920 - Luc Bürgin - "BÅ‚Ä™dy nauki"









Wstecz /
Spis Treści /
Dalej




1. Zamieszanie w wieży z kości słoniowej: Przełomowe dokonania w
medycynie, których nikt nie chciał zaakceptować
„PropagujÄ…c jakÄ…Å› teoriÄ™ wystarczajÄ…co dÅ‚ugo, przekazujemy
ją pokoleniom studentów jako kanon, który z czasem
urasta do rangi dogmatu, a nawet niekwestionowanego odbicia
rzeczywistości".
Thomas von Randow. publicysta naukowy
 
Niewielkie ukłucia, olbrzymie działanie
„Zaburzenia snu można leczyć akupunkturÄ… skutecznie i bez
wystąpienia skutków ubocznych". To zaskakujące
stwierdzenie nie pochodzi z ogłoszenia zachwalającego kontrowersyjną
medycynÄ™ alternatywnÄ…. ZaczerpnÄ…Å‚em je z komunikatu dla prasy
wydanego 17 czerwca 1996 roku przez Szwajcarski Fundusz Narodowy,
którego celem jest między innymi popieranie badań naukowych.
Fundusz Narodowy przejÄ…Å‚ patronat nad badaniami w grupie
czterdziestu ochotników cierpiących na bezsenność. Oddajmy
gÅ‚os kierujÄ…cemu projektem dr. Hamidowi Montakabowi: „Pacjentów
podzielono na dwie grupy. PierwszÄ… poddawano terapii akupunkturÄ…. W
trakcie trzech do pięciu seansów terapeuta stymulował igłami
wybrane punkty na meridianach (kanałach energetycznych, w których,
według medycyny chińskiej, gromadzi się w ciele energia życiowa).
Punkty na meridianach określano indywidualnie dla poszczególnych
pacjentek i pacjentów. Osoby z drugiej grupy nakłuwano w
punktach »obojÄ™tnych«, obok meridianów".
Oto wynik eksperymentu: Reakcja pierwszej grupy na tÄ™ wykpiwanÄ…
przez oficjalną medycynę metodę leczenia była bardzo pozytywna. U
wielu pacjentów bezsenność ustąpiła. W drugiej grupie nie
odnotowano korzystnych zmian. „Nawet zÅ‚udne przekonanie
chorych, że są poddawani fachowej akupunkturze, nie przywróciło
im snu", podsumował Montakab.
Przeprowadzone pod kierunkiem Montakaba badania są częścią
programu Szwajcarskiego Funduszu Narodowego dotyczÄ…cego „medycyny
komplementarnej". „Niedoceniana przez naukÄ™ i wÅ‚adze
medycyna komplementarna musiała całymi latami funkcjonować w cieniu",
podsumowaÅ‚ przedstawiciel Funduszu dr François Kästli,
który zauważył konieczność propagowania programu medycyny
alternatywnej. „Obecnie jest ona tolerowana, ale na pewno nie
akceptowana". Można jedynie mieć nadzieję, że dzięki intensywnym
staraniom nauki lepiej zrozumiemy kompleksowe metody leczenia.
Ta pomyślna, choć spóźniona decyzja to ukłon w stronę
filozofii pewnego lekarza, który prawie pięćset lat temu za
sprawą porywczego temperamentu i bezkompromisowego podejścia do
zawodu musiał na łeb na szyję uciekać ze Szwajcarii. Nieprzejednanie
bronił ścisłego powiązania wiedzy książkowej z przekazywaną ustnie
tradycją medycyny ludowej, a poza tym sam ją skutecznie praktykował.
A to bardzo się nie podobało jego przywiązanym do tradycji kolegom po
fachu...
Tajemniczy gość
„Doktor cudotwórca" pojawiÅ‚ siÄ™ na ulicach
Bazylei w XVI wieku. Wyglądem niczym się nie różnił od
zwykłego woźnicy, z wyjątkiem noszonego dumnie u boku olbrzymiego
oburęcznego miecza.
Przybysz szybko zdobył sławę znakomitego medyka, a bazylejczycy
szeptali na jego widok: „To ten sÅ‚ynny Theophrastus". Jego
graniczące nieomal z cudem osiągnięcia budziły podziw i najwyższe
poważanie.
I zaiste, niezwykła była to postać i nadzwyczajny lekarz.
Uwielbiany i powszechnie szanowany przez prostych ludzi, pozostawił
pisma, w których przewidział wiele późniejszych dokonań
i odkryć medycyny.
Dopiero teraz nauka zaczyna mu przyznawać należne, choć spóźnione
o ponad czterysta lat miejsce. Otoczony legendÄ… Paracelsus, bo takie
sobie nadał imię, został obwołany przez znamienitego psychoanalityka
Carla Gustava Junga, jedną z wielkich postaci Renesansu, której
umysł nadal pozostaje dla nas zagadką. [...] Upatrujemy w nim
pioniera nie tylko medycyny chemicznej, lecz także psychologii
empirycznej i terapii psychologicznej".
Kim jednak był Paracelsus i co właściwie robił w Bazylei?
Wypowiedzenie wojny medycznym autorytetom
Theophrastus Bombastus Aureołus von Hohenheim, bo tak brzmiało
jego pełne nazwisko, urodził się pod koniec 1493 roku w Einsiedeln w
Szwajcarii. Jego ojciec był niemieckim lekarzem, matka Szwajcarką. W
1513 roku młody Theophrastus podjął studia medyczne na uniwersytecie
w Ferrarze (Włochy). Po ich ukończeniu prowadził życie wędrownego
lekarza.
