Jean Maisonneuve - Rytualy dawne i wspolczesne
2. Pojecia pokrewne i synonimiczne uzywane zamiennie
z terminem rytual.
Zwyczaje, rutyna :
Czesto rytual jest sprowadzany do pewnych funkcji lub zachowan majacych
charakter rutynowy i stereotypowy; mowi sie np. o rytualach administracyjnych
lub pedagogicznych, majac na mysli przestarzale formalnosci i procedury.
Procesy owe nie dotycza cyklu dzialan ograniczajacych sie jedynie do jakiegos
programu czy przyzwyczajen, lecz w rzeczywistosci odnosza sie do pewnych
wartosci, czasem kwestionowanych, ale jeszcze nie w pelni przezytych. W
ten sposob w znaczeniu terminu pozostaje tresc symboliczna nie dajaca sie
wytlumaczyc sama tylko uzytecznoscia. Problem ten jeszcze wyrazniej zauwazamy
w rytualach archaicznych, ktore nie stronia nawet od krwawych prob mogacych
prowadzic nawet do okaleczenia - nie na tyle jednak, aby uchodzily za absurdalne
czy nieuzasadnione, jak to zostalo pozniej stwierdzone. Z punktu widzenia
terminologii mozna w kazdym razie rozroznic rytualnosc
i rytualizm, zastrzegajac drugie pojecie dla
zachowan stereotypowych, a nawet mechanicznie powtarzanych, wykazujacych
tendencje do skostnienia.
Kod, program :
kod jest systemem umownych sygnalow sluzacych do przekazywania wiadomosci
od nadawcy do odbiorcy. Sygnaly moga miec roznorodna nature: jezykowa,
mechaniczna, czesto wyrazane sa gestami. Wybor formy zalezy od celu komunikacji
(informowac, niepokoic, uwodzic, itd.), jak i od kontekstu (zwyczajowy,
okolicznosciowy). Liczne kody sa podatne na rytualizacje - w sferze religii,
magii, prawa czy nawet zycia towarzyskiego. Moda, pomimo przemojajacego
charakteru, takze moze byc kodowana i przezywana w pewnych srodowiskach
jako rodzaj rytualu1. Mozna wiec powiedziec,
ze tworza one specyficzny, skodyfikowany system pozwalajacy jednostkom
lub grupom na nawiazanie kontaktu z sila tajemna, z bytem boskim czy ich
substytutami nadnaturalnymi lub ziemskimi (np. idealy). Jednak podczas
gdy wynikajacy z umownosci kod moze byc mniej lub bardziej swobodnie modyfikowany,
to rytual ma charakter niezmienny w ciagu bardzo dlugich okresow czasu,
a kazda proba zmiany kolejnosci, jak i tresci elementow w szczegolowym
programie rytualu, deformuje jego sens i donioslosc. Od zwyklego zwyczaju
odroznialo go odniesienie do ukrytych sil lub do podstawowych wartosci,
slowem do sacrum - pojecia i dziedziny bardzo
zlozonej.
Ceremonia, kult :
w literaturze etnologicznej i socjologicznej te dwa terminy scisle sie
wiaza, szczegolnie u E.Durkheima, sa tez wyraznie rozrozniane przez innych
autorow2, ktorzy rozumieja przez ceremonie
ogolna kategorie spolecznej komunikacji, a przez rytual jej forme mistyczna
- mogaca zreszta posiadac charakter osobisty (np. samotna modlitwa),
Inni rozrozniaja z kolei pojecia ceremonialny
w znaczeniu: obrzedowy badz zwiazany z etykieta, albo rezerwuja termin
kult dla specyficznych praktyk wyrazajacych
czesc do boga, istoty, osoby.
Gdyby te rozroznienia mialy byc czyms wiecej niz tylko konwencja
nominalna, wowczas latwo by je podwazyc. Ceremonia swiecka posiada zawsze
charakter odswietny i zapozycza szczegoly mniej lub bardziej z rytualu
religijnego, czasem posuwajac sie nawet do parodii (np. intronizacja w
pewnych stowarzyszeniach politycznych czy kulinarnych). Nie mozna zreszta
zapominac o etymologii tego slowa - ceremonia
oznacza kult, uszanowanie swietosci. Mozna po prostu zarezerwowac ten termin
dla zorganizowanych form praktyk zbiorowych o charakterze steatralizowanym.
Kazda ceremonia odnosi sie wiec do jakiegos podstawowego rytualu, a kazdy
rytual moze miec mniej lub bardziej ceremonialna realizacje (np. slub czy
pogrzeb).
Rytual i symbol
: terminy symbol, symboliczny
posiadaja rowniez zmienny zakres. Nawet w jezyku potocznym mowi sie, ze
obraczka, flaga, krzyz sa symbolami malzenstwa, ojczyzny, Chrystusa; ze
pies symbolizuje wiernosc, a waz perfidie. Sztuka, poezja, religia odwoluja
sie do symboli. W kazdym przypadku chodzi o rzecz nieobecna w naszej bezposredniej
percepcji, a przedstawiana, wyobrazana przez
symboliczny przedmiot, zapewniajacy zwiazek z niewidzialnym i pobudzajacy
wyobraznie3.
Praktyki rytualne sa w najwyzszym stopniu symboliczne, gdyz przez
postawy, gesty lub slowa posrednicza w zwiazku z istota
nie tylko nieobecna (jak w przypadku zwyklego znaku),
ale rowniez niepostrzegalna, nieosiagalna inaczej niz poprzez symbol. Widzimy
wiec, ze rytual i symbol od siebie zaleza. Przy czym systemy symboliczne
moga istniec bez rytualu, jak na przyklad matematyka, ktora stanowi jednak
bardziej abstrakcyjny i zintelektualizowany system, podczas gdy sztuki
piekne, mity, ideologie (nawet racjonalizm, kiedy graniczy z dogmatem i
z kultura rozumu) nie moga obejsc sie bez
rytualu. Sposrod kilku zwiezlych definicji, mogacych nazwac kazdy rytual
religijny, swiecki lub codzienny, zacytujemy zaproponowana przez I.Chiva:
spoleczna technika symboliczna.
1 Zob. rozdz. III, paragraf 4, punkt 4.
2 L.de Heutsch, Introduction a une
ritologie generale, [w:] E.Morin, Pour une anthropologie
fondamentale, Point/Seuil.
3 Czlowiek mogl zostac zdefiniowany przez
Cassirera jako zwierze symboliczne.
This page hosted by
Get your own Free Home
Page
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Maiso114Maiso113Maiso132 (2)Maiso1Maiso13 (2)Maiso121Maiso131 (2)Maiso11 (2)Maiso111więcej podobnych podstron