Twardowsa przejście zakładu pracy eps 2008 05 042

PRZEGLDY ORZECZNICTWA
EPS
Izabela Twardowska-Mędrek
Najnowsze orzecznictwo ETS w sprawach
dotyczących ochrony praw pracowniczych w razie
przejścia przedsiębiorstwa na innego pracodawcę
Głównym założeniem przyjętej 12.03.2001 r. dyrektywy 2001/231 w sprawie zbliżania ustawodawstw państw
członkowskich w zakresie ochrony praw pracowników w przypadku przejścia przedsiębiorstwa lub jego czę-
ści jest zabezpieczenie pracowników przed niekorzystnymi dla nich skutkami działań restrukturyzacyjnych
w przemyśle europejskim. Służy ona ochronie indywidualnego stosunku pracy, poprzez umożliwienie pra-
cownikom kontynuowania pracy na dotychczasowych warunkach, pomimo zmiany pracodawcy.
wypracowanych w orzecznictwie przez Europejski Trybunał
Wstęp
Sprawiedliwości (dalej jako ETS lub Trybunał).
Dyrektywa 2001/23 opiera się na trzech zasadniczych za- Szczególne znaczenie ma w tej kwestii orzeczenie ETS
łożeniach. Po pierwsze, przewiduje zasadę automatycznego w sprawie Spijkers,2 w którym Trybunał sformułował katalog
przejęcia praw i obowiązków pracowniczych przez nowego przesłanek, jakie należy mieć na uwadze, oceniając, czy doszło
pracodawcę. Po drugie, chroni pracowników przed zwolnie- do przejścia przedsiębiorstwa, przy czym wymaga podkreśle-
niem, czy to przez przejmowanego czy przez przejmującego, nia, że decydujące znaczenie ma okoliczność, czy nowy praco-
jakkolwiek prawem pracodawcy jest możliwość zwolnienia pra- dawca kontynuuje działalność swego poprzednika bądz wzna-
cownika z przyczyn ekonomicznych, technicznych lub organi- wia ją po określonym czasie.3
zacyjnych uzasadniających zmiany w stanie zatrudnienia. Po W orzecznictwie podkreśla się, że dla określenia, czy
trzecie wreszcie, wymaga od przejmującego i przejmowanego przedsiębiorstwo zachowało swoją tożsamość, konieczne jest
poinformowania przedstawicieli pracowników, których obej- uwzględnienie zarówno elementów materialnych, jak i perso-
muje przejście, o jego terminie, przyczynach i skutkach oraz nalnych. O zachowaniu tożsamości przez przejmowane przed-
przeprowadzenia z nimi konsultacji. siębiorstwo można również mówić w sytuacji przejęcia wyko-
Są to minimalne wymagania stawiane przez dyrektywę, jak- nywanych przez nie zadań.
kolwiek państwa członkowskie mogą stosować lub wprowadzić
przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, które są
1 Dyrektywa Rady UE 2001/23 z 12.03.2001 r. w sprawie zbliżania ustawo-
korzystniejsze dla pracowników, albo wspierać lub zezwalać na
dawstw państw członkowskich w zakresie ochrony praw pracowników w razie
bardziej korzystne dla pracowników układy zbiorowe lub ukła-
przejścia zakładu pracy lub ich części, Dz. Urz. WE z 2001 r., L 82, s. 16 20.
dy pomiędzy partnerami społecznymi. 2 W orzeczeniu w sprawie C-24/85, Jozef Maria Antonius Spijkers p. Gebroeders
Benedik Abattoir CV et Alfred Benedik en Zonen BV, ECR [1986] 1119, ETS
podkreślił, że aby stwierdzić, iż doszło do przejścia przedsiębiorstwa, na-
1. Przesłanki przejścia przedsiębiorstwa
leży wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności charakterystyczne dla tego
rodzaju transakcji. Decydujące znaczenie ma fakt, czy przedsiębiorstwo
Dyrektywa w art. 1 ust. 1 lit. b) stanowi, że przejściem
przejmujące kontynuuje lub podejmuje na nowo działalność tego samego
przedsiębiorstwa jest przejęcie jednostki ekonomicznej zacho- lub podobnego rodzaju. Oceniając każdy przypadek, należy uwzględnić:
" typ przedsiębiorstwa lub zakładu;
wującej swoją tożsamość i rozumianej jako zorganizowana gru-
" czy zbyte zostały składniki materialne, takie jak budynki i ruchomości;
pa zasobów służąca realizacji działalności gospodarczej, nie-
" wartość składników niematerialnych w chwili transferu;
zależnie od tego, czy działalność ta ma charakter główny, czy
" czy większość pracowników została przejęta przez nowego pracodawcę;
uboczny. Swoimi postanowieniami dyrektywa obejmuje przed- " czy przejęta została obsługa klientów przedsiębiorstwa;
" stopień podobieństwa między działalnością prowadzoną przed i po
siębiorstwa publiczne i prywatne, niezależnie od tego, czy ich
zbyciu przedsiębiorstwa;
celem jest przynoszenie zysku. Natomiast nie stanowią przej-
" ewentualną przerwę w działalności przedsiębiorstwa.
ścia przedsiębiorstwa zarówno administracyjna reorganizacja
3 Orzeczenie w sprawie C-13/95, Ayse S�zen p. Zehnacker Geb�udereinigung
organów administracji publicznej, jak i przeniesienie funkcji GmbH Krankenhausservice, ECR [1997] I-1259; orzeczenia z: 17.12.1987 r.,
Landsorganisationen i Danmark for Tjenerforbudet i Danmark p. Ny Moelle Kro,
pomiędzy organami administracji publicznej.
C-287/86, ECR [1987] 5465; 15.06.1988 r., P. Bork International A/S, in li-
Zasadniczą przesłanką stanowiącą o przejściu jest zacho-
quidation p. Foreningen of Arbejdsledere I Danmark, acting on behalf of Briger
wanie przez określone przedsiębiorstwo jego tożsamości.
E. Petersen, and Jens E. Olsen and Others p. Junckers Industrier A/S., C-101/87,
Ustalenie tej cechy następuje na podstawie wielu kryteriów ECR [1988] 3057.
Europejski Przegląd Sądowy maj 2008
42
PRZEGLDY ORZECZNICTWA
Początkowo w orzeczeniach ETS dominował pogląd, zgodnie jącym, branym pod uwagę tylko w sytuacji, gdy przedsiębior-
z którym dla zachowania tożsamości przedsiębiorstwa koniecz- stwo może funkcjonować bez istotnych środków materialnych.
ne było przejęcie jego elementów materialnych, takich jak urzą- Swoje stanowisko Trybunał potwierdził i uzupełnił w spra-
dzenia, materiały czy budynki.4 W pózniejszych orzeczeniach wie Abler, 7 która dotyczyła przejścia przedsiębiorstwa świad-
Trybunał weryfikował swoje stanowisko. Punktem zwrotnym czącego usługi cateringowe na terenie szpitala. W sprawie tej
w tworzeniu pojęcia przedsiębiorstwa dla celów dyrektywy przedsiębiorstwo Sanrest wykorzystywało do wykonywania
stało się orzeczenie z 1997 r. w sprawie Ayse S�zen,5 w którym swojej działalności pomieszczenia szpitala, który zapewniał
ETS podkreślił, że tożsamość przedsiębiorstwa kształtują takie wodę, energię i niezbędne wyposażenie. Przedsiębiorstwo ca-
czynniki, jak siła robocza, jego personel zarządzający, sposób teringowe ponosiło koszty używania i ewentualnego zniszcze-
organizacji pracy, metody funkcjonowania czy dostępne środki nia tego wyposażenia. Po rozwiązaniu przez szpital umowy
działania. Trybunał podniósł ponadto, że przejęcie elementów z firmą Sanrest, świadczenie dotychczasowych usług przejęła
materialnych jest tylko jednym z kryteriów, które powinny być firma Sodexho, która do prowadzenia działalności nadal wyko-
brane pod rozwagę przez sąd krajowy przy ocenie, czy rzeczy- rzystywała pomieszczenia szpitala, odmawiając jednak przeję-
wiście dokonało się przejęcie przedsiębiorstwa, a brak prze- cia pracowników Sanrest.
