz"o z getta na stron´ aryjskÄ… 25 tys. osób pochodze- noznacznie na ich pochodzenie, przyjmuje si´, iÅ» prze-
komunistów dzia"acza narodowego
Wyrazicielem i rzecznikiem Narodu i tej idei jest jedy- Úo"nierze Armii Krajowej! Dowódca Si" Zbrojnych w Kraju nia Å»ydowskiego; w sumie wed"ug historyków na zie- ci´tnie w uratowanie jednej osoby (rodziny) Å»ydowskiej
Miros"awa Ostrom´ckiego, którego
ny i legalny RzÄ…d Polski w Londynie, który walczy bez Daj´ Wam ostatni rozkaz. DalszÄ… swÄ… prac´ NiedÄ™wiadek miach okupowanych przez Niemców wojn´ przeÅ»y"o co mog"o byç zaangaÅ»owanych od kilku do 20 Polaków.
rodzina ratowa"a Úydów.
przerwy i walczyç b´dzie nadal o nasze s"uszne prawa. i dzia"alnoĘç prowadÄ™cie w duchu odzyskania pe"- gen. bryg. [Leopold Okulicki] najmniej 50 tys. uratowanych Úydów, a szacunki si´gajÄ… na- CiÄ…g dalszy na s. II
FOT. ARCH. IPN
II Nasz Dziennik Czwartek, 24 stycznia 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 1/2008 (8) DODATEK HISTORYCZNY IPN 1/2008 (8) Czwartek, 24 stycznia 2008 Nasz Dziennik VII
przez organizacje polityczne, w tym partie i oddzia"y zbrojne, a przede wszystkim katowany przez straÅ»ników na Ęmierç. W obozie by" karcer, w którym wi´Ä™nio-
250 ofiar
przez instytucje koĘcielne, g"ównie Å»eÅ‚skie zgromadzenia zakonne. Wed"ug do- wie odbywali kary, stojÄ…c po pas w wodzie. Zanotowano wiele utoni´ç, Egon
tychczasowych badaÅ‚, w prawie 200 klasztorach zakonnice uratowa"y ponad 1500 Salomon Morel dotrzyma" s"owa. Obóz pod jego kierownictwem sta" si´ obo- JaÅ‚ski widzia" tam takÅ»e utopionego noworodka.
Úycie
dzieci Å»ydowskich8. W tym kontekĘcie warto wspomnieç wspó"pracujÄ…ce ze sobÄ…: zem odwetu i zemsty, dokonywanej zresztÄ… na ca"kiem niewinnych ludziach.
1600 ofiar
Iren´ SendlerowÄ…, lewicowÄ… dzia"aczk´ niepodleg"oĘciowÄ…, pracujÄ…cÄ… w latach Wed"ug wielu niezaleÅ»nych od siebie relacji kilkudziesi´ciu wi´Ä™niów, Morel
*
wojny w warszawskim Zarządzie Miejskim, w Wydziale Opieki Spo"ecznej, a na- wraz z podw"adnymi stworzy" ca"y system represji obejmujących róŻne, bez- W lecie 1945 roku wybuch"a w obozie epidemia tyfusu, dyfterytu, czerwonki. Fa-
za Życie
st´pnie kierujÄ…cÄ… Referatem Dzieci´cym RPÚ, oraz s. Mari´ Getter ze Zgromadze- przyk"adne cz´sto metody zn´cania si´ nad wi´Ä™niami. Najcz´stszym sposo- talne warunki, brak higieny, g"ód, plaga wszy, pluskiew i szczurów to wszystko
nia Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi. We wszystkich 40 sierociÅ‚cach prowadzo- bem by"o regularne bicie pa"kami drewnianymi, w´Å»em gumowym, nogÄ… od ta- sprawi"o, Å»e epidemia, która gwa"townie wybuch"a, rozwija"a si´ bez przeszkód,
CiÄ…g dalszy ze s. I nych przez to zgromadzenie udzielano pomocy Úydom. Obydwie panie sta"y si´ boretu, a nawet "omem. Przyk"ad dawa" sam Morel. Edmund KamiÅ‚ski straci" niepowstrzymywana takÅ»e przez kierownictwo obozu. Komendant Morel ca"ko-
Daje to liczb´ od 500 tysi´cy do ponad miliona Polaków, którzy w ten czy inny dziĘ postaciami symbolicznymi, choç jak najbardziej realnymi. s"uch od jednego uderzenia Morela, który cz´sto do bicia wi´Ä™niów uÅ»ywa" me- wicie jÄ… zlekcewaÅ»y" i dopuĘci" do jej rozszerzenia. Franz Brachman wspomina,
sposób próbowali aktywnie pomóc potrzebujÄ…cym2. Trudno dok"adnie obliczyç, I po trzecie, pomoc Ęwiadczona by"a przede wszystkim przez osoby indywidu- talowego przedmiotu, ukrytego w r´kawiczce. Gerhard Gruschka pisa" o More- Å»e w"adze obozu zupe"nie oboj´tnie przyjmowa"y pierwsze przypadki Ęmierci
ilu Polaków musia"o byç zaangaÅ»owanych w róŻne formy ratowania (co nie zna- alne, polskie rodziny, do których najcz´Ä˜ciej nocÄ… ktoĘ zapuka". Pomoc indywi- lu w swych wspomnieniach, opublikowanych w Niemczech: Gdy sam upatrzy" wi´Ä™niów, dopiero gdy wszyscy w baraku nr 7 byli chorzy, podano im w´giel. Epi-
czy, Å»e uratowania) jednego Úyda. Jedni pomagali nam rok inni dwa miesiÄ…ce, dualna dla ludnoĘci Å»ydowskiej okazywana by"a zarówno przez mieszkaÅ‚ców wsi, sobie jakiegoĘ wi´Ä™nia, w zasadzie oznacza"o to dla niego wyrok Ęmierci. Jego demia wybuch"a w"aĘnie w brunatnym baraku , gdzie wi´Ä™niowie byli st"oczeni
niektórzy par´ dni tylko, ale drÅ»´ na wspomnienie, co by by"o, gdyby nie pomogli dworu ziemiaÅ‚skiego, jak i robotniczej czy inteligenckiej dzielnicy miasta. Úydów specjalnoĘciÄ…« by" obyczaj z czasów obozów koncentracyjnych, polegajÄ…cy w najgorszych warunkach i szybko ogarn´"a ca"y obóz. Jego w"adze usun´"y si´
nam na te par´ dni? Nawet ten, który mi udzieli" noclegu na jednÄ… noc tylko, niech ratowali zarówno ludzie o poglÄ…dach socjalistycznych, pi"sudczycy, jak i narodow- na umieszczeniu ci´Å»kiego taboretu u stóp ofiary, a oparciem uderza" z ca"ej si- poza teren obozu.
b´dzie b"ogos"awiony wspomina"a RóŻa Stenko z Tel Awiwu3. A inni, cz´sto cy. Wi´kszoĘç ocala"ych Úydów przeÅ»y"a wojn´ na terenie Generalnego Guberna- "y wi´Ä™nia. Zawsze po takich nalotach« wspó"wi´Ä™niowie leÅ»eli ci´Å»ko ranni W najtragiczniejszym okresie lipca i sierpnia umiera"o oko"o 30 wi´Ä™niów
anonimowi: ksiÄ…dz proboszcz i jego wikary, którzy fa"szowali metryk´ chrztu; orga- torstwa, w tym g"ównie w Warszawie. Polskich bohaterów "Ä…czy"a niech´ç do oku- i musiano ich przenosiç do ambulatorium. Niektórzy z rozbitymi g"owami lÄ…do- dziennie. W ciÄ…gu najgorszych oĘmiu dni zmar"o 259 osób, w ca"ym sierpniu
nizacja, która wyrabia"a aryjskie papiery ; kobieta, która pomog"a ufarbowaç w"o- panta niemieckiego i wraÅ»liwoĘç wyp"ywajÄ…cÄ… z wychowania katolickiego. Bardzo wali w baraku-trupiarni . 632 wi´Ä™niów, podczas ca"ej epidemii oko"o 1600 osób. Zmar"ych "adowano
sy na blond; cz"owiek z pobliskiej wsi, który przynosi" poÅ»ywienie do lasu, gdzie cz´sto ratowanie Úydów stanowi"o drobny fragment aktywnoĘci konspiracyjnej da- Gruschka by" wi´Ä™niem brunatnego baraku nr 7, w którym przebywali po- na wóz konny i codziennie, najpierw nocÄ…, póęniej juÅ» i za dnia wywoÅ»ono zw"o-
grupa Úydów ukrywa"a si´ w ziemiance; w"aĘciciele majÄ…tku ziemskiego i ich ca"a nej osoby czy teÅ» rodziny. Zdarza"o si´ jednak takÅ»e, Å»e motywy ratowania by"y dejrzani o przynaleÅ»noĘç do NSDAP, SA, SS, HJ, i przez to szczególnie okrutnie ki na cmentarze w Âwi´toch"owicach, a nawet na dziedziniec huty Pokój . Gdy
rodzina, która przyj´"a ma"Å»eÅ‚stwo Å»ydowskie do pracy; w koÅ‚cu ca"y klasztor, mniej wznios"e, merkantylne. Nadal jednak osoby, które pobiera"y pieniÄ…dze od ra- traktowani: W bloku nr 7 musieliĘmy doĘwiadczyç pierwszego pozdrowienia«, na cmentarzach nie by"o juÅ» wolnych miejsc, zrzucano zw"oki do p"ytkich do"ów
pod drzwi którego nieznani rodzice podrzucili ma"e dziecko Å»ydowskie; dzi´ki te- towanych Úydów (choçby na ich utrzymanie), naraÅ»a"y siebie i swojÄ… rodzin´ polega"o ono na tym, Å»e trzeba by"o po"oÅ»yç si´ na taborecie i zostaç przepy- wykopywanych na obrzeÅ»ach miasta, przysypywano wapnem i zakopywano
mu na d"ugie lata okupacji znalaz"o ono schronienie w murach zgromadzenia za- na Ęmierç. tanym«, ile chcia"o si´ razów gumowÄ… pa"kÄ…. A liczba razów by"a sprawÄ… dowol- równo z ziemiÄ…, tak by nie by"o Å»adnych Ęladów, Å»e sÄ… to groby.
