ZASADY HODOWLI LASU
obowiÄ…zujÄ…ce
w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe
Wprowadzone w życie Zarządzeniem Nr 53
Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych
z dnia 21.11.2011 r.
Wydano na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych
Warszawa 2011
© Centrum Informacyjne Lasów PaÅ„stwowych
ul. Bitwy Warszawskiej 1920 r. nr 3
02-362 Warszawa
tel. 22 822 49 31, faks 22 823 96 79
e-mail: cilp@cilp.lasy.gov.pl
www.lasy.gov.pl
Redakcja
Małgorzata Haze
Korekta
& .
ISBN 978-83-61633-65-5
Przygotowanie do druku
EDO Jakub A
oÅ›
Druk i oprawa
Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów Państwowych w Bedoniu
2
Niniejsza, siódma w historii Lasów Państwowych wersja  Zasad hodowli lasu została
opracowana przez zespół zadaniowy powołany Zarządzeniem nr 75 Dyrektora Gene-
ralnego Lasów Państwowych z dnia 27 listopada 2009 r.
W pracach zespołu uczestniczyli:
mgr inż. Piotr Grygier  dyrektor RDLP w Poznaniu (przewodniczący)
dr inż. Paweł Mroziński  naczelnik Wydziału Hodowli i Użytkowania Lasu DGLP
mgr inż. Paweł Artych  zastępca dyrektora RDLP w Olsztynie
mgr inż. Jolanta Błasiak  naczelnik Wydziału Ochrony Przyrody DGLP
dr inż. Jan Ceitel  Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
mgr inż. Krzysztof Dz
wierzyński  nadleśniczy Nadleśnictwa Krasnystaw (RDLP Lu-
blin)
mgr inż. Tomasz Grądzki  Wydział Hodowli i Użytkowania Lasu DGLP
inż. Krzysztof Gromaczkiewicz  nadleśniczy Nadleśnictwa Kaczory (RDLP Piła)
mgr inż. Konrad Grzybowski  Główny Inspektor LP
prof. dr hab. Andrzej Jaworski  Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
mgr inż. Piotr Kacprzak  zastępca dyrektora RDLP w Radomiu
mgr inż. Zbigniew Kaczmarczyk  dyrektor RDLP w Gdańsku (zastępca przewodni-
czÄ…cego)
mgr inż. Stanisław Kułak  naczelnik Wydziału Zagospodarowania Lasu RDLP w Bia-
Å‚ymstoku
dr inż. Jan A
ukaszewicz  IBL w Sękocinie
mgr inż. Marek Mielczarek  Wydział Zagospodarowania Lasu RDLP we Wrocławiu
mgr inż. Bernard Piecyk  naczelnik Wydziału Hodowli Lasu RDLP w Szczecinie
mgr inż. Zenon Rzońca  zastępca nadleśniczego Nadleśnictwa Wisła (RDLP Kato-
wice)
mgr inż. Piotr Skolud  Wydział Hodowli i Użytkowania Lasu DGLP (sekretarz)
mgr inż. Grzegorz Skrobek  nadleśniczy Nadleśnictwa Kędzierzyn (RDLP Katowice)
mgr inż. Zenon Szkamruk  nadleśniczy Nadleśnictwa Lubaczów (RDLP Krosno)
prof. dr hab. Henryk Żybura  SGGW w Warszawie
3
SPIS TREÅšCI
Wprowadzenie
CZ
ŚĆ I  OGÓLNA ................................................................................................... 7
Rozdział 1. Zadania gospodarki leśnej i cele hodowli lasu ...................................... 7
Rozdział 2. Funkcje lasów ....................................................................................... 8
Rozdział 3. Ogólne zasady postępowania hodowlanego ......................................... 9
CZ
ŚĆ II  SZCZEGÓA
OWA ................................................................................... 13
Rozdział 1. Gospodarka nasienna ......................................................................... 13
Rozdział 2. Gospodarka szkółkarska ..................................................................... 14
Rozdział 3. Rębnie ................................................................................................. 15
Rozdział 4. Odnowienia ......................................................................................... 23
Rozdział 5. Zalesienia ............................................................................................ 25
Rozdział 6. Poprawki, uzupełnienia i dolesienia .................................................... 26
Rozdział 7. Pielęgnowanie lasu ............................................................................. 27
Rozdział 8. Uprawy plantacyjne drzew szybko rosnących ..................................... 34
Rozdział 9. Przebudowa drzewostanów ................................................................ 35
Rozdział 10. Zagospodarowanie drzewostanów znajdujących się pod wpływem
przemysłu ............................................................................................. 36
Część III  OTOCZENIE ........................................................................................... 40
Rozdział 1. Kształtowanie zasobów wodnych ........................................................ 40
Rozdział 2. Tereny otwarte .................................................................................... 41
Rozdział 3. Zagospodarowanie przestrzenne i rekreacyjne ................................... 42
Tabele
4
WPROWADZENIE
Lasy, jako zbiorowiska długowieczne i wielkopowierzchniowe, wywierają ogromny
wpływ na zachowanie równowagi w przyrodzie. Stan tej równowagi zależy od stopnia
zróżnicowania lasów i ich potencjału przyrodniczego. Lasy w znacznym stopniu
wpływają też na kształtowanie się warunków klimatycznych, stosunków wodnych i
procesów glebotwórczych.
Obserwowane obecnie zmiany klimatu, o trudnym do ustalenia kierunku i intensyw-
ności, przyczyniają się do stopniowych zmian budowy i struktury zbiorowisk leśnych.
Z kolei zanieczyszczanie środowiska powoduje zamieranie poszczególnych gatun-
ków lub całych zespołów leśnych. Niebagatelne znaczenie dla tych zmian ma stop-
niowy wzrost gospodarczy i zwiększanie się liczby ludności, które wzmagają presję
społeczną na lasy, a jednocześnie rodzą coraz większe oczekiwania wobec nich.
Społeczeństwo domaga się zarówno pozyskiwania coraz większych ilości drewna,
jak i ochrony naturalnych walorów lasów.
W tej sytuacji niezbędny jest racjonalny kompromis przy podejmowaniu najważniej-
szych decyzji gospodarczych i przy trwającym procesie zwiększania lesistości kraju.
Las, jako dobro publiczne, wymaga udziału społeczeństwa w zarządzaniu gospodar-
ką leśną, głównie na etapie wdrażania procedur związanych z opracowywaniem pla-
nów urządzenia lasu, w tym powiązania planowania urządzeniowego w leśnictwie z
planowaniem i zagospodarowaniem przestrzennym oraz poddawania projektu tego
planu strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko. Miejscem szczególnie sil-
nych powiązań gospodarki leśnej ze społeczeństwem są także leśne kompleksy
promocyjne (LKP). TworzÄ… one obszary funkcjonalne o znaczeniu ekologicznym,
edukacyjnym i społecznym, a zasady ich zagospodarowania są opiniowane przez
rady naukowo-społeczne.
Wszystkie te uwarunkowania należy oceniać w aspekcie ekonomicznym, który wy-
maga właściwego ukierunkowania nakładów na hodowlę lasu i unikania dających się
przewidzieć w długiej perspektywie czasowej negatywnych zmian w gospodarce le-
śnej. Tym samym niezbędne jest:
a) rozproszenie ryzyka w hodowli lasu na możliwie dużą liczbę gatunków drzew
dostosowanych do charakteru siedlisk,
b) unikanie schematyzmu,
c) zwiększanie zakresu przebudowy drzewostanów nadmiernie zubożonych ga-
tunkowo i uproszczonych strukturalnie,
d) ograniczanie ryzyka niepowodzeń w hodowli lasu, m.in. poprzez:
-ð preferowanie naturalnego odnowienia lasu wszÄ™dzie tam, gdzie jest to moż-
liwe i uzasadnione,
-ð wspieranie w lasach procesów naturalnych, które sprzyjajÄ… zwiÄ™kszaniu
różnorodności biologicznej,
-ð nadanie okreÅ›lonemu typowi drzewostanu charakteru dynamicznego 
zmiennego w czasie, z uwzględnieniem cech biologicznych i wymagań eko-
logicznych poszczególnych gatunków drzew,
-ð ukierunkowanie cięć pielÄ™gnacyjnych drzewostanów na stabilność, żywot-
ność i trwałość lasów oraz na poprawę jakości produkcji,
-ð preferowanie gatunków i osobników drzew majÄ…cych zdolnoÅ›ci adaptacyjne
do zmieniających się warunków środowiska i klimatu,
5
e) wprowadzenie do praktyki zasad postępowania hodowlanego na chronionych
siedliskach przyrodniczych.
 Zasady hodowli lasu stanowią uszczegółowienie celów i zasad gospodarki leśnej
określonych w ustawie o lasach i  Polityce leśnej państwa . Kontynuują kierunek ho-
dowli lasu oparty zarówno na wzorcach naturalnych ukształtowanych w przeszłości,
jak i na współczesnych procesach rozwoju zjawisk przyrodniczych, z uwzględnieniem
wymogów społeczno-gospodarczych i zasad zrównoważonego rozwoju. Mają cha-
rakter kierunkowy i ramowy. Opierają się na udokumentowanych wynikach badań
naukowych i doświadczeniach kolejnych pokoleń leśników. Podane w nich zasady
mogą mieć zastosowanie w lasach wszystkich form własności.
 Zasady hodowli lasu mogą być uzupełniane, uszczegóławiane i uściślane w formie
wytycznych lub innych ustaleń Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych wpro-
wadzanych do stosowania w Lasach Państwowych odpowiednimi zarządzeniami. W
określonym zakresie, ze względu na lokalne uwarunkowania i doświadczenia, mogą
być także modyfikowane na etapie sporządzania projektu planu urządzenia lasu. Do-
tyczy to typów drzewostanów, określonych przykładowo w tabeli 3 (udziału poszcze-
gólnych gatunków głównych, łącznego udziału gatunków głównych i domieszko-
wych), ustalania dodatkowych typów drzewostanów uwzględniających szczególnie
cenne naturalne zespoły (np. kwaśne dąbrowy mezotroficzne, wilgotne dąbrowy
subatlantyckie), gatunki i rasy drzew (np. sosny wdziarowej, sosny taborskiej, sosny
limby, modrzewia sudeckiego), rodzaje i formy rębni zapewniające zwiększenie udat-
ności i jakości odnowienia lasu. W uzasadnionych przypadkach nadleśniczy,
uwzględniając zmienność warunków w ramach typu siedliskowego lasu i drzewosta-
nu oraz potrzeby lasu, w czasie obowiązywania planu urządzenia lasu, może modyfi-
kować wskazania gospodarcze i podejmować indywidualne decyzje, które zapewnia-
ją najlepszą realizację celów gospodarki leśnej określonych w tym planie.
6
CZ
ŚĆ I  OGÓLNA
Rozdział 1. Zadania gospodarki leśnej i cele hodowli lasu
ż 1
1. Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach zadaniem gospo-
darki leśnej jest zapewnienie trwałości lasu i ciągłości jego wielofunkcyjnej roli w
zagospodarowaniu przestrzennym kraju.
2. W zmieniających się warunkach środowiska przyrodniczego zachowanie trwałości
lasów jest możliwe dzięki uwzględnianiu w gospodarowaniu zasobami leśnymi na-
turalnych procesów obserwowanych w przyrodzie.
3. Przy kształtowaniu przyszłego obrazu lasów należy brać pod uwagę trendy rozwo-
ju społeczno-gospodarczego kraju, które będą wpływać na środowisko przyrodni-
cze, i oczekiwania społeczeństwa.
4. Gospodarka leśna XXI wieku powinna się opierać na dobrych i wypracowanych w
przeszłości metodach, a jednocześnie być otwarta na innowacje uwzględniające
wszechstronną wiedzę przyrodniczo leśną, respektującą uwarunkowania ekono-
miczne i społeczne.
ż 2
1. Głównym celem hodowli lasu jest zachowanie lasów istniejących i kształtowanie
nowych, z respektowaniem procesów naturalnych poprzez:
a) stopniowe osiąganie stanów równowagi dynamicznej w ekosystemach leśnych,
b) kształtowanie pozaprodukcyjnych funkcji lasu oraz przyjaznych powiązań go-
spodarki leśnej z otoczeniem społeczno-gospodarczym,
c) zapewnianie produkcji drewna i użytków niedrzewnych.
2. Celami szczegółowymi hodowli lasu, w odniesieniu do każdego drzewostanu, są:
a) cele perspektywiczne (długookresowe)  polegające na określeniu drzewostanu
w wieku jego dojrzałości do odnowienia, wyrażone w typach drzewostanów dla
poszczególnych siedlisk, położenia i warunków środowiska przyrodniczego oraz
w wiekach dojrzałości drzewostanów do odnowienia określanych w planach
urzÄ…dzenia lasu,
b) cele etapowe (średniookresowe)  stanowiące rozwinięcie celów perspekty-
wicznych, obejmujące od kilkunastu do kilkudziesięciu lat, zgodnie z naturalną
dynamiką rozwoju drzewostanów, uwzględniające potrzebę wprowadzania
zmian w ich aktualnym stanie poprzez np.:
-ð rewitalizacjÄ™ gleb i regradacjÄ™ siedlisk,
-ð zmianÄ™ skÅ‚adu gatunkowego drzewostanów, ich struktury wiekowej i prze-
strzennej,
-ð prowadzenie zabiegów pielÄ™gnacyjnych o wÅ‚aÅ›ciwym natężeniu i w sposób
odpowiedni do fazy rozwoju drzewostanów,
-ð optymalizacjÄ™ zapasu drzewostanów,
-ð odbudowÄ™ systemu maÅ‚ej retencji w lesie,
-ð przywracanie naturalnej różnorodnoÅ›ci biologicznej lasu,
c) cele krótkookresowe (doraz
ne)  formułowane na okres ważności planu urzą-
dzenia lasu i ujmowane we wskazaniach gospodarczych opisów taksacyjnych.
3. Cele i sposoby ich realizacji określane są na etapie sporządzania projektu planu
urzÄ…dzenia lasu.
7
ż 3
1. Głównym przedmiotem zainteresowania hodowli lasu są ekosystemy leśne pełnią-
ce funkcje ochronne, społeczne i produkcyjne.
2. Ukierunkowanie perspektywicznych celów hodowli lasu w różnych warunkach sie-
dliskowych wyraża się poprzez typy drzewostanów.
3. Typ drzewostanu to specyficzny skład gatunkowy warstwy drzew, który powinien
być zachowany na danym terenie, jako perspektywiczny cel hodowlany; zależnie
od funkcji lasu może on przyjmować kierunek gospodarczy lub ochronny.
4. Typy drzewostanów i składy gatunkowe upraw powinny być ustalane na etapie
sporzÄ…dzania projektu planu urzÄ…dzenia lasu.
5. Przyjęcie danego typu drzewostanu i składu gatunkowego upraw powinno być po-
przedzone analizą lokalnych warunków przyrodniczych i efektów prac hodowla-
nych uzyskiwanych w ubiegłym okresie.
ż 4
1. Jednym z ważnych celów hodowli lasu jest racjonalne użytkowanie i bieżące od-
nawianie zasobów leśnych z zachowaniem ich naturalnej różnorodności biologicz-
nej.
2. Poprzez użytkowanie lasu osiąga się następujące cele:
a) kształtowanie najlepszych warunków dla odnowienia lasu i jego rozwoju zgod-
nie z celami gospodarki leśnej, ochrony przyrody, ochrony i kształtowania śro-
dowiska,
b) gospodarcze wykorzystywanie zasobów leśnych i pozaprodukcyjnych funkcji la-
su, jako dobra publicznego i z
ródła środków na prowadzenie trwałej, zrówno-
ważonej i wielofunkcyjnej gospodarki leśnej.
Rozdział 2. Funkcje lasów
ż 5
1. Funkcje lasów dzielimy na:
a) naturalne  wynikajÄ…ce z samego istnienia lasu,
b) kształtowane (ochronne, gospodarcze i społeczne)  wzmagane w określonym
kierunku metodami gospodarki leśnej.
2. Ze względu na rolę lasów w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu spo-
łecznym kraju wyróżnia się:
a) lasy gospodarcze  jako ogólnie chronione (z mocy ustawy o lasach),
b) lasy ochronne  jako szczególnie chronione (z mocy innych ustaw).
ż 6
1. Do lasów ochronnych zalicza się lasy o szczególnych walorach przyrodniczych, w
następujących kategoriach ochronności:
a) lasy glebochronne, chroniÄ…ce glebÄ™ na wydmach, na stromych i urwistych zbo-
czach oraz w strefie górnej granicy lasów,
b) lasy wodochronne, chroniące zasoby wód powierzchniowych i podziemnych,
c) lasy wykazujące silne uszkodzenia (dotychczasowa III strefa) na skutek działal-
ności przemysłu,
d) lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody, objęte szczególną ochro-
nÄ…, w tym np. specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000, powierzchniowe
8
stanowiska roślin podlegających ochronie gatunkowej, istniejące i projektowane
rezerwaty,
e) lasy znajdujące się na stałych powierzchniach badawczych i doświadczalnych,
f) lasy stanowiÄ…ce wyselekcjonowane drzewostany nasienne,
g) lasy stanowiÄ…ce ostoje zwierzÄ…t podlegajÄ…cych ochronie gatunkowej,
h) lasy położone w granicach administracyjnych miast i w odległości do 10 km od
granic administracyjnych miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców,
i) lasy uzdrowiskowe, położone w strefach określonych w statutach uzdrowisk,
oraz lasy w strefach ochronnych wokół sanatoriów,
j) lasy mające szczególne znaczenie dla obronności i bezpieczeństwa państwa.
2. Pozostałe lasy, nieuznane za ochronne, zalicza się do lasów gospodarczych.
ż 7
1. Realizując cele hodowli i użytkowania lasu, przyjmuje się zasadę, że każdy las, w
każdym miejscu i czasie, w sposób naturalny, pełni jednocześnie różne funkcje.
Niektóre z nich, uznane za szczególnie ważne dla człowieka, mogą być wzmaga-
ne metodami gospodarki leśnej.
2. Wielofunkcyjna gospodarka leśna powinna zapewniać możliwość trwałego i zrów-
noważonego pełnienia przez lasy wszystkich ich naturalnych funkcji i wzmagać
funkcje uznane dla danego obszaru za wiodÄ…ce.
3. Funkcje lasów zidentyfikowane na podstawie przepisów ustawy o lasach lub wyni-
kające z innych zapisów prawa (np. z przepisów o ochronie przyrody czy o ochro-
nie zabytków) określa się szczegółowo w planach urządzenia lasu i uwzględnia w
miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.
4. Funkcje lasów w zagospodarowaniu przestrzennym kraju są kształtowane na po-
ziomie lokalnym, regionalnym i krajowym.
Rozdział 3. Ogólne zasady postępowania hodowlanego
ż 8
1. W swojej historii człowiek stopniowo zwiększał presję na lasy i ingerował w natu-
ralne procesy zachodzące w ekosystemach leśnych, ukierunkowując swoje dzia-
łania głównie na produkcję drewna, pozyskanie nowych terenów dla potrzeb
osadnictwa, rolnictwa i przemysłu. Środowisko leśne zostało przekształcone i
obecnie nie ma uzasadnienia swobodne porównywanie aktualnego i potencjalne-
go udziału i rozmieszczenia typów siedliskowych lasu i zespołów leśnych. Próby
takich porównań mają sens jedynie w skali makroregionalnej i w miejscach wystę-
powania dużych kompleksów leśnych o charakterze puszczańskim.
2. W postępowaniu hodowlanym należy uwzględniać zarówno uwarunkowania przy-
rodnicze, jak i gospodarcze oraz wymogi prawa dotyczące prowadzenia trwałej,
zrównoważonej i wielofunkcyjnej gospodarki zasobami leśnymi.
3. Podstawą do określenia celów hodowlanych i kierunków postępowania hodowla-
nego w lasach sÄ…:
a) regionalizacja geobotaniczna kraju,
b) regionalizacja przyrodniczo-leśna,
c) regionalizacja nasienna,
d) rozpoznanie naturalnego potencjału siedlisk leśnych metodą typologiczną (w
warunkach górskich uwzględniające strefy wysokościowe), wykorzystującą
osiągnięcia nauk przyrodniczych (m.in. gleboznawstwa, fitosocjologii, klimatolo-
gii) w celu wskazania możliwości kształtowania określonych zbiorowisk leśnych,
e) rozpoznanie leśnych siedlisk przyrodniczych chronionych,
9
f) warunki przyrodnicze kształtowane przez człowieka w bliższym i dalszym oto-
czeniu lasu, które wpływają na stan środowiska leśnego i modyfikują możliwości
hodowli lasu,
ż 9
1. Dla celów postępowania hodowlanego lasy dzielimy na:
a) wielofunkcyjne lasy gospodarcze,
b) wielofunkcyjne lasy ochronne.
2. We wszystkich wymienionych grupach lasów mogą występować siedliska przy-
rodnicze chronione.
3. Zasady postępowania w wielofunkcyjnych lasach gospodarczych i w wielofunkcyj-
nych lasach ochronnych odnoszą się zarówno do lasów na siedliskach przyrodni-
czo chronionych, jak i poza nimi.
ż 10
1. Gospodarkę leśną w rezerwatach przyrody prowadzi się na podstawie obowiązu-
jÄ…cego planu ochrony rezerwatu przyrody, a w przypadku jego braku na podstawie
zadań ochronnych. Jeśli dla danego rezerwatu nie opracowano żadnego z tych
dokumentów, nadleśniczy może wystąpić do organu ochrony przyrody z informa-
cją o istniejących zagrożeniach lub z wnioskiem w sprawie wykonania niezbęd-
nych czynności.
2. Gospodarkę leśną w otulinach rezerwatów przyrody (o ile zostały wyznaczone)
prowadzi się w uzgodnieniu z organem ochrony przyrody. Uzgodnień dokonuje się
na etapie sporzÄ…dzania projektu planu urzÄ…dzenia lasu.
ż 11
1. Zagospodarowanie lasów ochronnych prowadzi się pod kątem utrzymania ich wie-
lofunkcyjnej roli, ze szczególnym uwzględnieniem (jednej lub kilku) funkcji, dla któ-
rych zostały one uznane za ochronne.
