Temat: Zmienna losowa. RozkÅ‚ad skokowy Kody kolorów: \ółty nowe pojÄ™cie pomaraÅ„czowy uwaga 1 Anna Rajfura, Matematyka Zagadnienia 1. Powtórzenie wybranych pojęć i zagadnieÅ„ rachunku prawdopodobieÅ„stwa 2. Zmienna losowa. RozkÅ‚ad zmiennej losowej 3. RozkÅ‚ady skokowe 2 Anna Rajfura, Matematyka Wybrane pojÄ™cia " doÅ›wiadczenie losowe, ozn. D " zbiór wszystkich wyników doÅ›wiadczenia losowego (przestrzeÅ„ zdarzeÅ„ elementarnych), ozn. &! " zdarzenie losowe, ozn. A 3 Anna Rajfura, Matematyka Wybrane pojÄ™cia cd. " alternatywa, koniunkcja zdarzeÅ„ " zdarzenia wykluczajÄ…ce siÄ™ " zdarzenie przeciwne do A, A " zdarzenie pewne, niemo\liwe 4 Anna Rajfura, Matematyka Wybrane pojÄ™cia cd. " p-stwo* * zdarzenia losowego P(A) * * (wzór Laplace a) " aksjomatyczna definicja p-stwa KoÅ‚mogorowa, " wÅ‚asnoÅ›ci p-stwa * skrót sÅ‚owa prawdopodobieÅ„stwo * * * 5 Anna Rajfura, Matematyka PrzykÅ‚ady doÅ›wiadczeÅ„ losowych " rzut kostkÄ… do gry " rzut monetÄ… " losowanie kuli z urny " losowanie karty z talii kart " strzelanie do celu MogÄ… być powtarzane wielokrotnie. 6 Anna Rajfura, Matematyka DoÅ›wiadczenie losowe - definicja DoÅ›wiadczenie losowe to takie doÅ›wiadczenie, w którym nie wiadomo z góry, jaki bÄ™dzie wynik, choć wiadomo, jakie wyniki mogÄ… siÄ™ pojawić. Pojedynczy (najprostszy) wynik doÅ›wiadczenia losowego nazywa siÄ™ zdarzeniem elementarnym. 7 Anna Rajfura, Matematyka Opis matematyczny doÅ›w. los. PrzykÅ‚ad 1. DoÅ›wiadczenie losowe D: rzut monetÄ… Zdarzenia elementarne: O, R Zbiór wszystkich zdarzeÅ„ elementarnych: { } O, R 8 Anna Rajfura, Matematyka PrzestrzeÅ„ zdarzeÅ„ elementarnych PrzestrzeÅ„ zdarzeÅ„ elementarnych* * to zbiór * * wszystkich zdarzeÅ„ elementarnych (wyników doÅ›wiadczenia losowego), ozn. &!, np.: { &! = O, R } * w skrócie pze * * * 9 Anna Rajfura, Matematyka PrzykÅ‚ad 2 DoÅ›wiadczenie losowe D: rzut kostkÄ… do gry Pze: { &! = 1, 2, 3, 4, 5, 6 } Wszystkie wyniki sÄ… jednakowo prawdopodobne (kostka jest rzetelna, symetryczna). 10 Anna Rajfura, Matematyka Zdarzenie losowe A - przykÅ‚ad cd. A zdarzenie losowe polegajÄ…ce na tym, \e wypadÅ‚y dokÅ‚adnie dwa oczka { } A = 2 W nawiasach podajemy zdarzenia elementarne sprzyjajÄ…ce zdarzeniu losowemu A. 11 Anna Rajfura, Matematyka Zdarzenie losowe B - przykÅ‚ad cd. B zdarzenie losowe polegajÄ…ce na tym, \e wypadÅ‚y co najmniej cztery oczka { B = 4, 5, 6 } W nawiasach podano zdarzenia elementarne sprzyjajÄ…ce zdarzeniu losowemu B. 12 Anna Rajfura, Matematyka Zdarzenia losowe - przykÅ‚ad cd. Uwaga Zdarzenia losowe A, B sÄ… podzbiorami przestrzeni zdarzeÅ„ elementarnych &!: A ‚" &!, B ‚" &! 13 Anna Rajfura, Matematyka Zdarzenia losowe - terminologia Zdarzenia losowe opisuje siÄ™ w terminach teorii mnogoÅ›ci (tak, jak zbiory). Niech &! pze; A, B zdarzenia losowe A ‚" &! , B ‚" &! 14 Anna Rajfura, Matematyka Zdarzenia losowe terminologia A ‚" &! , B ‚" &! " alternatywa zdarzeÅ„ A, B to A *" B suma zbiorów A, B, ozn.: " koniunkcja zdarzeÅ„ A, B to A )" B iloczyn zbiorów A, B , ozn.: 15 Anna Rajfura, Matematyka Zdarzenia losowe terminologia A ‚" &! , B ‚" &! " zdarzenia wykluczajÄ…ce siÄ™ A, B to A, B sÄ… zbiorami rozÅ‚Ä…cznymi, A )" B = " zapis: 16 Anna Rajfura, Matematyka Zdarzenia losowe terminologia A ‚" &! , B ‚" &! " zdarzenie przeciwne do A to dopeÅ‚nienie zbioru A, ozn. A' A' = &! A 