konnego. A w"aĘciciele domu przy ul. Ceglanej i lokatorzy tej kamienicy warszaw- Pomagano Úydom w atmosferze zastraszenia i w ciÄ…g"ej obawie o Å»ycie w"asne nÄ…, zaleÅ»nÄ… od bijÄ…cych. Gdy si´ odpowiedzia"o dwadzieĘcia«, to moÅ»na by"o Niewiele osób przeÅ»y"o epidemi´. Melania Uherek wspomina"a po latach: Ty-
skiej, pod którÄ… znajdowa"y si´ piwnice "Ä…czÄ…ce z gettem. TakÅ»e mieszkaÅ‚cy i najbliÅ»szych. Tym bardziej Å»e niebezpieczeÅ‚stwo grozi"o ludziom udzielajÄ…cym tyle dostaç, ale teÅ» mog"o to byç 10 lub 30 razy. Dla bijÄ…cych waÅ»ne by"y g"oĘno fus pojawi" si´ u mnie po niespe"na trzech miesiÄ…cach pobytu w obozie w sierp-
OĘwi´cimia, którzy opiekowali si´ uciekinierami z obozu choçby na pierwszÄ… pomocy nie tylko ze strony okupanta, ale takÅ»e ze strony szmalcownika-szantaÅ»y- odliczane razy oraz okrzyki bólu, które mia"y wymuszaç pos"uszeÅ‚stwo i wpro- niu. Gdy zachorowa"yĘmy z siostrÄ…, mia"yĘmy tyfus plamisty i dur brzuszny. By-
noc, to oni dali pierwsze cywilne ubranie. Te przyk"ady, choç anonimowe, pokazu- sty, zarabiajÄ…cego na prawie okupacyjnym, przestraszonego sÄ…siada, który dono- wadzaç przygn´bienie . "yĘmy o w"os od Ęmierci. GorÄ…czkowa"yĘmy, mia"yĘmy biegunk´. Gdy leÅ»a"am
jÄ…, jak wielu ludzi musia"o zostaç zaangaÅ»owanych w dzie"o ratowania choçby jed- szÄ…c, chcia" ratowaç swoich najbliÅ»szych, w koÅ‚cu samego Úyda, który, z"apany W tym baraku odznaczali si´ gorliwoĘciÄ… przyboczni Morela Walter Skute- chora, to mówiono, Å»e majÄ… nas przenieĘç do innego obozu, ale przyszed" jakiĘ
nego Úyda, i to bez gwarancji, Å»e pomoc okaÅ»e si´ skuteczna. NaleÅ»y takÅ»e pod- przez Niemców, po torturach wydawa" swego dotychczasowego opiekuna. Ziemie la, zwany Bluthund Krwawy pies i kapo Marek. Najcz´Ä˜ciej urzÄ…dzali naloty cz"owiek i powiedzia", Å»eby chorych zostawiç w spokoju. Chorowa"am z siostrÄ…
kreĘliç, Å»e obok Úydów ukrywali si´ Polacy konspiratorzy, których poszukiwa"a polskie by"y bowiem jedynymi, na których obowiÄ…zywa"o prawo okupanta niemiec- nocÄ…. Pastwili si´ nad kolejnymi grupami wi´Ä™niów, wĘród których byli takÅ»e przez prawie trzy miesiÄ…ce, bo dopiero na krótko przed zwolnieniem odzyska"am
niemiecka policja polityczna. kiego: Niemcy wielokrotnie powtarzali w rozporzÄ…dzeniach, Å»e za jakÄ…kolwiek po- ch"opcy w wieku 15-17 lat i dziewcz´ta z organizacji BDM (ZwiÄ…zek Niemiec- na tyle si"y, Å»e mog"am juÅ» chodziç .
W Polsce by"o przed wojnÄ… stosunkowo ma"o ma"Å»eÅ‚stw mieszanych polsko- moc udzielanÄ… Úydowi grozi"a kara Ęmierci (np. gubernator Hans Frank wyda" w tej kich DziewczÄ…t). Rzucali wi´Ä™niów na ziemi´, a straÅ»nicy deptali po ich cia"ach Dopiero pod koniec epidemii przyjecha"a s"uÅ»bowa komisja lekarska z War-
-Å»ydowskich. Ma"Å»eÅ‚stwa te, zawierane przez inteligencj´ Å»ydowskÄ…, odznacza"y sprawie specjalne zarzÄ…dzenie 15 paÄ™dziernika 1941 r.). Formy niesienia pomocy lub teÅ» uk"adali ich tak warstwami, Å»e ci na dole byli po prostu miaÅ»dÅ»eni. szawy. Uznano Morela za winnego niedopatrzenia i ukarano trzydniowym
si´ niezwyk"Ä… trwa"oĘciÄ… w przeciwieÅ‚stwie do Niemiec, gdzie wi´kszoĘç takich by"y bardzo róŻne. Âmierç grozi"a nie tylko samym Úydom, ale takÅ»e Polakom, któ- Specjalne akcje urzÄ…dzano na urodziny Hitlera czy dzieÅ‚ kapitulacji Nie- aresztem domowym oraz potrÄ…ceniem z pensji. Po stopniowym wygaĘni´ciu
mieszanych ma"Å»eÅ‚stw rozpada"a si´ pisa" Emanuel Ringelblum. MoÅ»na przy- rzy dawali schronienie, przewozili z miejsca na miejsce, dawali choçby kromk´ miec. Sp´dzano wi´Ä™niów pod prysznic, a nast´pnie na plac obozowy. LeŻą- epidemii zacz´to zwalniaç wi´Ä™niów, póęnÄ… jesieniÄ… 1945 roku przeniesiono kil-
jÄ…ç za aksjomat, Å»e o ile Úyd mia" w rodzinie polskich krewnych, móg" liczyç na ich chleba lub sprzedawali jakÄ…kolwiek Å»ywnoĘç, a nawet nie zg"osili faktu ukrywania cych tam pokotem wi´Ä™niów dos"ownie tratowa"y grupy straÅ»ników. Na rozkaz kuset pozosta"ych do obozu pracy w Jaworznie.
pomoc, nawet jeĘli rodzina ta sk"ada"a si´ z samych antysemitów 4. Ratowanie Úy- Úyda przez sÄ…siada. Tak drastyczne prawo wywo"ywa"o róŻne postawy, od hero- Ępiewano pieĘni hitlerowskie, a kto udawa" lub nie zna" tekstu, by" dodatkowo Z tego, jak si´ zachowywa" Morel podczas epidemii, moÅ»na s"usznie wnosiç,
dów po aryjskiej stronie by"o poprzedzone dramatycznÄ… decyzjÄ… o opuszczeniu icznych po haniebne najcz´Ä˜ciej postaw´ zoboj´tnienia wobec cudzego cierpie- bity. OsobnÄ… metodÄ… zn´cania si´ by"o przymusowe bicie si´ wzajemne wi´Ä™- Å»e nie zaleÅ»a"o mu wcale na jej opanowaniu, wprost przeciwnie, okaza"a si´ ona
getta i swoich najbliÅ»szych. Tylko cz´Ä˜ç Úydów podejmowa"a ten heroiczny wybór. nia, które moÅ»e w kaÅ»dej chwili zagraÅ»aç najbliÅ»szym. W Markowej pod Rzeszo- niów. Nikodem OsmaÅ‚czyk, który by" w obozie z ojcem, wspomina": Salomon wygodnym bo naturalnym sposobem eliminacji wi´Ä™niów. Z ponad 5 tysi´cy
Wi´ksze szanse na przeÅ»ycie mia"y osoby znajÄ…ce polskie rodziny, j´zyk i kultur´. wem zgin´"o ma"Å»eÅ‚stwo Ulmów wraz ze swoimi dzieçmi (razem 8 osób); kobieta Morel przyszed" do baraku, poleci" wszystkim stanÄ…ç w dwuszeregu twarzami wi´Ä™niów, którzy przeszli przez obóz, zgin´"o wed"ug danych obozowych ponad
Z kolei wi´ksze szanse na przeÅ»ycie mieli ci Polacy, których podopieczni niczym spodziewa"a si´ kolejnego potomka. Podobny los spotka" rodzin´ Baranków z Sie- do siebie i kaza" biç si´ wzajemnie po twarzy. PoniewaÅ» ja i ojciec zamarkowa- 1850 osób, w tym oko"o 1600 z powodu epidemii, reszt´ stanowi"y zakatowani
nie róŻnili si´ od polskiego otoczenia. Wieczór wigilijny zaczÄ…" si´ od sk"adania Å»y- dliska ko"o Miechowa, w sumie zgin´"o 5 osób, w tym trójka dzieci. Z kolei w Bo- liĘmy uderzenie, Morel podszed" do nas i ze s"owami co skurwysyny, tak to wi´Ä™niowie, ofiary samobójstw, nieudanych ucieczek.