W 1524 roku Paracelsus zaczął praktykować w Salzburgu. W 1527 roku
dotarł przez Strasburg do Bazylei, gdzie powołano go na stanowisko
lekarza miejskiego. Sytuacja polityczna Bazylei była wówczas
bardzo pogmatwana. Znawca życia i dzieła Paracelsusa, doktor Hans
Karcher: ,. W czasach zbliżającej się reformacji magistrat i
uniwersytet nie pozostawały ze sobą w dobrych stosunkach. Doszło więc
do tego, że mianowanie Paracelsusa odbyło się bez wiedzy fakultetu
medycznego".
W ten oto elegancki sposób chytrzy rajcowie uniknęli
dyskusji z gronem bazylejskich profesorów, którzy bez
wÄ…tpienia zaprotestowaliby przeciwko awansowi medycznego reformatora.
A ponieważ lekarz miejski od dawna miał prawo prowadzenia wykładów
na uniwersytecie, urzędnicy upiekli dwie pieczenie na jednym ogniu i
uznali sprawę za załatwioną.
Paracelsus pojawił się w Bazylei święcie przekonany, że będąc
profesorem poprowadzi wykłady dla studentów. Mianowanie
przepełniło go entuzjazmem, poczuł przypływ nowych sił: Tutaj na
pewno będzie można coś zrobić! Spotka młodych, zainteresowanych
słuchaczy, których mysi nie została jeszcze skażona
skostniałymi dogmatami.
Wkrótce wybuchł pierwszy skandal. Paracelsus prowadził
niektóre wykłady po niemiecku, a nie, jak to było w
powszechnym zwyczaju, po Å‚acinie. „Moim zamiarem jest
wyłuszczenie powinności prawdziwego lekarza, i to po niemiecku, tak
aby każdy mógł mnie zrozumieć".
Kierował się dewizą: doświadczenie i własne poglądy w miejsce
powoływania się na autorytety. Studenci dziękowali mu na swój
wÅ‚asny sposób – przybywajÄ…c tÅ‚umnie na wykÅ‚ady, ale
koledzy uniwersyteccy nie kryli niezadowolenia w obliczu tak wielkiej
zuchwałości i braku szacunku, które przeczyły pielęgnowanej
przez nich tradycji.
W płomiennym piśmie z 5 czerwca 1527 roku Paracelsus wyłuszczył
bazylejczykom swoje pedagogiczne credo: „[...] chcemy jÄ…
[medycynę przyp. aut.] oczyścić z najcięższych błędów, nie
okazując przywiązania do reguł starców, lecz wyłącznie do
tych, które zdobyliśmy z natury rzeczy i własnych przemyśleń i
które okazały się skuteczne po wielu próbach i
doświadczeniach. Każdy wie, że większość dzisiejszych lekarzy
wyrządziła chorym najstraszliwsze szkody stosując się niewolniczo do
słów Hipokratesa, Galena, Awicenny i innych, jak gdyby ich
słowa równe były wyroczni Apollina, której brzmienia
nie wolno zmienić nawet odrobinę. Z woli bożej można dojść w ten
sposób do tytułu doktora, ale nigdy nie będzie się prawdziwym
medykiem.
Warunkiem bycia lekarzem nie jest tytuł i dar wymowy, znajomość
obcych języków czy lektura licznych książek [...], lecz
najgłębsze poznanie istoty rzeczy i tajemnic natury, które
równoważą wszystko inne [...].
Pragnąc urzeczywistnić choć część własnej metody nauczania,
codziennie [...] w czasie dwóch godzin praktycznej i
teoretycznej nauki lekarskiej będę z największą pilnością i ku
pożytkowi słuchaczy publicznie wyjaśniał podręczniki medycyny
wewnętrznej i chirurgii, których sam jestem autorem.
Podręczniki te nie są wyżebrane z ksiąg Hipokratesa, Galena lub
innych, lecz przekazują to, czego nauczyli mnie najwięksi nauczyciele
– doÅ›wiadczenie i wÅ‚asna praca. Praktyka i rozważania sÅ‚użą mi
za dowód, nie zaś powoływanie się na autorytety. [...]
Aby trochę unieść zasłonę tajemnicy, mogę [...] powiedzieć, że nie
ma u mnie mowy o kompleksji i podstawowych sokach, od których
wywodzi się błędnie wszystkie choroby, o czym wiemy z dawnych dzieł,
a czym tłumaczy się lekarzom choroby, ich przyczyny, krytyczne dni
etc. [...] Wyrokować zaś będziecie mogli dopiero po wysłuchaniu
Theophrastusa".
Intrygi
Niewygodny wywrotowiec nie idzie na żaden kompromis. W walce z
tradycyjnymi poglądami posuwa się aż do publicznego spalenia
medycznych dzieł propagatorów konserwatywnej szkoły. W
odpowiedzi uniwersytet w Bazylei zabrania mu wstępu do sali
wykładowej, odbiera prawo promocji i wyklucza z fakultetu.
Między fakultetem i bazylejską radą miejską rozgorzał prawniczy
spór, którego stroną był Paracelsus, gwałtownie
sprzeciwiający się niesprawiedliwym restrykcjom. Udało mu się nawet
spowodować cofnięcie zakazu, ale głosy zawistników stały się
przez to jeszcze głośniejsze. Koledzy coraz częściej nazywali go
szyderczo „cudownym uzdrowicielem" i „szarlatanem".
Poznając pisma i poglądy Paracelsusa, trudno nam uwierzyć w taki
ogrom ignorancji. Miałoby się ochotę skwitować wszystko uśmiechem,
gdyby nie pamięć o dramatycznym zakończeniu całej tej historii.
Pozyskując do współpracy kilku studentów, fakultet
medyczny zredagował pismo polemiczne, w którym naczelnego
medyka miasta nazwano ordynarnie Cacophrastusem [Caco (Å‚ac.) –
wypróżniać się, oddawać kał (przyp. red. pol.).], nie
wspominając o bardziej wulgarnych sformułowaniach.
