st. kpt. prof. dr hab. Janusz RYBICSKI, mgr Michał BEDNAREK
Katedra Nauk Ścisłych SGSP
mł. bryg. mgr in\. Waldemar WNK, kpt. mgr in\. Jarosław BOCZARSKI
Zakład Technicznych Systemów Zabezpieczeń
BADANIA TRANSMISJI PROMIENIOWANIA
PODCZERWONEGO W AEROZOLU PARAFINOWYM
W artykule przedstawiono wyniki analizy wpływu rozpraszania
promieniowania na czÄ…stkach aerozolu na obserwacjÄ™ za pomocÄ…
kamer termowizyjnych.
The article presents the results of analysis concerning the effect of
scattering radiation on paraffin aerosol particles upon thermovision
camera observations.
1. Wstęp
Kamery termowizyjne dają mo\liwość obserwacji w warunkach zadymienia
i zamglenia. Z tego względu znalazły zastosowanie do odnajdywania ofiar po\arów
wewnętrznych. W pracy przedstawiono wyniki badań nad efektywnością rozpra-
szania promieniowania podczerwonego na czÄ…stkach aerozolu. Jest to podstawowy
proces pogarszający warunki obserwacji. Obecność aerozolu (mgły, dymu) pogar-
sza widzialność. Działają tu dwa mechanizmy: absorpcja oraz rozpraszanie pro-
mieniowania na czÄ…stkach aerozolu. W warunkach po\aru promieniowanie absor-
bowane jest głównie przez parę wodną i dwutlenek węgla oraz w mniejszym stop-
niu przez inne gazy: CO, NO2, NO, SO2, HCl, HCN. Absorpcja w gazach nie
odgrywa tak wielkiej roli jak rozpraszanie na czÄ…stkach aerozolu, poniewa\ pasma
spektralne kamer termowizyjnych sÄ… bardzo szerokie i tylko w nieznacznym stop-
niu pokrywają się z pasmami absorpcji wymienionych gazów.
Rozpraszanie promieniowania elektromagnetycznego na czÄ…stkach aerozolu
spowodowane jest wieloma procesami fizycznymi. Największą rolę odgrywają
procesy opisane w teorii Rayleigha oraz teorii Miego [1, 2]. Pierwsza dotyczy
przypadku, gdy średnica cząstki aerozolu jest znacznie mniejsza od długości fali
promieniowania. Wtedy przekrój czynny na rozpraszanie jest odwrotnie proporcjo-
nalny do długości fali w czwartej potędze. Odnosi się to do rozpraszania światła
słonecznego w atmosferze zanieczyszczonej bardzo drobnymi cząstkami kurzu,
pyłkami kwiatowymi, pyłkami mineralnymi, bakteriami. W przypadku cząstek
większych, których wymiary są porównywalne z długością fali promieniowania
rozpraszanego, nale\y stosować teorię Miego. Przekrój czynny na rozpraszanie
zale\y od własności cząstek aerozolu, takich jak rozmiar, kształt, skład chemiczny,
współczynnik załamania i pochłaniania światła. Teoria Miego uwzględnia interfe-
rencję światła rozproszonego na ró\nych elementach cząstki aerozolu, jest zatem
bardziej skomplikowana. Dlatego istniejÄ… analityczne opisy rozpraszania tylko na
cząstkach sferycznych, elipsoidalnych i walcowatych. Prace teoretyczne i doświad-
czalne z wykorzystaniem lidaru nad rozpraszaniem światła w aerozolu atmosfe-
rycznym sÄ… prowadzone w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego [3 - 6].
Efektywność rozpraszania na cząstkach aerozolu zale\y od wartości stosunku
średnicy cząstek aerozolu do długości fali promieniowania. Średnice cząstek dymu
mają zwykle wymiary od około 0,01 do kilku mikrometrów. Wymiary te w znacz-
nej części pokrywajÄ… siÄ™ z dÅ‚ugoÅ›ciami fal Å›wiatÅ‚a (0,38 0,76 µm), co powoduje,
\e przekrój czynny na rozpraszanie jest wysoki (rozpraszanie Miego). Przy obser-
wacji z u\yciem kamery termowizyjnej, pracujÄ…cej w zakresie spektralnym 3-5 µm
(tzw. I okna atmosferycznego) lub 7 14 µm (II okna), Å›rednice czÄ…stek aerozolu sÄ…
znacznie mniejsze od długości fali promieniowania, więc przekrój na rozpraszanie
jest du\o mniejszy (rozpraszanie Rayleigha).