czeÅ‚ i dzielenia si´ op"atkiem. Wszyscy si´ obejmowali, a paniÄ… Karol´ ca"owali isku ko"o Lipska w woj. lubelskim Niemcy spalili ma"Å»onków Krawczyków wraz si´ bije Ęwini´«, r´kÄ…, w której mia" pistolet, uderzy" mnie w twarz tak, Å»e upa-
Kiedy zaczyna si´ ludobójstwo?
w r´k´. Posz"am za ich przyk"adem wspomina"a Halina Zawadzka, Úydówka z ich synem za udzielenie pomocy rannemu Úydowi. Do masowej zbrodni dosz"o d"em pod prycz´. Tak samo postÄ…pi" z moim ojcem. Potem kaza" si´ znowu
z KoÅ‚skiego. Kolacja sk"ada"a si´ z dwunastu bezmi´snych potraw symbolizujÄ…- w Ciepielowie, gdzie z rÄ…k niemieckich zgin´"o za ratowanie Úydów ponad 20 biç . Ten sam wi´zieÅ‚ wspomina" teÅ» o torturze golenia , która polega"a Czy liczy si´ ono w dziesiÄ…tkach, setkach czy tysiÄ…cach ofiar? Czy nie wystarcza
cych jak mi Dziunia wyt"umaczy"a liczb´ aposto"ów. (& ) Przez ca"y wieczór bar- osób. Okazywanie najprostszej pomocy, np. udost´pnienie pos"ania w stodole, na przypalaniu zarostu aÅ» do go"ej skóry. sam zbrodniczy zamiar eksterminacji jakiejĘ grupy ludzi, bez wzgl´du na liczb´
dzo uwaÅ»a"am, aby zachowywaç si´ jak inni. Dzieli"am si´ ze wszystkimi op"atkiem, poĘrednictwo w zdobywaniu fa"szywych dokumentów, ufarbowanie w"osów Úy- Karol Pieczka przypomina sobie, Å»e którejĘ nocy do baraku wpad"o kilku ofiar. Kiedy koÅ‚czy si´ zemsta, a zaczyna zag"ada?
sk"ada"am Å»yczenia, bra"am udzia" w rozmowach i Ępiewa"am kol´dy, zapami´ta- dówce, stawa"o si´ w tych warunkach czynem heroicznym, wyjÄ…tkowym. Wed"ug straÅ»ników, którzy ustawili wi´Ä™niów w szeregach i kazali wystÄ…piç tym, co czu- Spraw´ Salomona Morela zacz´to badaç na poczÄ…tku lat 90. On sam
ne ze szko"y. (& ) KoĘció" by" przepe"niony i z trudem uda"o nam dostaç do Ęrod- nadal weryfikowanych danych, za ratowanie Úydów zgin´"o od 700 do 900 Pola- li si´ niewinni. Ci, którzy nie wystÄ…pili, zostali dotkliwie pobici. Wi´zieÅ‚, który mieszka" wtedy jeszcze na ÂlÄ…sku po zakoÅ‚czonej karierze w s"uÅ»bie wi´zien-
ka. Stan´"am ko"o Dziuni, aby móc jÄ… obserwowaç i naĘladowaç jej zachowanie 5. ków. Inne Ä™ród"a podajÄ… liczb´ ok. 2500 Polaków zamordowanych przez Niemców pomyli" si´ przy odliczaniu, zosta" tak pobity, Å»e zmar" po kilku dniach. Wielu niczej na zas"uÅ»onej emeryturze. W 1992 r. wyjecha" do Izraela. Jego spra-
Wed"ug badaczy istnia"y co najmniej trzy formy niesienia pomocy Úydom. za udzielanie pomocy Úydom9. Tylko niektóre ofiary znamy z imienia i nazwiska. wi´Ä™niów nie wytrzymywa"o psychicznie zagroÅ»enia torturami. Stosowano co- wa zacz´"a byç g"oĘna, gdy dziennikarz amerykaÅ‚ski John Sack opublikowa"
Po pierwsze, zorganizowana, w ramach Polskiego PaÅ‚stwa Podziemnego, niesio- Wiemy, Å»e np. na KielecczyÄ™nie w latach 1942-1944 zastrzelono lub spalono Å»yw- raz to wymyĘlniejsze ich metody. Gerhard Gruschka wspomina, Å»e zmuszano ksiÄ…Å»k´, mi´dzy innymi o nim, pt. Oko za oko . Po zebraniu kilkudziesi´ciu ze-
na przez ludzi dzia"ajÄ…cych od 1942 r. w konspiracyjnej Radzie Pomocy Úydom, cem oko"o 200 ch"opów10. Sytuacja zarówno Úydów, jak i Polaków pod okupacjÄ… wi´Ä™niów do wynoszenia w z´bach pojemników z nieczystoĘciami. Kto wypu- znaÅ‚ odnalezionych wi´Ä™niów obozu w Âwi´toch"owicach-Zgodzie Minister-
kryptonim Úegota . InicjatorkÄ… powo"ania Rady by"a dzia"aczka i pisarka katolicka niemieckÄ… by"a nieporównywalna z innymi rejonami Europy11. Ęci" pojemnik, by" bity. Jego ojcu w takich okolicznoĘciach wybito z´by kolbÄ… stwo SprawiedliwoĘci wystÄ…pi"o w 1998 roku do w"adz Izraela o ekstradycj´
Zofia Kossak. W Radzie wspó"pracowali ze sobÄ… politycy chadeccy, ludowi i socja- Dlaczego do dziĘ tak ma"o wiemy o tych polskich bohaterach? Dlaczego nie wy- pistoletu. Wielu wi´Ä™niów próbowa"o lub pope"nia"o samobójstwa. Najcz´Ä˜ciej Morela. Mimo wielokrotnych prób w"adz polskich postawienia Morela przed sÄ…-
listyczni oraz politycy Å»ydowscy od syjonistów po komunistów6. Otrzymywa"a stawiamy im tak licznym, biorÄ…c pod uwag´ ekstremalne warunki pomników, rzucali si´ na druty elektrycznego ogrodzenia. Nikodem OsmaÅ‚czyk opisuje dem, w"adze izraelskie nie wyda"y go. Niemal do Ęmierci pobiera", z krótkÄ…
ona fundusze na swÄ… dzia"alnoĘç (fa"szowanie dokumentów, znajdowanie miesz- tablic upami´tniajÄ…cych ich heroicznÄ… postaw´? Relacje polsko-Å»ydowskie by"y wi´Ä™nia, który próbowa" pope"niç samobójstwo, podrzynajÄ…c sobie gard"o przerwÄ…, polskÄ… emerytur´ znacznej wysokoĘci.