Gdy jeden z kanoników odmówił Paracelsusowi
umówionej zapłaty za skuteczne wyleczenie swoich przypadłości,
miarka się przebrała. Paracelsus wszczął proces i przegrał. W gniewie
tak bardzo obraził radców Bazylei, że musiał liczyć się z
poważnymi konsekwencjami. W lutym 1528 roku, po jedenastu zaledwie
miesiącach, Theophrastus von Hohenheim został zmuszony do pospiesznej
ucieczki za granicÄ™.
„Ogólne oburzenie"
Zmieńmy scenerię. Mamy rok 1892. Wąsaty mężczyzna w kwiecie wieku
patrzy z dumÄ… w oczy swej mÅ‚odej żony: „PrzynieÅ› mi najlepszy
surdut. Ogłaszając tak doniosłe odkrycie, trzeba wyglądać schludnie!"
Carl Ludwig Schleich (1858-1919) jest pewien, że odniósł
sukces. Po raz pierwszy w historii medycyny udało mu się opracować
metodę znieczulania określonych obszarów ludzkiego ciała.
Opracował użyteczną alternatywę stosowanej dotychczas ogólnej
narkozy, która wymagała podania pacjentowi przed operacją
porzÄ…dnej dawki chloroformu.
Bez wątpienia chloroform dobrze spełniał swoje zadanie, ale od
dawna było wiadomo, że wywołuje często niebezpieczne skutki uboczne,
na przykład uszkodzenie wątroby. Metoda Schleicha, zwana dziś
znieczuleniem miejscowym, miała to wszystko zmienić. Jej skuteczność
potwierdziły doświadczenia na wielu pacjentach, nadszedł więc czas,
aby zainteresować nią świat medyczny.
W opublikowanej w 1920 roku autobiografii Schleich wspominaÅ‚: „W
kwietniu wystąpiłem na kongresie chirurgów. Trzymając w dłoni
rękopis, wszedłem na podium. Sala była pełna. Zacząłem spokojnie
czytać, protokolant stenografował. [...] Kiedy doszedłem do słów:
»Uważam, że z ideowego, moralnego i karnoprawnego punktu
widzenia nie ma żadnych podstaw do stosowania niebezpiecznej narkozy
tam, gdzie wystarcza ta metoda«, zapanowaÅ‚o ogólne
oburzenie, które tak mną wstrząsnęło, że niewiele brakowało,
żebym upadł.
Von Bardeleben [przewodniczÄ…cy kongresu – przyp. aut.] dÅ‚ugo
potrząsał dzwonkiem uciszając salę. Kiedy się trochę uspokoiło,
powiedziaÅ‚: »Szanowni koledzy! Gdy ktoÅ› miota nam w twarz takie
argumenty, jakie znalazły się w konkluzji prelegenta, mamy prawo
odstąpić od wyznawanej przez nas zasady niepoddawania niczyich słów
krytyce i dlatego pytam zgromadzonych: Czy ktokolwiek jest przekonany
o prawdziwości przedstawionych tu argumentów? Jeśli tak,
proszÄ™ unieść rÄ™kÄ™!« (Cóż to za bezsens, gÅ‚osować za lub
przeciw prawdziwości jakiegoś odkrycia?) Nikt nie podniósł
rÄ™ki! StanÄ…Å‚em przed podium. ChciaÅ‚em powiedzieć: »Panowie!
Proszę, przyjrzyjcie się tej sprawie. W każdej chwili jestem gotów
udowodnić, że mam racjÄ™. Nie kÅ‚amaÅ‚em!« KrzyknÄ…Å‚em: »ProszÄ™
o gÅ‚os!« »Nie!«, zagrzmiaÅ‚ von Bardeleben, ciskajÄ…c
błyskawice spod zmarszczonych groźnie brwi. Wzruszyłem ramionami i
wyszedłem".
Sztandarowy przykład: Semmelweis
Ale to jeszcze nic w porównaniu z przeżyciami węgierskiego
lekarza Ignaza Semmelweisa. Jego los jest znamienny i tragiczny
zarazem: człowiek, który odkrył przyczyny gorączki połogowej,
sam zmarł w 1865 roku na zakażenie krwi. Skaleczył się w czasie
rozpaczliwej walki z pielęgniarzami zakładu psychiatrycznego, do
którego skierowali go jego przeciwnicy. Ale nie uprzedzajmy
wypadków.
Ignaz Semmelweis przyszedł na świat 1 lipca 1818 roku jako trzeci
z sześciu synów dobrze sytuowanej rodziny kupieckiej. Po
skończeniu gimnazjum młodzieniec zdecydował się studiować medycynę.
Studia ukończył z powodzeniem w 1844 roku, chociaż już wówczas
miał ambiwalentny stosunek do teoretycznej strony badań. Semmelweis
był człowiekiem czynu i miało mu to później przynieść wymierne
korzyÅ›ci. „CzujÄ™, że tylko w wiÄ™zieniu mógÅ‚bym czytać te
pachnące trocinami podręczniki", skarżył się ojcu jeszcze jako
student i dodaÅ‚: „I to pod warunkiem, że byÅ‚bym skazany na
dożywocie!"
Świeżo upieczony lekarz przyjął posadę asystenta w pewnej
wiedeńskiej klinice. I to właśnie tutaj zobaczył coś, co stało się
punktem zwrotnym w jego naukowym życiu: położnice umierające masowo
na złośliwą gorączkę. Śmierć matek wkrótce po urodzeniu
dziecka była problemem znanym we wszystkich szpitalach tamtej epoki.
Nikt nie potrafił wyjaśnić przyczyny tak zwanej gorączki połogowej.
Wśród lekarzy krążyło wprawdzie wiele teorii, ale żaden z
podejmowanych środków zaradczych nie był skuteczny.
W 1847 roku Semmelweis, wówczas asystent, zbulwersował
wiedeńskie środowisko medyczne prowokacyjną i szokującą hipotezą, że
za dramatyczne wypadki śmierci położnic odpowiadają nie jakieś
nieokreślone czynniki sprawcze, lecz sami lekarze!