2. Zakres i cel badań
W celu zbadania wpływu rozpraszania promieniowania w aerozolu na po-
gorszenie warunków obserwacji zbudowano stanowisko pomiarowe, w skład któ-
rego weszÅ‚y: komora dymowa, urzÄ…dzenie do wytwarzania aerozolu, system KµK
do wyznaczania wielkości cząstek aerozolu, tory pomiarowe transmisji promie-
niowania w trzech zakresach spektralnych, wzorcowy promiennik podczerwieni i
kamery termowizyjne pracujÄ…ce w zakresie I oraz II okna atmosferycznego. Wy-
konano pomiary transmisji promieniowania w komorze dymowej równolegle w
trzech zakresach spektralnych. Aerozol był wytwarzany przez odparowanie parafi-
ny. Długości średnic oraz stę\enie cząstek aerozolu mierzono za pomocą systemu
pomiarowego KµK, sÅ‚u\Ä…cego do pomiaru efektywnych Å›rednic czÄ…stek aerozolu
metodą fotoelektryczną. Na podstawie wyników pomiarów wyznaczono wartości
parametrów stosowanych w profilaktyce po\arowej: stę\enie objętościowe, gęstość
masową i gęstość optyczną dymu. Wyznaczono wartości gęstości optycznej dymu
w zakresach spektralnych I i II okna atmosferycznego, odpowiadajÄ…ce dopuszczal-
nym wartościom gęstości optycznej dymu w świetle widzialnym, które umo\liwia-
ją ewakuację ludzi z zadymionych pomieszczeń. Celem tych badań jest wykazanie
stopnia przewagi obserwacji w podczerwieni, gdy obiekty znajdujÄ… siÄ™
w dymie. Badania mają określić stopień przydatności kamer termowizyjnych do
poszukiwania ludzi oraz zródeł po\aru, znajdujących się w zadymionych pomiesz-
czeniach, a tak\e określić optymalne wartości parametrów technicznych, którymi
powinny się charakteryzować kamery przeznaczone do tego celu.
3. Stanowisko badawcze
Zaprojektowano i wykonano stanowisko pomiarowe do badania transmisji
promieniowania podczerwonego i widzialnego w dymie, dzięki dofinansowaniu
przez Komitet Badań Naukowych. Stanowisko umo\liwiało pomiar transmisji
promieniowania w zakresie widzialnym oraz w podczerwieni, w pasmach spektral-
nych pracy kamer termowizyjnych. Schemat stanowiska przedstawiono na rys. 1.
RS
Procesor
232c
Zasilacz
Rys. 1. Blokowy schemat podzespołów stanowiska pomiarowego do badania transmisji
promieniowania podczerwonego i widzialnego w dymie
W skład stanowiska wchodzą: zródła promieniowania, modulator mecha-
niczny, trzy tory pomiarowe, konwerter (czterokanałowy przetwornik analogowo-
-cyfrowy z procesorem komunikacyjnym), program komputerowy dla komputerów
klasy PC, pracujący w środowisku Windows. yródłem promieniowania podczer-
wonego jest ciało czarne typu Raytek, a światła - \arówka z zasilaczem. Bezpo-
średnio przed zródłami promieniowania umieszczono tarcze modulatorów mecha-
nicznych. Tarcze zostały precyzyjnie wycięte przy zastosowaniu techniki lasero-
wej. Do obrotu modulatorów zastosowano silniki krokowe sterowane komputerem,
aby poprawić jakość detekcji. Modulowane wiązki promieniowania wchodzą do
trzech torów pomiarowych, w których dokonuje się pomiaru natę\enia promienio-
wania w zakresach spektralnych pracy kamer termowizyjnych i zakresie widzial-
nym. Pierwszy tor pomiarowy zawiera detektor (termopara radiacyjna) z filtrem
Promiennik
Przetwornik AC
na zakres spektralny 8 14 µm oraz germanowy ukÅ‚ad optyczny umo\liwiajÄ…cy
obserwacjÄ™ od 1,5 m do ". Drugi tor pomiarowy zawiera detektor (termopara ra-
diacyjna) z filtrem na zakres spektralny 3 5 µm oraz taki sam germanowy ukÅ‚ad
optyczny. Trzeci tor pomiarowy zawiera detektor fotoelektryczny z soczewkÄ… dla
zakresu spektralnego zbli\onego do spektrum widzenia oka. Wszystkie tory pomia-
rowe zawierają równie\ przedwzmacniacz dający na wyjściu napięcie kilku woltów.