niesienia takich aktywów nie może samo przez się wykluczać Zdaniem Trybunału, w takim sektorze, w którym działal-
jego istnienia. W ocenie ETS, jeżeli w pewnych sektorach grupa ność bazuje głównie na wyposażeniu, nieprzejęcie przez nowe-
pracowników zatrudnionych w ramach wspólnej działalności go kontrahenta zasadniczej części personelu, którą zatrudniał
o stałym charakterze może konstytuować podmiot gospodarczy, jego poprzednik do wykonywania tej samej działalności, nie
to musi być ona uznawana za jednostkę zdolną do zachowa- wyklucza przejęcia przedsiębiorstwa. Trybunał za nieistotny
nia swojej tożsamości po dokonaniu przejęcia w sytuacji, gdy uznał fakt, że właścicielem udostępnianych pomieszczeń oraz
nowy pracodawca przejmuje większą część pracowników wraz sprzętu nie był poprzedni kontrahent, gdyż zgodnie ze stanem
z ich kwalifikacjami zawodowymi, specjalnie przez poprzednika faktycznym doszło jedynie do zmiany wykonawcy usług, któ-
wyznaczonych do wykonywania określonego zadania. W tych ry wykorzystywał te środki w swojej działalności na podstawie
okolicznościach nowy pracodawca przejmuje główną część jego umowy zawartej z ich właścicielem.
zasobów umożliwiających mu prowadzenie działalności lub Powyższe daje podstawę do twierdzenia, że w sytuacji, w któ-
pewnego rodzaju działalności swojego poprzednika w sposób rej do wykonywania określonej działalności konieczne będzie
stały. wykorzystywanie środków materialnych i zostaną one przejęte,
W orzeczeniu Oy Liikenne Ab6 Trybunał podkreślił koniecz- a ponadto, działalność przejmującego będzie taka sama jak jego
ność rozróżnienia pomiędzy przedsiębiorstwami działającymi poprzednika, dojdzie do przejścia przedsiębiorstwa.
na podstawie czynnika ludzkiego i takimi, które takiego oparcia Tym samym tokiem myślowym podążał ETS, orzekając
nie mają. w sprawie G�ney-G�rres,8 de facto o bardzo podobnym stanie fak-
W sprawie tej Helsińska Wspólna Komisja przyznała, w dro- tycznym. W obu przypadkach bowiem doszło do zmiany pod-
dze przetargu, obsługę lokalnych linii autobusowych firmie miotu świadczącego usługi przy pozostawieniu środków nie-
Liikenne. Linie te były obsługiwane wcześniej przez przedsię- zbędnych do wykonywania danego działania w ręku właściciela.
biorstwo Hakunilan Liikenne, które po utracie kontraktu zwol- W sprawie tej niemieckie władze państwowe na skutek roz-
niło czterdziestu pięciu kierowców. Trzydziestu trzech z nich wiązania umowy dotyczącej przeprowadzania kontroli pasaże-
to jest wszyscy, którzy się o to ubiegali zostało powtórnie rów i ich bagaży na lotnisku w D�sseldorfie z firmą Securicor,
zatrudnionych przez firmę Liikenne. Ponadto, firma ta zatrud- i nawiązaniu kolejnej z przedsiębiorstwem K�tter, przekazały
niła jeszcze osiemnastu innych kierowców. Kierowcy pracujący tej firmie wszelkie niezbędne do przeprowadzania kontro-
poprzednio w Hakunilan Liikenne zaangażowani zostali w no- li pasażerów urządzenia bezpieczeństwa lotniczego, z tym że
wej firmie na warunkach mniej korzystnych niż w poprzednim przedsiębiorstwo to nie mogło wykorzystywać tych urządzeń
przedsiębiorstwie. Nie uległy przejęciu ani samochody, ani na własny rachunek. Przedmiot umowy był w głównych za-
inne składniki materialne przedsiębiorstwa wykorzystywane rysach identyczny z przedmiotem zamówienia udzielonego
do obsługi tras autobusowych. Securicorowi. Na skutek tych czynności Securicor rozwiązał
Rozstrzygając tę sprawę na podstawie założenia przyjętego umowy ze wszystkimi pracownikami zatrudnionymi przy za-
w sprawie S�zen ETS powtórzył postawioną tam tezę, zakła- mówieniu udzielonym przez niemieckie władze państwowe,
dającą, że kontynuowanie działalności i dodatkowo przejęcie z których 167 znalazło zatrudnienie w firmie K�tter.
większości wykwalifikowanych pracowników wyznaczonych Rozstrzygając kwestię, czy można mówić o przejściu przed-
do wykonywania określonego działania pociąga za sobą przeję- siębiorstwa w sytuacji, gdy przejęcie elementów materialnych
cie zorganizowanej jednostki, pod warunkiem iż przedsiębior-
stwo to funkcjonuje uwzględniając czynnik ludzki.
Niemniej jednak w tym konkretnym przypadku Trybunał
4 Orzeczenie z 19.09.1995 r., Ledernes Hovedorganisation, acting for Ole Rygaard
uznał, że transport autobusowy nie może być traktowany jako p. Dansk Arbejdsgiverforening, acting for StrY MYlle Akustik A/S, C-48/94, ECR
[1995] I-2745.
działalność oparta głównie na sile ludzkiej, gdyż tego rodzaju
5 Orzeczenie z 11.03.1997 r., Ayse S�zen p. Zehnacker Geb�udereinigung GmbH
działalność wymaga również konkretnego wyposażenia tech-
Krankenhausservice, C-13/95, ECR [1997] I-1259.
nicznego.
6 Orzeczenie z 25.01.2001 r., Oy Liikenne Ab p. Pekka Liskoj�rvi and Pentti Juntu-
W orzeczeniu tym Trybunał wprowadził pewnego rodzaju nen, C-172/99, ECR [2001] I-0745.
7 Orzeczenie z 20.11.2003 r., Carlito Abler and Others p. Sodexho MM Catering
hierarchię pomiędzy dwoma kryteriami, decydującymi o przej-
Gesellschaft GmbH, C-340/01, ECR [2003] -14023.
ściu przedsiębiorstwa, a mianowicie przejęciem środków ma-
8 Orzeczenie z 15.12.2005 r., Nurten G�ney-G�rres and Gul Demir p. Securicor
terialnych i przejęciem siły roboczej. Dla Trybunału przejęcie
Aviation (Germany) Ltd, K�tter Aviation Security GmbH & Co. KG, połączone
większej części pracowników jest jedynie elementem uzupełnia- sprawy: C-232/04 i C-233/04, Zb. Orz. [2005] I-11237.
Europejski Przegląd Sądowy maj 2008
43
PRZEGLDY ORZECZNICTWA
przedsiębiorstwa nie było połączone z ich samodzielnym gospo- wek tych przedsiębiorstw, można mówić o istnieniu jednostki
darczym wykorzystywaniem, ETS przypomniał, że dyrektywa gospodarczej zorganizowanej w sposób stały.
obejmuje wszystkie przypadki zmiany w ramach stosunków Rozstrzygając tę kwestię, Trybunał powołał się na swoje
zobowiązaniowych, osoby fizycznej lub prawnej odpowiedzial- wcześniejsze orzeczenie w sprawie Vidal.11 Argumentował, że
nej za prowadzenie przedsiębiorstwa lub zakładu, która z tego skoro za jednostkę gospodarczą można uznać zorganizowaną
tytułu przejmuje obowiązki pracodawcy w stosunku do pra- zbiorowość wyspecjalizowanych pracowników najemnych wy-
cowników przedsiębiorstwa lub zakładu, a nie ma znaczenia to, konujących na stałe wspólną funkcję, to biorąc pod uwagę art. 2
czy przeniesiona została własność składników majątkowych. ust. 2 lit. c)12 dyrektywy dotyczy to tym bardziej agencji pracy
Dlatego samodzielne gospodarcze wykorzystywanie składni- czasowej. Z przepisu tego wynika bowiem, że stosunki pracy
ków przedsiębiorstwa przejętych przez wykonawcę nie jest ele- z tymi przedsiębiorstwami są, co do zasady, objęte zakresem
mentem decydującym przy ocenie, czy miało miejsce przejęcie zastosowania dyrektywy, co implikuje, że dokonując oceny
składników przedsiębiorstwa. Kryterium takie nie wynika ani ich przejęcia, należy uwzględnić ich specyfikę. Dla przedsię-
z brzmienia dyrektywy 2001/23, ani z jej celów, które polegają biorstw tych znamienny jest brak określonej organizacji przed-
na zapewnieniu ochrony pracowników w razie zmiany przed- siębiorstwa, która umożliwiałaby zidentyfikowanie w ramach
siębiorstwa oraz na wprowadzaniu rynku wewnętrznego. A za- takiego przedsiębiorstwa różnych jednostek gospodarczych,
tem, okoliczność, że składniki majątkowe zostają przejęte przez które można by rozdzielić w zależności od funkcji, jaką spra-
nowego wykonawcę, ale nie zostają mu jednocześnie przekaza- wowały w ramach organizacji zbywającego przedsiębiorstwa.
