R. Ingarden: Z teorii dzieła literackiego
DWUWYMIAROWA BUDOWA:
- dwuwymiarowość budowy dzieła (1) następstwo faz  części dzieła, 2)
współwystępowanie wielu różnych składników  warstw);
- zdanie  to ostateczny, względnie samodzielny składnik dzieła; zawiera następujące
słowa  niesamodzielne składniki, różnorodne;
- składniki dzieła  w ogólnym typie są takie same. Różnią się szczegółowymi
własnościami.
Składniki z uwagi na ich ogólny typ:
- twór językowo-brzmieniowy (brzmienie słowa);
- znaczenie słowa / sens wyższej jednostki językowej (zwłaszcza zdania);
- przedmiot przedstawiony w dziele;
- wygląd, w którym przejawia się naocznie przedmiot przedstawiony;
- brzmienia słów wiążą się nieraz w wiersze. Wiersze  to twory. Zjawiska  to rytm,
melodia;
- znaczenia słów wiążą się w zwroty / zdania (sensy zdaniowe);
- zdania łączą się w twory wyższego rzędu, pojawiają się zjawiska związane z nimi,
dynamika myśli, lekkość lub zawiłość,
- sensy zdań tworzą warstwę znaczeniową dzieła;
- warstwa przedmiotowa (świat przedstawiony)  określa rzeczy, ludzi, stosunki między
nimi, zwiÄ…zki, procesy, stany;
- świat przedstawiony  istnieje, ale i zjawia się czytelnikowi naocznie w wyglądach
ludzi i rzeczy;
- wygląd 0 w znaczeniu węższym  konkretne wzrokowe zjawisko, którego doznajemy
spostrzegając daną rzecz. Wygląd przy zbliżeniu się różnicuje się, zmienia się
jakościowo;
- są też wyglądy wyobrażeniowe obok wyglądów  spostrzeżeniowych ;
- wyglądy nie łączą się w całość ciągłą, pojawiają się od czasu do czasu;
- przedmiot przedstawiony  wszystko, o czymkolwiek jest mowa w dziele;
- cztery warstwy  minimum, które musi występować w dziele, żeby było dziełem
sztuki literackiej (może być więcej  tam, gdzie przytacza się słowa wypowiedziane
przez kogoś w dziele, jeśli słowa przytoczone mają brzmienie, znaczenie, wyglądy i
przedmioty  to jest 8 warstw).
SCHEMATYCZNOŚĆ DZIEA
A LITERACKIEGO:
- występuje we wszystkich czterech warstwach;
- postacie przedstawiane są przez szkic kilkoma rysami, są niedookreślone;
- s. 21 niedookreślenie jakości uczuciowej nie tylko więc istnieje w utworze, ale nawet
jest doniosłe dla jego artystycznej dynamiczności;
- dochodzić może do pomieszania podmiotu lirycznego z  autorem jako sprawcą
utworu. Niedopełnienie podmiotu lirycznego jest cechą strukturalną utworu i odgrywa
rolÄ™ artystycznÄ…;
- wielostronne niedookreślenie przedmiotów jest zmienne dla utworów (nie zależy od
ich długości);
- schematyczność  płynie z dysproporcji między językowymi środkami przedstawienia
a tym, co ma być w dziele przedstawione. Płynie też z warunków percepcji estetycznej
dzieła sztuki literackiej;
1
- zaznaczenie indywidualności przedmiotu  1) określenie czasu i miejsca, imię własne,
2) l. poj. czasowników, czynności jednorazowe. Ale każdy przedmiot ma pewne
właściwości strukturalne, np. posiadanie nieskończonej mnogości cech. Każde z
określeń jest ustalone, ale nie jest niezdecydowane (każdy przedmiot indywidualny
podpada pod zasadę wyłączonego środka).
Środki przedstawienia przedmiotów indywidualnych:
- twory językowe  dzięki znaczeniu i dzięki funkcji wyrażania (ze względu na
znaczenie  nazwy, rzeczowniki, przymiotniki, czasowniki określone, przysłówki i
zdania, orzekajÄ…ce o przedmiocie lub wyznaczajÄ…ce stany rzeczy).
Jak nazwy ogólne wyznaczają cechy przedmiotów oznaczonych:
- wyznaczanie cechy jest ogólnikowe;
- treść każdej nazwy ogólnej zawiera obok składników stałych składniki wyznaczające
momenty zmienne w przedmiocie oznaczonym;
- nazwa jednostkowa wyznacza tylko niektóre cechy przedmiotu oznaczonego, jej treść
jest zawsze skończona, a ilość cech przedmiotu jednostkowego  nieskończona.