2. Utrzymanie funkcji ochronnych może wymagać modyfikacji zasad przyjętych dla
lasów gospodarczych, np. zaniechania stosowania rębni zupełnej, wydłużenia
okresu odnowienia w rębniach częściowych, pozostawiania kęp drzew po cięciu
uprzątającym, przebudowy składu gatunkowego i budowy drzewostanu, stosowa-
nia selekcji o kierunku promującym żywotność i zdolności adaptacyjne drzew oraz
walory estetyczno-krajobrazowe.
3. Szczegółowe zasady zagospodarowania lasów ochronnych ustala się w procesie
tworzenia planu urzÄ…dzenia lasu.
ż 12
1. Postępowanie hodowlane na chronionych siedliskach przyrodniczych dotyczy:
a) zasad planowania hodowlanego (hodowlano-ochronnego) podczas sporzÄ…dza-
nia projektu planu urzÄ…dzenia lasu lub aneksu do planu urzÄ…dzenia lasu,
uwzględniających wykorzystanie właściwych gatunków drzew leśnych w skła-
dach przyszłych drzewostanów oraz projektowania rodzajów i form rębni, a tak-
że kierunków pielęgnowania lasu,
b) realizacji zatwierdzonego planu urzÄ…dzenia lasu (aneksu do planu urzÄ…dzenia
lasu).
2. Chronione siedliska przyrodnicze podlegają ochronie na podstawie przepisów
ustawy o ochronie przyrody oraz wydanych na jej podstawie rozporządzeń.
3. Odrębnym zasadom postępowania hodowlanego podlegają chronione siedliska
10
przyrodnicze stanowiÄ…ce przedmiot ochrony w specjalnych obszarach ochrony
siedlisk Natura 2000 (SOO). Modyfikacjom może także podlegać postępowanie
hodowlane w obszarach specjalnej ochrony ptaków (OSO).
4. Zasady postępowania hodowlanego na chronionych siedliskach przyrodniczych
powinny promować składy gatunkowe drzewostanów oraz kierunki i zasady ich
zagospodarowania zgodne z charakterystycznym dla nich priorytetem ochronnym.
5. Ochronę siedlisk przyrodniczych należy prowadzić na każdym etapie rozwoju
drzewostanu, odpowiednimi do osiągnięcia celu, dotychczas stosowanymi meto-
dami hodowlanymi, których zakres powinien wynikać z potrzeb ustanowionej
ochrony.
6. Propozycje rozwiązań hodowlano-ochronnych dla konkretnych siedlisk przyrodni-
czych, dla ochrony których wyznaczono specjalne obszary ochrony siedlisk, i w
obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, a także dla chronionych sie-
dlisk występujących poza tymi obszarami przyjmowane są na etapie sporządzania
projektu planu urzÄ…dzenia lasu.
ż 13
1. W leśnych kompleksach promocyjnych (LKP) należy dążyć do realizowania nau-
kowych prac badawczych oraz praktycznego doświadczalnictwa leśnego, w celu
wyciągnięcia wniosków oraz upowszechnienia ich wyników w gospodarce leśnej.
2. Dla obserwacji zmian ilościowych i jakościowych zachodzących w środowisku le-
śnym bez ingerencji człowieka i pod wpływem różnego rodzaju czynności hodow-
lanych w LKP należy preferować zakładanie stałych powierzchni badawczych.
3. W LKP zaleca się stosowanie eksperymentalnych i pilotażowych metod hodowla-
no-ochronnych i promowanie postępu naukowo-technicznego, bazującego na
podstawach ekologicznych.
4. Cele i ogólne zasady funkcjonowania LKP określa stosowne zarządzenie Dyrekto-
ra Generalnego LP.
5. Szczegółowy zakres działań ustala program gospodarczo-ochronny, opracowany
odrębnie dla każdego LKP, uwzględniany w planach urządzenia lasu poszczegól-
nych nadleśnictw.
ż 14
1. Podstawowym warunkiem racjonalnego wykorzystania siedlisk leśnych jest ich
właściwe rozpoznanie.
2. Właściwe wykorzystanie siedlisk leśnych osiąga się przez dostosowywanie składu
gatunkowego i struktury drzewostanów do wymogów określonych w typach drze-
wostanów dla poszczególnych siedlisk, przyjętych w obowiązującym planie urzą-
dzenia lasu, dla poszczególnych krain przyrodniczych, z uwzględnieniem ich wa-
riantów uwilgotnienia, stanu siedlisk oraz typów lasu uwarunkowanych czynnikami
naturalnymi.
ż 15
1. Nakłady na hodowlę lasu mogą być racjonalizowane poprzez:
a) wykorzystanie walorów genetycznych i zdolności adaptacyjnych drzew i drze-
wostanów,
b) optymalizację nakładów na gospodarkę nasienną, szkółkarską, poprawki i uzu-
pełnienia oraz pielęgnowanie upraw,
c) wykorzystanie naturalnego odnowienia lasu i sukcesję naturalną wszędzie tam,
gdzie jest to możliwe i uzasadnione celami przyrodniczymi i hodowlanymi,
11
d) doskonalenie produkcji szkółkarskiej, w tym mikoryzacji sadzonek do zalesień i
przebudowy drzewostanów będących pod wpływem oddziaływania przemysłu,
e) optymalizację sposobów przygotowania gleby pod odnowienie lasu i zalesienia,
z uwzględnieniem możliwości sadzenia bez uprzedniego przygotowania gleby,
f) optymalizację wykorzystania pozostałości zrębowych i poeksploatacyjnych,
g) zwiększenie rozmiaru zakładania upraw leśnych siewem,
h) optymalizację więz
by sadzenia gatunków głównych, domieszkowych i bioceno-
tycznych,
j) ograniczanie szkód w lasach powodowanych przez zwierzynę do poziomu za-
pewniającego możliwość realizacji celów hodowli lasu,
k) doskonalenie zaplecza technicznego i usług dla potrzeb hodowli lasu.
2. Zwiększanie ogólnej wielkości produkcji leśnej odbywa się przez:
a) dobór właściwego składu gatunkowego oraz kształtowanie struktury prze-
strzennej, wiekowej i piętrowej drzewostanów w kierunku zgodnym z warunkami
naturalnymi,
b) optymalizowanie wielkości i struktury zapasu produkcyjnego,
c) wykorzystywanie walorów genetycznych drzew i drzewostanów,
d) zwiększanie lesistości,
e) ograniczanie szkód w lasach i strat w produkcji leśnej.
3. Poprawę jakości produkcji leśnej i rentowności gospodarowania zasobami leśnymi
powinno się osiągać poprzez:
a) doskonalenie selekcji w nasiennictwie leśnym, gospodarce nasiennej i szkół-
karskiej,
b) preferowanie naturalnego odnowienia lasu, stwarzającego możliwość zwięk-
szenia trwałości lasu,
c) dostosowanie składów gatunkowych upraw oraz typów drzewostanów do moż-
liwości produkcyjnych siedlisk,
d) doskonalenie zasad wykonywania cięć pielęgnacyjnych,
e) kształtowanie pożądanych cech technicznych drewna podczas pielęgnowania
drzewostanów,
f) rozszerzenie sfery zainteresowań hodowli i użytkowania lasu na leśne produkty
niedrzewne.
12
CZ
ŚĆ II  SZCZEGÓA
OWA
Rozdział 1. Gospodarka nasienna
ż 16
1. Celem gospodarki nasiennej w lasach jest:
a) dążenie do zachowania naturalnego bogactwa lasu na poziomie ekosystemo-
wym, gatunkowym i genetycznym,
b) zapewnienie możliwości stałej dostawy nasion drzew gatunków lasotwórczych i
domieszkowych na odpowiednim poziomie ilościowym i jakościowym dla Lasów
Państwowych i innych zarządców, właścicieli i użytkowników lasów,
c) zachowanie naturalnego zróżnicowania genetycznego populacji rodzimych ga-
tunków drzew leśnych i utrwalanie najlepszych populacji w miejscach ich wy-
stępowania,
d) wybór, zagospodarowanie i wykorzystanie najcenniejszych populacji rodzimych
gatunków drzew o utrwalonych cechach fenotypowych i genotypowych oraz po-
szerzenie wykorzystania ich potomstwa w odnowieniu lasu we właściwych im
regionach pochodzenia,
e) rozszerzanie zasięgów najlepszych populacji z regionów pochodzenia o charak-
terze matecznym odznaczających się dużymi zdolnościami adaptacji do zmie-
niających się warunków środowiska, szczególnie w przypadku braku możliwości
odnowienia odpowiednim materiałem pochodzenia miejscowego,
f) doskonalenie metodyki i przeprowadzania oceny nasion,
g) wyeliminowanie z obrotu nasion nieznanego pochodzenia.
ż 17
1. Zasady rejestracji leśnego materiału podstawowego, obrotu leśnym materiałem
rozmnożeniowym i kontroli LMR wprowadzonego do obrotu, udostępniania i zago-
spodarowania bazy nasiennej oraz regionalizacji nasiennej reguluje ustawa o le-
śnym materiale rozmnożeniowym wraz z rozporządzeniami.
2. Szczegółowe zasady prowadzenia gospodarki nasiennej w Lasach Państwowych
określa Dyrektor Generalny LP w stosownych zarządzeniach.
ż 18
1. Nasiona głównych gatunków drzew lasotwórczych, wymienione w załączniku do
ustawy o leśnym materiale rozmnożeniowym, niezbędne do reprodukcji lasu,
mogą być pozyskiwane wyłącznie z leśnego materiału podstawowego zarejestro-
wanego w Krajowym Rejestrze Leśnego Materiału Podstawowego (KR LMP).
2. Nasiona drzew gatunków niewymienionych w załączniku do ustawy o leśnym ma-
teriale rozmnożeniowym mogą być pozyskiwane z bazy nasiennej zarejestrowanej
w Rejestrze Leśnego Materiału Podstawowego Lasy Państwowe (RLMP LP).
3. Baza nasienna Lasów Państwowych może zostać udostępniona do zbioru jedno-
stek nasiennych (szyszek, owocostanów, owoców, nasion) oraz części roślin oso-
bom fizycznym lub prawnym, które są producentami lub dostawcami leśnego ma-
teriału rozmnożeniowego, za zgodą nadleśniczego, na podstawie zawartej umowy.
4. Wielkości zbioru szyszek, owoców i nasion głównych gatunków lasotwórczych
określa corocznie nadleśniczy, uwzględniając posiadane zapasy nasion i ich ja-
kość, zapotrzebowanie własne, zgłoszenia innych nadleśnictw i lasów nadzorowa-
nych na najbliższe lata oraz możliwości zbioru nasion w danym roku z właściwych
obiektów leśnego materiału podstawowego. Koordynatorem tych działań jest dy-
13
rektor RDLP.
5. Szyszki, owoce i nasiona głównych gatunków drzew lasotwórczych można zbierać
jedynie z właściwych obiektów leśnego materiału podstawowego, pod nadzorem
Służby Leśnej.
6. Zbiór materiału rozmnożeniowego gatunków chronionych i z drzewostanów w
obiektach chronionych oraz obrót nim wymagają zgody właściwego organu ochro-
ny przyrody.
7. Dla poszczególnych gatunków drzew leśnych tworzy się rezerwy nasion lub re-
zerwy materiału sadzeniowego, uwzględniające częstotliwość dobrych urodzajów
nasion i okres produkcji szkółkarskiej.
ż 19
1. Hodowla selekcyjna drzew leśnych oraz tworzenie baz leśnego materiału podsta-
wowego prowadzone sÄ… metodami selekcji populacyjnej i indywidualnej.
2. Podstawowe znaczenie w reprodukcji lasu majÄ… bazy nasienne utworzone w wyni-
ku selekcji populacyjnej  jako oparte na szerokiej podstawie genetycznej, repre-
zentującej zmienność genetyczną poszczególnych gatunków. Bazy nasienne
utworzone w wyniku selekcji indywidualnej mają znaczenie uzupełniające.
3. Wszystkie elementy składowe bazy nasiennej (powierzchniowe i jednostkowe)
rejestruje się w Rejestrze Leśnego Materiału Podstawowego Lasy Państwowe
(RLMP LP)
Rozdział 2. Gospodarka szkółkarska
ż 20
1. Produkcja szkółkarska jest elementem podstawowej działalności gospodarczej
PGL LP i prowadzi siÄ™ jÄ… w ramach jego struktur organizacyjnych.
2. Celem produkcji szkółkarskiej jest uzyskiwanie dobrej jakości materiału sadzenio-
wego o odpowiednim pochodzeniu, gwarantującego osiągnięcie efektu hodowla-
nego, z uwzględnieniem rachunku ekonomicznego.
3. Szkółki leśne uczestniczą także w edukacji leśnej społeczeństwa.
ż 21
4. W produkcji szkółkarskiej stosowane są następujące technologie produkcji mate-
riału sadzeniowego:
 polowa produkcja sadzonek z odkrytym systemem korzeniowym,
 produkcja sadzonek z odkrytym systemem korzeniowym na substratach,
 produkcja sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym.
5. Produkcja sadzonek z odkrytym systemem korzeniowym na substratach oraz pro-
dukcja sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym mogą być prowadzone pod
osłonami, w warunkach kontrolowanych.
6. Postęp technologiczny w szkółkarstwie leśnym, niezależnie od rodzaju zastoso-
wanej technologii, jest pożądany; powinien być stymulowany poprzez wprowadza-
nie nowych rozwiązań i wdrażanie wyników badań naukowych.
ż 22
1. Koordynacja produkcji szkółkarskiej jest prowadzona przez dyrektorów RDLP, na
podstawie regionalnych programów szkółkarskich.
14
2. Produkcja szkółkarska powinna być prowadzona z uwzględnieniem rachunku eko-
nomicznego i przy zachowaniu zdolności produkcyjnych na poziomie zabezpiecza-
jÄ…cym potrzeby w skali RDLP.
3. Nadleśnictwa sporządzają roczny plan produkcji szkółkarskiej, z określeniem licz-
by gatunków i asortymentu materiału sadzeniowego.
4. W obrocie sadzonkami należy stosować przepisy ustawy o leśnym materiale roz-
mnożeniowym i ustawy o ochronie przyrody..
5. Obrót sadzonek poza granice kraju koordynuje Dyrekcja Generalna Lasów Pań-
stwowych, która otrzymuje z dyrekcji regionalnych informacje o planowanym eks-
porcie.
ż 23
1. W celu utrzymania w szkółkach polowych produkcji dobrej jakości sadzonek oraz
zapobieganiu procesom zmęczenia gleby szkółki te należy systematyczne kompo-
stować, utrzymywać ugory na ok. 30% powierzchni produkcyjnej i prowadzić
zmianowanie gatunków.
2. Wykonując niezbędne zabiegi agrotechniczne, należy korzystać z aktualnych in-
strukcji i zaleceń opartych na wynikach prac naukowo-badawczych oraz z doraz
-
nych analiz.
ż 24
1. W szkółkach leśnych podstawowymi metodami produkcji materiału sadzeniowego
są następujące metody:
a) polowa z odkrytym systemem korzeniowym,
b) na substratach z odkrytym systemem korzeniowym,
c) na substratach z zakrytym systemem korzeniowym.
2. Produkcja na substratach może być prowadzona pod osłoną, w warunkach kontro-
lowanych lub na polach otwartych.
ż 25
1. Przy obsiewie szkółek polowych należy preferować nasiona I klasy jakości.
2. Orientacyjną ilość wysiewanych nasion w szkółkach leśnych oraz ciężar nasion i
grubość ich przykrycia podaje tabela 1.
3. Orientacyjną liczbę siewek wybranych gatunków drzew w siewie na powierzchni
otwartej i w namiocie foliowym podaje tabela 2.
4. Ocenę produkcji szkółkarskiej przeprowadza komisja powołana przez nadleśni-
czego, według stanu na dzień 15 listopada. Wyniki oceny są podstawą do ustala-
nia stanu ilościowego materiału sadzeniowego oraz obliczania kosztów jednost-
kowych produkcji sadzonek metodÄ… obowiÄ…zujÄ…cÄ… w PGL LP.
5. Kryteria sortowania, przechowywania, pakowania i transportu materiału sadzenio-
wego określają odrębne zalecenia i wytyczne.
Rozdział 3. Rębnie
ż 26
1. Rębnia jest jednym z działań zmierzających do wytworzenia nowego drzewostanu
o pożądanym charakterze i ustalonym celu hodowlanym.
2. Wszystkie przedstawione rodzaje i formy rębni mają charakter ideowy. Określają
one kierunkowe zasady postępowania, które mogą być modyfikowane w zależno-
15
ści od konkretnych warunków i przyjętych celów hodowlanych.
3. Wybór rębni powinien być determinowany przyjętym celem hodowlanym.
4. W każdej rębni można realizować naturalny i sztuczny sposób odnowienia lasu.
5. Nadleśniczy ma prawo do stosowania modyfikacji rębni przez:
a) przenoszenie poszczególnych elementów technicznych i przestrzennych w gru-
pie rębni złożonych,
b) zastosowanie niektórych rozwiązań z grupy rębni złożonych w rębni zupełnej.
6. Nadleśniczy jest uprawniony do zmiany rębni zupełnej, przewidzianej w planie
urządzenia lasu, na rębnię złożoną oraz zamiany rębni złożonych, jeżeli pozwolą
one na osiągnięcie przyjętego celu hodowlanego.
7. Zmiana rębni złożonej, przyjętej w planie urządzenia lasu, na rębnię zupełną moż-
liwa jest jedynie za zgodÄ… dyrektora RDLP.
8. Drzewostany o budowie dwu- lub wielopiętrowej, z dolnym piętrem o składzie ga-
tunkowym zgodnym z przyjętymi celami hodowlanymi, można traktować jako przy-
szłe pokolenie lasu lub osłonę dla odnowienia.
9. Szczegółowe zasady realizowania poszczególnych rębni są zawarte w e-
Poradniku Rębnie.
ż 27
1. Przy głównych drogach (krajowych i wojewódzkich) oraz kolejowych szlakach ko-
munikacyjnych zaleca się tworzenie w ramach prowadzonych cięć rębnych (w tym
także zrębami zupełnymi) stref przejściowych (ekotonów).
2. Strefy przejściowe, o szerokości nie mniejszej niż wysokość drzew panujących,
tworzy się z istniejącego drzewostanu lub zakłada od podstaw. W strefach tych
usuwa się drzewa mogące ze względu na pokrój, zdrowotność lub wiek stwarzać
zagrożenie dla ruchu.
3. W przypadku pozostałych szlaków komunikacyjnych decyzje o tworzeniu stref
przejściowych podejmowane są na etapie sporządzania projektu planu urządzenia
lasu.
ż 28
1. W drzewostanach znajdujÄ…cych siÄ™ w ekstremalnych warunkach wzrostu (np. w
strefie górnej granicy lasu, na siedliskach wilgotnych i bagiennych, na z
ródliskach i
w ich bezpośrednim otoczeniu, na wydmach zagrożonych erozją, na stromych
zboczach, w zapadliskach górniczych i rejonach zniszczonych lub w strefach za-
grożenia przez przemysł) gospodarkę leśną należy prowadzić z uwzględnieniem
ich funkcji ochronnych.
2. W procesie odnowienia cenne fragmenty drzewostanów (np. młodsze i stabilne
kępy drzew gatunków głównych, domieszkowych i biocenotycznych, przestoje
pełniące funkcję nasienników, drzewa dziuplaste i pomnikowe) powinny pozostać,
jako pożądane elementy strukturalne i funkcjonalne nowego drzewostanu.
3. Powierzchnie, na których odnowienie sztuczne nie przynosi zadowalającego rezul-
tatu, można pozostawić do naturalnej sukcesji. Wykaz, lokalizację lub zasięg tery-
torialny takich powierzchni ustala siÄ™ na etapie sporzÄ…dzania projektu planu urzÄ…-
dzenia lasu.
ż 29
1. Każdą rębnię charakteryzują określone elementy techniczne, przestrzenne i cza-
sowe.
2. Do elementów technicznych zalicza się sposoby wykonywania cięć:
16
 cięcia zupełne, w których wszystkie drzewa na określonej powierzchni są usu-
wane jednorazowo, a odnowienie wzrasta bez osłony lub tylko z osłoną boczną
drzewostanu,
 cięcia częściowe, w których drzewostan jest przerzedzany w zasadzie równo-
miernie, w celu uzyskania samosiewu na całej powierzchni manipulacyjnej, a
odnowienie wzrasta pod osłoną górną drzewostanu,
 cięcia brzegowe, w których postępując od ściany drzewostanu w kierunku jego
wnętrza, stosuje się zróżnicowane nasilenie cięć, najsilniejsze na brzegu i male-
jące w głąb drzewostanu,
 cięcia przerębowe, jednostkowe lub grupowe, wykonywane w drzewostanach o
strukturze przerębowej, w których jednocześnie użytkuje się drzewa dojrzałe,
inicjuje i wspiera proces odnowienia, dokonuje siÄ™ selekcji, reguluje strukturÄ™
oraz wykonuje siÄ™ zabiegi sanitarne.
3. Do elementów przestrzennych zalicza się wielkość i kształt powierzchni odnowie-
niowej oraz jej położenie i następstwo cięć. Wyróżnia się:
a) powierzchnie o kształcie kolistym, eliptycznym lub zbliżonym do prostokąta:
 gniazda  o powierzchni do 50 arów,
b) powierzchnie o kształcie wydłużonym:
 brzegi  o szerokości kilku metrów, ciągnące się wzdłuż ściany drzewostanu,
 smugi  o szerokości do 1 h (przeciętnej wysokości drzewa, czyli ok. 20 30
m), ciągnące się wzdłuż ściany drzewostanu,
 pasy  o szerokości 1 2 h (31 60 m), ciągnące się wzdłuż ściany drzewo-
stanu,
 strefy  o szerokości powyżej 2 h (61 200 m), tworzące oddzielne powierzch-
nie manipulacyjne, dzielące duże drzewostany na części.