Punktem wyjścia rozważań Semmelweisa była śmierć doktora Jacoba
Kolletschki, profesora medycyny sądowej, który w czasie
autopsji skaleczył się w palec nożem sekcyjnym i wkrótce potem
zmarł na zakażenie krwi, które błyskawicznie zaatakowało cały
organizm. Sekcja zwłok Kolletschki ujawniła te same objawy co u
zmarłych na gorączkę połogową kobiet. Węgierski lekarz ujrzał nagle z
całą jaskrawością fakty, których dotąd nie potrafił skojarzyć.
Semmelweis zapisaÅ‚: „Dniami i nocami przeÅ›ladowaÅ‚ mnie obraz
choroby profesora Kolletschki i z dużą dozą pewności musiałem uznać
identyczność schorzeń, na które umarł Kolletschka i tak wiele
położnic. [...] Przyczyna choroby profesora była znana: rana od noża
sekcyjnego została zanieczyszczona fragmentami tkanek pochodzących ze
zwłok. Śmierć wywołała nie rana, lecz to, że dostały się do niej
zanieczyszczenia. [...] Postawiłem sobie pytanie: Czy osobom, które
umarły na identyczną chorobę, także wprowadzono do układu
naczyniowego fragmenty tkanek z martwych ciał
Semmelweis nie musiał się długo zastanawiać, aby w pełni pojąć
okrutną prawdę: Ponieważ pracownicy kliniki mieli regularny kontakt
ze zwłokami i mimo ciągłego mycia rąk często czuło się od nich trupi
zapach, tu właśnie musiała leżeć rzeczywista przyczyna zakażeń.
Semmelweis wydał pracownikom polecenie, aby przed przystąpieniem
do badania pacjentów dezynfekowali ręce wapnem chlorowanym.
Metoda okazała się skuteczna: w krótkim czasie umieralność na
jego oddziale spadła z dwunastu do dwóch procent. Semmelweis
poinformował o swym odkryciu środowisko lekarskie, między innymi
profesora Ferdinanda HebrÄ™, redaktora „Zeitschrift der k.u.k.
Gesellschaft der Ärzte zu Wien''.
Zmowa akademików
W 1847 roku, w grudniowym numerze magazynu, Hebra poinformował
szczegółowo o epokowym odkryciu. W artykule pt. „Nadzwyczaj
istotne doświadczenia w dziedzinie etiologii występującej w izbach
porodowych zakaźnej gorączki połogowej" wezwał środowisko
lekarzy, aby „wnieÅ›li swój wkÅ‚ad do potwierdzenia lub
odrzucenia" obserwacji Semmelweisa.
W kwietniowym numerze z 1848 roku Hebra powrócił do tematu:
„To w najwyższym stopniu znaczÄ…ce odkrycie, godne stanąć u boku
Jennerowskiej szczepionki przeciw ospie, zostało z powodzeniem
wykorzystane nie tylko w niezliczonych izbach porodowych. Pochlebne
głosy potwierdzające prawdziwość teorii Semmelweisa nadeszły także z
zagranicy. [...] Aby jednak zdobyć absolutną pewność, uprasza się
wszystkich zwierzchników zakładów położniczych o
przeprowadzenie stosownych prób i przysłanie pozytywnych lub
negatywnych wyników do redakcji niniejszego czasopisma„.
Na razie wszystko wyglądało dobrze. Wprawdzie na skutek
wewnętrznych konfliktów Semmelweis przestał być asystentem,
lecz nadal wierzył w zdrowy rozsądek i z optymizmem oczekiwał
zwycięstwa nauki. Nie uważał nawet za konieczne, aby nadać swojemu
odkryciu większy rozgłos. Wystarczało mu, że dalsze badania
potwierdzą słuszność jego odkrycia. Jak się później okaże,
była to taktyka fatalna w skutkach.
W rzeczywistości nic się nie zmieniło, naukowy przełom nie
nadszedł. Mało tego, większość lekarzy zareagowała z najwyższym
oburzeniem. Semmelweis nie usłyszał ani pochwał, ani słów
uznania. Założenie, że sami lekarze odpowiadają za tragiczne wypadki
śmierci pacjentów, wydawało się zgoła absurdalne. Medycy
zorganizowali więc regularną nagonkę na kolegę, a fala szyderstw i
krytyki spływała na niego ze wszystkich możliwych stron.
15 maja 1850 roku Semmelweis wystąpił przed Wiedeńskim
Towarzystwem Lekarskim i punkt po punkcie odparł zarzuty swoich
przeciwników. Udało mu się nawet zyskać przychylność sław
medycznych, ale niewiele to pomogło. Wrogowie węgierskiego lekarza
publikowali coraz to nowe „naukowe" uzasadnienia
prawdziwoÅ›ci swoich „kontrargumentów".
Szczególną aktywność na tym polu wykazywali dwaj oponenci:
praski profesor F.W. Scanzoni i położnik Kiwisch von Rotterau,
profesor z Würzburga. Zdaniem pierwszego przyczynÄ… gorÄ…czki
poÅ‚ogowej byÅ‚o „zwyrodnienie krwinek, co prowadzi do zakłócenia
równowagi składników plazmy krwi". Drugi zaś
upatrywaÅ‚ czynnika sprawczego we „wpÅ‚ywach atmosferycznych".
W 1855 roku pewien uznany wiedeński profesor zadał sobie nawet
trud zestawienia tuzinów kursujących wówczas w świecie
medycznym hipotez o etiologii gorączki połogowej. Znajdziemy wśród
nich teorie, od których wÅ‚os siÄ™ jeży na gÅ‚owie: „wzburzenia
uczuć", „bÅ‚Ä™dnÄ… dietÄ™", „dÅ‚ugotrwaÅ‚e
pragnienie", „przegrzane pomieszczenia",
„przeziÄ™bienia", a nawet „stÄ™chÅ‚e powietrze".