Konwerter składa się z dwóch zasadniczych części:
1. Czterokanałowego przetwornika AC - podzespołu odpowiedzialnego za kon-
wersje sygnałów analogowych docierających z detektorów na sygnał cyfrowy i
przekazywanych do procesora komunikacyjnego. Przetwornik dokonuje kon-
wersji na sygnał cyfrowy z czterech wejść jednocześnie z rozdzielczością 12
bitów, co przy zakresie wejÅ›ciowym 0 ÷ 5V daje rozdzielczość 1,2 mV.
2. Procesora, który steruje pracą przetwornika AC, a odebrane dane cyfrowe for-
matuje do postaci ramek i przesyła za pomocą magistrali w standardzie
RS 232c do komputera PC, gdzie podlegają dalszej obróbce.
Rys. 2. Widok stanowiska pomiarowego do badania transmisji promieniowania
podczerwonego i widzialnego w dymie
Program komputerowy steruje detekcją promieniowania, filtruje sygnały z de-
tektorów, rejestruje i przetwarza otrzymane wyniki. W efekcie wyraznie zmniejsza
zakłócenia. Program umo\liwia: wizualizację odczytów, rejestrację odczytów
w funkcji czasu, archiwizowanie odczytów, operacje obliczeniowe na wynikach
odczytów. Po wprowadzeniu parametrów określających warunki eksperymentu,
program komputerowy umo\liwia przedstawienie wyników pomiaru w postaci
wykresów gęstości optycznej dymu, równolegle dla wszystkich torów pomiaro-
wych, co daje mo\liwość porównywania stopnia tłumienia sygnałów spowodowa-
nego obecnością aerozolu, w ró\nych kanałach, w tej samej chwili. Funkcje do-
stępne w programie:
1. Wizualne zobrazowanie w formie wykresu liniowego wszystkich lub wybrane-
go odczytu z detektora.
2. Zapis na twardym dysku przebiegu odczytu w funkcji czasu.
3. Odczyt z twardego dysku wybranego przebiegu.
4. Ustawianie parametru częstotliwości próbkowania konwertera.
5. Opcja kalibracji punktu odniesienia (dla obliczeń matematycznych).
6. Obliczenia wyników obrazowane dodatkowym wykresem.
7. Filtrowanie zniekształconego sygnału z detektorów.
4. Wyznaczane parametry dymu
Dym charakteryzują następujące parametry [7 - 9]: stę\enie liczbowe dy-
mu, stę\enie masowe dymu, optyczna gęstość dymu, właściwa optyczna gęstość
dymu, współczynnik osłabienia kontrastu. Stę\enie liczbowe dymu cN wyra\a
liczbę cząsteczek dymu w jednostce objętości aerozolu dymowego:
N
cN =
V
gdzie: N liczba cząstek dymu, V objętość aerozolu.
StÄ™\enie masowe dymu cm jest stosunkiem masy fazy rozproszonej m (masy
cząstek dymu) do objętości aerozolu dymowego:
m
cm =
V
Znając średnią wartość średnicy cząstek aerozolu, stę\enie masowe dymu
mo\na obliczyć z zale\ności:
3
2Ä„Ád N
śr
cm =
6V
gdzie:
dśr średnia wartość średnicy cząstek aerozolu dla rozkładu objętościowego,
Á - gÄ™stość materiaÅ‚u rozproszonego.
Gęstość optyczna dymu D zdefiniowana jest przez zale\ność:
1 I0
D = log
L I
gdzie:
L długość drogi optycznej,
I0 - natę\enie światła padającego,
I - natę\enie światła po przejściu drogi optycznej.