kał, pieniądze dla rodzin czy teŻ klasztorów utrzymujących nowych lokatorów obarczone po II wojnie Ęwiatowej doĘwiadczeniem nie tylko holokaustu, ale takŻe przy pomocy metalowej puszki znalezionej w ubikacji. Zosta" odratowany i za- dr Marek Klecel
itd.) z budÅ»etu podziemnego paÅ‚stwa polskiego zasilanego przez rzÄ…d RP w Lon- wspó"pracÄ… Úydów z Sowietami, patologiami charakterystycznymi dla okresów po-
dynie. W sumie Úegota i organizacje Å»ydowskie otrzyma"y ponad milion dolarów, wojennych, w koÅ‚cu upadkiem zasady poszanowania cudzej w"asnoĘci. O ile
DODATEK PRZYGOTOWUJE BIURO EDUKACJI PUBLICZNEJ IPN. www.ipn.gov.pl
200 000 franków szwajcarskich i 37 400 000 z"otych. W Å»adnym innym okupo- w okresie zaborów oraz w II Rzeczypospolitej akces Úydów do polskoĘci by" wyni-
Redaktorzy: ADRES DO KORESPONDENCJI:
wanym przez Niemców kraju nie istnia"a organizacja podobna do Úegoty, mimo Å»e kiem dobrowolnego i Ęwiadomego przyj´cia tradycji narodowej, w tym cz´sto kon-
DODATEK IPN DO Naszego Dziennika
dr Krzysztof Kaczmarski, krzysztof.kaczmarski@ipn.gov.pl (Rzeszów 017 860 60 25)
terror wobec ludnoĘci aryjskiej w tych krajach nie by" tak dotkliwy jak w Polsce wersji na katolicyzm, o tyle po 1945 r. utrata toÅ»samoĘci Å»ydowskiej wiÄ…za"a si´
UL. TOWAROWA 28, 00-839 WARSZAWA
Romuald Niedzielko, romuald.niedzielko@ipn.gov.pl (Warszawa 022 431 83 73)
pisa" Stefan KorboÅ‚ski7. Po drugie, pomoc Úydom by"a niesiona przed powsta- przede wszystkim z przyj´ciem ideologii komunistycznej, a zatem katalogu warto-
SPRZEDAÚ WYDAWNICTW IPN: TEL. (022) 581 88 72
niem Rady Pomocy Úydom i po nim, równieÅ» w sposób zorganizowany, tyle Å»e Ęci antypolskich. Nadreprezentacja Úydów w aparacie narzuconej Polakom w"adzy,
VI Nasz Dziennik Czwartek, 24 stycznia 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 1/2008 (8) DODATEK HISTORYCZNY IPN 1/2008 (8) Czwartek, 24 stycznia 2008 Nasz Dziennik III
Że uczciwego i wiarygodnego miejsca, poza KoĘcio"em katolickim, do którego Po-
TWARZE BEZPIEKI
lacy chcieliby zg"aszaç si´ z w"asnymi relacjami14.
rodzinie ĘlÄ…skiej byli wi´c cz"onkowie II grupy i potencjalni wi´Ä™niowie obo- Nie brakowa"o za to klimatu i okazji do manipulowania skrytymi emocjami.
Salomon Morel (1919-2007) pu"kownik, komendant
zów. Egon JaÅ‚ski w wieku oĘmiu lat znalaz" si´ z matkÄ… w obozie w Âwi´to- Szczególnie w 1968 r., gdy cz´Ä˜ç aparatu partyjnego podj´"a kampani´ antyÅ»y-
obozów pracy w Âwi´toch"owicach i Jaworznie oraz innych
ch"owicach, jego ojca osadzono w obozie pracy w Mys"owicach. Po latach dowskÄ…. Jej celem by"o g"ównie przej´cie intratnych stanowisk w PZPR i admini-
wi´zieÅ‚ w PRL, oskarÅ»ony o zbrodnie przeciwko ludzkoĘci
wspomina": Podpisanie Volkslisty by"o dla ojca niczym, przecieÅ» to tylko pa- stracji paÅ‚stwowej, a Ęrodkiem odwo"anie si´ do resentymentów z pierwszych lat
pier. WaŻne by"o to, co wewnątrz kaŻdy myĘla" i jak czu", tutaj by"y groby je- powojennych15. Na Zachodzie z kolei powstawa"y prace historyczne i wspomnie-
go ojca i rodziny. MogliĘmy uciec, ale nie zrobiliĘmy tego. Tutaj si´ urodzili- nia oparte g"ównie na relacjach komunistycznych, które podtrzymywa"y stereotyp
Ęmy, tutaj sÄ… nasze korzenie, nie chcieliĘmy Å»yç gdzie indziej. Ojciec ca"Ä… woj- Polaka-antysemity, a polskie ugrupowania niepodleg"oĘciowe (WiN, NSZ i inne)
n´ przepracowa" w hucie. Matka zarówno za Niemców, jak i po wojnie by"a pomawiano o sympatie faszystowskie16. W kraju z kolei milczÄ…ca si"Ä… rzeczy wi´k-
zatrudniona przymusowo. Ona nie mia"a podpisanej Volkslisty . Ale do obo- szoĘç podtrzymywa"a w sobie obraz antypolskiego spisku Å»ydowskiego i komuni-
zu z ma"ym dzieckiem trafi"a. stycznego. Jedynie w warunkach niszowych dojrzewa"y waŻne dziĘ i znane osią-
W za"oÅ»eniu obozy takie jak Âwi´toch"owice mia"y byç obozami przejĘciowy- gni´cia badawcze, takie jak praca Teresy Prekerowej z 1982 r. (Konspiracyjna Ra-
mi, gdzie wi´Ä™niowie mieli oczekiwaç na rehabilitacj´. W"adze komunistyczne da Pomocy Úydom w Warszawie 1942-1945) czy teÅ» badania indywidualne proku-
traktowa"y ich jak zdrajców, którzy muszÄ… si´ reedukowaç, rehabilitowaç i przy- ratora G"ównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskiej w Polsce Wac"awa Bielaw-
stosowaç do nowego systemu. Propagandowo odbywa"o si´ to pod has"ami skiego oraz emigracyjnego badacza-amatora Wac"awa ZajÄ…czkowskiego17.
Ęcigania nazistów, jednakÅ»e wi´kszoĘç uwi´zionych w takich obozach jak Âwi´- Do ĘwiadomoĘci ogó"u nie dociera"y takÅ»e starania Úydowskiego Instytut Histo-
toch"owice stanowili zwykli, jak si´ okaza"o, mieszkaÅ‚cy ÂlÄ…ska, którzy podpi- rycznego (ÚIH), zmierzajÄ…ce do uhonorowania przez Yad Vashem polskich Spra-
sywali Volkslist´ z przymusu i ze strachu. Ci, którzy rzeczywiĘcie wspó"praco- wiedliwych wĘród Narodów Âwiata , podj´te np. w zwiÄ…zku z obchodami 35.
wali z hitlerowcami, uciekali od razu z wojskami niemieckimi. Obozy, które naj- (1978 r.) oraz 40. (1983 r.) rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim. ÚIH
pierw mia"y byç takÅ»e obozami pracy dla wielu zak"adów przemys"owych ma olbrzymie zas"ugi w zbieraniu relacji od Úydów uratowanych przez Polaków18.
na ÂlÄ…sku, sta"y si´ w rezultacie obozami zemsty, odwetu, nie bardzo zresztÄ… Niech´ç Polaków do upublicznienia swych wojennych przeÅ»yç mog"a zatem
wiadomo za co, a dla kilku tysi´cy wi´Ä™niów takÅ»e obozami eksterminacji. ustÄ…piç dopiero w warunkach wolnej i niepodleg"ej Polski, po 1989 roku. Zacz´"y
Ta wielka akcja odwetowa rozpocz´"a si´ od razu po wkroczeniu Armii Czer- powstawaç pierwsze prace, w tym wspomnieniowe, opisujÄ…ce dokonania pol-
wonej na ÂlÄ…sk. W"adze komunistyczne, UrzÄ…d BezpieczeÅ‚stwa z pomocÄ… skich sprawiedliwych 19. W koÅ‚cu lat 90. powsta" Komitet dla Upami´tnienia Po-
NKWD i Å»o"nierzy rosyjskich rozpocz´"y aresztowania ludnoĘci ĘlÄ…skiej zw"asz- laków RatujÄ…cych Úydów. Zebra" on ponad 800 pisemnych wypowiedzi (relacji,
Âwi´toch"owice 1945:
cza z II grupy Volkslisty. Zabierano ludzi z mieszkaÅ‚, miejsc pracy, nawet z uli- dokumentów, zdj´ç) od osób, które do tej pory milcza"y na temat swych dokonaÅ‚
obóz pracy czy zag"ady?