ne do samodzielnego gospodarczego wykorzystywania, nie wy- W konsekwencji, wobec braku możliwej do zidentyfikowania
klucza ani przejęcia składników przedsiębiorstwa, ani przejścia struktury organizacyjnej przedmiotowej agencji pracy tym-
przedsiębiorstwa w rozumieniu dyrektywy 2001/23. czasowej, należy, w miejsce analizy służącej stwierdzeniu, czy
Trybunał podkreślił, że do sądu krajowego należy ustalenie, w związku z jej organizacją istnieje jednostka gospodarcza,
czy w konkretnej sprawie dokonało się przejście przedsiębior- uwzględnić jej specyfikę. W tym kontekście ocena istnienia
stwa, przypominając, iż przejęcie składników przedsiębiorstwa jednostki gospodarczej w rozumieniu art. 1 ust. 1 dyrektywy
stanowi tylko częściowy aspekt całościowej oceny, której dokonać wymaga ustalenia, czy zasoby przeniesione przez zbywającego
musi sąd krajowy, badając istnienie przejęcia przedsiębiorstwa. stanowiły w ramach jego organizacji gotową do wykorzystania
W rozpoznanej 2002 r. sprawie Temco,9 ETS rozstrzygał, czy zbiorowość, która jako taka jest wystarczająca dla świadczenia
dochodzi do przejścia przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy zle- usług charakterystycznych dla działalności gospodarczej dane-
ceniodawca, powierzający na mocy umowy sprzątanie swoich go przedsiębiorstwa bez potrzeby korzystania z innych istot-
nieruchomości przedsiębiorstwu, które tę umowę wykonuje nych zasobów lub innych części tego przedsiębiorstwa.
przez podwykonawcę, postanawia zakończyć tę umowę i za- Dokonując ustaleń w tej kwestii, Trybunał stwierdził, że
wiera nową w celu wykonywania tych samych prac z innym prowadzenie działalności w ramach agencji pracy tymczasowej
przedsiębiorcą, a jednocześnie ta transakcja nie pociąga za wymaga w szczególności fachowej wiedzy, stosownej struktury
sobą przejęcia żadnych składników materialnych lub niema- administracyjnej umożliwiającej udostępnianie pracowni-
terialnych pomiędzy pierwszym przedsiębiorstwem lub pod- ków, i zbiorowości pracowników czasowych zdolnych do inte-
wykonawcą i drugim przedsiębiorstwem. To drugie przedsię- gracji z korzystającym z ich usług przedsiębiorstwem oraz do
biorstwo, na mocy porozumienia zbiorowego pracy, przejmuje wykonywania dla niego wyznaczonych im zadań. Dla prowa-
natomiast część pracowników podwykonawcy, którzy to, biorąc dzenia tego typu działalności gospodarczej nie są niezbędne
pod uwagę ich liczbę i kwalifikacje, stanowią zasadniczą część
personelu wyznaczonego przez podwykonawcę do wykonywa-
9 Orzeczenie z 24.01.2002 r., Temco Service Industries S.A. p. Samir Imzilyen and
nia umowy.
Others, C-51/00, ECR [2002] I-00969.
Trybunał podtrzymując argumentację przedstawioną we 10 Orzeczenie z 13.12.2007 r., Mohamed Jouini i in. p. Princess Personal Service
GmbH (PPS), C-458/05, dotychczas niepublikowane.
wcześniejszych sprawach podniósł, że zorganizowana grupa
11 W połączonych orzeczeniach z 10.12.1998 r., Francisco Hern�ndez Vidal
pracowników, która jest ściśle i na stałe wyznaczona do wykonywania
SA p. Prudencia Gómez P�rez, Mar�a Gómez P�rez i Contratas y Limpiezas SL,
wspólnych zadań, przy braku innych dziedzin produkcji, może stanowić
C-127/96, Friedrich Santner p. Hoechst AG oraz Mercedes Gómez Montańa p. Claro
jednostkę gospodarczą. (...) Fakt, że przedsiębiorstwo przejmowanego Sol SA i Red Nacional de Ferrocarriles Espańoles (Renfe): C-229/96 i C-74/97,
ECR [1998] I-8179, ETS zdefiniował jednostkę gospodarczą jako zorgani-
nadal istnieje po przejęciu jednego z rodzajów jego działalności przez
zowaną grupę osób i aktywów umożliwiających działalność ekonomiczną,
inne przedsiębiorstwo i że zachowuje część swojej załogi zaangażowanej
która ma na celu wykonanie określonego zadania. Trybunał podnosił, że
do wykonywania tej działalności, nie ma wpływu na ocenę, czy doszło do
z uwagi na fakt, iż taka jednostka musi być wystarczająco ukształtowana
przejścia, ponieważ przenoszona działalność stanowi jednostkę gospo- i autonomiczna, nie musi być w posiadaniu znaczących zasobów majątko-
wych. W pewnych sektorach działalności elementy te są często ograniczone
darczą na jej własnych prawach .
do najbardziej podstawowych i działalność jest zasadniczo oparta na sile ro-
Temat przejęcia zasobów ludzkich ETS poruszył również
boczej. Istnienie zorganizowanej grupy pracowników, która specjalnie i na
w najnowszym orzeczeniu w sprawie Jouini,10 w którym za
stałe jest wyznaczona do wykonywania wspólnych zadań, pomimo nieist-
przedsiębiorstwo działające w oparciu na czynniku ludzkim nienia innych dziedzin produkcji, może być uważana za czynnik decydujący
o uznaniu, iż nastąpiło przejście jednostki gospodarczej. Przejście przedsię-
uznał agencję pracy tymczasowej. Trybunał podkreślił, że pra-
biorstwa może mieć miejsce, jeżeli nowy pracodawca nie tylko kontynuuje
cownicy są głównymi składnikami przedsiębiorstwa, bez któ-
omawianą działalność, ale także przejmuje główną część pracowników wy-
rych wykonywanie przez agencję działalności gospodarczej
znaczonych przez jego poprzednika do wykonywania określonego zadania.
byłoby zasadniczo niemożliwe. Aby przyjąć taką konkluzję, 12 Artykuł 2 ust. 2 lit. c) dyrektywy 2001/23 stanowi, że państwa członkow-
skie nie mogą wyłączyć z zakresu dyrektywy umów o pracę czy stosunków
Trybunał musiał rozważyć, czy w przypadku przedsiębiorstwa,
pracy, jedynie dlatego, że dotyczą czasowego stosunku pracy w rozumieniu
które charakteryzuje czasowe udostępnianie pracowników in-
art. 1 pkt 2 dyrektywy Rady 91/383/EWG, a przedsiębiorstwo, zakład lub
nym przedsiębiorstwom korzystającym z ich usług, w celu wy-
część zakładu, będąca przedmiotem przejęcia, jest zakładem oferującym
konywania rozmaitych funkcji, stosownie do potrzeb i wskazó- zatrudnienie czasowe lub częścią takiego zakładu, będąc pracodawcą.