4. Do elementów czasowych zalicza się:
a) okres odnowienia  czas upływający od rozpoczęcia procesu odnowienia do
ostatniego cięcia uprzątającego resztę starodrzewu przewidzianego do usunię-
cia z powierzchni manipulacyjnej, który może być:
 krótki  do 10 lat,
 średni  od 11 do 20 lat,
 długi  od 21 do 40 lat,
 bardzo długi  powyżej 40 lat.
b) nawrót cięć  liczbę lat między kolejnymi cięciami: w rębni zupełnej na po-
wierzchniach bezpośrednio do siebie przylegających, w rębni częściowej,
gniazdowej lub stopniowej  między dwoma kolejnymi cięciami odnowieniowymi
na tej samej powierzchni, a w rębni przerębowej (ciągłej) między cięciami prze-
rębowymi, który wynosi przy rębni:
 zupełnej  od 4 do 5 lat,
 częściowej i stopniowej  od 3 do 10 lat,
 przerębowej  od 5 do 10 lat,
 gniazdowej  od 5 do 15 lat.
ż 30
1. W zależności od sposobu cięcia, stwarzającego różne możliwości osłony od-
nowienia przez starodrzew, wyróżnia się dwie grupy rębni: rębnię zupełną
oznaczoną symbolem I i rębnie złożone oznaczone symbolami II V, w tym:
 rębnię częściową  symbol II,
 rębnię gniazdową  symbol III,
 rębnię stopniową  symbol IV,
 rębnię przerębową (ciągłą)  symbol V.
17
ż 31
1. Rębnia zupełna (I) polega na jednorazowym usunięciu z określonej po-
wierzchni (z uwzględnieniem pkt. 5) całego drzewostanu. W efekcie na otwar-
tej powierzchni zrębowej powstają przestrzennie rozgraniczone uprawy rów-
nowiekowe.
2. W zależności od układu lokalnych warunków przyrodniczych i ekonomicznych
rębnia zupełna może przyjmować następujące formy:
a) rębnia zupełna wielkopowierzchniowa (Ia)  o szerokości zrębu 61 80 m lub
maksymalnej powierzchni do 6 ha, stosowana głównie w litych drzewostanach
sosnowych i brzozowo-sosnowych,
b) rębnia zupełna pasowa (Ib)  o szerokości zrębu 31 60 m lub maksymalnej
powierzchni do 4 ha, stosowana głównie w litych drzewostanach gatunków
światłożądnych,
c) rębnia zupełna smugowa (Ic)  o szerokości zrębu 15 30 m lub maksymalnej
powierzchni do 2 ha, stosowana głównie w litych drzewostanach świerkowych.
3. Zręby zupełne stosuje się przede wszystkim w odniesieniu do drzewostanów:
-ð na siedliskach borowych i olsowych,
-ð na siedliskach silnie zachwaszczonych (np. wrzos, trzcinnik) przewidzianych
do odnowienia gatunkami światłożądnymi,
-ð których natychmiastowe wyciÄ™cie jest podyktowane wzglÄ™dami sanitarnymi,
-ð w których sÄ… lub bÄ™dÄ… zakÅ‚adane bloki upraw pochodnych, skÅ‚adajÄ…ce siÄ™ z
gatunków światłożądnych,
-ð w których uzyskanie odnowienia naturalnego jest utrudnione ze wzglÄ™du na
zwarty podszyt złożony z gatunków o dużej sile odroślowej, stan pokrywy gle-
bowej, degradacjÄ™ gleby itp.
4. Nie stosuje się zrębów zupełnych zlokalizowanych bezpośrednio przy z
ródliskach,
rzekach, jeziorach, a także w miejscach kultu religijnego i wokół drzew matecz-
nych. Zaleca się kształtowanie ekotonów w tych miejscach.
5. Na zrębach zupełnych, w drzewostanach o krótkim okresie odnowienia, pozosta-
wia się fragmenty starodrzewu wraz z nienaruszonymi warstwami dolnymi, aż do
ich naturalnego rozpadu. Powierzchnia pozostawionych fragmentów starodrzewu
nie powinna być jednostkowo mniejsza niż 6 arów i łącznie nie większa niż 5%
powierzchni manipulacyjnej pasa zrębowego, strefy lub smugi. Nie jest konieczne
pozostawienie fragmentów starodrzewu w przypadku zagrożenia trwałości lasu i
bezpieczeństwa ludzi, na powierzchniach zrębów mniejszych niż 1 ha oraz w
przypadku bloku upraw pochodnych, jeśli stanowią je gatunki drzew, dla których
założono dany blok.
6. Przy projektowaniu zrębów zupełnych należy się kierować następującymi wskaza-
niami:
-ð stosuje siÄ™ w zasadzie odnowienie sztuczne sadzeniem lub siewem, z zale-
ceniem wykorzystywania samosiewu,
-ð nawrót cięć w tej rÄ™bni wynosi co najmniej 4 lata,
-ð nie jest możliwe zakÅ‚adanie nowego zrÄ™bu, jeÅ›li na bezpoÅ›rednio przylegÅ‚ej
powierzchni uprawa ma cechy przepadłej,
-ð wskazany jest zatokowy lub schodkowy przebieg linii zrÄ™bowej, zwÅ‚aszcza
gdy zmienione w ten sposób warunki mikroklimatu będą sprzyjać wprowa-
dzaniu gatunków domieszkowych,
-ð w celu zapewnienia najkorzystniejszych warunków odnowieniowych, za-
bezpieczenia drzewostanów przed działaniem wiatrów wywalających oraz
utrzymania ładu przestrzennego kierunek przemieszczania się ze zrębami
powinien być przeciwny do panujących wiatrów,
18
-ð inne kierunki mogÄ… być zastosowane tylko w wypadkach uzasadnionych w
planie urządzenia lasu (usuwanie resztek drzewostanu, sytuacje poklęsko-
we, względy krajobrazowe itp.).
7. W celu przyspieszenia procesu odnowienia w ostępach, w których występują za-
kłócenia ładu przestrzenno-czasowego, dopuszcza się zakładanie wrębów, rozrę-
bów lub orębów. Decyzja o ich zastosowaniu jest podejmowana na etapie sporzą-
dzania projektu planu urzÄ…dzenia lasu.
8. Wrębów nie zakłada się w drzewostanach złożonych z gatunków płytko korzenią-
cych się i narażonych na silne działanie wiatrów. Zasadniczo zakłada się jeden
wrąb, a w sytuacjach wyjątkowych dwa. Odległość między wrębami oraz odległość
między wrębem a ostatnim pasem zrębowym bieżącego dziesięciolecia powinny
być równe podwójnej szerokości zrębów, przyjętej w danych warunkach.
9. Rozręby i oręby należy zakładać w okresie poprzedzającym o co najmniej 20 lat
planowe usunięcie starodrzewu osłaniającego, aby umożliwić ukształtowanie sku-
tecznej strefy ochronnej dla drzewostanu odsłanianego.
ż 32
1. Rębnia częściowa (II) odznacza się regularnie rozłożonym w czasie użytkowa-
niem drzewostanu, prowadzonym z zastosowaniem cięć częściowych, o śred-
nim lub długim okresie odnowienia. Odnowienia naturalnego, przeważnie ga-
tunków ciężkonasiennych, dokonuje się obsiewem górnym pod osłoną drzewo-
stanu macierzystego. Wykorzystuje siÄ™ zasadniczo jeden rok nasienny (wyjÄ…t-
kowo dalsze lata dobrego urodzaju), a powstałe odnowienia łącznie z nie-
zbędnymi uzupełnieniami (gatunkami zgodnymi z celem hodowlanym, wpro-
wadzanymi po cięciu uprzątającym) tworzą młodnik o stosunkowo niewielkim
zróżnicowaniu wieku i wysokości. Rębnia ta może być także stosowana w
drzewostanach złożonych z gatunków światłożądnych.
2. W zależności od warunków siedliska oraz aktualnego i docelowego składu gatun-
kowego drzewostanu rębnia częściowa może przyjmować następujące formy:
a) rębnia częściowa wielkopowierzchniowa IIa  o szerokości powierzchni manipu-
lacyjnej (strefy) do 150 m lub ogólnej powierzchni nieprzekraczającej 6 ha (w
uzasadnionych wypadkach, np. zaawansowanego procesu odnowienia na-
turalnego, dopuszcza się użytkowanie całego drzewostanu), stosowana głównie
w drzewostanach bukowych i dębowych, a niekiedy także sosnowych i świer-
kowych,
b) rębnia częściowa pasowa (IIb)  o szerokości powierzchni manipulacyjnej (pa-
sa) 31 60 m lub ogólnej powierzchni nieprzekraczającej 4 ha, stosowana głów-
nie w drzewostanach świerkowych i sosnowych, a także bukowych i dębowych,
c) rębnia częściowa smugowa (IIc)  o szerokości powierzchni manipulacyjnej
(smugi) do 30 m lub szerokości odnawianej strefy zależnej od postępu odno-
wienia, stosowana do odnowienia drzewostanów świerkowych,
d) rębnia częściowa gniazdowa (IId) o szerokości powierzchni manipulacyjnej
(strefy) do 150 m lub ogólnej powierzchni nieprzekraczającej 6 ha, stosowana w
drzewostanach mieszanych z cięciami częściowymi na gniazdach zakładanych
w istniejących kępach gatunków ciężkonasiennych (dębu i buka) oraz z cięciem
zupełnym lub cięciami częściowymi na przestrzeni między gniazdami, wykony-
wanymi po utrwaleniu się kęp odnowienia naturalnego na gniazdach (wysokość
1 3 m).
3. Przy prowadzeniu rębni częściowej należy się kierować następującymi wskaza-
niami:
19
-ð drzewostany przeznaczone do odnowienia rÄ™bniÄ… częściowÄ… już od etapu
trzebieży póz
nych należy prowadzić ze szczególną dbałością o zachowanie
jak najpełniejszego zwarcia zapewniającego silne ocienienie gleby,
-ð ostatnia trzebież póz
na może pełnić funkcję cięć przygotowawczych,
-ð ciÄ™cia przygotowawcze majÄ… zapewnić odpowiedni do odnowienia stan
drzewostanu, gleby i jej pokrywy,
-ð ciÄ™cia obsiewne majÄ… na celu odnowienie drzewostanu i powinny być wy-
konane po obsiewie nasion,
-ð przerzedzanie drzewostanu odbywa siÄ™ z zasady jednoczeÅ›nie i na caÅ‚ej
powierzchni manipulacyjnej lub powierzchni gniazd (IId) z glebÄ… sprawnÄ… do
odnowienia,
-ð w ciÄ™ciach odsÅ‚aniajÄ…cych przerzedzanie drzewostanu musi uwzglÄ™dniać
przede wszystkim odsłanianie kęp i grup pełnowartościowego odnowienia
oraz stwarzać warunki do dalszego odnawiania się drzewostanu,
-ð po ciÄ™ciu uprzÄ…tajÄ…cym należy uporzÄ…dkować istniejÄ…ce odnowienia natu-
ralne, usuwając drzewka uszkodzone w czasie ścinki i zrywki starych
drzew, a istniejące luki uzupełnić sadzeniem gatunków pożądanych w skła-
dzie drzewostanu,
-ð odnowienie sztuczne, przy braku odnowienia naturalnego, jest w tej rÄ™bni
równoprawnym sposobem odnowienia,
-ð caÅ‚y proces przerzedzania okapu drzewostanu macierzystego musi być Å›ci-
śle zsynchronizowany z powstawaniem odnowienia, tak aby nie doprowa-
dzić do powstania długotrwale odsłoniętych, nieodnowionych powierzchni,
-ð z ciÄ™ciami należy wkraczać do drzewostanu wyÅ‚Ä…cznie w celu osiÄ…gniÄ™cia
określonego efektu hodowlanego,
-ð liczba cięć (od ciÄ™cia obsiewnego do uprzÄ…tajÄ…cego) na powierzchni mani-
pulacyjnej zależy od stanu drzewostanu i jego składu gatunkowego oraz
postępu odnowienia,
-ð dÅ‚ugość okresu odnowienia zależy od skÅ‚adu docelowego przyszÅ‚ego drze-
wostanu oraz postępu odnowienia i jego potrzeb hodowlanych,
-ð ukÅ‚ad powierzchni manipulacyjnych oraz kierunek posuwania siÄ™ z ciÄ™ciami
powinien uwzględniać kierunki panujących wiatrów (w związku z czym na
nizinach obowiązują kierunki jak przy rębni zupełnej, a na obszarach gór-
skich i podgórskich wybór kierunku zależy ponadto od lokalnej rzez
by tere-
nu modyfikujÄ…cej kierunki wiatru), kierunki zrywki i wywozu drewna, stwo-
rzenie jak najlepszych warunków do obsiewu, wzrostu i rozwoju odnowień
podokapowych,
-ð staÅ‚e szlaki operacyjne powinny być wykonane w fazie cięć przygotowaw-
czych.
ż 33
1. Rębnia gniazdowa (III) polega na jednorazowym lub stopniowym wykonywaniu
w dojrzałym lub przebudowywanym drzewostanie gniazd o wielkości od 5 do
50 arów, z osłoną górną lub bez osłony, zależnie od wymagań ekologicznych
odnawianych gatunków drzew. W czasie wykonywania cięć na gniazdach
prowadzona jest pielęgnacja zapasu na powierzchni między gniazdami. Po-
wstające pod osłoną boczną lub górną odnowienie naturalne lub sztuczne two-
rzy w zasadzie jednogatunkowe kępy, przewyższające o 1 3 m wysokości
póz
niejsze odnowienie, naturalne lub sztuczne, na powierzchni między gniaz-
dami.
2. W zależności od warunków siedliska oraz aktualnego i docelowego składu gatun-
20
kowego drzewostanu rębnia gniazdowa może przyjmować następujące formy:
a) rębnia gniazdowa zupełna IIIa, która jest stosowana w strefach manipulacyj-
nych o szerokości 80 100 m lub na powierzchni do 6 ha, w drzewostanach o
uproszczonym składzie gatunkowym, w celu ich przebudowy na mieszane o
kępowej formie zmieszania, z odnowieniem sztucznym na gniazdach i sztucz-
nym na powierzchni między gniazdami,
b) rębnia gniazdowa częściowa IIIb, która jest stosowana w strefach manipulacyj-
nych o szerokości 100 150 m i na powierzchni 6 9 ha lub w całych pododdzia-
Å‚ach, w litych jednogatunkowych drzewostanach w celu ich przebudowy na mie-
szane o kępowej i grupowej formie zmieszania, z odnowieniem sztucznym na
gniazdach i naturalnym na powierzchni między gniazdami.
3. W rębni IIIa w pierwszym etapie wycinane są gniazda, cięciami zupełnymi, każde
o powierzchni od 5 do 50 arów, łącznie na 30 40% powierzchni strefy manipula-
cyjnej. Zaleca się rozmieszczanie gniazd z wykorzystaniem żyz
niejszych fragmen-
tów siedliska, istniejących odnowień i luk w drzewostanie oraz najmniej stabilnych
partii drzewostanu, tak by nie tworzyły szeregów zgodnych z kierunkiem panują-
cych wiatrów. Gniazda powinny mieć kształt owalny lub zbliżony do prostokąta, z
dłuższą osią ze wschodu na zachód i z krótszą nieprzekraczającą dwóch wysoko-
ści otaczającego drzewostanu. W miarę możliwości wzajemna odległość gniazd
nie powinna być mniejsza od wysokości drzewostanu. Na gniazda należy wpro-
wadzić gatunki współpanujące, np. dąb z grupowym udziałem gatunków II piętra 
Gb i Lp. W drugim etapie następuje całkowite usunięcie drzewostanu z po-
wierzchni między gniazdami, z ewentualnym pozostawieniem części starodrzewu,
jak w ż 31 pkt 5. Cięcie wykonuje się, gdy odnowienie na gniazdach osiągnie wy-
sokość minimum 1 m i zwarcie. Na powierzchnie między gniazdami należy wpro-
wadzić odnowienie sztuczne gatunków właściwych dla siedliska o składzie za-
pewniającym osiągnięcie celu hodowlanego, z wykorzystaniem istniejących nalo-
tów i podrostów. Równocześnie z cięciem uprzątającym w pierwszej strefie mani-
pulacyjnej lub wcześniej, tj. po stwierdzeniu dobrej udatności odnowienia na
gniazdach pierwszej strefy, można zakładać gniazda w strefie następnej, postępu-
jąc zgodnie z przyjętym kierunkiem cięć. Dopuszcza się również wycinanie gniazd
równocześnie na dwóch sąsiednich strefach manipulacyjnych, jednakże całkowite
usunięcie starego drzewostanu ze strefy drugiej może nastąpić wtedy, gdy uprawa
na powierzchni między gniazdami w strefie pierwszej osiągnie dobrą udatność.
4. W rębni IIIb zakłada się jednorazowo lub dwukrotnie cięciem zupełnym (dla jodły z
pozostawieniem osłony górnej) gniazda o powierzchni od 5 do 50 arów, na 30
40% powierzchni. Cięcia częściowe na powierzchni między gniazdami wykonuje
się w celu uzyskania odnowienia podokapowego gatunków ciężkonasiennych
(dąb, buk). Na powierzchnię nieodnowioną wprowadza się, po cięciu uprzątają-
cym, gatunki zgodne z typem drzewostanu.
5. Odnowienie naturalne drzewostanu można stosować na każdym etapie wykony-
wania rębni gniazdowych.
ż 34
1. Rębnia stopniowa (IV) polega na wykonywaniu w drzewostanie na tej samej
powierzchni manipulacyjnej różnego rodzaju cięć odnowieniowych (w tym
także zupełnych na małych powierzchniach) prowadzących do nierównomier-
nego, rozłożonego w czasie przerzedzenia drzewostanu.
2. Tworzone ośrodki odnowienia poszerza się zazwyczaj podczas długiego
okresu odnowienia, cięciami brzegowymi. Rębnia ta służy do kształtowania
drzewostanów wielogatunkowych, w tym złożonych z gatunków światłożądnych i
cienioznośnych oraz górnoreglowych świerczyn w pasie boru zwartego. Może
21
mieć zastosowanie także przy przebudowie świerczyn dolnoreglowych oraz drze-
wostanów sosnowych na siedliskach lasowych. Daje możliwość wyhodowania
drzewostanów wielogatunkowych, różnowiekowych, o kępowej formie zmieszania
gatunków. O nieregularności cięć decydują warunki siedliskowe, zwarcie drzewo-
stanu oraz istniejące grupy podrostów. W rębni tej wykorzystuje się wiele lat na-
siennych, przy czym proces odnowienia na powierzchni manipulacyjnej nie odby-
wa się w tym samym czasie, dzięki czemu wszystkie stadia odnowienia występują
obok siebie. Okres odnowienia może być średni, długi i bardzo długi.
3. W zależności od warunków siedliska oraz aktualnego i docelowego składu gatun-
kowego drzewostanu rębnia stopniowa może przyjmować następujące formy:
a) rębnia stopniowa gniazdowa (IVa)  stosowana w strefach 100 200 m szeroko-
ści lub w całych pododdziałach, służąca do naturalnego odnowienia litych drze-
wostanów jodłowych oraz bukowo-jodłowych lub innych z przewagą jodły, dzięki
dużej łatwości odnawiania się gatunków ciężkonasiennych i znoszących ocie-
nienie; wykorzystuje z reguły obsiew górny,
b) rębnia stopniowa gniazdowo-smugowa (IVb) stosowana w strefach szerokości
150 200 m lub w całych pododdziałach, służąca do odnowienia naturalnego
drzewostanów mieszanych bukowo-jodłowo-świerkowych lub jodłowo-bukowo-
świerkowych i zmierzająca do zapewnienia planowanego udziału świerka w
składzie docelowym drzewostanu, poprzez zastosowanie cięć gniazdowych
(charakterystycznych dla rębni stopniowej gniazdowej) z cięciami częściowymi
na smugach (charakterystycznymi dla rębni częściowej smugowej),
c) rębnia stopniowa brzegowo-smugowa (IVc)  stosowana w strefach 100 200 m
szerokości, służąca do naturalnego odnowienia drzewostanów mieszanych z
dużym udziałem świerka, który szczególnie łatwo odnawia się na północnym
brzegu drzewostanu,
d) rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona (IVd) jest wykonywana w całych
pododdziałach i wykorzystuje różne sposoby cięć, w tym także zupełnych, oraz
odnowienie naturalne i sztuczne, dla utworzenia drzewostanów wielogatunko-
wych o zróżnicowanej strukturze przestrzennej i wieku, zapewniając utrzymanie
pełnego ładu przestrzenno-organizacyjnego, opartego na granicy transportowej
i sieci szlaków operacyjnych; rębnia ta, poza drzewostanami na małych po-
wierzchniach, wymaga stosowania jednostek kontrolnych, które służą do ewi-
dencji stanu zapasu i określenia wielkości etatu.
ż 35
1. Rębnię przerębową (V), nazywaną również ciągłą, zaleca się stosować przede
wszystkim w litych drzewostanach jodłowych i mieszanych z dużą przewagą jodły,
o budowie wielopiętrowej, a także w formie rębni przerębowej górskiej w świerczy-
nach regla górnego w pasie boru luz
nego. Polega ona na prowadzeniu w spo-
sób ciągły cięcia przerębowego na całej powierzchni drzewostanu. Proces
odnowienia naturalnego odbywa siÄ™ nieprzerwanie, a naloty i podrosty korzy-
stają trwale z osłony drzewostanu.