Ale to jeszcze nie wszystko: specjalista bowiem, który
doszukaÅ‚ siÄ™ zależnoÅ›ci miÄ™dzy omawianÄ… chorobÄ… i „zbyt
wysokimi parapetami", sam założył sobie błazeńską czapkę!
„Absurdalnymi teoriami o przyczynach gorÄ…czki poÅ‚ogowej,
które wymyślano tylko po to, aby zdyskredytować
budapeszteńskiego profesora i zmusić go do milczenia, można wypełnić
całe tomy", zapisał w 1943 roku biograf Semmelweisa, Robert
Kertesz, zwracając uwagę na wyniki, jakie uzyskała komisja medyczna
powołana przez uniwersytet w Paryżu: "Profesor Auber przedłożył
raport, z którego wynika, że każdy z trzynastu rzeczoznawców
miał na ten temat odmienną opinię: wspominali o wywołującej gorączkę
skazie ropnej, o składzie krwi, chłonce białkowej. Chcąc wyjaśnić
przyczyny gorączki połogowej, wynajdywali dźwięczne fachowe
określenia i byli zgodni tylko w jednym punkcie: jednogłośnie
odrzucili nauki Semmelweisa".
Jenner i Harvey ślą ukłony
Nieustające ataki środowiska lekarskiego stawały się dla
Semmelweisa uciążliwe. Coraz częściej porównywał walkę o
uznanie swojej teorii z istną drogą przez mękę, jaką przeszli niegdyś
jego koledzy po fachu, Edward Jenner (1749-1823) i William Harvey
(1578-1657).
W 1796 roku Jennerowi jako pierwszemu udało się opracować
skutecznÄ… szczepionkÄ™ przeciw ospie. DecydujÄ…cego rozwiÄ…zania
dostarczyły mu wieloletnie obserwacje wskazujące, że osoby, które
chorowały na znacznie mniej groźną krowią ospę, stają się odporne na
ospÄ™ prawdziwÄ….
Bezzwłocznie wysłał wyniki swoich obserwacji do Towarzystwa
Królewskiego w Londynie. Ale sir Joseph Banks, jego
przewodniczący, okazał całkowity brak zainteresowania odkryciem i
poradził zawiedzionemu lekarzowi, żeby tak dalece prowokacyjnymi
opiniami nie narażał na szwank swej reputacji naukowca. Jenner był
zmuszony wydrukować i popularyzować swoją pracę na własny koszt.
Potrzeba było jednak lat, aby świat medycyny poznał się na jej
prawdziwej wartości, do czego przyczyniły się gwałtowne dyskusje i
spory, jakie toczono w środowisku nauki.
Droga innego Brytyjczyka, Williama Harveya, odkrywcy krwiobiegu,
również nie była usłana różami. Gdy w 1628 roku
opublikował pracę, a raczej skromną broszurę, Exercitatio
anatomica de motu cardis et sanguinis in animalibus (Ćwiczenie
anatomiczne o ruchach serca i krwi u istot żywych), świat medyków
zatrząsł się z oburzenia, bo Harvey miał czelność sprzeciwić się
naukom Galena, według którego żyły i tętnice przenoszą w ciele
człowieka dwa niezależne od siebie rodzaje krwi.
Co ciekawe, jeszcze w 1650 roku na uniwersytecie w Bolonii
kandydaci na lekarzy musieli zdystansować się na piśmie od poglądów
Harveya. Również uznane medyczne autorytety wypowiadały się
negatywnie o nowej teorii. „PostanowiliÅ›my – grzmiaÅ‚
kategorycznie Jean Riolan MÅ‚odszy, sÅ‚ynny lekarz francuski –
strzec Galenowskiej sztuki leczenia w jej niezmienionym kształcie,
zarówno w sferze fizjologicznej, jako nauki o powstawaniu
krwi, jak i w sferze obejmujÄ…cej wiedzÄ™ o chorobach".
Otwarta wymiana ciosów
Od czasu opublikowania prac Jennera i Harveya minęło wiele
dziesiątków lat. Można by zatem sądzić, że lekarze wyciągnęli
nauki ze zbyt pospiesznych wniosków swoich poprzedników.
W każdym razie Ignaz Semmelweis był niepoprawnym optymistą i w 1861
roku wbrew wszystkiemu i wszystkim postanowił wydać swoją przełomową
pracę o przyczynach gorączki połogowej.
Wszystko potoczyło się jednak inaczej, niż oczekiwał: zamiast
doprowadzić do utęsknionego przełomu w dziedzinie zwalczania tej
choroby, publikacja zmobilizowała tylko przeciwko niemu jeszcze
większą rzeszę antagonistów.
Semmelweis, który w swym ojczystym kraju awansował na
profesora, czuł bezgraniczny zawód. Przepełniony złością
szykował retoryczny kontratak, trwoniąc resztki energii i siły
życiowej w zaciętych dyskusjach. W 1862 roku zredagował liczący sobie
92 strony „List otwarty do wszystkich profesorów
położnictwa", w którym rozpaczliwie próbował
odwieść kolegów od stosowania przestarzałych metod
utrzymywania higieny, które w rezultacie powodowały śmierć
tysięcy położnic:
„Kto ponosi winÄ™ za to, że po piÄ™tnastu latach od odkrycia
wiedzy o profilaktyce gorączka połogowa nadal szerzy prawdziwe
spustoszenie? Nikt inny jak tylko profesorowie położnictwa [...].