Europejski Przegląd Sądowy maj 2008
44
PRZEGLDY ORZECZNICTWA
znaczne zasoby materialne. W ocenie Trybunału okoliczność, jach członkowskich. Na tę kwestię ETS zwrócił uwagę w spra-
że pracownicy czasowi są zintegrowani ze strukturą organiza- wie Daddy s Dance,13 w której uznał, że dyrektywa ma na celu
cyjną klienta, któremu zostali udostępnieni, nie stoi jako taka osiągnięcie jedynie częściowej harmonizacji, zasadniczo przez
na przeszkodzie stwierdzeniu istnienia przejęcia jednostki go- rozszerzenie ochrony niezależnie gwarantowanej pracownikom,
spodarczej. Pracownicy pozostają bowiem głównymi składni- przez prawa poszczególnych państw członkowskich, obejmu-
kami przedsiębiorstwa, bez których wykonywanie przez agen- jące przypadki przejścia przedsiębiorstwa. Nie zmierza się do
cję pracy tymczasowej jej działalności gospodarczej byłoby ustanowienia jednakowego stopnia ochrony w całej Wspólno-
zasadniczo niemożliwe. Ponadto, okoliczność, że pracownicy cie na podstawie wspólnych kryteriów. Chodzi tu jedynie o za-
ci są związani z przejmowanym stosunkiem pracy i że to bez- pewnienie, że pracownik będzie chroniony w swoich relacjach
pośrednio od niego otrzymują wynagrodzenie, potwierdza ich z przejmujących w tym samym zakresie, jak z przejmowanym
związek z przejmowanym przedsiębiorstwem i w konsekwencji na podstawie prawa danego państwa członkowskiego.
ich wkład w istnienie jednostki gospodarczej w ramach jego
przedsiębiorstwa. 2.1. Ustalenie daty przejścia przedsiebiorstwa
Z powyższych rozważań wynika, że jedynie zbiorowość zło-
żona z pracowników sprawujących funkcje administracyjne, Z art. 3 ust. 1 dyrektywy wynika, że zasada automatyzmu
pracowników czasowych i fachowej wiedzy może realizować dotyczy umowy o pracę lub stosunku pracy istniejących w dniu
określony cel, w tym przypadku świadczenie usług polegające przejścia zakładu pracy. Ustalenie daty przejścia przedsiębior-
na odpłatnym czasowym udostępnianiu pracowników przed- stwa jest kwestią o fundamentalnym znaczeniu dla zastoso-
siębiorstwom korzystającym z ich usług, i że zbiorowość ta wania omawianej zasady. Jest ona o tyle istotna, że z dniem
może stanowić jednostkę gospodarczą, która jest gotowa do przejścia przedsiębiorstwa przejmujący bierze na siebie odpo-
wykorzystania bez potrzeby korzystania z innych istotnych za- wiedzialność za zobowiązania przejmowanego w stosunku do
sobów lub innych części zbywającego przedsiębiorstwa. Przy zatrudnionych u niego pracowników.14
czym do sądu krajowego należy ocena, czy przenoszona część W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że termin przekaza-
przedsiębiorstwa jest samowystarczalna dla dalszego świadcze- nia zakładu pracy jest określony w porozumieniu pracodawców: przeka-
nia usług, bez potrzeby korzystania z innych jego zasobów. zującego i przejmującego. Przypada w dniu, w którym nowy pracodawca
Analiza wydanych w ostatnim okresie orzeczeń pozwa- przejmuje od poprzedniego pracodawcy zakład pracy w sensie przedmio-
la na stwierdzenie, że Trybunał kontynuuje zapoczątkowaną towym lub większość zatrudnionych w nim pracowników niezbędnych
w 1997 r., orzeczeniem w sprawie S�zen, linię orzeczniczą, dla kontynuowania działalności powadzonej przez poprzedniego praco-
dopuszczającą stosowanie konstrukcji przejścia przedsiębior- dawcę .15
stwa w sytuacji, gdy przejęciu jego działalności nie towarzy- W sprawie Celtec16 Trybunał doszedł do podobnej konklu-
szy przejęcie składników materialnych. Trzeba przy tym pod- zji. W sprawie tej stan faktyczny przedstawiał się następują-
kreślić, że waga poszczególnych kryteriów, jakie są brane pod co. Do roku 1989 brytyjskie Ministerstwo Pracy zarządza-
uwagę przy ustalaniu, czy przejście przedsiębiorstwa miało ło programami szkolnictwa zawodowego za pośrednictwem
miejsce, różni się w zależności od rodzaju prowadzonej dzia- sześćdziesięciu lokalnych agencji. Rząd zaś podjął decyzję
łalności. Z powyższego wynika, że odmiennie należy oceniać o przekazaniu części swoich zadań podmiotom prywatnym
sytuację, w której przedsiębiorstwo funkcjonuje na podstawie kierowanym przez pracodawców: Training and Enterprise Co-
określonych środków materialnych, w postaci pomieszczeń czy uncils (Rady ds. Szkolnictwa i Przedsiębiorczości, dalej jako
urządzeń, od tej, w której działalność opiera się w zasadniczej TEC). W ramach omawianej prywatyzacji, zwrócono się do
części na wykwalifikowanych pracownikach. Jednocześnie na- urzędników zatrudnionych przez lokalne agencje ministerstwa
leży zwrócić uwagę na fakt, co podnosił Trybunał w orzeczeniu o dobrowolne zgłaszanie się do czasowego oddelegowania do
w sprawie Spijkers, że zawsze decydujące znaczenie będzie mia- jednego z TEC. W czasie swojego oddelegowania zaintereso-
ła okoliczność, czy nowy pracodawca kontynuuje lub podejmu- wani zachowywali status urzędników. W grudniu 1991 r. rząd
je po przerwie dotychczasową działalność. zwrócił się do TEC o przyjęcie statusu pracodawcy w odnie-
sieniu do całości ich personelu najpózniej przed upływem
5. roku ich działalności. Wobec zaniepokojenia wyrażonego
2. Zakres praw i obowiązków ulegających przejęciu
przez TEC, w 1992 r. ministerstwo zawarło z nimi porozumie-
Jak wskazywano powyżej, dyrektywa 2001/23 służy ochro- nie definiujące ich wzajemne zobowiązania, gdyby oddelego-
nie indywidualnego stosunku pracy, poprzez umożliwienie pra- wani urzędnicy wybrali całkowite podporządkowanie jednemu
cownikom kontynuowania pracy na dotychczasowych warun- z TEC. Porozumienie to przewidywało w szczególności po-
kach, pomimo zmiany pracodawcy. Prawo takie gwarantuje art. 3 stanowienia dotyczące praw nabytych przez oddelegowanych
ust. 1 dyrektywy, stanowiąc, że prawa i obowiązki podmiotu
przejmowanego, wynikające z umowy o pracę lub ze stosunku
pracy istniejącego w dniu przejścia zakładu pracy, przechodzą 13 Orzeczenie z 10.02.1988 r., Foreningen af Arbejdsledere i Danmark p. Daddy s
Dance Hall A/S., C-324/86, ECR [1988] 739.
z mocy prawa na przejmującego. Ochrona pracowników zapew-
14 W orzeczeniu z 5.05.1988 r., Harry Berg and Johannes Theodorus Maria Busschers
niona jest, zatem poprzez automatyczne wstąpienie przejmują-
p. Ivo Martin Besselsen, C-144 i 145/87, ECR [1988] 2559, Trybunał stwier-
cego we wszelkie zobowiązania podmiotu przejmowanego wy-
dził, że art. 3 ust. 1 dyrektywy musi być interpretowany w ten sposób, iż po
nikające z umowy o pracę lub ze stosunku pracy oraz poprzez dacie dokonania przejścia i tylko na jego podstawie zbywca jest zwolnio-
ny ze wszelkich zobowiązań wobec pracowników wynikających z umowy
zakaz traktowania przejęcia przedsiębiorstwa jako jedynej pod-
o pracę lub stosunku pracy.
stawy wypowiedzenia umowy o pracę.
15 A.M. Świątkowski, Restrukturyzacja zakładu pracy, Kraków 2003, s. 220.
Podkreślenia wymaga, że dyrektywa nie zapewnia takiego
16 Orzeczenie z 26.05.2005 r. w sprawie Celtec Ltd p. John Astley and Others,
samego stopnia ochrony dla pracowników we wszystkich kra- C-478/03, Zb. Orz. [2005] I-4389.