Gęstość optyczna dymu jest związana z ilością cząstek dymu w jednostce objętości
n oraz promieniem pojedynczej cząstki r zale\nością:
2
D = Ä… Å"Ä„ Å" r Å" n
Współczynnik proporcjonalności ą jest funkcją długości fali światła.
5. Wyniki pomiarów transmisji
Wykonano pomiary gęstości optycznej dymu w trzech zakresach spektral-
nych: widzialnym, I i II okna atmosferycznego. Do pomiarów u\yto zespołu detek-
cyjnego wykonanego w II etapie realizacji tematu badawczego. yródłem promie-
niowania dla zakresów podczerwieni był promiennik firmy Ratek typu BB4000, a
dla zakresu widzialnego - \arówka. Promieniowanie było modulowane modulato-
rem mechanicznym i rejestrowane za pomocÄ… termopar radiacyjnych oraz fotodio-
dy
z odpowiednimi filtrami optycznymi. Otrzymane wartości optycznej gęstości dymu
przedstawiono w tabeli 1. Tabela zawiera graniczne wartości gęstości dymu umo\-
liwiajÄ…ce bezpiecznÄ… ewakuacjÄ™.
Tabela 1.
Gęstość optyczna dymu D [m 1]
Zakres spektralny
Lp.
0,4 - 0,8 µm 3 5 µm 8 11 µm
1 0,09 0,010 0,0015
2 0,17 0,015 0,0025
3 0,30 0,023 0,0035
4 1,50 0,075 0,0120
Dopuszczalna gęstość optyczna dymu, umo\liwiająca bezpieczną ewakuację
wynosi: 0,17 0,30 m 1 w budynku znanym, co odpowiada widzialności 3 5 m
przy oświetleniu 100 lx oraz 0,09 m 1 w budynku nieznanym, co odpowiada wi-
dzialności 10 20 m [8].
Na rys. 3. przedstawiono procentowy udział masy cząstek badanego aerozolu
w zale\ności od efektywnej długości średnicy cząstki. Z wykresu widać, \e mak-
simum rozkÅ‚adu przypada na efektywnÄ… dÅ‚ugość Å›rednicy równÄ… okoÅ‚o 6 µm. Obli-
czone na tej podstawie stÄ™\enie masowe dymu wynosi cm H" 0,4 g/m3.
Wykonano równie\ pomiary transmisji w aerozolu parafinowym na zmodyfi-
kowanym stanowisku badawczym z równoczesnym pomiarem rozkładu wielkości
Å›rednic czÄ…stek aerozolu, przy wykorzystaniu systemu pomiarowego KµK. Mie-
rzono gęstość optyczną dymu równocześnie w trzech zakresach spektralnych:
0,4 - 0,8 µm, 3 5 µm i 7 14 µm podczas zadymiania komory dymowej,
a następnie jej oddymiania. Równocześnie z obszaru drogi optycznej torów pomia-
rowych zasysano aerozol do komory pomiarowej Systemu KµK i mierzono rozkÅ‚a-
dy wymiarów średnic cząstek aerozolu. Zmiany gęstości optycznej aerozolu pod-
czas zadymiania a następnie oddymiania przedstawiono na rys. 4. i 5.
Rys. 3. Procentowy udział masy cząstek aerozolu w zale\ności od efektywnej długości
średnicy cząstki
0,3
0,25
0,2
0,15
0,1
0,05
0
1 134 267 400 533 666 799 932 1065 1198 1331 1464 1597 1730 1863 1996 2129 2262 2395
Rys. 4. Zale\ność gęstości optycznej dymu [m-1] od czasu [s] zadymiania i oddymiania
w zakresie spektralnym 0,4 0,8 µm
0,012
3-5 um
0,01
8-14 um
0,008
0,006
0,004
0,002
0
1 131 261 391 521 651 781 911 1041 1171 1301 1431 1561 1691 1821 1951 2081 2211 2341
Rys. 5. Zale\ność gęstości optycznej dymu [m-1] od czasu [s] zadymiania i oddymiania
w dwóch zakresach podczerwieni: I okna atmosferycznego (3 5 µm)
i II okna atmosferycznego (7 14 µm)
6. Dyskusja wyników i wnioski
Z przeprowadzonych badań wynika, \e aerozol wytwarzany z parafiny nie
stanowi istotnej przeszkody dla obserwacji za pomocÄ… kamer termowizyjnych.