cy. Nieraz dzieci zostawa"y same bez rodziców, do obozu trafia"y matki z ma- z czasów wojny. Âwiadectwa deponowane sÄ… w Archiwum Akt Nowych (Warsza-
Salomon Morel by" wysokim, postawnym m´Å»czyznÄ… w m"odym wieku przy- "ymi dzieçmi. Waltraud Porombka zosta"a sama z siostrÄ…. Jak my byli w domu wa, ul. Hankiewicza 1 tam teÅ» w dalszym ciÄ…gu moÅ»na je sk"adaç lub przesy"aç,
pomina sobie jeden z wi´Ä™niów. Jestem Úydem przedstawia" si´ nieraz no- wspomina po latach my nie mieli grosza. Ludzi zamykali, ludzi z mieszkaÅ‚ z dopiskiem: KdUPRÚ). Celem Komitetu jest budowa tablic ku czci Polaków, któ-
wym wi´Ä™niom ca"a moja rodzina zgin´"a, przeszed"em OĘwi´cim, ale OĘwi´- wyrzucali. (...) W tym czasie my tylko s"uchali kiedy przyjdÄ…. Jak ko"o na- rzy ratowali Úydów. Odpowiednia dokumentacja w tej sprawie zosta"a skierowa-
Wiktoria i Józef Ulmowie z szeĘciorgiem dzieci, mieszkałcy Markowej
cim by" niczym w porównaniu z tym, co tu przeÅ»yjecie . Mówi" teÅ»: W tym obo- szych drzwi przeszli to chwa"a Bogu, jak gdzieĘ stan´li to siostra zaraz do- na do w"adz stolicy. Stosowny pomnik ma stanÄ…ç przy koĘciele Wszystkich Âwi´-
k. ¸aÅ‚cuta, zamordowani 24 marca 1944 r. za ukrywanie Úydów, kan-
zie nie b´dziecie rozstrzeliwani tak, jak to robili Niemcy, tu si´ zdechnie . stawa"a rozwolnienia ze strachu. Raz na strych my uciekali, raz do piwnicy my tych w Warszawie. ÂwiÄ…tynia ta w czasie wojny znalaz"a si´ w murach getta, a tam-
dydaci na o"tarze. Zdj´cie ze zbiorów Mateusza Szpytmy, który sam
Komendant Morel mówi" prawd´ o tym, co si´ dzia"o w obozie w Âwi´to- si´ chcieli schowaç, bo ojca juÅ» nam zabrali, bracia byli na wojnie, my by"y tejsi kap"ani (ksi´Å»a Marceli Godlewski i Antoni Czarnecki) zostali zobowiÄ…zani
pochodzi z rodziny Ulmów i od lat dokumentuje ich losy (m.in. w na-
ch"owicach, nie mówi" ca"ej prawdy o sobie. Nie by" w obozie w OĘwi´cimiu. obydwie same, a ludzi masowo z mieszkaÅ‚ wyrzucali . Pojecha"y obie do bab- przez arcybiskupa warszawskiego do niesienia pos"ugi duszpasterskiej Úydom-
pisanych wraz z Jaros"awem Szarkiem ksiąŻkach Ofiara Sprawiedli-
Cz´Ä˜ç jego rodziny zabili Niemcy, a on wraz z bratem Izaakiem ukrywa" si´ ci, która mieszka"a w innej dzielnicy: I ta babcia do mnie powiedzia"a tak: -katolikom. W praktyce wspierano wszystkich, w tym ratowano ma"e dzieci Å»ydow-
wych. Rodzina Ulmów oddali Å»ycie za ratowanie Úydów i Spra-
u polskiego sÄ…siada, Józefa Tkaczyka (w 1983 r. otrzyma" za to medal Spra- Dzio"cha, w GoĘciu Niedzielnym« pisali, Å»e kto bydzie dwójki przechowywo", skie, przerzucajÄ…c je przez teren ĘwiÄ…tyni na stron´ aryjskÄ… . KoĘció" w getcie
wiedliwi wĘród narodów Ęwiata. Przejmująca historia polskiej rodzi-
wiedliwy wĘród Narodów Âwiata ). Dzia"ali obaj przez jakiĘ czas w grupie ra- tyn dostanie kara pi´ç lot wi´zienia. U nas byç nie moÅ»esz . warszawskim sta" si´ zatem jednym z centrów polskiego oporu i konspiracji
ny, która poĘwi´ci"a swoje Å»ycie, ratujÄ…c Úydów ). Jego najnowsza
bujÄ…cej okoliczne wioski. Salomon trafi" do komunistycznej partyzantki, brat Poszukiwano g"ównie nazistów, cz"onków NSDAP i innych organizacji hitle- na rzecz Úydów. W jego murach odkryto schowki , które dziĘ sÄ… dost´pne dla
publikacja Sprawiedliwi i ich Ęwiat. Markowa w fotografii Józefa
zginÄ…" w walce z oddzia"em NSZ pod Lublinem w 1943 roku. Morel juÅ» w 1944 rowskich, takÅ»e m"odzieÅ»owych i kobiecych. Jak si´ póęniej okaza"o, pomie- zwiedzajÄ…cych20. Z kolei od 2006 r. z inicjatywy Instytutu Studiów Strategicznych
Ulmy (z do"Ä…czonym filmem na CD Cena Å»ycia ) otwiera seri´ wy-
roku organizuje MO w Lublinie, zostaje powo"any do s"uÅ»by wi´ziennej Ęcili si´ oni tylko w jednym z kilkunastu baraków obozowych. Natomiast prócz w Krakowie, przy wsparciu historyków Instytutu Pami´ci Narodowej oraz archiwi-
dawniczÄ… IPN Kto ratuje jedno Å»ycie... , w której ukaŻą si´ m.in.:
na zamku lubelskim. Volksdeutschów w obozie w Âwi´toch"owicach znaleÄ™li si´ takÅ»e cz"onkowie stów Naczelnej Dyrekcji Archiwów PaÅ‚stwowych, realizowany jest projekt Index ,
2-tomowa polska wersja Ksi´gi Sprawiedliwych wĘród Narodów
Od lutego 1945 r. jest komendantem obozu w Âwi´toch"owicach. Obóz ten AK i cudzoziemcy, Czesi, UkraiÅ‚cy, Austriacy, Rumuni, Jugos"owianie, poje- którego celem jest ustalenie imiennej listy Polaków represjonowanych przez
Âwiata , Cena poĘwi´cenia o zbrodni na Polakach za pomoc
by" jednym z licznych po wojnie miejsc odosobnienia dla Niemców, Volksdeut- dynczy Francuzi, Belg, Holender, a nawet Niemiec-komunista. Niemców za udzielanie pomocy Úydom w czasie okupacji. Inicjatywy powyÅ»sze
udzielanÄ… Úydom w rejonie Ciepielowa i wspomnienia rodziny Hur-
schów, cz"onków organizacji hitlerowskich, a takÅ»e innych osób uznawanych W ostatnich dniach lutego 1945 roku sp´dzono w ĘródmieĘciu Katowic lu- dopiero za kilka lat przyniosÄ… konkretne efekty. JuÅ» dziĘ jednak naleÅ»y zdaç sobie
manów Pod os"oną nocy w opracowaniu Haliny Birenbaum
za wrogów nowej w"adzy i ustroju komunistycznego. Szczególnie gorliwie dzi wyciÄ…ganych przedtem z mieszkaÅ‚ i poprowadzono ich w kolumnach spraw´, Å»e to my, Polacy, powinniĘmy g"oĘno mówiç o naszych przodkach, boha-
przystÄ…piono do organizowania obozu na ÂlÄ…sku, by dokonaç wyraÄ™nej segre- do Hali Targowej w Âwi´toch"owicach. Na czele szed" cz"owiek owini´ty we fla- terach II wojny Ęwiatowej. Nikt inny za nas tego nie zrobi. Starania zmierzajÄ…ce
gacji ludnoĘci na Niemców i Polaków wed"ug prostej, zdawa"o si´, zasady tzw. g´ hitlerowskÄ…. Józef Wiesio"ek przypomina sobie masakr´ w Hali: Widzia"em w tym w Ministerstwie BezpieczeÅ‚stwa Publicznego, a takÅ»e g"os oficjalny mniej- do utrwalenia w pami´ci zbiorowej rzeczywistych postaw Polaków w czasie II woj-
Volkslisty, sporzÄ…dzonej podczas okupacji niemieckiej. System ten okaza" si´ dok"adnie, jak milicjanci pa"kami, kijami oraz pejczami, zwanymi bykowcami, szoĘci Å»ydowskiej (Centralny Komitet Úydów w Polsce) wpisywa"y si´ w stereotyp ny Ęwiatowej, powinny takÅ»e objÄ…ç spo"ecznoĘç zagranicznÄ…, w tym Å»ydowskÄ….
zbrodniczy zw"aszcza w wykonaniu ludzi takich jak komendant Morel. bili wi´Ä™niów. Bicie odbywa"o si´ w ten sposób, Å»e owi milicjanci, przechodzÄ…c Å»ydokomuny . Nie by"o zatem warunków, by w spo"eczeÅ‚stwie polskim niech´ç Pozwoli to na zburzenie murów pe"nych niech´ci i z"ych emocji, powsta"ych z ra-
Sytuacja ludnoĘciowa pogranicznego ÂlÄ…ska zawsze by"a skomplikowana. przez Ęrodek sali, upatrywali swoje ofiary, a nast´pnie po wyciÄ…gni´ciu z t"umu do Úydów okazywana takÅ»e przed wojnÄ… mia"a nagle ustÄ…piç. Mimo cierpieÅ‚ na- cji wzajemnej ignorancji i Å»ywotnoĘci utrwalonych, nieprawdziwych stereotypów.