Europejski Przegląd Sądowy maj 2008
45
PRZEGLDY ORZECZNICTWA
urzędników, w których rząd zobowiązywał się do pomocy fi- Prawo pracownika do zgłoszenia sprzeciwu odnośnie do
nansowej TEC, gdyby w przypadku zwolnienia byłego urzęd- wstąpienia nowego pracodawcy w ogół praw i obowiązków
nika sąd zadecydował, że okresy zatrudnienia tego ostatniego jego poprzednika znalazło poparcie w orzeczeniu w sprawie
kolejno w ramach służby publicznej oraz na rzecz tego TEC Temco,19 w którym ETS podkreślił, że chociaż obowiązek prze-
powinno się uważać za okresy nieprzerwane dla celów ustale- jęcia umowy o pracę dotyczy zarówno pracownika, jak i pra-
nia uprawnień zainteresowanego. codawcy, to pracownik ma możliwość odmowy kontynuowania
Rozpatrując stan faktyczny sprawy, Trybunał stwierdził, umowy o pracę z nowym pracodawcą. W takim przypadku
że data przejścia w rozumieniu art. 3 ust. 1 odpowiada dacie, pozycja pracownika zależy od przepisów konkretnego państwa
w której dokonane jest przejęcie przez przejmującego od zby- członkowskiego. Umowa wiążąca pracownika z przejmowanym
wającego, statusu pracodawcy odpowiedzialnego za eksploata- przedsiębiorstwem może być zakończona przez pracownika
cję przejętego podmiotu. W uzasadnieniu orzeczenia ETS pod- lub pracodawcę albo być kontynuowana. A zatem Trybunał nie
kreślił, że wybór słowa data oraz względy pewności prawnej wykluczył sytuacji, w której prawo krajowe zezwoli na konty-
prowadzą do stwierdzenia, że pracownicy uprawieni do sko- nuowanie stosunku pracy z pracownikiem sprzeciwiającym się
rzystania z ochrony wprowadzonej przez art. 3 ust. 1 dyrekty- przejęciu.
wy 77/187 powinni być wskazani w dokładnie określonym
momencie operacji przejścia, a nie w odniesieniu do dłuższe- 2.3. Prawa ulegające przejęciu
go lub krótszego upływu czasu, w którym się ona dokonuje.
W ocenie Trybunału pojęcie przejścia zawarte w wyrażeniu Zasadą automatyzmu dyrektywa obejmuje zarówno umowy
data przejścia , o którym mowa w tym przepisie, należy stoso- o pracę, jak i stosunki pracy. W związku z tym ustalenie kręgu
wać w rozumieniu art. 1 ust. 1 dyrektywy, dlatego też powinno praw i obowiązków pracowniczych, które podlegają ochronie
być rozumiane jako wskazujące datę, w której następuje prze- musi się dokonywać nie tylko na podstawie umowy o pracę,
jęcie od zbywającego przez przejmującego statusu pracodawcy lecz musi także uwzględniać przepisy prawa pracy o charakte-
odpowiedzialnego za eksploatację danego podmiotu. rze powszechnie obowiązującym, co potwierdził ETS w orze-
Pomimo aprobaty dla stanowiska ETS trudno nie zauważyć, czeniach w sprawach: Beckmann20 oraz Martin.21
że ścisłe stosowanie się do reguł wyznaczonych w orzecze- Ustalając zakres praw i obowiązków podlegających przejęciu,
niu w sprawie Celtec może w praktyce powodować trudności, Trybunał stwierdził w szczególności, że samo przejście zakła-
a co za tym idzie stanowić zagrożenie celu dyrektywy, jakim du pracy nie być podstawą zmiany warunków umowy o pracę
jest ochrona praw pracowników. Przykładem sytuacji, która lub stosunku pracy odnoszących się do płacy, a w szczególno-
może nieść za sobą niebezpieczeństwo naruszenia gwarancji ści daty wypłaty i składników wynagrodzenia. Nie mogą być
pracowniczych, są okoliczności, w których konieczne byłoby one zmieniane, nawet jeżeli ogólna wysokość wynagrodzenia
wypełnienie luki w kontynuacji zatrudnienia, z powodu bra- pozostanie taka sama.22 W wyroku w sprawie Collino23 Trybu-
ku odpowiedniej zgodności pomiędzy okresami zatrudnienia nał zobowiązał pracodawcę przejmującego do uwzględnienia,
pracowników i datą, w której przedsiębiorstwo ulega przeję- przy ustalaniu wysokości określonych praw natury finanso-
ciu. Z powyższego wynika, że Trybunał może być w pewnych wej związanych z długością okresu pracy, takich jak odprawy
przypadkach wręcz zmuszony do zastosowania bardziej libe- czy wzrost wynagrodzenia, całego okresu świadczenia pracy,
ralnego podejścia, po to, by właśnie chronić interesy pracow- zarówno w jego przedsiębiorstwie, jak i w przedsiębiorstwie
ników. przejmowanym.
Mimo wskazanego wyraznego stanowiska ETS o konieczno-
2.2. Możliwość wyrażenia przez pracowników sprzeciwu ści zachowania prawa do wynagrodzenia w niezmienionej wy-
względem planowanego przejścia sokości oraz uwzględnienia stażu pracy okazało się jednak, że
Nie ma wątpliwości, że ten kto projektował dyrektywę ocze-
17 Takie też było początkowo stanowisko ETS, o czym świadczą np. tezy po-
kiwał, iż pracownicy powinni być zadowoleni z przejścia przed-
stawione w orzeczeniu z 10.02.1988 r. w sprawie Foreningen af Arbejdsledere
siębiorstwa17 dlatego że zachowują pracę i mogą przez cały
i Danmark p. Daddy s Dance Hall A/S., C-324/86, ECR [1988] 739. Trybunał
czas nabywać związane z tym faktem prawa. W rzeczywistości przyjął tam, że ochrona zapewniona przez dyrektywę jest kwestią polityki
społecznej (państwowej) i dlatego niezależnie od woli stron umowy o pracę,
nie zawsze się tak dzieje.
przepisy dyrektywy powinny być uznawane za bezwzględnie obowiązujące,
W związku z tym Trybunał stanął przed koniecznością roz-
więc nie jest możliwe wyłączenie ich stosowania na niekorzyść pracowni-
wiązania kwestii, czy art. 3 ust. 1 dyrektywy powinien być in-
ków. Dlatego też pracownik nie może odstępować od postanowień dyrekty-
terpretowany jako zmuszanie pracowników do kontynuowania wy, nawet jeżeli ewentualne niedogodności wynikające z tego odstąpienia
byłyby równoważone przez korzyści, które wzięte jako całość nie stawiały-
stosunku pracy z przejmującym.
by go w gorszym położeniu niż dotychczas.
W połączonych sprawach Katsikas oraz Skrreb i Schroll18 Try-
18 Orzeczenie z 16.12.1992 r., Grigorios Katsikas p. Angelos Konstantinidis and
bunał odpowiedział na to pytanie negatywnie, dochodząc do
Uwe Skrreb and Guenter Schroll p. pco steuereibetrieb paetz & co. Nachfolger BmbH,
wniosku, że pracownik może sprzeciwić się przekazaniu praw połączone sprawy: C-132/91, C-138/91i C-139/91, ECR [1992] 6577.
19 Orzeczenie z 24.01.2002 r., Temco Service Industries S.A. p. Samir Imzilyen and
i obowiązków wynikających z umowy o pracę lub stosunku
Others, C-51/00, ECR [2002] I-969.
pracy nowemu pracodawcy. Jednak brak zgody pracownika na
20 Orzeczenie z 4.06.2002 r., Katia Beckmann p. Dynamco Whichloe Macfarlane
przejęcie jego umowy o pracę nie wpływa na dojście do skutku
Ltd, C-164/00, ECR [2002] I-4893.
samego przejścia. Zobowiązanie pracownika do kontynuowania 21 Orzeczenie z 6.11.2003 r., Serene Martin and Brian Willis p. South Bank Univer-
sity, C-4/01, ECR [2003] I-2559.
zatrudnienia z przejmującym może zagrażać fundamentalnym
22 Orzeczenie z 12.11.1992 r., Anne Watson Rask and Kirsten Christiansen p. ISS
prawom pracownika, który musi być wolny w wyborze praco-
Kantinservice AS, C-209/91, ECR [1992] I-5755.
dawcy i nie może być zobowiązany do pracy dla pracodawcy,
23 Orzeczenie z 14.09.2000 r., Renato Collino and Luisella Chiappero p. Telecom
którego sam nie wybrał. Italia SpA, C-343/98, ECR [2000] I-6659.