Dotyczy to zarówno zaawansowanej technicznie kamery obserwacyjnej typu Ray-
theon Palmir Pro, jak i kamery zaprojektowanej specjalnie do działań taktycznych
stra\y po\arnej typu Talisman. Kamery te pracujÄ… w zakresie 7 14 µm.
W początkowej fazie zadymiania następował jednakowy wzrost gęstości
optycznej dymu w obu zakresach spektralnych podczerwieni. Gęstość optyczna
dymu w tych zakresach podczerwieni była około 30 razy mniejsza ni\ w zakresie
widzialnym. Rozkład ilościowy cząstek aerozolu w funkcji efektywnej długości
średnicy cząstki, wykonany po czasie około 5 min od rozpoczęcia zadymiania,
przedstawiono na rys. 6. Z rozkładu widać, \e w aerozolu dominują cząstki o nie-
wielkich Å›rednicach, poni\ej 1 µm. Wynika stÄ…d, \e taki aerozol powinien mieć
silne własności rozpraszania światła widzialnego, którego długości fal wynoszą od
0,38 do 0,76 µm, natomiast niewielkie w odniesieniu do promieniowania w zakre-
sie średniej podczerwieni, zarówno dla I, jak i II okna atmosferycznego. To
dokładnie potwierdza wyniki otrzymane z pomiarów transmisji promieniowania
w trzech zakresach spektralnych.
Rys. 6. Procentowy udział ilości cząstek aerozolu w zale\ności od efektywnej długości
średnicy cząstki (5 minut od rozpoczęcia zadymiania)
Badane kamery rejestrujÄ… promieniowanie w zakresie spektralnym 7 14 µm.
Pochłaniane promieniowanie w aerozolu wytworzonym z parafiny jest niewiele
większe ni\ w powietrzu. Tłumienie wiązki promieniowania spowodowane jest
zatem głównie rozpraszaniem na cząstkach aerozolu, których średnice są porów-
nywalne z długością fali światła. Z przeprowadzonych pomiarów wynika, \e gę-
stość optyczna dymu w zakresie pracy tych kamer jest nawet dwa rzędy wielkości
mniejsza ni\ dla zakresu widzialnego. Sytuacja mo\e być mniej korzystna w przy-
padku dymów, z którymi spotykamy się w po\arach. Podczas spalania powstają
gazy, których pasma pochłaniania le\ą w zakresie spektralnym pracy kamer ter-
mowizyjnych, co mo\e pogorszyć widzialność w podczerwieni. Następne badania
będą wykonywane w dymie powstającym przy spalaniu ró\nych materiałów.
Po upływie kilkunastu minut od rozpoczęcia zadymiania następuje wyrazne
zró\nicowanie gÄ™stoÅ›ci optycznej aerozolu w pasmach spektralnych 3 5 µm
i 7 14 µm. Transmisja w paÅ›mie 3 5 µm jest o okoÅ‚o 25% mniejsza od trans-
misji w paÅ›mie 7 14 µm. Mo\na to wyjaÅ›nić, obserwujÄ…c zmiany w rozkÅ‚adach
średnic cząstek aerozolu (rys. 7. i 8.), wykonanych w pózniejszym czasie ok. 30
min i 35 min.
Rys. 7. Procentowy udział ilości cząstek aerozolu w zale\ności od efektywnej długości
średnicy cząstki (30 minut od rozpoczęcia zadymiania)
Rys. 8. Procentowy udział ilości cząstek aerozolu w zale\ności od efektywnej długości
średnicy cząstki (35 minut od rozpoczęcia zadymiania)
W pierwszej fazie zadymiania średnice cząstek aerozolu są niewielkie. W mia-
rę upływu czasu następuje koagulacja cząstki łączą się ze sobą. W efekcie mak-
simum rozkładu przesuwa się w stronę większych średnic.