2. Przy prowadzeniu rębni przerębowej należy się kierować następującymi zasadami:
-ð ciÄ™cia przerÄ™bowe przeprowadza siÄ™ w caÅ‚ym drzewostanie jednoczeÅ›nie
co 5 10 lat (przyjęty okres nosi nazwę obiegu cięć),
-ð każde ciÄ™cie Å‚Ä…czy w jeden zabieg hodowlany użytkowanie, pielÄ™gnowanie i
odnowienie lasu, pozostawiajÄ…c drzewostan trwale w zwarciu pionowym,
-ð ciÄ™cia przerÄ™bowe speÅ‚niajÄ… nastÄ™pujÄ…ce zadania: użytkowanie drzew doj-
rzałych do wyrębu, prowadzenie selekcji pozytywnej i negatywnej, zapew-
nienie trwałej struktury przerębowej, tworzenie warunków wzrostu dla nalo-
22
tów i podrostów o różnym wieku, co prowadzi do maksymalnego wypeł-
nienia biomasÄ… przestrzeni nad glebÄ…, inicjowanie odnowienia naturalnego
przez stwarzanie coraz to nowych ośrodków oświetlenia dna lasu,
-ð nie powiÄ™ksza siÄ™ powstaÅ‚ych grup i kÄ™p odnowienia, prowadzÄ…c w nich je-
dynie zabiegi pielęgnacyjne,
-ð drzewa do usuniÄ™cia wyznacza siÄ™ pojedynczo, przy czym zaleca siÄ™ usta-
lanie etatu miąższościowego metodą kontrolną (pomiarów okresowych za-
pasu i przyrostu) w wysokości nieprzekraczającej bieżącego przyrostu
miąższości grubizny, z pobieraniem etatu w 1 2 cięciach w 10-leciu, przy
czym drzewa do wycięcia wyznacza się w okresie wegetacyjnym,
-ð obieg cięć zależy w tej rÄ™bni głównie od siedliska, skÅ‚adu gatunkowego i
wielkości drzewostanu.
Rozdział 4. Odnowienia
ż 36
1. Odnowienie lasu ma na celu inicjowanie i kształtowanie młodego pokolenia lasu.
2. Podstawą określenia sposobów i zasad prowadzenia odnowień są przyjęte cele
hodowlane.
3. Odnowienie odbywa się w sposób naturalny (samosiew lub odrośla) i sztuczny
(sadzenie lub siew).
4. Przy sztucznym odnowieniu należy wykorzystywać istniejące już odnowienie natu-
ralne, o ile jest zgodne z przyjętymi celami hodowlanymi lub zwiększa różnorod-
ność gatunkową.
5. JednÄ… z podstawowych zasad hodowli lasu jest racjonalne wykorzystanie odno-
wień naturalnych.
6. Możliwość uzyskania odnowienia naturalnego poszczególnych gatunków uwarun-
kowana jest między innymi wyborem właściwej rębni.
7. Odnowienie naturalne powinno być stosowane jedynie przy dobrej jakości hodow-
lanej drzewostanów macierzystych (z wyjątkiem powierzchni wymienionych w ż 38
pkt 10).
8. Odnowienie naturalne niezgodne z celem hodowlanym może zostać wykorzystane
jako element przebudowy drzewostanu.
9. O kwalifikowaniu odnowień naturalnych i ich przydatności do dalszej hodowli de-
cyduje nadleśniczy.
ż 37
1. Zasada zgodności składu gatunkowego realizowanych odnowień z siedliskiem
polega na zapewnieniu odpowiedniego udziału gatunków głównych, domieszko-
wych i biocenotycznych ustalonych w trakcie sporzÄ…dzania projektu planu urzÄ…-
dzenia lasu.
2. Zgodność składu gatunkowego rozpatruje się w ramach wydzielenia, a w uzasad-
nionych przypadkach drzewostanowo-siedliskowych w stosunku do większej po-
wierzchni (np. oddział).
3. Przykładowe typy drzewostanów i składy gatunkowe odnowień według typów sie-
dliskowych lasu w poszczególnych krainach przyrodniczo-leśnych podaje tabela 3.
4. W celu zapewnienia uprawom mieszanym warunków rozwoju, odpowiadających
wymaganiom poszczególnych gatunków drzew, zaleca się stosować  w zależno-
ści od składu gatunkowego realizowanego odnowienia lub zalesienia  następują-
ce formy zmieszania:
-ð jednostkowe  jeżeli gatunki zmieszane sÄ… pojedynczo bez grup i kÄ™p,
23
-ð grupowe  jeżeli gatunki zmieszane sÄ… w formie grup po kilka lub kilkana-
ście sztuk (dotyczy głównie gatunków domieszkowych i biocenotycznych),
-ð drobnokÄ™powe, o powierzchni do 5 arów, preferowane dla gatunków do-
mieszkowych,
-ð kÄ™powe  jeżeli gatunki zmieszane sÄ… kÄ™pami o powierzchni od 6 do 10
arów,
-ð wielkokÄ™powe  o powierzchni kÄ™p przekraczajÄ…cej 10 arów,
-ð rzÄ™dowe  jeżeli zmieszanie gatunków wystÄ™puje na przemian rzÄ™dami
(jednym lub dwoma),
-ð pasowe  jeżeli zmieszanie gatunków wystÄ™puje na przemian pasami (pas
obejmuje najczęściej 3 6 rzędów sadzonek).
ż 38
1.Najpowszechniejszym sposobem odnowienia sztucznego jest sadzenie, które
można wykonywać z przygotowaniem i bez przygotowania gleby.
2.OrientacyjnÄ… liczbÄ™ sadzonek w odnowieniach sztucznych podaje tabela 4.
3.Nadleśniczy może podjąć decyzję o zmianie liczby sadzonek podanej w tabeli 4,
jednak nie więcej niż o 20%, z uwzględnieniem ż 60 pkt 3.
4.W przypadku użycia sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym minimalna licz-
ba sadzonek podana w tabeli 4 może być zmniejszona, jednak nie więcej niż o
30%.
5.Odstęp rzędów sadzenia zależy od przyjętej liczby sadzonek na 1 ha i powinien
wynosić 1 2 m, z wyjątkiem upraw zakładanych na gruntach podmokłych.
6.Możliwym sposobem odnowienia sztucznego sosny, świerka, jodły, dębów, buka, a
w uzasadnionych przypadkach także innych gatunków jest siew.
7.Orientacyjne zapotrzebowanie nasion I klasy jakości na powierzchni odnawianej
siewem podano w tabeli 5.
8. Do najczęściej stosowanych sposobów przygotowania gleby należą:
a) bruzdy wyorywane pługiem leśnym lub aktywnym, ze spulchnieniem lub bez,
b) pasy przygotowane frezem leśnym,
c) spulchnianie gleby spulchniaczem bez wyorywania bruzd,
d) placówki, talerze i kopczyki,
e) rabaty, rabatowałki i wałki.
9. Wyprzedzające przygotowanie gleby zasadniczo powinno być wykonywane jesie-
niÄ….
10. Na terenach zabagnionych i nadmiernie uwilgotnionych można zaniechać przy-
gotowania gleby i sztucznego odnowienia lasu, pozostawiajÄ…c je naturalnej sukce-
sji roślinności.
11. Przygotowania gleby z reguły nie wykonuje się na glebowych powierzchniach
wzorcowych. Na siedliskach z silnie rozwiniętą pokrywą roślinną dopuszcza się
wykonywanie płytkich (do 15 cm głębokości) bruzd lub talerzy, a w wyjątkowych
przypadkach  kopczyków.
ż 39
1. Przy odnawianiu drzewostanów w górach zaleca się wprowadzać:
a) buk  w reglu dolnym, jako gatunek główny regla dolnego, przy czym w Karko-
noszach w całym reglu dolnym, jako gatunek domieszkowy, biocenotyczny,
b) jodłę pospolitą  w całym reglu dolnym,
c) świerk  w reglu dolnym w udziale do 20 40%, a w reglu górnym w udziale do
70-90%,
24
d) modrzew europejski  w reglu dolnym i górnym, a odmianę sudecką, na żyz
-
niejszych siedliskach, do wysokości 850 m n.p.m.,
e) klon jawor  w reglu dolnym i górnym,
f) sosnę zwyczajną  na słabsze siedliska, gleby silnie szkieletowe, na ekspozy-
cjach południowych, do wysokości 600 700 m n.p.m.,
g) brzozę brodawkowatą, zwłaszcza lokalnych ekotypów  w całym reglu dolnym,
h) brzozę omszoną, podgatunek karpacki  w reglu dolnym i górnym,
i) jarząb pospolity, lokalnych ekotypów  do górnej granicy lasu,
j) pozostałe gatunki, takie jak: jesion wyniosły, dąb szypułkowy, olszę czarną, lipę
drobnolistną, klon zwyczajny  w niższych położeniach regla dolnego, jako ga-
tunki domieszkowe.
2. W uzasadnionych przypadkach podyktowanych lokalnymi warunkami siedlisko-
wymi oraz klimatycznymi nadleśniczy może podjąć decyzję o podwyższeniu grani-
cy wprowadzania danego gatunku (np. buka, jodły).
ż 40
1. Wszystkie uprawy pochodzenia naturalnego i sztucznego podlegajÄ… ocenie.
2. Uznawanie, ocena i ewidencjonowanie odnowień naturalnych prowadzone są na
podstawie zarządzenia Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych.
3. Udatność upraw zakładanych sztucznie ocenia się na podstawie kryteriów kwalifi-
kacyjnych podanych w tabeli 6, obligatoryjnie w piÄ…tym roku ich istnienia. Ocena
dokonywana jest na podstawie:
a) stopnia pokrycia powierzchni przez uprawę (wyrażonego w procentach), okre-
ślonego na podstawie liczby sadzonek na uprawie, łącznie z przyszłościowym
odnowieniem naturalnym, w porównaniu do liczby sadzonek wynikającej z przy-
jętej więz
by sadzenia,
b) przydatności hodowlanej, wyrażonej sumarycznym, procentowym udziałem
stwierdzonych w uprawie sadzonek z objawami chorobowymi i uszkodzonych w
stopniu istotnym dla ich dalszego rozwoju.
4. Do momentu wykonania obligatoryjnej oceny udatności upraw powinny one być
monitorowane ze względu na stopień pokrycia powierzchni i przydatność hodow-
laną. W razie potrzeby należy stosować poprawki i uzupełnienia.
5. W przypadku nieosiągnięcia celu hodowlanego w wieku 5 lat dalszy monitoring i
zakres działań hodowlano-ochronnych określa nadleśniczy.
Rozdział 5. Zalesienia
ż 41
1. Zalesieniem nazywamy wprowadzenie lasu na grunty nieleśne.
2. Grunty przeznaczone do zalesienia określa miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego lub decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.
3. Przy zalesianiu gruntów porolnych należy wykorzystywać sukcesję naturalną w
postaci kęp i grup, o ile ich skład gatunkowy jest zgodny z przyjętymi celami ho-
dowlanymi.
4. Istnienie nalotów lub podrostów na gruntach nieleśnych przeznaczonych do zale-
sienia, w postaci kęp i grup obejmujących co najmniej 50% powierzchni danej
działki ewidencyjnej, które zostały protokolarnie ocenione jako dobre lub zadowa-
lajÄ…ce, jest podstawÄ… do jej uznania za zalesionÄ….
25
ż 42
1. Przed przystąpieniem do czynności związanych z zalesianiem należy wykonać
przegląd gruntów w celu zlokalizowania:
a) miejsc, w których występuje możliwa do wykorzystania sukcesja naturalna,
b) bagien, łąk, torfowisk, zakrzewień, remiz, zadrzewień, które będą wyłączone z
zalesiania,
c) powierzchni pod uprawy plantacyjne drzew szybko rosnÄ…cych,
d) linii podziału powierzchniowego, dróg, mostów i innych elementów infrastruktu-
ry, w tym zabezpieczenia przeciwpożarowego.
2. Na powierzchniach zakwalifikowanych do zalesienia sztucznego i pod uprawÄ™
plantacyjną należy przeprowadzić kontrolę zapędraczenia gleby, zgodnie z  In-
strukcją ochrony lasu . W wypadku stwierdzenia zagrożeń należy podjąć działania
zmierzające do ograniczenia występowania pędraków lub zaniechać podejmowa-
nia działań związanych z zalesianiem.
3. Przykładowe składy gatunkowe zalesień podano w tabeli 7.
4. Do zalesień zaleca się używać sadzonek mikoryzowanych.
ż 43
1. Przy zalesianiu gruntów porolnych można w pierwszym etapie wprowadzać gatun-
ki przedplonowe (sosnę, modrzew, brzozę, olszę i osikę) w celu stworzenia osłony
dla wprowadzanych póz
niej gatunków głównych (dębów, buka i jodły), wzbogace-
nia gleby w substancjÄ™ organicznÄ… i rozwoju mikoryz.
2. Jako przedplon na gruntach porolnych mogą być wykorzystywane samosiewy ga-
tunków pionierskich.
3. Na powierzchniach przeznaczonych do zalesienia w ramach sukcesji naturalnej,
położonych na styku las  powierzchnia otwarta, zwłaszcza od strony zawietrznej,
zaleca siÄ™ inicjowanie odnowienia naturalnego lub stosowanie siewu na po-
wierzchniach stref ekotonowych, przez odpowiednie przygotowanie gleby w latach
dobrego urodzaju nasion pożądanych gatunków drzew i krzewów.
4. Uprawy powstałe w wyniku zalesień podlegają ocenie według zasad podanych w
ż 40.
Rozdział 6. Poprawki, uzupełnienia i dolesienia
ż 44
1. Poprawki, uzupełnienia i dolesienia mają na celu utrzymanie i regulację założone-
go składu gatunkowego, zwiększanie różnorodności gatunkowej oraz zwiększenie
możliwości produkcyjnych istniejących upraw, młodników i starszych drzewosta-
nów, w których z różnych przyczyn powstały luki i przerzedzenia.
2. W uprawach założonych sztucznie na powierzchniach otwartych i pod osłoną, w
wieku do 5 lat, czynności związane z dodatkowym wprowadzeniem sadzonek zali-
cza się do poprawek; w starszych uprawach i młodnikach w wieku do 20 lat czyn-
ności takie zalicza się do uzupełnień, a w drzewostanach II i starszych klas wieku
do dolesień (wyłączając drzewostany w klasie odnowienia).
3. W uprawach i młodnikach I klasy wieku powstałych w przewadze z odnowień natu-
ralnych wszystkie czynności związane z dodatkowym wprowadzaniem sadzonek
zalicza się do uzupełnień, a w drzewostanach II klasy wieku i starszych do dole-
sień.
26
ż 45
1. W odniesieniu do poprawek, uzupełnień i dolesień stosuje się pojęcie powierzchni
zredukowanej, której wielkość określa się na podstawie liczby wysadzonych sa-
dzonek i stosowanej więz
by.
2. Do celów planowania powierzchnię zredukowaną poprawek ustala się na podsta-
wie procentu wypadu, przy uzupełnieniach  szacunkowej powierzchni luk, przy
dolesieniach  szacunkowej powierzchni luk i przerzedzeń.
3. Zaleca się wykonywanie poprawek i uzupełnień przy wypadach powyżej 20% po-
wierzchni zredukowanej, a w przypadku wypadów powierzchniowych powyżej 0,5
ara.
4. Przy poprawkach należy się kierować następującymi wskazaniami:
a) poprawki wykonuje się zależnie od potrzeb,
b) w uprawach o prawidłowym dla danego siedliska składzie gatunkowym zaleca
się wykonywać poprawki sadzonkami gatunków, które wypadły,
c) w uprawach o niewłaściwym składzie gatunkowym należy dążyć do wprowa-
dzania gatunków będących w niedoborze,
d) w miejsce wypadów można wprowadzić domieszki biocenotyczne i pielęgnacyj-
ne.
5. Wykonywanie uzupełnień polega na wprowadzeniu do upraw lub młodników ga-
tunków właściwych dla danego siedliska.
6. Przy dolesianiu luk, zależnie od ich powierzchni i wysokości drzewostanu, za-
leca się wprowadzanie wyrośniętego materiału sadzeniowego.
Rozdział 7. Pielęgnowanie lasu
ż 46
1. Pielęgnowanie lasu obejmuje:
a) pielęgnowanie drzewostanu polegające na prowadzeniu cięć pielęgnacyjnych i
pielęgnowaniu drzew,
b) pielęgnowanie siedliska obejmujące prace związane z pielęgnowaniem gleby,
wprowadzaniem podszytów i dolnego piętra oraz kształtowaniem brzegów
drzewostanów.
2. Celem pielęgnowania lasu jest:
a) regulowanie zagęszczenia i odpowiedniego rozmieszczenia drzew w drzewo-
stanie w sposób sprzyjający:
-ð powstawaniu niezbÄ™dnej przestrzeni życiowej dla dalszego rozwoju
drzewostanu,
-ð ksztaÅ‚towaniu klimatu wnÄ™trza lasu, sprzyjajÄ…cego oczyszczaniu siÄ™
drzew z dolnych gałęzi i poprawie jakości drewna oraz zwiększaniu róż-
norodności biologicznej w dolnych warstwach lasu,
b) regulowanie składu gatunkowego oraz wytwarzanie i utrwalanie pożądanej for-
my zmieszania i budowy piętrowej,
c) popieranie najbardziej wartościowych składników drzewostanu i naturalnej róż-
norodności biologicznej lasu,
d) wyprzedzanie procesu naturalnego wydzielania siÄ™ drzew z drzewostanu,
e) polepszanie stanu sanitarnego i biologicznej odporności lasu,
f) poprawa jakości drzewostanu,
g) poprawa mikroklimatu i zdolności retencyjnych gleb.
3. Orientacyjne okresy stosowania zabiegów pielęgnacyjnych podaje tabela 8.
4. Charakter wykonywanych zabiegów pielęgnacyjnych zależy od okresu życia drze-
wostanu. Zasadą jest kształtowanie dzięki zabiegom pielęgnacyjnym wykonywa-
27
nym we wcześniejszym okresie życia takich cech drzewostanu, które umożliwią
jego harmonijny rozwój w okresie następnym, dlatego:
a) celem pielęgnowania uprawy jest młodnik:
 o składzie gatunkowym zgodnym z siedliskiem i odpowiednim zwarciu,
 o przyjętej formie zmieszania,
b) celem pielęgnowania młodnika jest drzewostan dojrzewający:
 składający się z odpowiedniej liczby dobrze ukształtowanych drzew dorod-
nych, w efekcie stopniowego eliminowania drzew przeszkadzajÄ…cych i wadli-
wych z górnej warstwy młodnika,
 charakteryzujący się różnorodnością biologiczną,
c) celem pielęgnowania drzewostanu dojrzewającego jest drzewostan dojrzały:
 możliwie najlepszej jakości i największej miąższości,
 zbudowany z biogrup,
 charakteryzujący się różnorodnością biologiczną,
d) celem pielęgnowania drzewostanu dojrzałego są starsze jego fazy lub staro-
drzew, charakteryzujÄ…ce siÄ™:
 wzmożonym przyrostem drzew jakościowo najlepszych,
 różnorodnością biologiczną,
 gotowością do odnowienia.
5. W zależności od okresu życia, w jakim znajduje się drzewostan wyróżniamy na-
stępujące rodzaje zabiegów pielęgnacyjnych:
a) pielęgnacja upraw (PU):
 niszczenie konkurencyjnej roślinności i pielęgnacja gleby,
 czyszczenia wczesne (CW),
b) pielęgnacja młodników (PM):
 czyszczenia póz
ne (CP),
c) trzebieże wczesne (TW),
d) trzebieże póz
ne (TP).
6. Niezależnie od cyklicznego wykonywania cięć pielęgnacyjnych w poszczególnych
drzewostanach wykonuje się w nich w miarę potrzeby cięcia sanitarne (CS) i cię-
cia sanitarno-selekcyjne (CSS).
ż 47
1. We wszystkich rodzajach cięć pielęgnacyjnych obowiązuje stosowanie selekcji.
2. Selekcja w pielęgnowaniu upraw i młodników ma charakter selekcji negatywnej, z
elementami selekcji pozytywnej. Selekcja negatywna polega na stopniowym usu-
waniu z górnej warstwy uprawy lub młodnika składników niepożądanych (w tym
drzew wadliwych), tak aby pozostające drzewa były możliwie najlepszej jakości i o
największym przyroście. Wykorzystywane elementy selekcji pozytywnej dotyczą
popierania pożądanych domieszek, poprawy warunków wzrostu drzew dobrej ja-
kości i rozwoju ich koron.
3. Selekcja pozytywna w trzebieżach wczesnych polega na wyborze i popieraniu z
głównej warstwy drzewostanu odpowiedniej liczby drzew najlepszej jakości i o du-
żym przyroście, rozmieszczonych w miarę możliwości równomiernie w całym
drzewostanie.
4. Charakter trzebieży póz
nych zależy od składu gatunkowego drzewostanu i przyję-
tego celu hodowlanego, z uwzględnieniem jego aktualnego stanu.
5. W drzewostanach bukowych, jodłowych i wielogatunkowych należy kontynuować
selekcję pozytywną cięciami w górnej warstwie drzewostanu, a w świerkowych,
sosnowych i modrzewiowych cięcia powinny być ukierunkowane na drzewostan
podrzędny, według zasad trzebieży dolnej.
28
ż 48
1. Aby zapewnić zachowanie selekcji pozytywnej w cięciach pielęgnacyjnych i uła-
twić ich prowadzenie w drzewostanach poddanych trzebieżom wczesnym lub póz
-
nym, wprowadza się podział drzew na trzy kategorie:
a) drzewa dorodne,
b) drzewa pożyteczne,
c) drzewa przeszkadzajÄ…ce.
2. Za drzewa dorodne uważa się drzewa lub grupy drzew jakościowo najlepsze, sta-
nowiące trzon drzewostanu i będące obiektem pielęgnowania, na których odbywa
się produkcja najwyższej wartości, tj. drzewa:
-ð o gruboÅ›ci i wysokoÅ›ci wiÄ™kszej od rozmiarów drzewa przeciÄ™tnego w da-
nym drzewostanie,
-ð których żywotność przejawia siÄ™ w dobrze rozwiniÄ™tej, gÄ™stej i cienko gaÅ‚Ä™-
zistej koronie,
-ð o wysokiej jakoÅ›ci pnia pozbawionego wad wrodzonych i nabytych, o strza-
le prostej i bezsęcznej, szczególnie w dolnej partii pnia,
-ð zdrowe i nieopanowane przez grzyby i owady,
-ð dobrze przyrastajÄ…ce na wysokość,
-ð możliwie równomiernie rozmieszczone w drzewostanie.