Europejski Przegląd Sądowy maj 2008
46
PRZEGLDY ORZECZNICTWA
w pewnych sytuacjach dopuszcza on zmianę warunków pracy nionymi przez pracodawcę dotychczasowego z pracownikami
i płacy. Zmiana taka jest możliwa, jeżeli wynika z zastosowania lub ich przedstawicielstwem, w sytuacji gdy dotyczą one sto-
krajowych przepisów regulujących zatrudnienie w ramach sek- sunku pracy. Obowiązek przestrzegania postanowień układów
tora publicznego. zbiorowych istnieje do momentu rozwiązania lub wygaśnięcia
Trybunał doszedł do takiej konkluzji, rozpatrując stan fak- układu lub do czasu wejścia w życie lub zastosowania innych
tyczny sprawy Boor.24 W sprawie tej powódka Delahaye była układów zbiorowych. Państwa członkowskie uzyskały upraw-
zatrudniona w stowarzyszeniu prawa prywatnego Foprogest nienie do ograniczenia obowiązku przestrzegania przez nowego
na podstawie umowy o pracę. Działalność tego stowarzyszenia pracodawcę warunków układu zbiorowego zawartego przez do-
przejęta została przez państwo. Umowa o pracę zawarta przez tychczasowego pracodawcę co najmniej do jednego roku (art. 3
powódkę z właściwym ministrem przewidywała jednak wy- ust. 3).
nagrodzenie niższe niż uprzednio otrzymywane. Zostało one Artykuł 3 ust. 3 dyrektywy zapewnia zachowanie przez
ustalone na podstawie prawa krajowego dotyczącego pracow- przejmującego w niezmienionej postaci warunków pracy,
ników krajowych. Ponadto, nie przyznano powódce dodatku uzgodnionych w porozumieniu zbiorowym, jedynie w odnie-
za staż pracy, mimo że prawo krajowe dotyczące pracowników sieniu do pracowników, którzy są zatrudnieni w przedsiębior-
państwowych przewidywało zwiększenie wynagrodzenia z ty- stwie w dacie przejścia, natomiast nie dotyczy osób zatrudnio-
tułu stażu pracy wykonywanej na rzecz państwa. nych po tej dacie.
Trybunał uznał, że w przypadku przejęcia przez państwo Podobnie jak pracodawca przejmujący nie musi stosować
przedsiębiorstwa osoby prawnej prawa prywatnego, dyrektywa układu zbiorowego obowiązującego przed przejściem wobec
nie stoi zasadniczo na przeszkodzie temu, aby państwo to jako pracowników zatrudnionych po przejściu przedsiębiorstwa,
nowy pracodawca dokonało zmniejszenia kwoty wynagrodze- tak nie jest zobowiązany do przestrzegania postanowień układu
nia zainteresowanych pracowników w celu zastosowania się do zbiorowego, którego nie jest stroną, zawartego przez dotychcza-
obowiązujących przepisów krajowych dotyczących pracowni- sowego pracodawcę już po dokonaniu przejęcia. W ten sposób
ków administracji publicznej. Jednak właściwe władze powołane orzekł Trybunał w sprawie Werhof.25 Dotyczyła ona pracowni-
do stosowania i dokonywania wykładni wspomnianych przepi- ka, którego umowa o pracę odnosiła się do układu zbiorowego
sów mają obowiązek czynić to, w miarę wszelkich możliwości, regulującego kwestie wynagrodzenia, którego stroną był praco-
w świetle celu dyrektywy, uwzględniając w szczególności staż dawca przejmowany, a nie był przejmujący. Układ ten po przej-
pracy pracownika, w sytuacji gdy przepisy krajowe regulujące ściu przedsiębiorstwa został zastąpiony innym, przewidującym
status pracowników państwowych biorą pod uwagę staż pracy wyższe wynagrodzenia dla pracowników. Pracownik żądał za-
pracownika państwowego przy obliczaniu jego wynagrodzenia. sądzenia na jego rzecz wynagrodzenia w wysokości uwzględ-
W dalszej części tezy Trybunał podkreślił, że w przypadku gdy niającej postanowienia ostatniego układu zbiorowego. Podnosił
takie obliczenie prowadzi do istotnego zmniejszenia wynagro- on, że jeśli indywidualna umowa o pracę zawiera klauzulę od-
dzenia zainteresowanego, zmniejszenie takie stanowi poważną syłającą do układów zbiorowych zawartych w określonej bran-
zmianę warunków pracy na niekorzyść pracowników objętych ży, to klauzula taka ma charakter dynamiczny i odsyła, zgod-
przejęciem, z takim skutkiem, iż pracodawcę uważa się w ta- nie z art. 3 ust. 1 dyrektywy, do układów zbiorowych zawartych
kim przypadku za odpowiedzialnego za rozwiązanie ich umów po dacie przejścia przedsiębiorstwa. W ocenie skarżącego
o pracę zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 77/187. taka wykładnia dyrektywy wynika z jej znaczenia i celu, czyli
Trybunał stwierdził, że w przypadku przejęcia działalności ochrony pracowników w przypadku zmiany właściciela przed-
przez osobę prawną prawa publicznego, dyrektywa nie stoi na siębiorstwa, a w szczególności zapewnienia ochrony ich praw.
przeszkodzie zastosowaniu prawa krajowego przewidującego Rozstrzygając powyższą kwestię, Trybunał podniósł, że
rozwiązanie umów o pracę prawa prywatnego. Dlatego też ana- umowa charakteryzuje się zasadą autonomii woli stron, zgodnie
logicznie powinno być dopuszczalne zastosowanie przepisów z którą strony pozostają wolne w zakresie kształtowania wza-
krajowych regulujących status pracowników państwowych, jemnych zobowiązań. Na tej podstawie w sytuacji, gdy pozwa-
które pociąga za sobą zmniejszenie wynagrodzenia pracowni- ny pracodawca nie jest członkiem organizacji pracodawców
ków objętych przyjęciem. i nie jest związany żadnym układem zbiorowym, prawa i obo-
Należy zwrócić uwagę, że zakładając dopuszczalność mody- wiązki wynikające z takiego układu nie mogą go obowiązywać,
fikacji wysokości wynagrodzenia poprzez zastosowanie prawa co do zasady. W przeciwnym wypadku doszłoby do naruszenia
krajowego, Trybunał uwzględnił jednocześnie możliwość zali- zasady, zgodnie z którą umowy nie mogą nakładać obowiązków
czenia stażu pracy w przedsiębiorstwie prywatnym przy obli- na osoby trzecie.26
czaniu wynagrodzeń urzędników państwowych, w sytuacji gdy
przepisy państwa członkowskiego regulujące sytuację urzęd-
24 Orzeczenie z 11.11.2004 r., Johanna Maria Boor, n�e Delahaye p. Ministre de
ników państwowych przewidują taką opcję. Można przyjąć,
la Fonction publique et de la R�forme administrative, C-425/02, Zb. Orz. [2004]
że rozstrzygając w ten sposób Trybunał dążył do osiągnięcia
I-10823.
pewnego kompromisu. Z jednej bowiem strony powódka nie 25 Orzeczenie z 9.03.2006 r., Hans Werhof p. Freeway Traffic Systems GmbH & Co.
KG, C-499/06, Zb. Orz. [2006] I-2397.
otrzymała pełnego wyrównania wynagrodzenia, z drugiej zaś
26 W pkt 52 opinii przedstawionej do sprawy Werhof, rzecznik generalny
Trybunał pozostawił jej możliwość uwzględnienia stażu pracy
Ruz-Jarabo Colomer podnosił, że jeżeli przyszłe porozumienie zbiorowe
u przedsiębiorcy niepublicznego.
mogłoby wywoływać trwały skutek w stosunku do pracodawcy, który nie
Przy określaniu praw i obowiązków, które ulegną przejęciu, uczestniczył w negocjacjach, konsekwencje tego byłyby zbliżone do sytua-
cji, w której określona umowa nakładałaby obowiązki na trzecią stronę (...).
konieczne jest również branie pod uwagę postanowień ukła-
Prowadziłoby to do sytuacji, w której na pracodawcę niebędącego stroną
dów i innych porozumień zbiorowych, a także wewnątrzzakła-
porozumienia można by było nałożyć więcej obowiązków, niż na tego, który
dowych aktów obowiązujących u dotychczasowego pracodawcy.
był jego stroną, pozostawiając tego pierwszego w niepewności i narażonego
A zatem, nowy pracodawca związany jest ustaleniami poczy- na ryzyko zmiany warunków umowy poza jego plecami.