Mo\na stąd wysnuć wniosek, \e w początkowej fazie nie ma znaczenia,
w którym oknie atmosferycznym pracuje kamera termowizyjna nie wpływa to na
jakość obserwacji. Natomiast w następnych fazach zadymiania mo\e to mieć zna-
czenie. Kamera pracujÄ…ca w zakresie spektralnym II okna atmosferycznego mo\e
mieć znaczną przewagę. Nawet przy bardzo silnym zadymieniu, gdy widzialność
spada do 0,5 m kamery te dawały bardzo dobry obraz. Cząstki dymu generowane-
go podczas po\aru zawierają sadzę absorbującą promieniowanie, co wpływa na
pogorszenie warunków obserwacji.
S U M M A R Y
Janusz RYBICSKI, Michał BEDNAREK
Waldemar WNK, Jarosław BOCZARSKI
TESTS OF INFRARED RADIATION TRANSMISION
IN PARAFFIN AEROSOL
The article presents the designed and built measuring stand for researches on com-
parison of scattering of light and infrared radiation in the spectral ranges of
thermovision cameras. It also shows results of smoke basie parameters measure-
ments in such spectral ranges as: 0,4 0,8 µm, 3 5 m, 7 14 m. The following
values were measured: diameters of aerosol particles, smoke mass concentration
and optical density of smoke.
PIÅšMIENNICTWO
1. R. M. Measure: Laser Remote Sensing Fundamentals and Applications.
Krieger Publishing Company, Florida 199, par. 2.8.
2. C. H. Van de Hulst: Light Scattering by Small Particles. John Wiley and Sons,
New York 1957, rozdz. 9.
3. K. Ernst, G. Karasiński, A. Pietruczuk, T. Stacewicz: Retrieving the atmos-
pheric aerosol size distribution by means of multiwavelenght lidar. Instytut Fi-
zyki Doświadczalnej UW, Warszawa.
4. K. Ernst, S. Chudzyński, G. Karasiński, A. Pietruczuk, T. Stacewicz: Multi-
wavelenght lidar for determination of the atmospheric aerosol size distribution.
Instytut Fizyki Doświadczalnej UW, Warszawa.
5. S. Chudzyński, A. Czy\ewski, K. Ernst, G. Karasiński, K. Kolacz, A. Pietru-
czuk, W. Skubiszak, T. Stacewicz, K. Stelmaszczyk, A. Szymański: Multi-
wavelenght lidar for measurements of atmospheric aerosol. Optics and Lasers
in Engineering 2002, nr 37.
6. S. Chudzyński, A. Czy\ewski, K. Ernst, G. Karasiński, A. Pietruczuk, W. Sku-
biszak, T. Stacewicz, K. Stelmaszczyk: Badania atmosfery przy u\yciu lidaru.
Materiały XXXVI Zjazdu Fizyków Polskich, Toruń 2001.
7. J. Wolanin: Podstawy rozwoju po\arów. SGSP, Warszawa 1986.
8. B. Mizieliński: Systemy oddymiania budynków. WNT, Warszawa 1999.
9. Z. Sychta: Badania nad dymotwórczością materiałów i zadymień pomieszczeń
na statku morskim. Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej Nr 299, Szcze-
cin 1985.
10. J. Rybiński, M. Bednarek: Transmisja promieniowania w aerozolu w zakresie
spektralnym pracy kamer termowizyjnych. Materiały konferencyjne V Krajo-
wej Konferencji nt.: Termografia i termometria w podczerwieni , Ustroń
2002.
11. J. Rybiński, M. Bednarek: Wpływ zadymienia na obserwację za pomocą kame-
ry termowizyjnej. Zeszyty Naukowe SGSP 2002, nr 28.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
instrukcja bhp przy stosowaniu promieniowania podczerwonegoTor transmisji danych w podczerwieni51 Badanie własności promieniowania gamma przy pomocy spektrometru scyntylacyjnego08 ERGONOMIA PROMIENIOWANIE PODCZERWONETor transmisji?nych na podczerwieniSprawozdanie promienniki podczerwieniBadanie układów o promieniowym rozkładzie natężenia pola magnetycznego v2(2)Badanie detektorów promieniowania optycznegoBadanie emiterów promieniowania optycznegoBadanie układów transmisji sygnałówBADANIE STATYSTYCZNEGO CHARAKTERU ROZPADU PROMIENIOTWÓRCZEGO52 Badanie promieniowania rentgenowskiegoZastosowanie promieniowania jonizujacego w badaniach i ochronie zabytków kultury materialnejwięcej podobnych podstron