3. Dorodność drzew jest pojęciem względnym i zależy od ogólnej jakości drzewosta-
nu. W drzewostanach słabszej jakości wymagania dotyczące drzew dorodnych
powinny być niższe.
4. Za drzewa pożyteczne uważa się wszystkie pozostałe drzewa zdrowe, których
pozostawienie w drzewostanie jest konieczne ze względu na utrzymanie odpo-
wiedniego zapasu produkcyjnego i stopnia zwarcia (a przez to utrzymanie właści-
wego klimatu wnętrza lasu, ochronę gleby, prawidłowe kształtowanie wzrostu i
rozwoju drzew dorodnych oraz urozmaicenie składu gatunkowego) oraz drzewa
dziuplaste, a w uzasadnionych przypadkach także martwe.
5. Za drzewa przeszkadzające uważa się drzewa wpływające niekorzystnie na dal-
szy wzrost i rozwój drzew dorodnych, ze względu na istniejącą konkurencję mię-
dzy tymi drzewami w obrębie ich koron.
6. Drzewa przeszkadzajÄ…ce usuwa siÄ™ z drzewostanu, przy czym w jednym zabiegu
wycina się w zasadzie jedno żywe drzewo przeszkadzające drzewu dorodnemu,
względnie pożytecznemu.
7. W okresie pierwszej trzebieży należy wytyczyć i wyciąć szlaki operacyjne o szero-
kości i gęstości zależnej od stosowanej technologii pozyskania drewna. Powinny
one uzupełniać istniejącą i projektowaną sieć dróg, linii podziału powierzchniowe-
go oraz system składowania drewna. Ich przebieg powinien być dostosowany do
ukształtowania terenu, składu i wieku drzewostanu, rodzaju cięć czy skłonności
gleby do erozji. Szerokość szlaków powinna uwzględniać rodzaj prowadzonych na
nich operacji i umożliwiać minimalizację uszkodzeń na pozostających drzewach.
Szczegółowe wskazówki projektowania i zakładania szlaków operacyjnych zawie-
rają odrębne wytyczne.
ż 49
1. Prace pielęgnacyjne wykonywane w okresie uprawy obejmują:
-ð spulchnianie gleby,
-ð ograniczenie wzrostu konkurencyjnej roÅ›linnoÅ›ci,
-ð poprawianie formy drzew,
29
-ð usuwanie lub hamowanie wzrostu niepożądanych domieszek, które gÅ‚uszÄ…
drzewka należące do gatunków głównych lub pożądanych domieszkowych,
-ð Å‚agodzenie różnic wysokoÅ›ci drzew na granicy grup lub kÄ™p odnowienia (za-
lesienia), różniących się między sobą składem gatunkowym lub wiekiem,
-ð usuwanie wadliwych przerostów i przedrostów,
-ð przerzedzanie przegÄ™szczonych partii siewów i samosiewów,
-ð w uzasadnionych przypadkach usuwanie drzewek chorych, obumierajÄ…cych
i obumarłych.
2. W uprawach, niezależnie od sposobu ich powstania, należy systematycznie nisz-
czyć roślinność konkurencyjną, aż do czasu, kiedy przestaje ona zagrażać upra-
wie. Termin zabiegu należy dostosować do etapu rozwoju roślinności konkuren-
cyjnej.
3. Poprawianie formy drzew zaleca się przeprowadzać u gatunkach liściastych, a
zwłaszcza u dębu i buka. Koronom nadaje się formę stożka lub walca, usuwa
zbędne rozgałęzienia i rozwidlenia, skraca nadmiernie wydłużone pędy boczne.
Nieprawidłowo rosnące dęby można przyciąć wczesną wiosną na bezpieńki w celu
uzyskania odrośli.
4. Przy regulowaniu składu gatunkowego upraw należy mieć na względzie wyzna-
czony dla nich cel hodowlany, przy czym należy zachować domieszki, które:
 tworzą potrzebną osłonę dla gatunków wrażliwych na ujemne wpływy atmosfe-
ryczne,
 zabezpieczajÄ… drzewka przed zwierzynÄ…,
 są gatunkami szybko rosnącymi, właściwymi dla danych warunków siedlisko-
wych,
 mogą w przyszłości stanowić pożądaną domieszkę pielęgnacyjną.
5. A
agodzenie zbyt dużych różnic wysokości między poszczególnymi partiami odno-
wienia polega na ogławianiu obrzeżnych górujących drzewek.
6. y
le ukształtowane przedrosty i przerosty, występujące pojedynczo lub w grupach,
należy jak najwcześniej usunąć. W razie obawy o opóz
nienie zwarcia należy je
powstrzymać w przyroście przez ogłowienie, silne podkrzesanie lub obrączkowa-
nie. Nie należy usuwać dobrze ukształtowanych przedrostów i przerostów pożą-
danych gatunków drzew pełniących funkcję pielęgnacyjną.
7. Przerzedzenie przegęszczonych partii siewów i samosiewów należy wykonywać
stopniowo, usuwając drzewka wadliwe, obumierające, osłabione, chore, zasiedlo-
ne przez szkodniki. Przerzedzeniu podlegają również kępy odrośli, jeżeli tworzą je
gatunki mające stanowić przedmiot hodowli. Do przerzedzeń należy przystępować
wówczas, gdy sąsiednie drzewka zaczynają się wzajemnie ograniczać we wzro-
ście i rozwoju.
8. Pielęgnowanie upraw należy przeprowadzać systematycznie, powtarzając je w
miarę potrzeby, tak aby do zwarcia doprowadzić dobrze ukształtowane, silnie uko-
rzenione, zdrowe drzewka pożądanych gatunków w najodpowiedniejszej dla nich
formie zmieszania.
9. O wyborze zabiegu zawsze powinny decydować potrzeby lasu.
ż 50
1. Prace pielęgnacyjne wykonywane w okresie młodnika obejmują:
 usuwanie lub hamowanie wzrostu drzew wadliwych w górnej warstwie młod-
nika,
 usuwanie lub ogławianie zbędnych domieszek pozostałych z okresu uprawy,
 regulowanie dynamiki wzrostu między gatunkami i wewnątrz gatunków (usu-
wanie lub ogławianie przerostów i rozpieraczy w młodnikach sosnowych, dę-
30
bowych i bukowych),
 przerzedzanie nadmiernie zagęszczonych partii młodnika,
 usuwanie drzew chorych i opanowanych przez szkodniki,
 popieranie gatunków występujących w niedoborze.
2. Zasadniczy zabieg w młodnikach iglastych (poza sosnowymi) przeprowadza się w
dolnej, a w sosnowych i liściastych w górnej ich warstwie. W zabiegach tych po-
piera się pośrednio drzewka dobrej żywotności i jakości, górujące w młodnikach
iglastych (poza sosnowymi) oraz panujące w sosnowych i liściastych. Ostatni na-
wrót czyszczeń póz
nych powinien zawierać elementy selekcji pozytywnej, polega-
jącej na poprawie warunków wzrostu drzew najlepszych.
3. Częstość zabiegów określają potrzeby danego młodnika. Liczba drzewek dobrze
ukształtowanych tworzących drzewostan główny powinna na końcu fazy młodnika
wynosić ok. 2 4 tys. szt./ha (dla sosny, dębów i buka ok. 3 4 tys. szt./ha, dla
świerka ok. 2 tys. szt./ha).
4. Po zwarciu młodnika należy z niego stopniowo eliminować występujące w nadmia-
rze gatunki pionierskie, drzewa stanowiące przedplon i osłonowe oraz drzewa wa-
dliwe lub stwarzajÄ…ce niekorzystne warunki wzrostu i rozwoju drzewom dobrej ja-
kości. Usuwanie drzew zbędnych powinno się odbywać sukcesywnie, aby nie do-
puścić do nadmiernego rozluz
nienia zwarcia i nie opóz
niać oczyszczania się
strzał. W silnie zwartych młodnikach sosnowych, świerkowych i jodłowych nie na-
leży dopuszczać do nadmiernego skrócenia koron i wysmuklenia drzewek, zwięk-
szającego ich wrażliwość na okiść śnieżną.
5. Nie należy usuwać drzew wadliwych stanowiących niezbędną domieszkę bioceno-
tyczną. Za zbędną domieszkę uważa się drzewa należące do gatunków niezgod-
nych z siedliskiem i nieprzewidzianych w składzie odnowienia występujących w
nadmiarze. Usunięcie lub hamowanie wzrostu tych drzew jest wskazane tylko
wtedy, gdy przeszkadzają one prawidłowemu rozwojowi dobrze ukształtowanych
drzew, stanowiących główny cel hodowli lasu.
6. Przy wykonywaniu czyszczeń póz
nych należy zwracać szczególną uwagę na
usuwanie rozpieraczy tłumiących wartościowe otoczenie. Jeżeli ich usunięcie mo-
głoby spowodować powstanie luk, niepożądanych ze względu na ochronę gleby i
dobre ukształtowanie sąsiednich drzewek, zaleca się ich silne podkrzesanie,
ogłowienie lub obrączkowanie.
7. Przerzedzanie nadmiernie zagęszczonych partii młodników ma zapobiegać zbyt-
niemu wysmuklaniu drzew, które prowadzi do ich osłabienia. Przerzedzanie prze-
gęszczonych młodników dębowych i bukowych oraz odnowień przetrzymywanych
długi czas pod okapem drzewostanu powinno być prowadzone ze szczególną
ostrożnością.
8. Silniejsze przerzedzenie można wykonywać na granicy lasu, obok szerszych dróg,
linii i szlaków turystycznych. Ma ono na celu wytworzenie ekotonów  jako stref
przejściowych.
9. Pielęgnowanie młodników należy wykonywać także w zwartych kępach podro-
stów, w drzewostanach znajdujących się w fazie odnowienia.
10. W młodnikach narażonych na spałowanie, przy planowaniu terminu wykonania
zabiegu, należy uwzględnić presję zwierzyny płowej.
ż 51
1. Prace pielęgnacyjne wykonywane w okresie dojrzewania drzewostanu mają na
celu utrzymanie zwarcia i zachowanie odpowiedniej liczby drzew o najlepszej ja-
kości i największej miąższości, kształtowanie naturalnej różnorodności biologicz-
nej i stabilności drzewostanu poprzez:
 prowadzenie trzebieży wczesnych,
31
 podkrzesywanie drzew,
 wprowadzanie podszytów lub dolnego piętra drzewostanu.
2. Na etapie trzebieży wczesnych wybiera się drzewa dorodne i przeszkadzające.
Liczbę drzew dorodnych uzależnia się głównie od wieku drzewostanu, typu siedli-
skowego lasu oraz gatunku drzewa. Przy ich wyborze należy dążyć do zachowa-
nia odpowiedniego udziału poszczególnych gatunków, zgodnie z przyjętym typem
drzewostanu. Orientacyjne liczby drzew dorodnych po przeprowadzeniu trzebieży
wczesnej przedstawia tabela 9. Drzewa przeszkadzające oznacza się w sposób
wyraz
nie widoczny i usuwa siÄ™ je z drzewostanu.
3. W trzebieży wczesnej zasadniczy zabieg przeprowadza się w górnej warstwie
drzewostanu, co sprzyja rozbudowie koron drzew dorodnych, a w przypadku jodły,
świerka i modrzewia także ich wydłużeniu.
4. Czas wykonania pierwszej trzebieży wczesnej zależy od klasy bonitacji siedliska i
wysokości górnej drzewostanu (średniej dla części drzew najgrubszych). Wskaza-
ne jest wkraczanie z pierwszą trzebieżą przy średniej wysokości górnej wynoszą-
cej dla sosny 8 10 m, a dla pozostałych gatunków 10 12 m.
5. Trzebież wczesną należy powtarzać w miarę potrzeby. Częściej wykonuje się ją w
drzewostanach mieszanych, złożonych z gatunków szybko rosnących i na siedli-
skach bogatszych.
6. Nasilenie trzebieży wczesnej powinno być zróżnicowane, zależnie od składu ga-
tunkowego, tempa wzrostu i cech biologicznych gatunków. W drzewostanach o
składzie gatunkowym zgodnym z przyjętym typem drzewostanu nasilenie trzebie-
ży powinno być umiarkowane (do 20% zapasu). W drzewostanach częściowo
zgodnych i niezgodnych z typem drzewostanu nasilenie trzebieży może być wyż-
sze (do 30%) w celu zapewnienia warunków do stopniowej przebudowy tych
drzewostanów przez wprowadzenie dolesień lub podsadzeń i kontynuowanie cięć
pielęgnacyjnych o charakterze przekształceniowym.
7. Podkrzesywanie drzew, mające na celu otrzymanie bezsęcznego surowca drzew-
nego, należy ograniczyć do wysoko wartościowych drzewostanów na bogatych
siedliskach (I i II klasa bonitacji) oraz do wybranych drzew dorodnych, zwłaszcza
takich gatunków jak: dęby, buk, jesion, świerk, sosna, modrzew i jedlica.
8. W drzewostanach jednogatunkowych i jednopiętrowych, szczególnie sosnowych,
po wykonaniu pierwszego lub drugiego zabiegu trzebieży wczesnej, mogą być
wprowadzane podszyty. Wysadza siÄ™ je w liczbie 2 4 tys. szt./ha, na powierzchni
nie większej niż 50% powierzchni danego wydzielenia. Podszyty można wprowa-
dzać pod warunkiem możliwości osiągnięcia celu hodowlanego.
9. Na siedliskach żyznych lub wilgotnych w celu utworzenia przyszłego drzewostanu
lub drzewostanu dwugeneracyjnego można tworzyć dolne piętro. Przed jego
wprowadzeniem wykonuje się cięcia pielęgnacyjne i wyznacza się sieć szlaków
operacyjnych. Zalecana liczba sadzonek powinna wynosić 3 5 tys. szt./ha. Dolne
piętro kwalifikuje się do odnowień pod osłoną drzewostanu.
ż 52
1. Prace pielęgnacyjne wykonywane w okresie dojrzałości drzewostanu obejmują:
 prowadzenie trzebieży póz
nych,
 pielęgnowanie zapasu,
 pielęgnowanie dolnego piętra drzewostanu i pokrywy glebowej,
 przygotowanie drzewostanu do odnowienia naturalnego.
2. Charakter trzebieży póz
nych zależy od składu gatunkowego, wieku, jakości, sta-
nu zdrowotnego i sanitarnego drzewostanu:
a) w drzewostanach sosnowych i modrzewiowych:
 w III klasie wieku kontynuuje siÄ™ selekcjÄ™ pozytywnÄ…, przy czym zasadniczy
32
zabieg o słabym lub umiarkowanym nasileniu przeprowadza się w górnej i w
dolnej warstwie drzewostanu i o dużym nasileniu w drzewostanach z drugim
piętrem lub odnowieniem naturalnym,
 w IV klasie wieku wykonuje się głównie trzebież dolną, a w drzewostanach
kwalifikujących się do odnowienia naturalnego, nieobjętych użytkowaniem
rębnym, cięcia sanitarne i ewentualnie cięcia przygotowawcze, do rozpoczęcia
procesu naturalnego odnowienia lasu,
 od V klasy wieku nie wykonuje się cięć pielęgnacyjnych, a wykonywane cięcia
mają charakter cięć sanitarnych.
b) w drzewostanach świerkowych do końca III klasy wieku prowadzi się zabieg w
górnej warstwie drzewostanu, a następnie trzebież dolną,
c) w drzewostanach olchowych do końca III klasy wieku prowadzi się cięcia w ra-
mach selekcji pozytywnej, a od IV klasy wieku zabieg przybiera charakter cięć
sanitarnych,
d) w pozostałych drzewostanach liściastych i mieszanych z przewagą gatunków li-
ściastych kontynuuje się cięcia w górnej warstwie drzewostanu, przy silnym, a
póz
niej słabym natężeniu cięć.
3. Pielęgnowanie zapasu polega na usuwaniu drzew mało wartościowych, wykorzy-
staniu przyrostu na grubość wywołanego zwiększonym dostępem światła do koron
drzew najcenniejszych (często nasienników) i poprawą jakości produkowanego
drewna.
ż 53
1. W lasach zaliczonych do ochronnych cięcia pielęgnacyjne muszą być prowadzone
z uwzględnieniem zadań wynikających z pełnionej przez nie funkcji.
2. W drzewostanach zagospodarowanych rębniami częściowymi, gniazdowymi i
stopniowymi cięcia pielęgnacyjne prowadzi się w miarę postępu procesu odnowie-
nia. Pielęgnowanie upraw i młodników oraz trzebieże wczesne, koreluje się ze
wzrostem poszczególnych kęp odnowień pod osłoną i z postępem cięć odnowie-
niowych.
3. W lasach zagospodarowanych przerębowo cięcia pielęgnacyjne stanowią nieroz-
łączną część użytkowania rębnego.
4. Na siedliskach borów suchych i w lasach tworzących górną granicę lasów stosuje
siÄ™ selekcjÄ™ negatywnÄ….
5. W drzewostanach będących pod wpływem przemysłu i szkód górniczych, opano-
wanych przez grzyby lub owady i zakwalifikowanych do przebudowy oraz rosnÄ…-
cych na gruntach porolnych zabiegi majÄ… na celu wyprzedzenie procesu natural-
nego wydzielania się drzew (selekcja negatywna). Podstawowym kryterium, które
należy uwzględniać przy wyznaczaniu zabiegów, jest żywotność drzew.
6. W drzewostanach zdradzających objawy zogniskowanego porażenia i osłabienia
przez czynniki chorobotwórcze prace pielęgnacyjne muszą mieć charakter cięć
sanitarnych dostosowanych do zaawansowania choroby i zmierzajÄ…cych do ogra-
niczania procesu chorobowego.
7. Zabiegi pielęgnacyjne prowadzone w drzewostanach o zubożonym składzie ga-
tunkowym i o uproszczonej strukturze piętrowej w stosunku do zajmowanych sie-
dlisk, powinny mieć charakter cięć przekształceniowych.
8. Zasady prowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych w obiektach selekcyjnych i za-
chowawczych wydzielonych dla potrzeb nasiennictwa leśnego określa w odręb-
nych zarządzeniach Dyrektor Generalny Lasów Państwowych.
33
ż 54
1. Miąższościowy rozmiar cięć pielęgnacyjnych określony w planach urządzenia lasu
stanowi wielkość orientacyjną, która może ulec zmianie w zależności od potrzeb
pielęgnacyjnych konkretnych drzewostanów.
2. Powierzchniowy rozmiar cięć pielęgnacyjnych określony w planie urządzenia lasu
stanowi wielkość minimalną, która może ulec zmianie w zależności od potrzeb pie-
lęgnacyjnych konkretnych drzewostanów.
3. W okresowym (10-letnim) planie cięć pielęgnacyjnych powinny być uwzględnione
wszystkie drzewostany urządzanego obiektu, w których niezbędne jest wykonanie
prac pielęgnacyjnych i trzebieży.
4. W 10-letnim planie cięć nie ujmuje się liczb i powierzchni powtórzeń zabiegów pie-
lęgnacyjnych.
Rozdział 8. Uprawy plantacyjne drzew szybko rosnących
ż 55
1. Przedmiotem uprawy plantacyjnej są gatunki, klony i mieszańce klonów drzew
uznanych za szybko rosnące, które odznaczają się w określonych warunkach
wzrostu dużą wydajnością masy drzewnej, w odpowiednio skróconym cyklu pro-
dukcji (do 60 lat).
2. W ramach uprawy plantacyjnej wyróżnia się uprawę plantacyjną topoli.
3. Rozmiar prac hodowlanych w zakresie upraw plantacyjnych drzew szybko rosnÄ…-
cych ustala się corocznie w ramach ogólnego planu odnowień i zalesień.
ż 56
1. W uprawach plantacyjnych szybko rosnących drzew leśnych uprawia się wyróż-
nione populacje drzew oraz klony (wegetatywne potomstwo dobrze poznanych
drzew o wyrównanych cechach wzrostu) o podobnych wymaganiach siedlisko-
wych i uprawowych oraz wyrównanych cechach wzrostowych i jakościowych.
2. Celem zakładania tych upraw jest zwiększenie produkcji drewna w skróconym cy-
klu produkcji. Jest on możliwy do osiągnięcia przez odpowiedni dobór siedliska,
właściwe przygotowanie gleby, jej intensywne pielęgnowanie i nawożenie oraz za-
pewnienie uprawianym drzewom dostatecznej przestrzeni życiowej.
3. Do upraw plantacyjnych nadają się populacje, klony i mieszańce klonów następu-
jących gatunków:
 modrzewia europejskiego,
 świerka pospolitego,
 jedlicy zielonej w krainach I, III i V oraz w zachodniej części krain II, IV i VI,
 topoli osiki,
 brzozy brodawkowatej i omszonej,
 olszy czarnej,
 robinii akacjowej,
 czereśni ptasiej  potomstwa gonnych drzew tego gatunku,
 innych, wskazanych w odrębnych wytycznych.
4. Świerk pospolity i robinia akacjowa powinny być prowadzone jako plantacje jed-
nogatunkowe, a pozostałe gatunki  przynajmniej dwugatunkowe, z jednym ga-
tunkiem podstawowym (produkcyjnym), a drugim pielęgnacyjnym.
5. W uprawach dwugatunkowych należy łączyć gatunki światłożądne z cieniozno-
śnymi w celu osiągnięcia struktury dwupiętrowej, która umożliwia uzyskanie lep-
szych efektów produkcyjnych.
34
6. Do upraw plantacyjnych, można wprowadzać, jako gatunki pielęgnacyjne i glebo-
chronne, gatunki inne niż wymienione w pkt. 3.
7. Materiał sadzeniowy wykorzystywany przy zakładaniu upraw plantacyjnych należy
produkować z nasion zbieranych z drzew matecznych, plantacji nasiennych i we-
getatywnego potomstwa drzew matecznych.
8. Uprawy plantacyjne należy zakładać przede wszystkim na gruntach porolnych
wyższych klas bonitacyjnych. Na gruntach leśnych uprawy plantacyjne mogą być
zakładane wyłącznie w małych kompleksach leśnych (na haliznach i płazowinach
oraz powierzchniach po drzewostanach zakwalifikowanych do przebudowy całko-
witej) lub na obrzeżach lasów, w warunkach siedliskowych zapewniających wpro-
wadzanym drzewom możliwości szybkiego wzrostu. Wskazane jest ich zakładanie
na terenach równych lub lekko falistych, o spadkach nieprzekraczających 10%.