KsiÄ…dz Emil Szramek nazwa" przed wojnÄ… ÂlÄ…zaków ludÄ™mi o charakterze gra- bili. Po tej masakrze kilka osób zmar"o, a niektórzy odbierali sobie Å»ycie. Naj- rodu Å»ydowskiego. Na dodatek w ca"ym okresie PRL odpowiednie komórki partyj-
nicznym , niemajÄ…cymi wyraÄ™nej ĘwiadomoĘci narodowej, "atwo przechodzÄ…- bardziej skatowany by", jak sobie przypominam, Franciszek Kielc, którego owi- ne i cenzura czujnie pilnowa"y, by tematy tabu nie mog"y trafiç do krajowego od- * Niniejszy tekst zosta" napisany jako wprowadzenie do filmu dokumentalne-
cymi z jednej grupy narodowoĘciowej do drugiej. Zarówno Niemcy w czasie ni´to tÄ… flagÄ… . biorcy, a jednoczeĘnie w latach 1956 i 1968 próbowa"y rozbudzaç drzemiÄ…ce go Úycie za Å»ycie (grudzieÅ‚ 2007), opowiadajÄ…cego o 10 polskich rodzinach,
okupacji, jak i póęniejsze w"adze komunistyczne Żąda"y jasnych deklaracji przy- Póęniej pop´dzono wi´Ä™niów do obozu w Âwi´toch"owicach. By" to ponie- jedynie nastroje antyÅ»ydowskie12. Z kolei w doĘwiadczeniu zbiorowym ocalonych które zgin´"y, ratujÄ…c Úydów w czasie II wojny Ęwiatowej. Film powsta" równieÅ»
naleÅ»noĘci narodowej i nie liczy"y si´ ze skomplikowanÄ… sytuacjÄ… pogranicza. miecki oddzia" obozu w Auschwitz: kilkanaĘcie baraków ogrodzonych drutem z zag"ady dominowa" obraz Úyda kryjÄ…cego si´ w czasie wojny zarówno przed oku- w wersji angloj´zycznej. Razem ze stronÄ… internetowÄ… www.zyciezazycie.pl, za-
W dwóch akcjach rejestracji ludnoĘci ĘlÄ…skiej w 1939 i 1941 roku, ze wzgl´- kolczastym pod prÄ…dem. Niemcy przetrzymywali tu wi´Ä™niów wykorzystywa- pantem, jak i przed polskim szmalcownikiem-antysemitÄ…. Obraz ten wzmocniony wierajÄ…cÄ… relacje Ęwiadków, stanowi element projektu edukacyjnego realizowa-
dów raczej pragmatycznych, takich jak strach przed deportacjÄ… i represjami, nych w ĘlÄ…skich hutach i kopalniach, komuniĘci uÅ»ywali swych wi´Ä™niów za- po wojnie niech´ciÄ… Polaków do sowieckich Úydów przybywajÄ…cych ze Wscho- nego przez Narodowe Centrum Kultury i IPN. Pomys"odawcÄ… i producentem fil-
a takÅ»e pod wp"ywem wezwania biskupa ĘlÄ…skiego ks. Stanis"awa Adamskie- równo do pracy, jak teÅ» stali si´ oni przedmiotem odwetu. W obozie panowa" du w cieÅ‚ chowa" pozytywne doĘwiadczenia. mu jest Maciej Pawlicki.
1
go do maskowania si´ , wi´kszoĘç ÂlÄ…zaków zadeklarowa"a swoje pocho- g"ód, racje Å»ywnoĘciowe by"y mniejsze niÅ» w OĘwi´cimiu. Dorota Boreczek, Polacy ratujÄ…cy Úydów w czasie okupacji, ze wzgl´du na swÄ… postaw´ niepod- Z rÄ…k okupanta niemieckiego zgin´"o ok. 5,5 mln europejskich Úydów, w tym co najmniej
dzenie i przynaleÅ»noĘç niemieckÄ…. Sami Niemcy uznali t´ deklaracj´ za ma"o która przeÅ»y"a epidemi´ tyfusu w obozie, wspomina, Å»e na osiem kobiet przy- leg"oĘciowÄ…, po 1945 r. bardzo cz´sto stawali si´ obiektem represji ze strony apa- 2,8 mln obywateli polskich narodowoĘci Å»ydowskiej. Zob.: M. Urynowicz, Zorganizowana i in-
wiarygodnÄ…. Stworzono tzw. Volkslist´ podzielonÄ… na grupy wed"ug stopnia pada"o 700 g chleba. Niektórzy wi´Ä™niowie jedli traw´. W kaÅ»dym baraku t"o- ratu bezpieczeÅ‚stwa. TakÅ»e po 1956 r. Ęrodowisko to poza nielicznymi wyjÄ…tko- dywidualna pomoc Polaków dla ludnoĘci Å»ydowskiej eksterminowanej przez okupanta niemiec-
ĘwiadomoĘci narodowej. Najwi´kszÄ… grup´ stanowi"a III grupa, z której odby- czy"o si´ w nieludzkich warunkach od 30 do 100 osób. Wi´Ä™niowie spali wymi, jak W"adys"aw Bartoszewski nie otrzyma"o prawa do zabierania g"osu kiego w okresie drugiej wojny Ęwiatowej, [w:] Polacy i Úydzi pod okupacjÄ… niemieckÄ…
wa" si´ pobór do wojska. Do II grupy, z której rekrutowa"a si´ wi´kszoĘç wi´Ä™- na trzypi´trowych pryczach bez Å»adnego przykrycia, takÅ»e na pod"odze. Bara- w sprawach publicznych13. Nie by"o klimatu politycznego, by dopominaç si´ 1939-1945. Studia i materia"y, red. A. Úbikowski, Warszawa 2006, s. 209-279 (tamÅ»e literatura).
niów powojennych obozów, naleÅ»a"o ok. 200 tys. ÂlÄ…zaków. W kaÅ»dej niemal ków nie wolno by"o opuszczaç, do latryny wychodzono grupowo. o sprawiedliwÄ… ocen´ postaw Polaków w okresie II wojny Ęwiatowej. Nie by"o tak- DokoÅ‚czenie na s. IV
FOT. ARCH. IPN
FOT. ARCH. IPN
FOT. ARCH.
IV Nasz Dziennik Czwartek, 24 stycznia 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 1/2008 (8) DODATEK HISTORYCZNY IPN 1/2008 (8) Czwartek, 24 stycznia 2008 Nasz Dziennik V
Tym Å»o"nierzem by" nasz starszy kolega szkolny. Podpisa" on z matkÄ… volkslist´. (Notabene celarii notarialnej mego Ojca w Chrzanowie, Ojciec wyszed" i modli" si´ na tym placu
po wielu latach los nas zetknÄ…" by" moim pacjentem, matka jego by"a mojÄ… nauczyciel- za wieszanych Úydów. Ojciec mój nosi" brod´ i wÄ…sy w stylu szwedzkim, pomimo tego
kÄ… szkolnÄ… i domowÄ… chodziliĘmy do jej domu na lekcje j´zyka niemieckiego aÅ» Niemcy uznali go za Úyda i chcieli powiesiç. Wówczas idÄ…cy na Ęmierç Úydzi wo"ali: to
Úycie
do Ęmierci by"a mojÄ… pacjentkÄ…). W obronie Å»ycia inÅ». Überalla i naszego ja i mój brat uÅ»y- jest goj, nie Úyd!
liĘmy groÄ™by: JeĘli ktokolwiek zdradzi kogo ukrywa ks. Julian, nasza organizacja podziem- Dane powyÅ»sze poda"em w zgodzie ze swoim sumieniem i pami´ciÄ…. Wielu cz"onków
*
na zabije twojÄ… matk´. Nie odwaÅ» si´ zrobiç uÅ»ytku z twego odkrycia! . mojej rodziny juÅ» nie Å»yje.
za Życie
InÅ». Überall przeÅ»y" wojn´. PrzyjÄ…" katolicyzm, oÅ»eni" si´ z katoliczkÄ…. Jego najbliÅ»szym przy- Bolej´ nad tym, co Polaków i Úydów dzieli. Zw"aszcza oburza mnie amerykaÅ‚ski antypo-
jacielem sta" si´ ks. Julian Go"Ä…b. Po Ęmierci ks. Juliana w 1963 r. niós" jego trumn´ do grobu. lonizm, nawet tych Úydów, którzy dzi´ki Polakom ocaleli. Amerykanie mogli wielu Úydów
DokoÅ‚czenie ze s. III Wszystkie Ęwiadczenia na rzecz Úydów by"y absolutnie bezinteresowne. Mój Ojciec uratowaç. Tak si´ nie sta"o.
2
M. Urynowicz, Zorganizowana i indywidualna pomoc..., s. 278; autor oblicza szacunkowo, sp"aci" Úydom d"ug: mianowicie kiedy wieszano Úydów na tzw. Henkelplatzu, obok kan- dr Marcin Go"Ä…b, Kraków
Å»e co najmniej 300 tys. Polaków ratowa"o Úydów oraz przyjmuje najniÅ»szÄ… z przyj´tych liczb´
uratowanych 30 tysi´cy. Z kolei zdaniem prof. Tomasza Strzembosza, liczba ratujÄ…cych si´ga-
"a 1 mln Polaków. Zob. teÅ»: Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocÄ… Úydom 1939-1945,
Romuald Niedzielko, IPN
oprac. W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Kraków 1969, s. 74-75 (takŻe wyd. z 2007 r.). Autorzy
przyjmujÄ…, Å»e w akcji ratunkowej bra"o wi´kszy lub mniejszy udzia" co najmniej kilkaset tysi´-
cy Polaków róŻnej p"ci i wieku . TamŻe, s. 75.
3
A. Klugman, Encyklopedia polskich Sprawiedliwych, Wi´Ä™ 2005, nr 4, s. 52.
WĘród ludobójców okazali si´ ludÄ™mi
4
Ten jest z ojczyzny mojej..., s. 97.