17 Anna Rajfura, Matematyka Zdarzenia losowe terminologia A ‚" &! , B ‚" &! " zdarzenie pewne to zbiór &!, " zdarzenie niemo\liwe to zbiór pusty, ozn. " 18 Anna Rajfura, Matematyka P-stwo zdarzenia losowego PrzykÅ‚ad DoÅ›wiadczenie losowe D - rzut kostkÄ… do gry. Pze: &! = {1, 2, 3, 4, 5, 6 } Liczebność zbioru &!, ozn.: &! (moc zbioru &!): &! = 6 19 Anna Rajfura, Matematyka P-stwo zdarzenia losowego PrzykÅ‚ad cd. DoÅ›wiadczenie losowe D - rzut kostkÄ… do gry &! = {1, 2, 3, 4, 5, 6 } &! = 6 { } { } A = 2 , A = 1, B = 4, 5, 6 , B = 3 Jak obliczyć p-stwo zdarzeÅ„ A, B? 20 Anna Rajfura, Matematyka Wzór Laplace a P-stwo zdarzenia losowego A, ozn.: P(A) Wzór Laplace'a (1812), klasyczna definicja p-stwa: A P(A) = &! Komentarz o definicji i warunkach stosowania wzoru. 21 Anna Rajfura, Matematyka PrzykÅ‚ad cd. &! = 6 , A = 1 , B = 3 A 1 P(A) = = = 0,167 = 16,(7) % 6 &! B 3 P(B) = = = 0,5 = 50 % 6 &! Inne przykÅ‚ady. 22 Anna Rajfura, Matematyka Definicja aksjomatyczna p-stwa KoÅ‚mogorowa (1933) P-stwo zdarzenia losowego A, dla A ‚" &! , ma speÅ‚niać nastÄ™pujÄ…ce warunki (aksjomaty): 1. P(A) e" 0, 2. P(&!) = 1, 3. P(A *" A *" K) = P(A )+ P(A )+ L 1 2 1 2 gdzie A1, A2, ... - zdarzenia losowe wykluczajÄ…ce siÄ™. 23 Anna Rajfura, Matematyka PojÄ™cie zmiennej losowej 24 Anna Rajfura, Matematyka Zmienna losowa - przykÅ‚ad Je\eli w rzucie kostkÄ… wypadnie wiÄ™cej ni\ 4 oczka, to gracz G dostaje 10 zÅ‚, w przeciwnym razie pÅ‚aci 1 zÅ‚. DoÅ›w. losowe D - rzut kostkÄ…. &! = {1, 2, 3, 4, 5, 6 } 25 Anna Rajfura, Matematyka Zmienna losowa przykÅ‚ad cd. DoÅ›w. losowe D - rzut kostkÄ…. &! = {1, 2, 3, 4, 5, 6 } Wygrana gracza G to zmienna losowa, ozn.: X 26 Anna Rajfura, Matematyka Zmienna losowa przykÅ‚ad cd. D wyniki doÅ›w. D: 1 2 3 4 5 6 wartoÅ›ci zm. los. X: -1 -1 -1 -1 10 10 wartoÅ›ci xi: -1 10 p-stwo pi: 4/6 = 2/3 2/6 = 1/3 27 Anna Rajfura, Matematyka Zmienna losowa - definicja Zmienna losowa to funkcja, która wynikom doÅ›wiadczenia losowego przyporzÄ…dkowuje wartoÅ›ci liczbowe. Ozn.: X, Y, Z, ..., X1, X2, X3, ... X : wynik liczba 28 Anna Rajfura, Matematyka RozkÅ‚ad zmiennej losowej PrzykÅ‚ad Zmienna losowa X wygrana gracza G w grze w kostkÄ™. wartoÅ›ci xi: -1 10 Tabelka: : : : p-stwo pi: 2/3 1/3 przedstawia rozkÅ‚ad wartoÅ›ci zmiennej losowej X. 29 Anna Rajfura, Matematyka RozkÅ‚ad zmiennej losowej PrzykÅ‚ad cd. Funkcja rozkÅ‚adu p-stwa*: f (xi)=pi * w skrócie frp 30 Anna Rajfura, Matematyka RozkÅ‚ad zmiennej losowej PrzykÅ‚ad cd. Funkcja rozkÅ‚adu p-stwa*: f (xi)=pi p-stwo pi Frp (tak\e jej wykres) przedstawia rozkÅ‚ad wartoÅ›ci 2/3 2/3 2/3 2/3 zmiennej losowej X. 1/3 1/3 1/3 1/3 -1 10 -1 10 -1 10 -1 10 31 Anna Rajfura, Matematyka wartoÅ›ci xi wartoÅ›ci xi wartoÅ›ci xi wartoÅ›ci xi Dystrybuanta - definicja Dystrybuanta zmiennej losowej X: def FX (t) = P(X d" t), t " R 32 Anna Rajfura, Matematyka Wykres dystrybuanty przykÅ‚ad FX (t) 1 2/3 -1 10 0 0 0 t 33 Anna Rajfura, Matematyka Komentarz Ró\nie okreÅ›lone zmienne losowe X, Y, nawet z ró\nych doÅ›wiadczeÅ„ losowych DX, DY i przestrzeni &!X, &!Y, mogÄ… mieć jednakowe rozkÅ‚ady (przykÅ‚ad na tablicy). Dlatego mo\na badać wÅ‚asnoÅ›ci samych rozkÅ‚adów, pomijajÄ…c sÅ‚owny opis zmiennej losowej. 34 Anna Rajfura, Matematyka Typy rozkÅ‚adów RozkÅ‚ad skokowy ciÄ…gÅ‚y (dyskretny) 35 Anna Rajfura, Matematyka