9. Ze względu na mechanizację prac przy przygotowaniu i pielęgnowaniu gleby wiel-
kość powierzchni przeznaczonych pod uprawy plantacyjne powinna wynosić co
najmniej 2 ha.
10. Zalecane do plantacyjnej uprawy gatunki uzyskują szybki przyrost w następują-
cych warunkach siedliskowych:
 modrzew europejski  LMśw, Lśw oraz LMwyż, Lwyż,
 świerk pospolity  BMw, LMśw, LMw, Lw oraz BMwyż, LMwyż, Lwyż,
 jedlica zielona  LMśw, Lśw,
 topola osika  LMśw, LMw oraz LMwyż, Lwyż,
 brzoza brodawkowata  BMśw, BMw, LMśw, LMw oraz BMwyż,
 brzoza omszona  BMw, Lw, OlJ oraz BMwyż,
 olsza czarna  Lśw, Lw, OlJ,
 robinia akacjowa  BMśw, LMśw, Lśw,
 czereśnia ptasia  LMśw, Lśw, Lw oraz LMwyż, Lwyż.
11. Na gruntach porolnych pod uprawy plantacyjne powinno się przeznaczać gleby
odpowiadajÄ…ce typom siedliskowym lasu wymienionym w pkt. 10.
12. Istniejące uprawy plantacyjne topoli, które nie rokują uzyskania pozytywnych
efektów produkcyjnych, powinny być przebudowywane poprzez wprowadzanie ga-
tunków lasotwórczych o składzie zgodnym z warunkami siedliska.
13. Szczegółowe wskazania dotyczące prowadzenia upraw plantacyjnych szybko
rosnących drzew leśnych zawierają odrębne wytyczne.
Rozdział 9. Przebudowa drzewostanów
ż 57
1. Drzewostany niezapewniające możliwości realizacji celów trwałej, zrównoważonej
i wielofunkcyjnej gospodarki leśnej podlegają przebudowie.
2. Zasadniczo podstawą do określenia potrzeb przebudowy jest indywidualna ocena
każdego drzewostanu, dokonywana w toku prac urządzeniowych.
3. Zakres przebudowy w okresie najbliższego dziesięciolecia gospodarczego przyj-
mowany jest na etapie sporzÄ…dzania projektu planu urzÄ…dzenia lasu. W celu jego
określenia przyjmuje się następujące kryteria:
a) ze względu na pilność przebudowy:
 pilna,
 stopniowa,
b) ze względu na zakres przebudowy:
 całkowita,
 częściowa.
4. Przy kwalifikowaniu drzewostanu do przebudowy należy brać pod uwagę następu-
jÄ…ce elementy:
35
 stabilność drzewostanu,
 wiek drzewostanu,
 stopień jego uszkodzenia,
 jakość drzewostanu,
 stopień zgodności składu gatunkowego z określonym dla niego typem
drzewostanu,
 możliwość prowadzenia przebudowy w szczególnie niesprzyjających wa-
runkach środowiskowych (np. na glebach skażonych lub zdegradowanych).
5. W drzewostanach zakwalifikowanych do pilnej przebudowy całkowitej przeprowa-
dza się ją z zastosowaniem rębni zupełnych i złożonych.
6. W drzewostanach poddanych stopniowej przebudowie całkowitej zastosowanie
mają cięcia przekształceniowe i odnowienia podokapowe, a w drzewostanach za-
kwalifikowanych do przebudowy częściowej uzupełnienia, dolesienia, wprowadza-
nie dolnego piętra, cięcia sanitarne i pielęgnacyjne.
ż 58
1. Ze względu na trwający proces rozpadu drzewostanów świerkowych przebudową
należy objąć ich niestabilne monokultury, zwłaszcza regla dolnego i górnego.
2. W składzie gatunkowym przyszłych drzewostanów dolnoreglowych powinny prze-
ważać buk i jodła.
3. Na siedliskach lasu górskiego i lasu mieszanego górskiego świerk może, w wyjąt-
kowych sytuacjach, mieć do 50% udziału.
4. Na każdym etapie przebudowy należy wprowadzać i popierać gatunki domieszko-
we, dostosowane do siedliska.
5. Przy wprowadzaniu gatunków cienioznośnych należy utrzymywać osłonę górną 
dla buka przez co najmniej 5 lat, a dla jodły  15 lat.
6. W rozpadających się drzewostanach świerkowych należy bezwzględnie pozosta-
wiać grupy i kępy żywotnych drzew, które skutecznie opierają się procesowi za-
mierania, aby poprzez włączenie ich do nowego pokolenia lasu wspierać naturalne
procesy selekcji.
7. W przypadku rozpadu drzewostanów i powstania powierzchni otwartej możliwe
jest w I etapie odnowienia wprowadzenie gatunków przedplonowych, a w II etapie
stopniowe wprowadzanie gatunków docelowych.
8. Celem finalnym przebudowy ma być drzewostan o złożonej budowie i strukturze
wieku, z udziałem jodły, buka, świerka i gatunków domieszkowych, o udziale do-
stosowanym do siedliska.
9. Świerczyny boru górskiego i boru wysokogórskiego należy przekształcać w drze-
wostany o złożonej budowie grupowo-kępowej i kilkugeneracyjnej strukturze wie-
kowej. W tym celu należy stosować rębnie: stopniową z cięciami grupowymi lub
przerębową górską.
10.W wysokich położeniach górskich można zastosować odnowienie w formie rot.
Rozdział 10. Zagospodarowanie drzewostanów znajdujących się pod wpływem
przemysłu
ż 59
1. Zagospodarowanie drzewostanów znajdujących się pod wpływem przemysłu (do-
tychczasowa II i III strefa uszkodzeń przemysłowych) polega na:
-ð przebudowie drzewostanów iglastych na liÅ›ciaste lub mieszane z dużym
udziałem gatunków liściastych, z budową możliwie wielopiętrową,
36
-ð kompleksowym stosowaniu intensywnych metod agrotechnicznych i fitome-
lioracyjnych,
-ð utrzymaniu produkcyjnoÅ›ci drzewostanów i zdolnoÅ›ci peÅ‚nienia przez nie
funkcji pozaprodukcyjnych,
-ð wykorzystaniu gatunków uchodzÄ…cych za odporne lub w miarÄ™ odporne na
skutki działania przemysłu.
2. Przebudowa drzewostanów w rejonach przemysłowych ma na celu:
 niedopuszczanie do powstawania dużych kompleksów upraw i młodników,
 hamowanie przez starodrzew rozprzestrzeniania się pyłów i gazów,
 ochronę krajobrazu leśnego, z uwzględnieniem potrzeb turystyki,
 utrzymanie ciągłości produkcji,
 unikanie deprecjacji surowca drzewnego na pniu.
3. O przebudowie drzewostanów powinny decydować przede wszystkim: stopień ich
uszkodzenia, aktualna witalność oraz przewidywane zmiany zagrożenia wpływem
przemysłu
4. Przebudowie powinny podlegać drzewostany iglaste i iglaste z domieszką gatun-
ków liściastych do 20%, uszkodzone w stopniu silnym i chore, według następują-
cej kolejności:
 drzewostany w klasie odnowienia, w których realizuje się cele przebudowy,
 drzewostany najstarszych klas wieku,
 uprawy i młodniki,
 drzewostany średniowiekowe.
Drzewostany iglaste z domieszką gatunków liściastych powyżej 20% powinny pod-
legać przebudowie w dalszej kolejności.
5. Drzewostany znajdujące się pod wpływem przemysłu (dotychczasowa II i III strefa
uszkodzeń przemysłowych) zaliczane są do lasów ochronnych.
6. Drzewostany silnie uszkodzone (dotychczasowa III strefa uszkodzeń przemysło-
wych), od II klasy wieku, z pełnowartościowym odnowieniem gatunków docelo-
wych zajmującym co najmniej 50% ich powierzchni, mogą być zaliczane do klasy
odnowienia.
7. Do inicjowania i zakładania upraw pod osłoną należy przeznaczać przede wszyst-
kim drzewostany przerzedzone na skutek cięć sanitarnych. Najpierw wprowadza
się w nich gatunki cienioznośne, a w miarę zwiększania się dostępu światła do
dna lasu gatunki światłożądne.
ż 60
1. Szczegółowe zalecenia dotyczące sposobu prowadzenia przebudowy, wyboru
rębni, składów docelowych odnowień, kierunku i nawrotu cięć w dostosowaniu do
lokalnych warunków określane są na etapie sporządzania projektu planu urządze-
nia lasu.
2. Przy przebudowie i w odnowieniach drzewostanów znajdujących się pod wpływem
przemysłu należy preferować sadzonki mikoryzowane.
3. W celu szybkiego uzyskania zwarcia upraw znajdujących się pod silnym wpływem
przemysłu można zwiększyć maksymalną liczbę sadzonek w odnowieniach
sztucznych, podaną w tabeli 4, jednak nie więcej niż o 30%.
4. W drzewostanach znajdujących się pod silnym wpływem przemysłu (dotychcza-
sowa III strefa uszkodzeń przemysłowych) lub zlokalizowanych w granicach miast
dopuszcza się wprowadzanie w uprawach gatunków introdukowanych, dla których
istnieje wyselekcjonowana baza nasienna. Decyzja taka może być podjęta na eta-
pie sporzÄ…dzania projektu planu urzÄ…dzenia lasu.
37
5. Zabiegi pielęgnacyjne i ochronne w drzewostanach wszystkich klas wieku na ob-
szarach szkód przemysłowych powinny zmierzać do zwiększenia różnorodności
biologicznej i uwzględniać żywotność, stabilność, jakość i wrażliwość na emisje
poszczególnych gatunków drzew i krzewów.
6. Cięcia pielęgnacyjne prowadzi się według ogólnie przyjętych zasad, z następują-
cym ukierunkowaniem:
a) czyszczenia wczesne powinny być wykonywane z umiarkowanym natężeniem,
b) w czyszczeniach wczesnych i póz
nych należy chronić gatunki osłonowe i pio-
nierskie oraz drzewka wyróżniające się dużą żywotnością,
c) można zastosować ogławianie, w razie potrzeby ograniczania wzrostu gatun-
ków tłumiących wartościowe otoczenie,
d) w trzebieżach rezygnuje się z wyboru drzew dorodnych i nadaje się im charak-
ter cięć sanitarnych z popieraniem drzew najbardziej żywotnych.
ż 61
1. Racjonalne uproduktywnienie nieużytków poprzemysłowych może być osiągnięte
poprzez ich rekultywacjÄ™.
2. Metody rekultywacji dzielÄ… siÄ™ na:
a) techniczne:
 kształtowanie rzez
by terenu,
 regulację stosunków wodnych,
 odtwarzanie gleb metodami technicznymi,
 budowę dróg dojazdowych.
b) biologiczne, których celem jest zapoczątkowanie procesów glebotwórczych,
przywrócenie życia biologicznego i użyz
nienie gleby przez:
 mechanicznÄ… uprawÄ™ gleby,
 nawożenie mineralne i organiczne,
 wysiew roślin próchnicotwórczych, głównie motylkowych,
 szczepienie gleby grzybami mikoryzowymi próchnicą pozyskiwaną z terenów
leśnych przeznaczonych na cele nieleśne,
c) techniczno-biologiczne, tj. niepełne techniczne odtworzenie gleby i wprowadze-
nie roślin pełniących funkcje umocnień technicznych i biologicznych.
3. Zakładane uprawy leśne mogą być traktowane jako przedplon, zbiorowisko przej-
ściowe lub mieć charakter docelowy.
4. Na gruntach wilgotnych lub skłonnych do zachwaszczania powinny być używane
wielolatki.
5. Gatunki docelowe należy wprowadzać w drobnokępowej formie zmieszania, a
krzewy i gatunki fitomelioracyjne jednostkowo lub grupowo.
6. Zabiegi pielęgnacyjne i ochronne należy prowadzić zgodnie z zasadami ogólnymi.
7. Na terenie szkód górniczych:
a) wyłącza się z planu odnowienia i uznaje za grunty leśne niezalesione grunty,
które uległy w ciągu kilku ostatnich lat podtopieniu lub całkowitemu zalaniu,
b) na gruntach leśnych niezalesionych, na których przewidywane jest występowa-
nie zalewisk, wykonuje się tzw. odnowienia czasowe, gatunkami o małych wy-
maganiach siedliskowych (olsze, brzozy), uzyskiwane w ramach sukcesji natu-
ralnej i dolesień sztucznych, bez uprawy gleby i wykonywania zabiegów agro-
melioracyjnych,
c) zabiegi pielęgnacyjne przyjmują charakter cięć sanitarnych.
ż 62
Podstawą zagospodarowania pożarzysk, powierzchni dotkniętych huraganem, obję-
38
tych powodzią i innymi klęskami, w wyniku których powstają powierzchnie do odno-
wienia, powinien być program uwzględniający dotychczasowe doświadczenia z prak-
tyki leśnej i aktualne wyniki badań naukowych, opracowany zgodnie z  Instrukcją
ochrony lasu .
ż 63
1. Podniesienie odporności biologicznej drzewostanów w zasięgu stałych ognisk
gradacyjnych owadów możliwe jest poprzez równoczesne i wielkoobszarowe sto-
sowanie kompleksu działań zmierzających do:
a) zakładania nowych upraw o wzbogaconym składzie gatunkowym, dostosowa-
nym do możliwości siedlisk,
b) stałego dostosowywania składu gatunkowego istniejących drzewostanów do
możliwości produkcyjnych siedlisk,
c) przyspieszenia przebudowy oraz urozmaicenia struktury gatunkowej, wiekowej i
przestrzennej drzewostanów jednogatunkowych poprzez zastosowanie rozrę-
bów,
d) zwiększania fizjologicznej odporności drzew i drzewostanów przez zastosowa-
nie zabiegów pielęgnacyjnych, ochronnych, agro- i fitomelioracyjnych,
e) utrzymania możliwie wysokiego poziomu wód gruntowych oraz podnoszenia
zdolności retencyjnych lasów,
f) ograniczania szkód od zwierzyny płowej, zwłaszcza poprzez utrzymywanie jej
odpowiedniej liczebności,
g) urozmaicenia i wzbogacenia bazy pokarmowej oraz miejsc bytowania ptaków,
owadów (w tym mrówek) i ssaków (dzików i nietoperzy).
2. Postępowanie hodowlane w stałych pędraczyskach powinno uwzględniać wska-
zania  Instrukcji ochrony lasu .
ż 64
Szczegółowe zasady postępowania w drzewostanach w zasięgu ognisk infekcyjnych
chorób grzybowych, w zależności od rodzaju drzewostanu i sprawcy infekcji, zawiera
 Instrukcja ochrony lasu oraz opracowania naukowe i zawarte w nich wytyczne.
ż 65
1. Stwierdzane zamieranie drzewostanów różnych gatunków (szczególnie dębowych
i jesionowych) wymaga ich odrębnego traktowania.
2. PodstawÄ… do podejmowania decyzji o sposobie zagospodarowania zamierajÄ…cych
drzewostanów powinny być obserwacje i badania naukowe nad przyczynami za-
mierania oraz dynamika zachodzÄ…cych zjawisk.
3. Procesy zamierania powinny być ciągle monitorowane metodami ustalonymi przez
jednostki badawcze.
4. Gospodarowanie w zamierających drzewostanach powinno się opierać na bieżą-
cych wytycznych opracowywanych na poziomie RDLP lub DGLP.
39
Część III  OTOCZENIE
ż 66
1. Prowadzenie trwale zrównoważonej i wielofunkcyjnej gospodarki leśnej musi re-
spektować sposoby gospodarowania dziedzictwem przyrodniczym i kulturowym
oraz zasady planowania regionalnego i przestrzennego, wynikające z przepisów
prawa krajowego i europejskiego.
2. Podstawą regulacji w zakresie kształtowania krajobrazu leśnego jest planowanie
przestrzenne i zagospodarowanie terytorialne, uwzględniające m.in. regionalizację
przyrodniczo-leśną.
3. Lokalnie kształtowanie krajobrazu odbywa się w obrębie biotopów, wnętrza lasu
oraz stref brzegowych lasu, będących miejscem nakładania się wpływów sąsiadu-
jących ze sobą ekosystemów.
4. Istnienie w zwartych kompleksach leśnych otwartych przestrzeni jest elementem
struktury lasu oraz niezbędnym warunkiem powodzenia w ochronie wielu gatun-
ków fauny i flory.
5. W celu zachowania różnorodności biologicznej oraz walorów krajobrazowych w
lasach dąży się do zachowania w stanie zbliżonym do naturalnego lub odtworze-
nia śródleśnych zbiorników wodnych, cieków, bagien, trzęsawisk, mszarów, torfo-
wisk, wrzosowisk, wydm, gołoborzy, wychodni skalnych, polan, hal, połonin i in-
nych gruntów nieleśnych niepodlegających zalesianiu.
6. Ustalenie zakresu działań służących zachowaniu istniejących walorów przyrodni-
czych oraz krajobrazowych powinno uwzględniać istniejące potrzeby i możliwości
ich zrealizowania.
Rozdział 1. Kształtowanie zasobów wodnych
ż 67
1. Las, jako wieloprzestrzenny i trwały element krajobrazu, a zarazem najbardziej
złożony lądowy zespół przyrodniczy, wymaga do swojego rozwoju
ustabilizowanych warunków wodnych.
2. Potrzeby wodne ekosystemów leśnych mogą być zaspokojone m.in. dzięki
retencyjnym właściwościom gleb leśnych oraz mikroklimatowi wnętrza lasu.
3. PodstawowÄ… zasadÄ… gospodarki wodnej w lasach jest utrzymanie w stanie
zbliżonym do naturalnego z
ródlisk, różnego rodzaju zbiorników wodnych, cieków,
bagien i mokradeł.
4. Ingerencja w środowisko wodne lasu jest uzasadniona tylko wówczas, gdy jej
celem jest stabilizacja uwilgotnienia siedlisk leśnych, zapobieganie wpływom
ekstremalnych zjawisk klimatycznych oraz łagodzenie skutków działalności
antropogenicznej.
5. Podstawowe działania hodowli lasu powinny być ukierunkowane na wzmaganie
funkcji wodochronnych lasu, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony zasobów
wody pitnej w zbiornikach naturalnych, z wykorzystaniem potrzeby spowolnienia
spływu wód opadowych.
6. Zwiększanie retencji wodnej lasu i oddziaływanie na jakość wód możliwe są
poprzez:
a) zachowanie trwałości lasu,
b) utrzymanie złożonej gatunkowo i strukturalnie szaty roślinnej,
c) dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do warunków siedliskowych,
d) prowadzanie zabiegów fitomelioracyjnych w monokulturach różnych gatunków,
40
e) zwiększanie lesistości, z uwzględnieniem stref wododziałowych zlewni
rzecznych, brzegów rzek i zbiorników wód powierzchniowych, obszarów
zasilania zbiorników wód podziemnych, terenów zagrożonych erozją wodną i
wietrznÄ…,
f) wprowadzanie drzewostanów w górnej granicy ich występowania, na
zdegradowanych glebach grożących skażeniem wód podziemnych, a także w
pasach zadrzewieniowych w celu ochrony przed erozją wodną i spływem
skażonych wód powierzchniowych,
g) poprawę funkcjonalności, odtworzenie lub budowę nowych urządzeń
melioracyjnych służących utrzymaniu optymalnego poziomu wody lub
spowolnieniu jej spływu (zastawki, progi, przelewy umożliwiające regulowanie
stanu wilgotności siedlisk),
h) budowę obiektów tzw. małej retencji.
7. Realizacja części zadań wymienionych w pkt. 6 może wymagać sporządzenia ra-
portu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko.
Rozdział 2. Tereny otwarte
ż 68
1. Tereny otwarte w lasach, znajdujące się wśród ekosystemów leśnych lub na ich
obrzeżu, są trwałymi lub czasowymi powierzchniami naturalnymi powstałymi w
wyniku działania czynników abiotycznych i biotycznych lub antropogenicznych.
2. Tereny otwarte pełnią istotną funkcję wzbogacania różnorodności biologicznej,
zwłaszcza na poziomie genetycznym i gatunkowym, mają wpływ na zróżnicowanie
krajobrazu leśnego, a dzięki złożonym procesom i zależnościom troficznym
zapewniają większą trwałość zbiorowiskom leśnym.
3. Tereny otwarte w ekosystemach leśnych można podzielić na czasowe i trwałe, w
skali: lat, dziesięcioleci i wieków, i nie zawsze na danej powierzchni są one stałym
elementem ekosystemu.
4. Do terenów otwartych zalicza się w szczególności:
a) grunty nieleśne stanowiące użytki ekologiczne,
b) grunty nieleśne mające walory przyrodnicze związane z nieleśnym charakterem
biocenozy, np. murawy ciepłolubne, łąki bogate florystycznie lub faunistycznie,
łąki ze stanowiskami chronionych gatunków roślin, łąki i murawy z bogatą fauną
owadów, biotopy nieleśnych gatunków ptaków, łąki będące regularnymi żerowi-
skami gatunków ptaków, tereny otwarte będące istotnymi biotopami gadów i
płazów
c) niezalesione bagna wewnątrz kompleksów leśnych,
d) polany reglowe w górach,
e) tereny o wybitnych walorach widokowych,
f) przestrzenie powstałe w wyniku działalności człowieka, w tym drogi, linie po-
działu powierzchniowego, linie energetyczne, rowy melioracyjne, bezleśne poli-
gony wojskowe itp.
5. W obrębie zwartych kompleksów leśnych należy dążyć do utrzymywania
istniejących terenów otwartych służących ochronie wielu gatunków rodzimej fauny
i flory oraz eksponowaniu walorów krajobrazu.
6. Ważną rolę przyrodniczą w zwiększaniu różnorodności gatunkowej flory i fauny
odgrywają czasowe tereny otwarte tworzone za pomocą rębni zupełnych i
złożonych.