W treści nazwy:
- składniki aktualne, efektywnie pomyślane;
- składniki potencjalne;
- przedmiot przedstawiony w dziele literackim jest zawsze taki, jakim go wyznacza
znaczenie nazwy;
- większość nazw z dzieł literackich to nazwy ogólne, a zastosowane do przedmiotów
indywidualnych. OdpowiadajÄ…ce im przedmioty intencjonalne sÄ… zawsze
niedookreślone;
- percepcja estetyczna dzieła jest zawsze jednostronna i niewyczerpująca;
- obok czynników wyznaczających wyglądy, są w dziele czynniki wywołujące
aktualizację wyglądów u czytelnika;
- schematyczność (niedookreślenie) pojawia się też w poszczególnych wyglądach. To,
co występuje przy czytaniu  to nie schematy wyglądów a konkretne wyglądy;
- dwoistość (opalowość) wyglądów  dzięki niedookreśleniu;
- s. 35 to  obrazowe wyrażanie się jest jednym z czynników, który przyczynia się do
zaktualizowania wyglądów podczas czytania utworu;
- przenośne wyrażenie spełnia dwojaką funkcję  w stosunku do przedmiotów
przedstawionych  przypisanie przedmiotowi przedstawionemu cechy, którą zawsze
posiada przedmiot wyrażenia przenośnie użytego. W stosunku do wyglądów cecha raz
jest właściwa, raz przenośna;
- żaden z wyglądów nie jest konkretny, a zawsze nieokreślony;
- schematyczność pojawia się nie tylko w warstwie przedmiotów i wyglądów, a w
każdej warstwie. W warstwie brzmień językowych  zachodzi gdy dzieło literackie
jest utrwalone w druku, nie podaje brzmień a ich graficzne odpowiedniki. Sfera
możliwej zmienności  ton wypowiedzi (ale może być on wyznaczony przez sens
zdania / sytuacjÄ™, w jakiej dochodzi do wypowiedzi);
- niedookreślenia w warstwie znaczeń i sensów  wiążą się z wieloznacznością słów i z
treścią potencjalną. Znaczenie słowa zależy od kontekstu  im ściślejszy kontekst, tym
wieloznaczność się bardziej zmniejsza. Może też istnieć luka między członami sensu
(w obrębie zdania - skażenie tekstu lub wada kompozycji) (między zdaniami 
niemożność utrzymania ciągłego toku myślowego) (umyślnie  jako niedomówienie
lub celowe opuszczenie pewnego członu myślowego).
2
DZIEA
O LITERACKIE I JEGO KONKRETYZACJE:
- dzieło sztuki literackiej to nie jest konkretny przedmiot percepcji estetycznej  stanowi
szkielet, który czytelnik zniekształca, zmienia, uzupełnia;
- s. 41 całość, w której dzieło występuje w uzupełnieniach i przekształceniach
poczynionych przez czytelnika podczas czytania, nazywam konkretyzacją dzieła
literackiego;
- konkretyzacja  wpływ spotkania się dzieła i czytelnika;
- konkretyzacje różnią się między sobą i różnią się od samego dzieła.
Różnice między konkretyzacjami a dziełem:
1) w warstwie brzmieniowej  pojawiają się przy konkretnym materiale głosowym, tekst
nabiera określoności, żywości, cielesności. Niektóre dzieła jednak tracą na wartości
przy takiej konkretyzacji;
2) zaktualizowanie składników potencjalnych  wyglądów (w dziele wyznaczonych
tylko schematycznie) wyobrażeniowych, potencjalnych elementów znaczeń i jakości
estetycznie aktywnych (jakości zmysłowe, formalno-konstrukcyjne, harmoniczne,
metafizyczne);
3) w warstwie przedmiotów przedstawionych. Uzupełnienie ma znaczenie dla stopnia
wierności rekonstrukcji i dla wartości estetycznej. Uzupełnienia w konkretyzacjach
mogą odebrać wartość dziełu (albo nadać). Tylko 1 typ konkretyzacji uzyskuje się w
postawie estetycznej;
4) poszczególne części konkretyzacji rozwijają się efektywnie w konkretnym czasie
przeżyć czytelnika;
5) położenie konkretyzacji dzieła wobec czytelnika  dzieło samo nie zajmuje położenia
w stosunku do świata / czytelnika. Konkretyzacja zwraca się zawsze jakąś stroną ku
czytelnikowi. Czytelnik ustawia sobie dzieło. Centrum uwagi czytelnika kieruje się na
warstwę przedmiotową dzieła, do wyraz
niejszej aktualizacji dochodzi też warstwa
wyglądowa. Brzmieniowa i znaczeniowa  mało ważne.
Nigdy nie będzie czytelnik równocześnie odbierał identycznie wszystkich warstw
dzieła, zawsze będzie jakaś orientacja dzieła w konkretyzacji wobec czytelnika.
Dzieło sztuki literackie + jego wartości artystyczne  poetyka, nauka o literaturze.
Przedmioty estetyczne powstaÅ‚e podczas czytania dzieÅ‚a Ä…ð estetyka.
3


Wyszukiwarka