Wielu z nich uznało prawdziwość mojego odkrycia, a nawet stosowało je
z dobrymi wynikami. o czym świadczy mniejsza umieralność na ich
oddziałach. Nie są oni jednak wystarczająco uczciwi, aby przyznać się
do tego publicznie. Jeśli profesorowie nie zaczną wkrótce
przekazywać uczniom mojej nauki, zwrócę się do potrzebujących
pomocy ludzi i powiem: »Ojcze, czy wiesz, co oznacza wezwanie
do twojej żony położnika lub położnej? Jest to równoznaczne z
narażeniem życia jej i nie narodzonego jeszcze dziecka!«"
Semmelweis w szpitalu psychiatrycznym
W sierpniu 1865 roku gazety zawiadomiły o śmierci Semmelweisa. Jak
do tego doszło? Według oficjalnych danych, załamany daremnością
swoich wysiłków popadał w obłęd. Wreszcie umieszczono go w
jednej z wiedeńskich klinik psychiatrycznych, gdzie niedługo potem
zmarł. Przyczyną śmierci była niewielka rana cięta, powstała w wyniku
samookaleczenia.
Węgierski lekarz Georg Sillo-Seidl, nie usatysfakcjonowany
oficjalnym komunikatem, postanowił dojść prawdy.
W 1977 roku opublikował wyniki prywatnego śledztwa i dzięki temu
poznaliśmy przynajmniej część wydarzeń sprzed ponad stu lat.
Od początku uwagę Sillo-Seidla zaprzątała zagadka sprzecznych
informacji, krążących po śmierci Semmelweisa. Nie było zgody nawet co
do tego, w jakiej klinice i na co umarł kontrowersyjny lekarz. Mało
tego, podawano różne daty zgonu! W publikacjach pojawiały się
rozmaite protokoły z sekcji zwłok i rozbieżne diagnozy.
Niezgodności powstały za sprawą wiedeńskich władz, które
uporczywie odmawiały zainteresowanym badaczom dostępu do historii
choroby Semmelweisa. Wszystko wskazuje na to, że żaden historyk
medycyny nie widział autentycznych dokumentów. Pozostawały im
jedynie ogólnie dostępne materiały z drugiej ręki, których
podstawową wadą było to, że sporządzono je wiele lat po śmierci
Semmelweisa.
Uporządkowanie gmatwaniny wydarzeń wymagało od Sillo-Seidla sporej
dozy uporu i detektywistycznej przenikliwości. Niezmordowanie słał
listy do kompetentnych urzędników, przeprowadzał wywiady i
spędzał całe dnie w zakurzonych archiwach uniwersyteckich.
Bywało, że zniechęcony nosił się z zamiarem zaprzestania
poszukiwań, aż pewnego dnia karta się odwróciła: kręte
dziennikarskie ścieżki doprowadziły go wreszcie, jako pierwszego
człowieka z zewnątrz, do ponurej historchoroby Semmelweisa. Dokumenty
pozwoliły mu uporać się z wieloma plotkami i niczym nie
usprawiedliwionymi przypuszczeniami, które przez te wszystkie
lata krążyły po świecie.
Spisek?
Czytając akta Sillo-Seidl zwrócił szczególną uwagę
na bardzo naciÄ…ganÄ… diagnozÄ™ lekarskÄ…: symptomy rzekomej choroby
psychicznej Semmelweisa były nader niejasne i w żadnym razie nie
stanowiły podstawy do umieszczenia go w szpitalu psychiatrycznym.
Dociekliwy lekarz pojął wreszcie, że ma przed sobą dowód
autentycznego spisku: Semmelweis i jego rewolucyjne odkrycie
stanowili zagrożenie dla świata lekarskiego, siali niepokój i
budzili niesmak. Zapalczywość, z jaką wyzywał swoich przeciwników
od „morderców", i bezkompromisowe wystÄ…pienia w
imię prawdy wyprowadziły ich w końcu z równowagi. Postanowili
działać. Znakomitym pretekstem do ostatecznego rozprawienia się z
wichrzycielem były wyraźne oznaki zmęczenia i wyczerpania
Semmelweisa.
Chciałbym nadmienić, że zebrane przez Sillo-Seidla dowody nie
potwierdzają jednoznacznie teorii spisku i niektórzy mogą je
przyjąć z rezerwą. Faktem jest, że po opublikowaniu swojej pracy
Semmelweis trafił do szpitala psychiatrycznego na podstawie
niezgodnego z prawdą rozpoznania i zmarł wkrótce na zakażenie
krwi.
Analizując teksty źródłowe Sillo-Seidl doszedł jednak do
wniosku, że dotychczasowe biografie podają błędną informację:
Semmelweis nie skaleczył się sam, lecz został zraniony w czasie
wściekłej szamotaniny ze strażnikami szpitala dla psychicznie
chorych. Jak do tego doszło? Okratowane okna natychmiast uzmysłowiły
mu, gdzie się naprawdę znajduje, próbował uciec i wtedy
właśnie doszło do rękoczynów.
Skandaliczne zachowanie personelu jest tym bardziej oburzające, że
najwyraźniej nikt nie zajął się ciężko rannym pacjentem. Sillo-Seidl
napisaÅ‚: „Nie ma wskazówek, że ordynator wydaÅ‚
jakiekolwiek polecenia lub przeprowadził badania. Widać nikt nie
chciał przyjąć odpowiedzialności za wypadek. W historii choroby
nigdzie nie pojawia siÄ™ nazwisko lekarza!"
Środowisko mogło odetchnąć z ulgą. Niewygodny wichrzyciel
nareszcie przestał być zagrożeniem.
Lister dokonuje przełomu
Krótko po śmierci Semmelweisa na scenę wkroczył brytyjski
chirurg Joseph Lister (1827-1912). W 1867 roku opublikował on pracę,
w której niezależnie od Semmelweisa doszedł do identycznych
wniosków. Lister postulował, aby przed przystąpieniem do
zabiegów chirurgicznych koniecznie dezynfekować ręce i
narzędzia. W przeciwieństwie do prac poprzednika jego apel spotkał
się z żywszym oddźwiękiem.
Większość leksykonów podaje, że twórcą antyseptyki
(nauki o niszczeniu czynników zakaźnych w ranach lub na
instrumentach medycznych) był właśnie Joseph Lister. Trzeba jak
najszybciej skorygować ten błąd, tym bardziej że w 1967 roku włoski
profesor G. P Arcieri stwierdził, iż wcześniej problemem odkażania
zajął się Włoch Enrico Bottini (1835-1903), który przelał
swoje myśli na papier już w 1866 roku, czyli na rok przed Listerem.