7. Działania ochronne służące zachowaniu terenów wymienionych w pkt. 4
realizowane są w ramach zadań gospodarki leśnej.
41
8. W przypadku śródleśnych gruntów rolnych niewykazujących szczególnych
walorów przyrodniczych zalecane jest stosowanie ekstensywnych metod
gospodarowania, przy czym podstawowym kierunkiem wykorzystania tych
gruntów powinny być trwałe użytki zielone.
ż 69
1. Na granicy między lasem, a zewnętrznymi terenami otwartymi (m.in. polami, wo-
dami) należy w trakcie cięć pielęgnacyjnych zachowywać lub kształtować strefę
przejściową, zwaną ekotonem.
2. Stopień ukształtowania ekotonu zależy od funkcji, jaką ma on spełniać, oraz od
wielkości kompleksu leśnego.
3. Tworzenie ekotonów należy rozpocząć na etapie prac odnowieniowych i zalesie-
niowych.
4. Przy tworzeniu ekotonów należy wykorzystywać rodzime gatunki drzew i krzewów,
zgodnie z wymaganiami siedliska
7. Ekoton należy zakładać w rozluz
nionej więz
bie sadzenia drzew i krzewów.
Rozdział 3. Zagospodarowanie przestrzenne i rekreacyjne
ż 70
1. Związki leśnictwa z systemem gospodarki przestrzennej regulowane są przepisa-
mi ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, przy czym przepisy kluczowe dla
leśnictwa opracowywane są:
a) lokalnie:
 studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
(obligatoryjne dla całego obszaru),
 miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego,
 decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu,
b) regionalnie (na poziomie województwa):
 strategie rozwoju województw,
 plany zagospodarowania przestrzennego województw,
c) na poziomie krajowym:
 koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju.
2. Spójność systemu gospodarki przestrzennej jest gwarantowana poprzez dobór
instrumentów planistycznych, hierarchię dokumentów planistycznych oraz powią-
zanie planowania przestrzennego z wymogami ocen oddziaływania przedsięwzięć
na środowisko.
3. ZobowiÄ…zanie do poddawania projektu planu urzÄ…dzenia lasu strategicznej ocenie
oddziaływania na środowisko wynika z przepisów ustawy o udostępnianiu infor-
macji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska
oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz niektórych innych ustaw.
ż 71
1. Zagospodarowanie rekreacyjne stwarza potrzebę wykonywania zabiegów hodow-
lanych w sposób prowadzący do zwiększenia dostępności lasów w celach wypo-
czynkowych i turystycznych oraz ograniczenia negatywnego wpływu rekreacji na
środowisko leśne.
2. Zagospodarowaniu rekreacyjnemu mogą podlegać:
 lasy w strefach ochronnych wokół sanatoriów i uzdrowisk,
42
 lasy w granicach administracyjnych miast i w zasięgu powszechnej pene-
tracji ludności miejskiej,
 inne lasy, które pełnią funkcje rekreacyjne na podstawie odrębnych prze-
pisów.
3. Do podstawowych kryteriów warunkujących i uzasadniających zagospodarowanie
rekreacyjne lasów zalicza się:
 położenie kompleksów leśnych w stosunku do aglomeracji miejskich i
ośrodków życia społecznego (np. uzdrowisk, ośrodków wypoczynkowych)
i ich dostępność komunikacyjną,
 powszechną dostępność płodów runa leśnego,
 walory rekreacyjne lasu,
 funkcje lasu, ze szczególnym uwzględnieniem wiodącej roli LKP,
 istnienie miejsc widokowych, ścieżek dydaktycznych, izb edukacyjnych
itp.,
 inne walory środowiska przyrodniczego, jak np.: potencjał biotyczny lasu,
obecność jezior, zbiorników i cieków wodnych, krajobraz.
43
TABELE
44
Tabela 1. Orientacyjna ilość wysiewanych nasion w szkółkach leśnych, ciężar nasion i grubość ich przykrycia
Ilość
wysiewanych
Ciężar Grubość przy-
nasion I klasy
Lp. Gatunek 1000 szt. nasion krycia nasion
jakości siewie
[g] [cm]
częściowym
[kg/ar]*
1 2 4 3 5
1 Jedlica zielona 0,75 6,0 1,0-2,0
2 Jodła pospolita 3,00 40,0 2,0-3,0
3 Modrzew europejski 0,50 4,0 do 0,5
4 Modrzew polski 0,80 3,0 1,0-1,5
5 Sosna czarna 0,50 15,0 1,0-1,5
6 Sosna górska 0,30 4,5 1,0-1,5
7 Sosna limba 6,00 165,0 1,0-1,5
8 Sosna zwyczajna 0,30 5,0 1,0-1,5
9 Åšwierk pospolity 0,25 6,0 1,0-1,5
10 Brzoza brodawkowata 0,60 0,1 -
11 Brzoza omszona 0,60 0,1 -
12 Buk zwyczajny 5,00 200,0 2,0-3,0
13 Dąb bezszypułkowy 55,00 2000,0 3,0-5,0
14 Dąb szypułkowy 60,00 2000,0 3,0-5,0
15 Grab zwyczajny 2,00 35,0 1,0-2,0
16 Grusza pospolita 0,65 17,0 1,0-2,0
17 Jabłoń płonka 0,75 22,0 1,0-2,0
18 JarzÄ…b pospolity 0,20 2,0 0,5-1,0
19 Jesion wyniosły 2,00 65,0 1,5-2,0
20 Klon jawor 3,25 70,0 2,0-3,0
21 Klon zwyczajny 3,25 110,0 2,0-3,0
22 Lipa drobnolistna 1,15 25,0 1,0-3,0
23 Lipa szerokolistna 4,00 70,0 1,0-3,0
24 Olsza czarna 1,00 0,9 do 0,5
25 Robinia akacjowa 1,25 15,0 2,0-3,0
26 Topola osika 0,02 0,1 -
27 WiÄ…z pospolity 1,15 10,0 do 0,5
28 Bez czarny 0,25 2,5 0,5-1,0
29 Czeremcha zwyczajna 1,50 45,0 2,0-3,0
30 Dereń świdwa 2,00 50,0 2,0-3,0
31 Głóg dwuszyjkowy 1,50 45,0 2,0-3,0
32 Kalina koralowa 1,50 25,0 1,0-2,0
33 Karagana syberyjska 1,00 24,0 1,0-2,0
34 Kruszyna pospolita 0,80 18,0 1,0-2,0
35 Leszczyna 9,00 950,0 3,0-5,0
36 Rokitnik zwyczajny 0,85 13,0 0,5-1,0
37 Róża dzika 0,90 15,0 do 0,5
38 Åšliwa tarnina 3,50 150,0 2,0-3,0
39 Trzmielina brodawkowata 1,10 22,0 1,0-2,0
* normę wysiewanych nasion przy produkcji 3-latek i sadzonek starszych należy obniżyć o 30-50 %
45
Tabela 2.
Orientacyjna liczba siewek wybranych gatunków drzew w siewie na powierzchni otwartej i w
namiocie foliowym
Liczba siewek w siewie
częściowym pełnym
Lp. Gatunek na powierzchni w namiocie
otwartej foliowym
[tys. szt./ar] [szt./m2]
1 Jedlica zielona 10 500
2 Jodła pospolita 10 500
3 Modrzew europejski 10 150 200
4 Sosna czarna 10 500
5 Sosna zwyczajna 15 500 600
6 Åšwierk pospolity 15 700 1000
7 Brzoza brodawkowata i omszona 8 150 250
8 Buk zwyczajny 8 200
9 Dąb szypułkowy i bezszypułkowy 8 200
10 Grab zwyczajny 8 400
11 Olsza czarna 8 150 300
12 Jesion wyniosły 8 150
13 Klon zwyczajny i jawor 8 200
14 Lipa szerokolistna i drobnolistna 8 100 150
Tabela 3.
Przykładowe typy drzewostanów i składy gatunkowe odnowień według typów siedliskowych
lasu w poszczególnych krainach przyrodniczo-leśnych
Kraina I Bałtycka
Typ Gatunki
Typ drzewostanu Gatunki domieszkowe Przykładowy
siedliskowy domieszkowe
gatunki główne uszlachetniające skład gatunkowy odnowienia
lasu pomocnicze
1 2 3 4 5
Bs So Brz So 90, Brz 10
Bśw So Brz Jrz So 80 90, Brz i in. 10 20
Bw So Åšw Brz Ol So 80, Åšw i in. 20
Åšw So Brz Ol So 60, Åšw 30, Brz i in. 10
Åšw Brz So Ol Brz 50, Åšw 30, So i in. 20
Bb So Brz Ol So 80 90, Brz i in. 10 20
BMśw Bk So Dbb Św Md Brz Kl Lp Os Jrz Gb So 60, Bk 20, Dbb i in. 20
So Bk Dbb Åšw Md Brz Kl Lp Jrz Gb So 70, Bk 10, Dbb i in. 20
Åšw So Dbb Md Brz Kl Lp Jrz Gb So 60, Åšw 30, Dbb i in. 10
BMw Åšw So Dbb Brz Kl Lp Ol So 50, Åšw 30, Dbb i in. 20
So Åšw Dbb Brz Kl Lp Ol Åšw 40, So 40, Dbb i in. 20
So Dbb Åšw Brz Kl Lp Ol So 70, Dbb10, Åšw 10, Brz i in. 10
So Åšw Brz Dbb Kl Lp Ol Brz 50, Åšw 20, So 20, Dbb i in. 10
BrzSo Åšw Dbb Kl Lp Ol So 50, Brz 30, Åšw i in. 20
BMb So Brz Åšw Ol So 80, Brz 10, Åšw 10
Åšw Brz So Ol Ol So 50, Brz 20, Åšw 20, Ol i in. 10
LMśw Db Bk So Md Dg Św Jw Brz Kl Os Lp Gb So 40, Bk 30, Db 20, Md i in. 10
Db So Bk Md Dg Åšw Lp Brz Jw Kl Os Gb Bk 50, So 20, Db 20, Md i in. 10
Db Åšw So Md Lp Brz Jw Kl Os Gb So 40, Åšw 30, Db 20, Md i in. 10
Brz Åšw Db So Lp Jw Gb Kl Os Db 40, Åšw 30, Brz 20, So i in. 10
Lp So Bk Md Db Åšw Jw Kl Brz Dg Bk 30 So 30 Lp 30 Md i in. 10
LMw So Db Åšw Bk Brz Jw Kl Lp Os Db 50, So 30, Åšw i in. 20
Åšw Db So Brz Ol Bk Jw Kl Lp Os So 40, Åšw 30, Db 20, Brz i in. 10
LMb Ol Brz So Åšw Ol 70, Brz i in. 30
Lśw Db Bk Md Js Św So Lp Dg Jw Czr Jb Gr Bk 50, Db 30, Md i in. 20
Bk Db Md Åšw Js So Lp Dg Jw Czr Jb Gr Db 50, Bk 30, Md i in. 20
Bk Db Md Js So Åšw Dg Jw Lp Czr Jb Gr Bk 80, Db i in. 20
Lw Js Db Åšw Wz Jw Kl Lp Czr Brz Db 70, Js 20, Åšw i in. 10
LÅ‚ Js Db Wz Gb Jw Kl Lp Åšw Ol Tp Wb Db 60, Js 30, Wz i in. 10
Ol Ol Js Brz Åšw Ol 90, Js i in. 10
OlJ Ol Js Brz Åšw Db Wz Kl Jw Js 40, Ol 40, Brz i in. 20
46
Kraina II Mazursko-Podlaska
Bs So Brz So 90, Brz 10
Bśw So Brz Św Olsz Jrz So 80 90, Brz i in. 10 20
Bw Åšw So Brz Ol So 60, Åšw 30, Brz i in. 10
Åšw Brz So Ol Brz 50, Åšw 30, So i in. 20
Bb So Brz Åšw Ol So 80 90, Brz i in. 10 20
BMśw Św So Brz Dbb Md Kl Lp Jrz Gb Os So 60, Św 30, Brz i in. 10
Dbb Åšw So Brz Md Kl Lp Jrz Gb Os So 50, Åšw 20, Dbb 20, Brz i in. 10
BMw So Åšw Brz Dbb Kl Lp Ol Åšw 50, So 30, Brz i in. 20
Åšw So Brz Dbb Kl Lp Ol So 50, Åšw 30, Brz i in. 20
So Åšw Brz Dbb Kl Lp Ol Brz 50, Åšw 20, So 20, Dbb i in. 10
BMb So Brz Åšw Ol So 80, Brz i in. 20
So Åšw Brz Ol Åšw 50, So 30, Brz i in. 20
LMśw Db So Św Md Lp Brz Gb Kl Jb Gr Os Św 30, So 30, Db 30, Md i in. 10
Bk Db So Md Åšw Brz Kl Lp Jb Gr Os So 40, Db 30, Bk 20, Md i in. 10
Åšw Db So Lp Brz Kl Jb Gr Os Gb Db 50, Åšw 30, So i in. 20
Brz Åšw Db So Lp Brz Kl Jb Gb Gr Os Db 40, Åšw 30, Brz 20, So i in. 10
LMw So Db Åšw Brz Ol Kl Lp Db 50, So 30, Åšw i in. 20
So Db Åšw Brz Ol Kl Lp Åšw 40, Db 30, So 20, Brz i in. 10
LMb Ol Brz So Åšw Ol 70, Brz i in. 30
Lśw Św Db Md Js So Brz Jw Lp Czr Os Db 50, Św 30, Md i inne 20
Gb Åšw Db Md Js Wz Dg Jw Lp Czr Os Db 40, Åšw 30, Gb 20, Md i in. 10
Bk Db Md Åšw So Jw Dg Lp Czr Os Db 50, Bk 30, Md i in. 20
Lw Js Db Åšw Brz Wz Gb Ol Lp Kl Czr Db 60, Js 30, Åšw i in. 10
LÅ‚ Js Db Wz Gb Jw Kl Lp Åšw Ol Tp Wb Db 60, Js 30, Åšw i in. 10
Ol Ol Js Brz Åšw Ol 90, Js i in. 10
OIJ Ol Js Åšw Brz Db Wz Kl Jw Js 40, Ol 40, Åšw i in. 20
Kraina III Wielkopolsko-Pomorska
Bs So Brz So 90, Brz 10
Bśw So Brz Olsz Jrz So 80 90, Brz i in. 10 20
Bw So Åšw Brz Ol So 80, Åšw i in. 20
Åšw So Brz Ol So 60, Åšw 30, Brz i in. 10
Bb So Brz Åšw Ol So 80 90, Brz i in. 10 20
BMśw So Dbb Bk Brz Md Kl Lp Jrz Gb Os So 80, Dbb i in. 20
Dbb So Bk Brz Md Kl Lp Jrz Gb Os So 70, Dbb 20, Bk i in. 10
BMw So Dbb Åšw Brz Kl Lp Ol So 70, Dbb i in. 30
So Åšw Brz Dbb Kl Lp Ol Brz 50, Åšw 20, So 20, Dbb i in. 10
Åšw So Db Brz Ol Kl Lp So 50 Åšw 30 Db i in. 20
BMb So Brz Åšw Ol So 80, Brz i in. 20
So Brz Åšw Ol Brz 60, So 30, Åšw i in. 10
LMśw Bk So Db Md Dg Jw Brz Gb Kl Lp Jb Gr Os So 50, Bk 30, Db i in. 20
So Db Bk Md Brz Dg Kl Gb Lp Jb Gr Os Db 50, So 30, Bk i in. 20
Brz Åšw Db So Lp Gb Kl Jb Gr Os Db 40, Åšw 30, Brz 20, So i in. 10
Db So Bk Md Gb Dg Os So 50 Db 30 Bk i in. 20
LMw So Db Åšw Brz Bk Jw Ol Lp Brz Db 50, So 30, Åšw i in. 20
LMb Ol Brz So Åšw Ol 70, Brz i in. 30
Lśw Bk Db Md Js Dg So Jw Gb Lp Czr Jb Gr Db 60, Bk 30, Md i in.10
Db Bk Md Js So Jw Gb Lp Czr Jb Gr Bk 50, Db 30, Md i in. 20
Lw Js Db Wz Åšw Ol Jw Lp Kl Czr Gb Db 70, Js 20, Wz i in. 10
LÅ‚ Js Db Wz Ol Js Jw Lp Tp Wb Db 60, Js 30, Wz i in. 10
Wb Tp Ol Lp Kl Jw Tp Wb Tp 60, Wb 20, Ol i in. 20
Ol Ol Js Brz Åšw Ol 90, Js i in. 10
OIJ Ol Js Brz Åšw Db Wz Kl Jw Js 40, Ol 40, Brz i in. 20
Kraina IV Mazowiecko-Podlaska
Bs So Brz So 90, Brz 10
Bśw So Brz Olsz Jrz So 80 90, Brz i in. 10 20
Bw So Brz Åšw Ol So 80, Brz i in. 20
Åšw So Brz Ol So 60, Åšw 30, Brz i in. 10
So Brz Åšw Ol Brz 50, So 30, Åšw i in. 20
Bb So Brz Ol So 80 90, Brz i in. 10 20
BMśw Dbb So Md Brz Kl Lp Jrz Gb Os So 70, Dbb 20, Md i in. 10
Dbb Åšw So Brz Md Kl Lp Jrz Gb Os So 50, Åšw 20, Dbb 20, Brz i in. 10
BMw So Dbb Brz Åšw Kl Lp So 70, Dbb i in. 30
Åšw So Brz Dbb Kl Lp So 60, Åšw 30, Brz i in. 10
BMb So Brz Åšw Ol So 80, Brz i in. 20
LMśw Db So Md Brz Lp Jw Kl Jb Gr Czr Os Gb So 50, Db 40, Md i in. 10
47
So Db Md Brz Lp Jw Gb Kl Jb Gr Czr Os Db 50, So 30, Md i in. 20
Bk Db So Md Brz Lp Jw Gb Kl Jb Gr Czr Os So 40, Db 30, Bk 20, Md i in. 10
LMw So Db Åšw Brz Js Wz Jw Kl Lp Db 50, So 30, Åšw i in. 20
LMb Ol Brz So Åšw Ol 70, Brz i in. 30
Lśw Db Md Js Lp Jw Gb Czr Jb Gr Os Db 80, Md i in. 20
Lw Js Db Wz Åšw Jw Lp Ol Kl Czr Gb Db 70, Js 20, Wz i in. 10
LÅ‚ Js Db Wz Kl Ol Lp Jw Tp Wb Db 60, Js 30, Wz i in. 10
Wb Tp Wz Db Ol Jw Lp Tp Wb Tp 60, Wb 20, Wz i in. 20
Ol Ol Js Brz Ol 90, Js i in. 10
OIJ Ol Js Brz Db Wz Kl Jw Js 40, Ol 40, Brz i in. 20
Kraina V ÅšlÄ…ska
Bs So Brz So 90, Brz 10
Bśw So Św Brz Olsz jrz So 80, Św i in. 20
Bw So Åšw Brz Dbb Ol Åšw 50, So 30, Brz i in. 20
Åšw So Brz Dbb Ol So 60, Åšw 20, Brz i in. 20
So Brz Åšw Dbb Ol Brz 50, So 30, Åšw i in. 20
Bb So Brz Åšw Ol So 80  90, Brz i in. 10  20
BMśw So Św Dbb Bk Md Jd Jw Kl Brz Lp jrz Gb Os So 70, Św i in. 30
Åšw So Dbb Bk Md Jd Jw Kl Brz Lp jrz Gb Os So 50, Åšw 30, Dbb i in. 20
Bk So Dbb Åšw Md Kl Lp Brz Os So 60 Bk 20 Dbb i in. 20
BMw So Åšw Dbb Brz Jd Ol Jw Lp Åšw 50, So 30, Dbb i in. 20
Åšw So Dbb Brz Jd Ol Jw Lp So 50, Åšw 30, Dbb i in. 20
So Åšw Brz Dbb Jd Ol Jw Lp Brz 50, Åšw 20, So 20, Dbb i in. 10
BMb So Brz Ol So 80, Brz i in. 20
So Åšw Brz Ol Åšw 50, So 30, Brz i in. 20
LMśw Db So Bk Md Św Jd Jw Gb Lp Jb Gr Os So 40, Db 30, Bk i in. 30
So Db Bk Åšw Jd Md Jw Gb Lp Jb Gr Os Db 50, So 30, Bk i in. 20
Db Bk So Åšw Jd Md Jw Gb Lp Jb Gr Os So 40, Bk 30, Db 20, Åšw i in. 10
Åšw Db So Bk Jd Jw Gb Lp Jb Gr Os Db 50, Åšw 30, So i in. 20
Brz Åšw Db So Bk Jd Jw Gb Lp Jb Gr Os Db 40, Åšw 30, Brz 20, So i in. 10
LMw So Db Åšw Jd Ol Jw Lp Brz Db 50, So 30, Åšw i in. 20
So Åšw Db Jd Ol Jw Lp Brz Åšw 40, So 30, Db i in. 30
LMb Ol Brz So Åšw Ol 70, Brz i in. 30
Lśw Db Bk Św Js So Jd Md Jw Lp Czr Jb Gr Os Db 70, Bk i in. 30
Bk Db Jd Åšw Js So Md Jw Gb Lp Czr Jb Gr Os Db 60, Bk 30, Jd i in. 10
Lw Db Js Wz Åšw Jw Gb Lp Ol Kl Czr Db 70, Js i in. 30
LÅ‚ Db Js Wz Jw Gb Lp Tp Wb Db 70, Js i in. 30
Js Db Ol Wz Jw Lp Tp Wb Db 60, Js 30, Ol i in. 10