Europejski Przegląd Sądowy maj 2008
47
PRZEGLDY ORZECZNICTWA
Jednak w kontekście przejścia przedsiębiorstwa i konsekwen- rantowane. Dlatego też powód nie może się powoływać na to, że
cji, jakie niesie to dla stosunku pracy, bezwarunkowe stosowa- klauzula zawarta w indywidualnej umowie o pracę i odsyłająca
nie powyższej zasady mogłoby pociągać za sobą pogorszenie do układów zbiorowych zawartych w określonej branży ma
warunków wynikających dla pracownika z jego umowy o pracę charakter dynamiczny i odsyła, przy zastosowaniu art. 3 ust.
i układu zbiorowego, którego stroną jest pracodawca przejmo- 1 dyrektywy, do kolejnych układów zbiorowych zawartych po
wany, a nie pracodawca przejmujący przedsiębiorstwo. Z tego dacie przejęcia przedsiębiorstwa.
właśnie powodu przy przejściu przedsiębiorstwa prawodawca Stanowisko ETS w omawianej kwestii zasługuje na aproba-
wspólnotowy zażądał zagwarantowania pracownikom szczegól- tę. Gwarantowana dyrektywą ochrona praw i obowiązków pra-
nej ochrony, mającej na celu zapobieżenie takiemu pogorsze- cowniczych dotyczy tylko praw istniejących w chwili przejścia
niu, które mogłoby wynikać z zastosowania tej zasady. Trybu- przedsiębiorstwa, co wyklucza jakiekolwiek ich rozszerzenie
nał zauważył, że w rozpatrywanym przypadku umowa o pracę, w przyszłości. Uniemożliwia to czerpanie dodatkowych korzy-
w zakresie wynagrodzenia, odsyła do układu zbiorowego. Ta ści, w tym finansowych, z układu zbiorowego, zawartego już po
klauzula umowy o pracę dotyczy art. 3 ust. 1 dyrektywy. Dla- dokonaniu przejścia przedsiębiorstwa.
tego zgodnie z dyrektywą, prawa i obowiązki powstałe na pod-
stawie układu zbiorowego, do którego odsyła umowa o pracę, 2.4. Uprawnienia pracownicze niepodlegające przejęciu
przechodzą z mocy prawa na nowego pracodawcę, nawet jeśli
nie jest on stroną żadnego układu zbiorowego. A zatem, prawa Treść art. 3 ust. 1 dyrektywy wskazuje, że przejęciu podlega-
i obowiązki powstałe na podstawie układu zbiorowego nadal ją prawa i obowiązki wynikające tylko z umowy o pracę, dlatego
wiążą nowego pracodawcę po przejęciu zakładu. Jednak do ce- też przedmiotem przejęcia nie będą uprawnienia do świadczeń
lów wykładni art. 3 ust. 1 dyrektywy klauzula odsyłająca do z uzupełniających systemów ubezpieczeniowych, które przy-
układu zbiorowego nie może mieć szerszego zakresu niż układ, sługują na podstawie odrębnych stosunków prawnych.
do którego odsyła. W konsekwencji należy uwzględnić art. 3 Artykuł 3 ust. 4 pkt a dyrektywy daje państwom człon-
ust. 2 (po zmianie dokonanej dyrektywą 98/50 art. 3 ust. 3) kowskim możliwość wyłączenia obowiązku automatycznego
dyrektywy, który określa ograniczenia zasady stosowalności przejęcia praw i obowiązków oraz przestrzegania układów
układu zbiorowego, do którego odsyła umowa o pracę. Trybu- zbiorowych pracy zawartych przez przejmowanego pracodaw-
nał podniósł, że z brzmienia dyrektywy nie wynika w żaden cę w sprawach praw pracowników do świadczeń emerytalnych,
sposób, aby prawodawca wspólnotowy żądał związania przej- z tytułu inwalidztwa albo pozostających przy życiu członków
mującego innymi układami zbiorowymi niż układ obowiązu- rodzin wypłacanych z dobrowolnych, uzupełniających zakłado-
jący w momencie przejścia, a w rezultacie narzucał pózniejszą wych lub ponadzakładowych systemów emerytalnych.
zmianę warunków pracy przez zastosowanie nowego układu Pierwsze próby interpretacji art. 3 ust. 4 pojawiły się w spra-
zbiorowego zawartego po przejęciu. Ponadto, taka ocena jest wie Beckmann.27 Dotyczyła ona rozwiązania stosunku pracy
zgodna z celem tej dyrektywy, który ogranicza się do ochrony z tytułu zwolnienia grupowego dokonanego w przejmowanym
praw i obowiązków pracowniczych istniejących w dniu prze- przedsiębiorstwie. Pracownicy od 50. roku życia do wieku
jęcia. Natomiast celem dyrektywy nie była ochrona oczekiwań uprawniającego do przejścia na emeryturę, z którymi m.in. roz-
ani tym samym ewentualnych korzyści wynikających z przy- wiązano by stosunek pracy na podstawie zwolnień grupowych,
szłego rozwoju układów zbiorowych. Z drugiej strony, państwa mogli skorzystać z możliwości wcześniejszego przejścia na
członkowskie mogą ograniczyć okres ochrony warunków pracy emeryturę, z którą wiązało się prawo do uzyskania określonych
wynikających z układu zbiorowego, z zastrzeżeniem, by czas świadczeń. W rozpatrywanej sprawie powódka pomimo speł-
ten nie był krótszy niż rok. To ostatnie ograniczenie jest w pe- nienia wyżej wymienionych warunków nie otrzymała żadnego
wien sposób pomocnicze, gdyż może znalezć zastosowanie, z zagwarantowanych świadczeń.
jeśli żadna z powyższych sytuacji, czyli rozwiązanie lub wy- Rozstrzygając kwestię ewentualnego zaliczenia do wyjąt-
gaśnięcie istniejącego układu zbiorowego, lub wejście w życie ków od automatycznego przejęcia praw i obowiązków, prze-
albo zastosowanie innego układu zbiorowego nie będzie mia- widzianych w art. 3 ust. 4, korzyści finansowych osiąganych
ła miejsca w terminie roku od przejęcia. Ponadto, jeśli zgod- w przypadku wcześniejszego przejścia na emeryturę, które
nie z celem dyrektywy należy chronić interesy pracowników, nastąpiło na skutek redukcji zatrudnienia w przedsiębiorstwie,
których dotyczy przejęcie, to nie można jednak rozpatrywać ETS stwierdził, że nie są one świadczeniami uzyskiwanymi
tego w oderwaniu od interesów przejmującego, który musi być z tytułu wieku, inwalidztwa czy praw pośmiertnych członków
w stanie przeprowadzić konieczne dopasowania i dostosowania rodzin, z zakładowych albo międzyzakładowych instytucji
w celu kontynuacji swojej działalności. ubezpieczenia dodatkowego funkcjonującymi poza systemami
Odnosząc się bezpośrednio do zarzutu powoda, Trybunał prawnymi ubezpieczenia społecznego państw członkowskich.
stwierdził, że gdyby przyjąć proponowaną przez niego wykład- Trybunał uznał, że wprowadzając poprzez art. 3 ust. 1 i 2 dy-
nię dynamiczną odsyłającej klauzuli umownej, oznaczało- rektywy 77/18728 generalną ochronę praw i obowiązków pra-
by to, że przyszłe układy zbiorowe mają zastosowanie wobec cowniczych wynikających z umowy o pracę lub stosunku pracy
przejmującego, który nie jest stroną układu zbiorowego, i że w przypadku przejścia przedsiębiorstwa na nowego pracodaw-
jego prawo podstawowe do niestowarzyszania się zostało naru-
szone. Natomiast wykładnia statyczna wspomnianej klauzuli,
przedstawiana przez stronę pozwaną w postępowaniu przed są- 27 Orzeczenie z 4.06.2002 r., Katia Beckmann p. Dynamco Whichloe Macfarlane
Ltd, C-164/00, ECR [2002] I-4893.
dem krajowym oraz rząd niemiecki, pozwala uniknąć sytuacji,
28 Dyrektywa 77/187 z 14.02.1977 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw
w której niebędący stroną układu zbiorowego podmiot przej-
państw członkowskich o odnoszących się do ochrony praw pracowniczych
mujący zakład byłby związany przyszłym rozwojem układu.
w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów albo części przedsię-
Jego prawo do niestowarzyszania się jest zatem w pełni gwa- biorstw lub zakładów, Dz. Urz. WE z 1975 r., C 95, s. 26.