Nie muszę chyba dodawać, że obaj doszli do identycznych wniosków.
Historia lubi się powtarzać
Droga krzyżowa, jaką musiał przejść Semmelweis, nie jest w
historii wyjątkiem i myli się ten, kto myśli, że naukowa ignorancja
wobec nowinek medycznych to pieśń przeszłości. Historia lubi się
powtarzać, czego przykładem doświadczenia Lawrence'a Cravena, opisane
w 1994 roku przez „Spiegla":
„O tym, że aspiryna zmniejsza krzepliwość krwi, wiedziaÅ‚,
zaledwie pół wieku po wprowadzeniu jej na rynek, doktor
Lawrence Craven z Kalifornu. Będąc praktykującym lekarzem,
obserwował, jak długo utrzymuje się krwotok u pacjentów,
którym usunął powiększone migdałki. Stwierdził, że osoby,
które brały swój ulubiony środek przeciwbólowy,
aspirynę, krwawiły o wiele dłużej. U tych, którzy jej nie
przyjmowali, krwawienie ustawało szybko.
Craven wyciÄ…gnÄ…Å‚ z tego odpowiednie wnioski i od 1950 roku
wszystkim chorym zagrożonym zawałem serca zalecał regularne
przyjmowanie określonych dawek aspiryny. Rozcieńczona krew
przepływała nawet przez zwężone naczynia wieńcowe, dzięki czemu nie
tworzyły się skrzepy, przyczyna zawału serca. W późniejszym
okresie Craven podawał aspirynę także pacjentom zagrożonym udarem
mózgu, z równie pozytywnym skutkiem.
Wyniki swoich badań opublikował w piśmie lekarskim, ale przeszły
one bez echa. W 1956 roku metoda zapobiegania chorobom wieńcowym
przez podawanie aspiryny zmarła śmiercią naturalną razem z jej
twórcą. Trzydzieści trzy lata później Craven doczekał
się spóźnionego uznania: sławny American College of Chest
Physicians zalecił profilaktyczne podawanie aspiryny i to w takich
samych dawkach, jakie stosował kalifornijski praktyk..."
Tezy Freuda: „To sprawa dla policji"
Sigmund Freud (1856-1939), austriacki psychiatra i neurolog, to
kolejny uczony, który po opublikowaniu swoich teorii spotkał
się z gwałtownym sprzeciwem środowiska lekarskiego. W 1962 roku
Ernest Jones, bliski przyjaciel Freuda, wydał biografię twórcy
psychoanalizy. Szczegółowo udokumentował w niej ordynarne
ataki, jakie przypuszczano na słynnego psychiatrę przed I wojną
światową. Oto kilka przykładów:
• Gustav Aschaffenburg stwierdziÅ‚ w maju 1906 roku podczas
sympozjum w Baden-Badem że „metoda Freuda w wiÄ™kszoÅ›ci
przypadków jest zła, w wielu wątpliwa, a we wszystkich
zbyteczna".
• Na corocznym zjeździe AmerykaÅ„skiego Towarzystwa
Psychologicznego w Baltimore w grudniu 1909 roku Boris Sidis
przyÅ‚Ä…czyÅ‚ siÄ™ do gÅ‚osów sprzeciwu i mówiÅ‚ o „obÅ‚Ä…kanej
epidemii freudyzmu, która szerzy się w Ameryce".
• Na kongresie niemieckich neurologów i psychiatrów,
który odbywał się w 1910 roku w Hamburgu, profesor Wilhelm
Weygandt, tajny radca medyczny, uderzając groźnie pięścią w stół
tÅ‚umaczyÅ‚ zagniewany, że tezy Freuda „to nie jest temat do
dyskusji na spotkaniu naukowym, lecz sprawa dla policji'°.
• 12 lipca 1909 roku sÅ‚ynny neurolog, profesor H. Oppenheim,
opublikowaÅ‚ w „Berliner Klinischen Wochenschrift" artykuÅ‚,
w którym pomstowaÅ‚ na prace Freuda jako na „nowoczesnÄ…
formÄ™ czarnej magii".
• 4 kwietnia 1912 roku neurolog Allen Starr zniesÅ‚awiÅ‚ Freuda
przed sekcjÄ… neurologicznÄ… nowojorskiej Akademii Medycznej, nazywajÄ…c
go „wiedeÅ„skim rozpustnikiem", co odnosiÅ‚o siÄ™ oczywiÅ›cie
do hipotez związanych z życiem seksualnym człowieka.
 
W wielu pracach Freud wypowiadaÅ‚ siÄ™ – choć czasem tylko
poÅ›rednio – na temat reakcji swoich oponentów. „W
Å›rodowisku naukowym", stwierdziÅ‚ w 1925 roku, „nie powinno
być miejsca dla obaw przed nowym. Nauka, wiecznie niedoskonała i
niedostępna, jest zdana na to, aby oczekiwać zbawienia w nowych
odkryciach i poglÄ…dach".
Zdaniem Freuda, sceptyczna postawa jest wprawdzie jak najbardziej
zrozumiała i usprawiedliwiona, choć sceptycyzm charakteryzuje się
niekiedy dwiema nieoczekiwanymi cechami: „Ostro sprzeciwia siÄ™
wszelkim nowościom, z szacunkiem chroniąc to, co już zna i w co
wierzy. Zadowala siÄ™ samym odrzuceniem, zanim cokolwiek zbada. I tak
odsłania swoją prawdziwą naturę prymitywnej reakcji na to, co nowe, a
jednocześnie znajduje w niej własne usprawiedliwienie".