5
H. Zawadzka, Ucieczka z getta, Warszawa 2001, s. 87.
6
Zob. wi´cej: Ten jest z ojczyzny mojej& , s. 7 i nast. Por.: artyku"y zamieszczone w pracy
Ukraiłscy sprawiedliwi ratujący Polaków
zbiorowej Polacy i Úydzi pod okupacjÄ… niemieckÄ… 1939-1945.
7
S. KorboÅ‚ski, Polacy, Úydzi i Holocaust, Warszawa 1999, s. 58.
skazanych na zag"ad´ przez OUN-UPA
8
Zob. wi´cej: E. Kurek, Gdy klasztor znaczy" Å»ycie. Udzia" Å»eÅ‚skich zgromadzeÅ‚ zakon-
nych w akcji ratowania dzieci Żydowskich w Polsce w latach 1939-1945, Kraków 1992, s. 124 Na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej, które skim, a w 1944 r. w Galicji Wschodniej, czyli woje- UŻyte w tytule okreĘlenie sprawiedliwi w swoim
(por.: E. Kurek, Dzieci Å»ydowskie w klasztorach, Udzia" Å»eÅ‚skich zgromadzeÅ‚ zakonnych w ak- znalaz"y si´ pod okupacjÄ… sowieckÄ… i niemieckÄ…, na- wództwach tarnopolskim, lwowskim i stanis"awow- specyficznym znaczeniu funkcjonuje w ĘwiadomoĘci
cji ratowania dzieci Å»ydowskich w Polsce w latach 1939-1945, Lublin 2001). cjonaliĘci ukraiÅ‚scy dokonali eksterminacji ludnoĘci skim. W stosunku do Wo"ynia podj´to decyzj´ o fi- spo"ecznej od poczÄ…tku lat pi´çdziesiÄ…tych XX w.,
9
S. KorboÅ‚ski, Polacy, Úydzi i Holocaust..., s. 78; por.: W. ZajÄ…czkowski, Martyrs of Charity, polskiej. JuÅ» we wrzeĘniu 1939 r. cz"onkowie Organi- zycznej likwidacji ca"ej polskiej ludnoĘci, zaĘ miesz- kiedy jerozolimski Instytut Yad Vashem zaczÄ…" przy-
Washington 1988; W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc zacji Nacjonalistów UkraiÅ‚skich, znanej z licznych kaÅ‚com Galicji postawiono tylko ultimatum, Å»e znawaç medal i honorowy tytu" Sprawiedliwego
udzielanÄ… Úydom, Warszawa 1987 (Those who helped, Warszawa 1996). aktów antypolskiego terroru w II RP w latach trzy- pod groÄ™bÄ… Ęmierci majÄ… opuĘciç te tereny, jednak wĘród Narodów Âwiata. OtrzymujÄ… je nie-Úydzi, któ-
10
S. KorboÅ‚ski, Polacy, Úydzi i Holocaust..., s. 76. dziestych, dokonywali pojedynczych napadów w praktyce sposób przeprowadzenia akcji antypol- rzy w czasach II wojny Ęwiatowej z naraÅ»eniem Å»ycia
11
Przyk"adowo, w Danii o ile wiem w czasie ca"ej wojny zginÄ…" jeden DuÅ‚czyk, za to, Å»e na wojskowych i cywilnych uciekinierów z centralnej skiej i jej skutki by"y podobne. swojego i swoich rodzin ratowali Úydów od zag"ady
pomóg" pewnemu Úydowi wsiąĘç na prom do Szwecji. TamÅ»e, s. 78. Polski, a takÅ»e miejscowych w"aĘcicieli ziemskich, le- Polskie podziemie, z ArmiÄ… KrajowÄ… na czele, pod- (wĘród ok. 21 tys. Sprawiedliwych znalaz"o si´ jak
12
Przyk"adem niedopatrzenia cenzorskiego by" kazus Bohdana Urbankowskiego z 1986 r., Ęników, urz´dników. Ataki tego rodzaju ponownie j´"o walk´ przeciwko UPA dopiero po najwi´kszej fali dotÄ…d ok. 6 tys. Polaków i ponad 2 tys. UkraiÅ‚ców).
który w swoim eseju bardzo mi´kko jedynie przypomnia" o pozytywnym stosunku Úydów mia"y miejsce w koÅ‚cu czerwca i w lipcu 1941 r. wraz mordów, do jakich dosz"o w lipcu 1943 r. w stu kilku- A wi´c sprawiedliwi w szerszym sensie to osoby
do hase" internacjonalistycznych . Szybko naprawiono ten b"Ä…d : autor niepoprawnych suge- z wkraczaniem wojsk niemieckich. dziesi´ciu miejscowoĘciach Wo"ynia. Starcia zbrojne, ratujÄ…ce obcych , których swoi uznali za wrogów,
stii zosta" odwo"any z funkcji zast´pcy redaktora naczelnego miesi´cznika Poezja (M. Chodakie- Liderzy ruchu nacjonalistycznego, rozczarowani akcje odwetowe i prewencyjne rozgorza"y w roku 1944 skazali na Ęmierç bÄ…dÄ™ poddali przeĘladowaniu.
Przyk"adowa kryjówka Żydowska, zrekonstruowana na przygoto-
wicz, Úydzi i Polacy 1918-1955. Wspó"istnienie. Zag"ada. Komunizm, Warszawa 2000, s. 8-9). niespe"nionym sojuszem z Niemcami, postanowili na terenie województw tarnopolskiego, lwowskiego, Zachowani we wdzi´cznej pami´ci ocalonych Po-
wanej przez IPN Rzeszów wystawie Sprawiedliwi wĘród Narodów
13
O swej pionierskiej wizycie w Instytucie Yad Vashem w paÄ™dzierniku 1963 r. W. Bartoszewski przejÄ…ç inicjatyw´ metodÄ… faktów dokonanych: za- stanis"awowskiego i lubelskiego. Po zakoÅ‚czeniu woj- laków UkraiÅ‚cy g"ówni bohaterowie ksiÄ…Å»ki (ponad
Âwiata. Pomoc Polaków dla ludnoĘci Å»ydowskiej w Ma"opolsce
pisa": Drzewek by"o kilkadziesiÄ…t, moÅ»e oko"o 30, a na tych tabliczkach w paru przypadkach by"y panowaç na spornym terytorium, pokonujÄ…c zabor- ny zwalczanie partyzantki banderowskiej w Rzeszow- 1300 osób, niestety cz´stokroç anonimowych) za-
w latach 1939-1945 , którÄ… od 27 stycznia 2008 r. moÅ»na oglÄ…daç
nazwiska doĘç znane, a w innym mniej znane, ale prawdziwe. (& ) By"o teÅ» drzewko upami´tniajÄ…- ców i obcych , stojÄ…cych na przeszkodzie do stwo- skiem i Lubelskiem kontynuowa"y jednostki Wojska s"uÅ»yli na zaszczytne miano sprawiedliwych
w Krakowie
ce DuÅ‚czyków, by"o drzewko Norwegów, ale nie by"o Å»adnego zbiorowego drzewka Polaków. I mnie rzenia niepodleg"ego paÅ‚stwa ukraiÅ‚skiego, projek- Polskiego i Korpusu BezpieczeÅ‚stwa Wewn´trznego. i na publiczne uhonorowanie, poniewaÅ» z naraÅ»e-
szlag trafi" pierwszego dnia, jak to zobaczy"em, i postanowi"em sobie, Å»e ja to przeprowadz´. Nie sÄ…- towanego wed"ug wzorca radykalnie nacjonalistycz- Ostatni etap konfliktu zakoÅ‚czy"o w 1947 r. wysiedlenie niem Å»ycia, indywidualnie, a nawet ca"ymi rodzinami
dzi"em tylko, Å»e mi si´ to uda za pierwszym pobytem, ale si´ uda"o (Moja Jerozolima. Mój Izrael. nego. W latach 1941-1942 Niemcy, pos"ugujÄ…c si´ z powiatów po"udniowo-wschodnich w ramach akcji przeciwstawili si´ czynnie ludobójstwu. Ostrzegali
Fragment relacji nades"anej do Komitetu
W"adys"aw Bartoszewski w rozmowie z JoannÄ… SzwedowskÄ…, Warszawa, b.d., s. 54-55). policjÄ… ukraiÅ‚skÄ…, przeprowadzili totalnÄ… zag"ad´ Wis"a ok. 150 tys. UkraiÅ‚ców. przed napadem, udzielali schronienia, wskazywali
dla Upami´tnienia Polaków RatujÄ…cych Úydów
14
W Archiwum Prymasa Polski w GnieÄ™nie (dotyczy lat 1945-1948) i w Warszawie (z lat ludnoĘci Å»ydowskiej (zgin´"o 700-800 tys. osób). Szacuje si´, Å»e w kilku tysiÄ…cach kresowych miej- drogi ucieczki, zaopatrywali w Å»ywnoĘç i ubranie,
1948-1989/1990) znajduje si´ liczna korespondencja adresowana do Prymasa Polski, której au- UkraiÅ‚scy radyka"owie uznali, Å»e wreszcie nadarza scowoĘci wskutek pojedynczych napadów oraz rze- przewozili w bezpieczne miejsce, do lekarza czy
(depozyt w Archiwum Akt Nowych w Warszawie)