Ol Ol Js Brz Åšw Ol 90, Js i in. 10
OIJ Ol Js Åšw Db Wz Brz Kl Jw Js 40, Ol 40, Åšw i in. 20
BM wyż Św So Db Md Bk Jd Jw Lp Brz Os So 50, Św 30, Db i in. 20
LMwyż Jd Db Bk Md Św So Jw Lp Czr Os Bk 30, Db 20, Jd 20, Md i in. 30
Åšw Db Bk Md So Jw Jd Lp Czr Os Bk 30, Db 20, Åšw 20, Md i in. 30
Lwyż Jd Bk Db Md Św Jw Gb Lp Czr Os Bk 50, Jd 40, Db i in. 10
Bk Jd Db Md Åšw Jw Gb Lp Czr Os Jd 60, Bk 30, Db, Md i in. 10
BMG Bk Åšw Jd Md Jw Lp Åšw 50, Bk 30, Jd i in. 20
LMG Jd Bk Åšw Md Jw Lp Åšw 40, Bk 30, Jd 20, Md i in. 10
LG Jd Åšw Bk Md Jw Lp Bk 40, Åšw 30, Jd 20 Md i in. 10
LÅ‚G Ol Js Wz Js Lp Ol 70, Js i in. 30
Kraina VI Małopolska
Bs So Brz So 90, Brz 10
Bśw So Brz Olsz rz So 80 90, Brz i in. 10 20
Bw So Brz Åšw Dbb Ol So 80, Brz i in. 20
So Brz Åšw Dbb Ol Brz 50, So 30, Åšw i in. 20
Bb So Brz Åšw Ol So 80 90, Brz i in. 10 20
BMśw So Dbb Bk Jd Md Św Brz Jw Kl Lp Jrz Gb Os So 70, Dbb i in. 30
Jd So Dbb Bk Md Åšw Brz Jw Kl Lp Jrz Gb Os So 60, Jd 30, Dbb i in. 10
Dbb So Bk Jd Åšw Md Brz Jw Kl Lp Jrz Gb Os So 60, Dbb 20, Bk i in. 20
BMw So Åšw Dbb Bk Jd Brz Kl Jw Lp So 70, Åšw i in. 30
Åšw So Dbb Bk Jd Brz Kl Jw Lp So 50, Åšw 30, Dbb i in. 20
So Åšw Dbb Jd Brz Jw Kl Lp Åšw 50, So 40, Dbb i in. 10
So Åšw Brz Dbb Jd Jw Kl Lp Brz 50, Åšw 20, So 20, Dbb i in. 10
BMb So Brz Åšw Ol So 80, Brz i in. 20
So Åšw Brz Ol Åšw 50, So 30, Brz i in. 20
LMśw Db Jd Md Bk So Św Jw Lp Czr Jb Gr Os Jd 50, Db 30, Md i in. 20
Db So Md Jd Bk Åšw Jw Lp Czr Jb Gr Os So 40, Db 30, Md i in. 30
Db Bk So Md Jd Åšw Jw Lp Czr Jb Gr Os So 40, Bk 30, Db 20, Md i in. 10
Db Jd So Md Bk Åšw Jw Lp Czr Jb Gr Os So 40, Jd 30, Db 20, Md i in. 10
Jd Db So Md Bk Åšw Jw Lp Czr Jb Gr Os Db 50, Jd 30, So i in. 20
48
Jd Åšw Db Bk So Jw Lp Czr Jb Gr Os Jd 70, Åšw i in. 30
LMw So Db Åšw Jd Jw Lp Czr Db 50, So 30, Åšw i in. 20
So Jd Åšw Db Jw Lp Czr Jd 50, So 30, Åšw, Db i in. 20
Jd Åšw Db So Jw Lp Czr Jd 70, Åšw i in. 30
LMb Ol Brz So Åšw Ol 70, Brz i in. 30
Lśw Bk Db Jd Św So Js Md Jw Lp Czr Jb Gr Os Db 60, Bk 30, Jd i in. 10
Jd Db Bk Åšw So Js Jw Lp Czr Jb Gr Os Db 50, Jd 30, Bk i in. 20
Jd Bk Db Åšw So Js Md Lp Czr Jb Gr Os Bk 50, Jd 30, Db i in. 20
Db Bk Md Js Jd So Jw Lp Czr Jb Gr Os Bk 50, Db 30, Md i in. 20
Bk Jd Db Åšw Js So Md Jw Lp Czr Jb Gr Os Jd 50, Bk 30, Db i in. 20
Db Jd Bk Åšw So Md Lp Czr Jb Gr Os Jd 50, Db 30, Bk i in. 20
Lw Db Js Jd Wz Gb Jw Lp Kl Czr Ol Db 70, Js i in. 30
Jd Db Js Brz Db Ol Jw Lp Kl Czr Ol Db 40, Jd 30, Js i in. 30
LÅ‚ Db Js Wz Ol Jw Lp Tp Wb Db 70, Js i in. 30
Js Db Ol Wz Jw Lp Tp Wb Db 50, Js 30, Ol i in. 20
Ol Ol Js Brz Åšw Ol 90, Js i in. 10
OIJ Ol Js Db Åšw Wz Brz Jw Js 40, Ol 40, Db i in.20
LMG Jd Bk Md Åšw Jw Lp Jd 70, Bk i in. 30
LG Jd Bk Md Åšw Jw Lp Bk 50, Jd 30, Md i in. 20
Bk Jd Md Åšw Jw Lp Jd 60, Bk 30, Md i in. 10
BMwyż Jd So Md Św Jw Lp Brz Os So 50, Jd 30, Md i in. 20
Åšw Jd Bk Db So Brz Jw Lp Brz Os Jd 60, Åšw 20, Bk i in. 20
LMwyż Bk Jd Md So Db Św Jw Lp Wz Czr Jd 50, Bk 30, Md i in. 20
Db Jd So Bk Md Jw Åšw Gb Lp Wz Czr Jd 50,Db 30,So i in.20
Åšw Db Bk So Bk Md Jw Gb Lp Wz Czr Bk 30, Db 20, Åšw 20, Md i in. 30
Lwyż Jd Bk Db Md Św Jw Gb Lp Brz Os Bk 50, Jd 30 Db i in. 20
Bk Jd Db Md Åšw Jw Lp Brz Os Jd 50, Bk 30, Db i in. 20
Db Jd Bk Md Jw Lp Wz Czr Os Jd 50,Db 30, Bk i in. 20
Åšw Bk Jd Md Jw Db Lp Wz Czr Os Jd 30, Bk 20, Åšw 20, Md i in. 30
LMG Åšw Jd Bk Brz Jw Jrz Jd 70, Åšw 20, Bk i in. 10
LG Jd Bk Åšw Jw Brz Jrz Bk 70, Jd 20, Åšw i in. 10
Kraina VII Sudecka*
BWG Åšw Md Jrz Åšw 90, Md i in. 10
BG Åšw Md So Jw Jrz Lp Åšw 80, Md i in. 20
BMG Åšw Jd Bk Md Jw Jrz Lp Åšw 70, Jd i in. 30
LMG Jd Bk Åšw Md Jw Jrz Lp Åšw 40, Bk 30, Jd 20, Md i in. 10
LG Åšw Jd Bk Md Jw Jrz Lp Bk 40, Jd 30, Åšw 20, Md i in. 10
LÅ‚G Ol Js Jw Åšw Wb Jw Klp Js 50, Ol 30, Jw i in. 20
OlJG Ol Js Jw Kl Wz Klp Js 60, Ol 30, Jw i in. 10
* Na siedliskach terenów wyżynnych w krainie VII przyjmuje się takie same typy gospodarcze drzewo-
stanów jak na terenach wyżynnych w krainie V.
Kraina VIII Karpacka
Typ Gatunki
Typ drzewostanu Gatunki domieszkowe Przykładowy
siedliskowy domieszkowe
gatunki główne uszlachetniające skład gatunkowy odnowienia
lasu pomocnicze
1 2 3 4 5
Bśw So Brz Olsz Jrz So 80, Brz i in. 20
Bw So Åšw Brz Ol So 70, Åšw i in. 30
So Brz Åšw Dbb Ol Brz 50, So 30, Åšw i in. 20
Bb So Brz Ol So 80, Brz i in. 20
BMśw So Jd Dbb Bk Md Jw Lp Jrz Gb Os So 70, Jd Dbb i in. 30
Åšw So Dbb Bk Jd Md Jw Lp Jrz Gb Os So 50, Åšw 30, Dbb i in. 20
Jd So Dbb Bk Åšw Md Jw Lp Jrz Gb Os So 50, Jd 30, Dbb, Bk i in. 20
So Jd Dbb Bk Åšw Md Jw Lp Jd 40, So 40, Dbb, Bk i in. 20
BMw So Åšw Dbb Brz Jw Lp So 70, Åšw i in. 30
So Åšw Dbb Brz Jw Lp Åšw 50, So 30, Dbb i in. 20
So Åšw Brz Dbb Jd Jw Lp Brz 50, Åšw 20, So 20, Dbb i in. 10
LMśw Db Św So Bk Md Jw Lp Czr Jb Gr Os So 40, Św 30, Db 20, Bk i in. 10
Db Bk So Jd Md Åšw Jw Lp Czr Jb Gr Os So 40, Bk 30, Db 20, Jd i in. 10
So Jd Db Md Bk Åšw Jw Lp Czr Jb Gr Os Jd 40, So 30, Db i in. 30
Db Jd Md Bk Åšw So Jw Lp Czr Jb Gr Os Jd 40, Db 30, Md i in. 30
Jd Åšw Db Md Bk Jw Lp Czr Jb Gr Os Jd 70, Åšw i in. 30
So Db Åšw Bk Jd Md Jw Lp Czr Jb Gr Os Db 50, So 30, Åšw, Bk i in. 20
LMw Jd Db Åšw So Ol Jw Lp Czr Jd 70, Db i in. 30
Lśw Db Jd Bk Md So Js Jw Lp Wz Czr Jb Gr Os Gb Jd 50, Db 30, Bk i in. 20
Jd Db Bk Md So Js Jw Lp Wz Czr Jb Gr Os Gb Db 50, Jd 30, Bk i in. 20
Bk Jd Db Md So Js Jw Lp Wz Czr Jb Gr Os Gb Jd 50, Bk 30, Db i in. 20
Bk Md Db So Jd Lp Jw Wz Czr Jb Gr Os Gb Bk 70, Md i in. 30
Lw Db Js Jd Åšw Wz Jw Lp Db 70, Js i in. 30
49
Js Db Jd Åšw Wz Jw Lp Db 50, Js 30, Jd i in. 20
LÅ‚ Ol Js Brz Åšw Gb Js 60, Ol 20, Brz i in. 20
Js Ol Åšw Brz Wz Ol 40, Js 30, Åšw i in. 30
Ol Ol Js Brz Åšw Ol 90, Js i in. 10
OIJ Ol Js Åšw Db Wz Brz Jw Js 60, Ol 30, Åšw i in. 10
BMwyż Jd So Md Św Bk Db Jw Lp Os So 50, Jd 30, Md i in. 20
LMwyż So Bk Jd Db Md Jw Lp Os Bk 50, So 30, Jd i in. 20
Bk Jd Md Åšw So Jw Lp Os Jd 50, Bk 30, Md i in. 20
So Jd Db Bk Md Jw Lp Czr Os Jd 50, So 30, Db i in. 20
Db Jd So Bk Md Jw Lp Czr Os So 40, Jd 30, Db 20, Bk i in. 10
Åšw Jd Bk So Lp Jw Czr Os Jd 60, Åšw 30, Bk i in. 10
Lwyż Jd Bk Md Db Św Jw Lp Czr Os Bk 40, Jd 30, Md i in. 30
Bk Jd Md Db Åšw Jw Lp Czr Os Jd 50, Bk 30, Md i in. 20
Db Bk Jd Md Åšw Jw Lp Czr Os Bk 50, Db 30, Jd i in. 20
Bk Db Md Jd Åšw Jw Lp Czr Os Db 50, Bk 30, Md i in. 20
Bk Jd Md Db Jw Lp Czr Os Bk 70, Jd i in. 30
Åšw Bk Jd Md Db Jw Lp Czr Os Jd 30, Bk 20, Åšw 20, Md i in. 30
BWG Åšw Md Jrz Jw Åšw 90, Md i in. 10
BG Åšw Md Brz Åšw 80, Md i in. 20
BMG Åšw Jd Bk Md Jw Lp Åšw 80, Jd i in. 20
Åšw So Jd Bk Md Jw Lp So 60, Åšw 30, Jd i in. 10
LMG Bk Jd Md Åšw Jw Lp Brz Jd 50, Bk 30, Md, Åšw i in. 20
Bk Åšw Jd Md Jw Lp Brz Åšw 60, Bk 30, Jd i in. 10
Åšw Jd Bk Md Jw Lp Brz Jd 50, Åšw 30, Bk i in. 20
Jd Åšw Bk Md Jw Lp Brz Åšw 50, Jd 30, Bk i in. 20
LG Bk Jd Md Åšw Jw Lp Jd 60, Bk 30, Md in. 10
Jd Bk Md Åšw Jw Lp Bk 50, Jd 30, Md i in. 20
Bk Jd Md Jw Lp Bk 70, Jd i in. 30
Åšw Jd Bk Md Jw Lp Jd 50, Åšw 30, Bk i in. 20
Jd Bk Md Åšw Jw Lp Jd 80, Bk, Md i in. 20
Objaśnienia
a) symbol typu drzewostanu (kol. 2) określa skład gatunków głównych  docelowych, według wzrasta-
jącego ich udziału (np. Bk Db So określa drzewostan bukowo-dębowo-sosnowy, w którym naj-
mniejszy udział ma buk, a największy sosna), przy czym gatunek główny powinien mieć, co naj-
mniej 20% udziału w składzie gatunkowym odnowienia;
b) w ogólnym składzie gatunkowym odnowienia wskazano także przykładowe gatunki domieszkowe:
uszlachetniające (kol. 3) oraz pomocnicze (kol. 4); wprowadzenie tych gatunków ma na celu
zwiększenie przyrostu drzewostanu, wzbogacanie różnorodności biologicznej i strukturalnej lasu,
zwiększanie odporności drzewostanów i poprawę zdolności produkcyjnej siedlisk;
c) tabela podaje wybrane przykłady typów drzewostanów w danych warunkach klimatyczno-
siedliskowych; wybór typu drzewostanu w konkretnej krainie przyrodniczo-leśnej powinien być
uwarunkowany przede wszystkim naturalnym występowaniem danego gatunku i jego dotychcza-
sową rolą w składach gatunkowych miejscowych drzewostanów; powinien także uwzględniać
szczególnie cenne naturalne zespoły leśne;
d) naczelną zasadą przy ustalaniu typu drzewostanu jest dostosowanie go do naturalnych możliwości
produkcyjnych siedliska;
e) typ drzewostanu, rodzaj rębni, dobór rodzaju i formy rębni  są ustalane na etapie sporządzania
projektu planu urzÄ…dzenia lasu.
Tabela 4.
Orientacyjna liczba sadzonek w odnowieniach sztucznych
Liczba sadzonek
Lp. Gatunek
[tys. szt./ha]
1 Sosna 8 10
2 Åšwierk 3 5
3 Jodła 4 8
4 Modrzew 1,5 3
5 Jedlica 3 4
6 DÄ…b 6 8
7 Buk 6 8
8 Inne liściaste 4 6
50
Tabela 5.
Orientacyjne zapotrzebowanie nasion I klasy jakości na powierzchni odnawianej siewem
Siew
[kg/ha]
Lp. Gatunek drzewa
Ciągły
Przerywany Kupkowy
(pełny)
1 Sosna 1,2 0,8 0,5
2 Åšwierk  1,0 0,6
3 DÄ…b   200,0
4 Buk   20,0
5 Jodła 15,0 10,0 8,0
Tabela 6.
Kryteria kwalifikacyjne oceny udatności upraw zakładanych sztucznie
Stopień pokrycia powierzchni
Przydatność hodowlana
uprawy
symbol symbol
% pokrycia % wad
klasyfikacyjny klasyfikacyjny
81 i wyżej 1 do 20 1
2 21 40 2
51 do 80
do 50 3 41 i wyżej 3
Ocena udatności upraw ustalana jest na podstawie dwucyfrowego symbolu klasyfikacyjnego, w któ-
rym pierwsza cyfra oznacza stopień pokrycia powierzchni uprawy, a druga przydatność hodowlaną:
Dwucyfrowy
Ocena uprawy
symbol klasyfikacyjny
1 1 bardzo dobra
1 2 dobra
1 3, 2 1, 2 2, 2 3 zadowalajÄ…ca
3 1, 3 2, 3 3 przepadła
Tabela 7.
Przykładowe składy gatunkowe zalesień
Kraina
Potencjalny typ siedliskowy lasu Skład gatunkowy uprawy przyrodniczo
leśna
Bór suchy (Bs)  najuboższe i skrajnie So 80, Brz, Olsz, Jrz i in. 20 I VIII
suche fragmenty gleb ornych VIz klasy
jakości rolniczej
Bór świeży (Bśw)  gleby orne głównie So 60 80, Brz 10 20, Dbb, Bk, Lp, Gb i in. 10 20 I, III, V VIII
VI klasy jakości rolniczej i klasy VIz silnie
So 60 80, Brz 10 20, Dbb, Lp, Gb i in. 10  20 I VIII
zdegradowanej
So 60 80, Åšw, Md 10 20, Brz, Dbb, Lp, Gb i in. 10 20 I III
Bór mieszany świeży (BMśw)  gleby So 40 60, Md 20 30, Bk, Dbb, Brz i in. 20 30 I, III, V VIII
orne głównie V klasy jakości rolniczej So 50 60, Md 20, Św, Dbb, Lp i in. 20 30 I VIII
So 50 60, Brz 30, Md, Dbb i in. 10 20 I VIII
VI VIII
So 30 40, Md 30, Jd, Bk, Dbb, Kl i in. 30 40
IV
So 40 50, Md 20 30, Brz 10, Dbb, Kl, Lp i in. 20 30
Las mieszany świeży (LMśw)  gleby Bk, Db, Lp, Kl 40 50, So 20 30, Md 20 30 I, III, V VIII
orne głównie IV klasy jakości rolniczej Db, Św, Lp, Kl 30 50, So 30 40, Md 20 30 I VIII
Jd, Åšw, Db, Bk 60 70, Md 20 30, Kl, Lp i in. 10 VI VIII
Brz, Db, Åšw 50  60, So, Md, Lp i in. 40  50 I VIII
Las świeży (Lśw)  gleby orne głównie Bk, Db 60 70, Md 20 30, Lp, Kl i in. 10 I, III, V VIII
III klasy jakości rolniczej Db, Św, Gb, Lp, Kl 70 80, Md 20 30 II, IV
Bk, Jd, Db 60 70, Md 20 30, Kl, Lp i in. 10 V VIII
Bk, Jd, Åšw, Kl, Lp 70, Md 30 VI VIII
Przy projektowaniu składu gatunkowego upraw leśnych na innych niż wymienione gruntach ornych lub
pastwiskach (szczególnie w górach) należy korzystać z przykładów zawartych w tabeli 3.
51
Tabela 8.
Orientacyjne okresy stosowania zabiegów pielęgnacyjnych
Wiek drzewostanów (lata)
Siedliskowy Rodzaj cięć
z siewu lub sadzenia
odroślowych
typ lasu pielęgnacyjnych
jednogatunkowych mieszanych
PU do osiągnięcia zwarcia  
PM do 30  
Bs
TW do 50  
TP od 51
PU do osiągnięcia zwarcia do osiągnięcia zwarcia 
Bśw, Bw,
BMśw, BMw, PM do 20 do 15 
BMb, BG, TW do 40 do 35 
BMG, BMwyż
TP od 41 od 36 
LMśw, LMw, PU do osiągnięcia zwarcia do osiągnięcia zwarcia 
LMb, Lśw, Lw, PM do 20 do 20 
LÅ‚, OlJ,
TW do 40 do 40 
LMwyż, Lwyż,
TP od 41 od 41 
LG, LMG
PU do osiągnięcia zwarcia do osiągnięcia zwarcia do osiągnięcia zwarcia
PM do 20 do 15 do 15
Ol, LÅ‚G
TW do 40 do 30 do 30
TP od 41 od 31 od 31
Tabela 9.
Orientacyjne liczby drzew dorodnych po przeprowadzeniu poszczególnych zabiegów na 1 ha
Panujący Siedliskowy Pożądana liczba drzew dorodnych*
rodzaj drzew typ lasu trzebież wczesna trzebież póz
na
Bśw, BMśw, BG 500 600 350 500
Sosna Bw, BMw, BMb 400 500 300 400
LMśw, LMw 300 400 250 350
Modrzew LMśw, Lśw 300 400 200 250
BG, BMwyż 600 700 500 600
BMG, BMw 500 600 400 500
Åšwierk
LMG, LMśw, LMwyż, LMw, Lśw,
400 500 350 400
Lwyż
Jodła BMwyż, LMwyż, LMG 600 700 500 600
Daglezja Lwyż, LG 500 600 400 500
BMśw 300 400 200 250
Dąb LMśw, LMw, 250 300 150 200
Lśw, Lw, Lł 200 250 100 150
LMśw, LMw, LMwyż, LMG 300 400 250 400
Buk
Lśw, Lwyż, LG 200 300 150 300
Bśw, BMśw, BMb 400 500 300 500
Brzoza BMw, LMśw 350 400 250 400
LMw, Lśw, Lw 300 350 200 350
Ol, LÅ‚G 400 500 250 400
Olsza
OlJ, LÅ‚ 300 400 200 300
LMśw, LMw 300 400 200 250
Osika
Lśw, Lw 200 300 150 200
Topola Lw, LÅ‚, OlJ 200 300 100 150
* Na siedliskach: Bs, Bb, BWG cięcia pielęgnacyjne mają charakter zachowawczy i drzew dorodnych
siÄ™ nie wybiera.
52


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Zasady ustroju politycznego państwa UG 2012
Zasady zaliczen PPR 2011 2012
Zasady Mat1 3 2012
temat 5 roztwory kwasy i zasady marzec 2012
Zasady rachunkowości w zakresie prawa podatkowego w Polsce
Fundacje i Stowarzyszenia zasady funkcjonowania i opodatkowania ebook
Prezentacja MG 05 2012
Psychologia 27 11 2012
Ogolne zasady proj sieci wod kan
Zasady Huny Pigułka
Filozofia religii cwiczenia dokladne notatki z zajec (2012 2013) [od Agi]
AM zaliczenie 4 styczeń 2012 i odpowiedzi wersja A

więcej podobnych podstron