I tak siÄ™ niczego nie nauczyli
O tym, że lekarze po dziś dzień niczego się nie nauczyli od
słynnego kolegi, świadczy przykład australijskiego lekarza Barry'ego
Marshalla. Otóż w latach osiemdziesiątych ośmielił się on
propagować tezę o zależności między bakteriami i występowaniem
wrzodów żołądka. Tym samym zakwestionował powszechnie uznawaną
teorię, że przyczyną tej choroby są uwarunkowania psychiczne i sposób
odżywiania.
Po raz kolejny środowisko lekarskie wyraziło gwałtowne oburzenie,
bo przecież udowodniono, że w żołądku żadna bakteria nie ma nawet
cienia szansy na przeżycie. SÅ‚ynny magazyn „Lancet"
odmówił opublikowania Pracy Marshalla.
Odważny Australijczyk nie zaprzestał badań. Bakterię (nazwaną
potem Heliobacter pylori) odkrytą w zaatakowanych próbkach
tkanek pacjentów umieścił w specjalnej pożywce i dodał bizmut,
który ją zniszczył. W całej Sprawie tkwił jednak pewien
haczyk, bo zadowalajÄ…ce wyniki uzyskiwano tylko w warunkach
laboratoryjnych. Wielu wrzodowców, leczonych bizmutem, miało
nawroty choroby.
Marshall odkrył niemal przypadkiem, że dopiero kombinacja bizmutu
i antybiotyków ostatecznie likwiduje cierpienia pacjentów.
Najprawdopodobniej część bakterii zagnieżdżała się w błonie śluzowej
żołądka, gdzie, niedostępne dla bizmutu, bez problemu mogły się dalej
rozmnażać. Dodatkowe leczenie antybiotykami definitywnie
wyeliminowało mikroby (a wraz z nimi wrzody, skutki ich aktywności).
We wrześniu 1983 roku Marshall zaprezentował wyniki swoich badań
na międzynarodowej konferencji mikrobiologów w Brukseli.
Okoliczności nie bardzo mu sprzyjały: był młodym, nie znanym nikomu
lekarzem i musiał przekonać do swojej teorii światowe sławy medyczne.
Nadrabiając entuzjazmem chciał zwrócić ich uwagę na odkrycie,
które zdawało się mieć niewiele wspólnego ze zdrowym
rozsądkiem. Reakcja obecnych była łatwa do przewidzenia: jedni
uśmiechali się szyderczo, inni zaś głośno wyrażali swoje
niezadowolenie z referatu Marshalla.
Wśród słuchaczy znajdował się między innymi dr Martin
Blaser, dyrektor Wydziału Chorób Zakaźnych Vanderbilt
University School of Medicine: „PomyÅ›laÅ‚em, że facet po prostu
zwariował", tłumaczył dziesięć lat później swoją reakcję
na teoriÄ™ Marshalla dziennikarzom czasopisma „The New Yorker".
Bakterie żyjące w żołądku? Miesiącami albo nawet latami? Przecież
wiadomo, że ten właśnie organ ma za zadanie niszczenie bakterii!
Również dr David Y. Graham z Veterans Affairs Medical
Center w Houston doskonale pamięta swoje ówczesne nastawienie:
„To byÅ‚ szalony facet, który gÅ‚osiÅ‚ niewiarygodnÄ…
herezję. Wydawało mi się, że zamierza cofnąć o całe lata prace
badawcze w tej dziedzinie. Bądź co bądź jego teorię można było
sprawdzić i zbadać, czy ma rację''. A Marshall miał rację: od kilku
lat następuje stopniowa rehabilitacja Australijczyka. We wrześniu
1995 roku został uhonorowany Nagrodą Lasker-Award, która w
środowisku medycznym ma status Nagrody Nobla.
Nawet dawni oponenci Marshalla nie szczędzą mu pochwał. Dr Martin
Blaser wspomina: „Na pewno nie byÅ‚ wówczas tak ostrożny,
jak na naukowca przystaÅ‚o. Ale – co muszÄ™ mu dziÅ› zaliczyć na
plus – miaÅ‚ wizjonerski oglÄ…d rzeczywistoÅ›ci, a to jest bardzo
potrzebne w naszym zawodzie, oczywiście w połączeniu z naukową
ścisłością".
Pozostaje mi tylko dodać, że wieść o uznaniu teorii Marshalla
praktycznie nie dotarła jeszcze do krajów niemieckojęzycznych.
Większość lekarzy po staremu leczy swoich pacjentów
inhibitorami kwasów żołądkowych, zamiast likwidować wrzody
metodÄ… Marshalla.
Pojawia się jednak światełko w tunelu: W 1996 roku podczas
uroczystości zorganizowanej we włoskiej miejscowości Meran przez
niemieckÄ… FederalnÄ… IzbÄ™ AptekarskÄ… profesor Wolfgang Rösch
przyznał otwarcie, że wrzody żołądka od lat były źle leczone. Dodał
też, że istnieje nadzieja na uzyskanie nieantybiotykowej szczepionki
przeciw Heliobacrer pylori. Badania nad nią weszły w stadium
testów, a ich wyniki sÄ… bardzo obiecujÄ…ce. Zdaniem Röscha,
być może już niedługo uciążliwe wrzody żołądka ostatecznie przejdą do
historii.




Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
04 (131)
2006 04 Karty produktów
04 Prace przy urzadzeniach i instalacjach energetycznych v1 1
04 How The Heart Approaches What It Yearns
str 04 07 maruszewski
[W] Badania Operacyjne Zagadnienia transportowe (2009 04 19)
Plakat WEGLINIEC Odjazdy wazny od 14 04 27 do 14 06 14
MIERNICTWO I SYSTEMY POMIAROWE I0 04 2012 OiO
r07 04 ojqz7ezhsgylnmtmxg4rpafsz7zr6cfrij52jhi
04 kruchosc odpuszczania rodz2
Rozdział 04 System obsługi przerwań sprzętowych
KNR 5 04
egzamin96 06 04

więcej podobnych podstron