torzy opisujÄ…c swoje Å»ale i pretensje do przedstawicieli narodu Å»ydowskiego oraz pozytywne si´ okazja, by rozprawiç si´ z drugim, odwiecz- zi na masowÄ… skal´ zgin´"o z rÄ…k ukraiÅ‚skich szpitala, przyjmowali pod opiek´, a nierzadko
doĘwiadczenia traktowali hierarchów jako jedynych godnych zaufania. WyjÄ…tkiem by"a wspo- Ks. dr Julian Go"Ä…b przez okres ca"ej okupacji ukrywa" na plebanii Úyda, znakomitego chi- nym , ale teraz "atwym do usuni´cia przeciwnikiem, nacjonalistów od 100 tys. do 200 tys. osób. na d"ugoletnie wychowanie sieroty po zamordowa-
mniana praca Ten jest z ojczyzny mojej. rurga, póęniejszego profesora AM w Krakowie dr. med. Józefa B. (Nazwiska nie podaj´ czyli Polakami, stanowiÄ…cymi na tych terenach zde- *** nych, odmawiali wykonania rozkazu zabicia cz"onka
15
MimowolnÄ… ofiarÄ… propagandy antysyjonistycznej sta"a si´ ksiÄ…Å»ka W"adys"awa Barto- w pe"nym brzmieniu nieÅ»yjÄ…cy juÅ» profesor, oÅ»eniony z katoliczkÄ… i sam katolik, wykl´ty cydowanÄ… mniejszoĘç. Wydana przez Instytut Pami´ci Narodowej Kreso- w"asnej rodziny np. Å»ony lub m´Å»a narodowoĘci
szewskiego i Zofii Lewinówny, próbujÄ…ca prze"amaç wzajemne urazy, a wydana na podstawie przez ortodoksyjnych Úydów, odciÄ…" si´ od nich.) RównieÅ» przez ca"y czas okupacji ukry- Pod niemieckÄ… okupacjÄ… ukraiÅ‚skie dÄ…Å»enia wa ksi´ga sprawiedliwych 1939-1945. O UkraiÅ‚cach polskiej. Dzi´ki aktom solidarnoĘci i mi"osierdzia
relacji zbieranych od lat przez Tygodnik Powszechny , a takÅ»e praca emigracyjnego dzia"acza wa" lwowskiego Úyda inÅ». architekta Alfreda Überalla, który po wojnie przyjÄ…" nazwisko Wo- emancypacyjne zderzy"y si´ z polskim twardym sta- ratujÄ…cych Polaków poddanych eksterminacji przez ocala"y zarówno pojedyncze osoby, jak i ca"e wsie
p"k. Kazimierza Iranka-Osmeckiego, która musia"a d"ugo czekaç na angloj´zycznego wydawc´. dzinowski (zmar" kilkanaĘcie lat temu). W czasie ulicznej "apanki schroni" si´ w koĘciele nowiskiem, Å»e trzeba obroniç nie tylko zagroÅ»ony OUN i UPA (opracowa" Romuald Niedzielko, War- ("Ä…cznie ponad 2,5 tysiÄ…ca osób). Kilkuset UkraiÅ‚ców
Zob.: Ten jest z ojczyzny mojej... (takÅ»e wydanie angielskie); K. Iranek-Osmecki, He who saves Ęw. Miko"aja, nast´pnie przyby" na plebani´ i poprosi" mego Stryja o schronienie. Úyd ten byt narodowy, ale i przedwojenne granice. UkraiÅ‚- szawa 2007, 223 s.) odnotowuje na podstawie relacji wykonawcy akcji antypolskiej ukarali ĘmierciÄ…,
one life, New York 1971. mia" wybitnie semickie rysy. Spacerowa" po ogrodzie plebanii przebrany za ksi´dza, cz´- ców nie zadowala"a obietnica wi´kszej autonomii Ęwiadków wydarzenia w 500 miejscowoĘciach (na te- uwaÅ»ajÄ…c udzielanie pomocy Lachom za zdrad´
16
Bodaj pierwszą z tej serii by"a ksiąŻka Josepha Tenenbauma, In Search of a Lost People. sto w sutannie i w ogromnym w"oskim kapeluszu ks. Juliana kapelusz ten razem z tzw. po wojnie, chcieli w"asnego pałstwa. Kiedy znalezie- renie województw: wo"yłskiego, poleskiego, tarno- ukraiłskich idea"ów narodowych.
The Old and the New Poland, New York 1948. Por.: Wokó" pogromu kieleckiego, red. ¸. KamiÅ‚- mantolettem otrzyma" Stryj od PapieÅ»a, po z"oÅ»eniu doktoratu (mia" w sumie 3 doktoraty). nie przez elity przywódcze kompromisowego roz- polskiego, lwowskiego, stanis"awowskiego, rzeszow-
ski i J. Úaryn, Warszawa 2006. Przez ca"Ä… okupacj´ ja i mój bliÄ™niaczy brat pracowaliĘmy u Stryja w ogrodzie. Ukry- wiÄ…zania politycznego okaza"o si´ niemoÅ»liwe, po- skiego i lubelskiego), w których z rÄ…k OUN-UPA po-
Autor prosi Czytelników o nadsy"anie
17
W. ZajÄ…czkowski, Martyrs of Charity...; W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach... wajÄ…cemu si´ inÅ»ynierowi przynosiliĘmy niemieckie gazety, Å»ywnoĘç, gdyÅ» dla bezpie- stanowiono zmusiç polskÄ… ludnoĘç do opuszczenia nios"o Ęmierç blisko 20 tysi´cy Polaków. Cz´Ä˜ç ska-
uwag i uzupe"nieł pod adresem:
18
Zob.: Relacje z czasów zag"ady. Inwentarz, Warszawa 2005 (ostatni, IV tom). czeÅ‚stwa musia" ukrywaç si´ w altanie. Do ogrodu przylega" nasyp kolejowy. PrzejeÅ»dÅ»a- Kresów Wschodnich. OUN i jej zbrojne rami´, Ukra- zanych na zag"ad´ polskich mieszkaÅ‚ców otrzyma"a
Romuald Niedzielko
19
Zob.: M. Grynberg, Ksi´ga sprawiedliwych, Warszawa 1993. W sposób szczególny pro- "y tamt´dy pociÄ…gi na front oraz z rannymi. Cz´sto zatrzymywa"y si´ na nasypie kolejo- iÅ‚ska Armia PowstaÅ‚cza, przystÄ…pi"y do akcji anty- pomoc humanitarnÄ… ze strony ukraiÅ‚skich sÄ…siadów,
Instytut Pami´ci Narodowej
blemem Polaków ratujÄ…cych Úydów zajÄ…" si´ Instytut Pami´ci Narodowej, publikujÄ…c wspomnia- wym, oczekujÄ…c na wjazd na peron. Zatrzymywa"y si´ w miejscu ponad plebaniÄ… i ogro- polskiej , która przybra"a charakter ludobójstwa, tj. zazwyczaj cz"onków rodzin mieszanych, krewnych
00-839 Warszawa, ul. Towarowa 28
ne obszerne opracowanie Polacy i Úydzi pod okupacjÄ… niemieckÄ…. dem. Pewnego razu konwojent w niemieckim mundurze rozpozna" z nasypu inÅ». Überalla zorganizowanej, masowej eksterminacji wszystkich lub przyjació", czasem nieznajomych, kierujÄ…cych si´
Kontakt telefoniczny: (022) 431 83 73
20
Pisze o tym m.in. Ludwik Hirszfeld w swoich wspomnieniach Historia jednego Å»ycia, jako Úyda (obserwowa" przez lornet´). Zeskoczy" ze stopni wagonu i zwróci" si´ do Mar- osób narodowoĘci polskiej, w przyt"aczajÄ…cej wi´k- chrzeĘcijaÅ‚skÄ… mi"oĘciÄ… bliÄ™niego, w sporadycznych
e-mail: romuald.niedzielko@ipn.gov.pl
Warszawa 1967. cina i Jana braci bliÄ™niaków ze s"owami: ukrywacie tutaj Úyda, to si´ Ä™le skoÅ‚czy! szoĘci ludnoĘci cywilnej: w 1943 r. w woj. wo"yÅ‚- przypadkach takÅ»e ze strony katów.
FOT. ARCH. IPN
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 10Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 9Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 5Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 11Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 8Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 12Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 4Dodatek IPN do Naszego Dziennika 08 6Dodatek IPN do Naszego Dziennika 07 3Dodatek IPN do Naszego Dziennika 07 2Dodatek IPN do Naszego Dziennika 07 7Plakat JELENIA GORA Przyjazdy wazny od 13 12 15 do 14 03 08Światła do jazdy dziennej PLKChQ01Q02Q03 Dwufazowa kostka do wc wyd 2 08Światła do jazdy dziennejWprowadzenie do Mechatroniki dzienne newwięcej podobnych podstron