Europejski Przegląd Sądowy maj 2008
48
PRZEGLDY ORZECZNICTWA
cę, dyrektywa w art. 3 ust. 3 (obecnie art. 3 ust. 4 ) przewiduje nosprawności, z tytułu dodatkowego ubezpieczenia pracowni-
wyjątek od tej zasady, który powinien być interpretowany ściś- czego, o jakich mówi art. 3 ust. 3 dyrektywy 77/187. Przepis
le. Przepis ten należy stosować tylko i wyłącznie w odniesieniu ten musi być interpretowany w kontekście zobowiązań dotyczą-
do świadczeń wyczerpująco w nim wymienionych. Są nimi cych przyznania wcześniejszej emerytury, wynikających ze sto-
tylko świadczenia wypłacane w momencie zaprzestania przez sunku pracy lub układów zbiorowych wiążących pracodawcę
pracownika aktywności zawodowej, ustanowione przez ogólne przejmującego względem zainteresowanych pracowników, któ-
systemy emerytalne. Za takie nie można uznać świadczenia, re przechodzą na nabywcę w zakresie i na warunkach zdefinio-
które może być zakwalifikowane jako świadczenie emerytalne, wanych w tym artykule, niezależnie od faktu, że obowiązki te
a które uzyskuje się z w sytuacji zwolnienia grupowego, nawet wynikają z ustawy (aktów władzy publicznej) lub są przez nią
jeżeli dla jego obliczania stosuje się zasady, jakie rządzą przy implementowane oraz niezależne od praktyki takiej implemen-
obliczaniu normalnych świadczeń emerytalnych. W ocenie tacji. Artykuł 3 dyrektywy zabrania nowemu pracodawcy pro-
Trybunału świadczenie wypłacane w przypadku zwolnienia ponowania pracownikom jednostki przejętej warunków mniej
z pracy dokonanego wcześniej niż zakończenie przez daną oso- korzystnych niż przyznane im przez przejmowanego w zakresie
bę życia pracowniczego, nie mogą być wyłączone z praw, które praw wynikających z wcześniejszej emerytury, oraz nie pozwa-
są chronione mocą art. 3 ust. 1 dyrektywy. la pracownikom tej jednostki na akceptację takich warunków,
Wąskie podejście do wyjątku przewidywanego w art. 3 ust. 4 jeśliby miałyby one na celu jedynie zrównanie ich z warunkami
dyrektywy ETS zaprezentował również pózniejszej w sprawie odnoszącymi się do innych pracowników przejmującego w mo-
Martin.29 Dotyczyła ona prawnego zakwalifikowania świadczeń mencie przejęcia. Zasada ta nie obowiązuje, jeżeli propozycja ta
przewidzianych w sytuacji wcześniejszego przejścia na emery- wynikała z faktu utraty mocy obowiązującej układu zbiorowego
turę. Strony spierały się, czy świadczenia te powinny być uzna- oferującego pracownikom warunki korzystniejsze, funkcjonują-
ne za świadczenia emerytalne, o których mowa w art. 3 ust. 4, cego w przejmowanym przedsiębiorstwie.
do których przejęcia nowy pracodawca nie jest zobowiązany. Jeśli jednak pracodawca przejmujący, z pogwałceniem zasad
Trybunał potwierdził, że prawa związane ze zwolnieniem porządku publicznego przewidzianych przez art. 3 dyrektywy,
z pracy lub ze skorzystaniem z prawa do wcześniejszej eme- zaoferował pracownikom jednostki nabytej przejście na wcześ-
rytury powinny być uznawane za prawa i obowiązki, o których niejszą emeryturę na zasadach mniej korzystnych niż te, do
mowa w art. 3 ust. 1 dyrektywy. Ze sformułowania art. 3 ust. 1 jakich byliby uprawnieni w ramach swojego poprzedniego sto-
dyrektywy wynika, że z wyłączeniem przypadków wskazanych sunku pracy ze zbywcą, a ci je przyjęli, to powinien przyznać
w ust. 3 (obecnie ust. 4) wszystkie prawa i obowiązki zbywają- im odszkodowanie, aby uczynić zadość warunkom przejścia na
cego wynikające z umowy o pracę lub stosunku pracy wzglę- wcześniejszą emeryturę przewidzianym u przejmowanego.
dem pracownika mieszczą się w zakresie art. 3 ust. 1 dyrektywy Nie oznacza to, że poprzez wyłączenie świadczeń z dodatko-
i są przenoszone na przejmującego, bez względu na to, czy ich wych systemów emerytalnych, pracownicy zostali pozbawieni
implementacja jest uzależniona od nastąpienia pojedyncze- jakiejkolwiek ochrony, bowiem mocą art. 3 ust. 4 lit. b) państwa
go zdarzenia, które może zależeć od woli pracodawcy. Jeżeli członkowskie, nawet jeżeli skorzystają ze wskazanej powyżej
w następstwie przejścia przejmujący, tak jak dotychczasowy możliwości wyłączenia stosowania art. 3 ust. 1 i 3 dyrektywy,
pracodawca, jest władny podjąć pewne decyzje względem pra- zostały zobowiązane do podjęcia niezbędnych środków w celu
cownika np. dotyczące rozwiązania stosunku pracy z powodu ochrony interesów pracowników oraz osób, które w chwili prze-
przejścia na wcześniejszą emeryturę, to od chwili podjęcia ta- jęcia zaprzestały pracy w przejmowanym przedsiębiorstwie,
kiej decyzji jest związany tak ustanowionymi prawami i obo- w odniesieniu do ich praw albo praw do osiągnięcia przyszłych
wiązkami, dopóki nie zostaną one zmienione. korzyści związanych z wiekiem, włącznie ze świadczeniami
Trybunał stwierdził, że rozpatrywana sprawa jest podob- dla członków rodziny, z uzupełniających systemów ubezpie-
na do sprawy Beckmann, obie dotyczyły bowiem tych samych czeniowych. Oznacza to, że prawa do świadczeń ubezpiecze-
świadczeń, z tym że w sprawie Beckmann rozstrzygano kwestię niowych z dobrowolnych, uzupełniających systemów po ich
rozwiązania stosunku pracy z powodu zwolnień grupowych, przekształceniu w prawa podmiotowe powinny zostać przejęte
a nie wyrażenia zgody na przejście na wcześniejszą emerytu- przez instytucje zarządzające powszechnym, obowiązkowym
rę na warunkach uzgodnionych z pracodawcą przejmowanym. systemem świadczeń z ubezpieczenia społecznego, a zadaniem
Mimo tych różnic, ETS uznał, że świadczenia te należy trak- państw członkowskich jest podjęcie w tym celu niezbędnych
tować w ten sam sposób. Dlatego też doszedł do wniosku, że starań.
świadczenia przyznawane w wyniku przejścia na wcześniejszą
emeryturę oraz dodatkowe świadczenia, które mają na celu Izabela Twardowska-Mędrek
polepszenie sytuacji finansowej pracowników korzystających Autorka jest asystentem sędziego Sądu Najwyższego.
z wcześniejszej emerytury, przysługujące na mocy porozu-
mienia zawartego pomiędzy pracodawcą i pracownikami, nie
29 Orzeczenie z 6.11.2003 r., Serene Martin and Brian Willis p. South Bank Univer-
stanowią świadczeń przyznawanych z powodu wieku, niepeł- sity, C-4/01, ECR [2003] I-2559.
www.wolterskluwer.pl
Europejski Przegląd Sądowy maj 2008
49

Wyszukiwarka