6. Rysowanie osi i wałów
6.1. Wiadomości wstępne
Wałki maszynowe są częściami maszyn, zazwyczaj o przekroju kołowym, przeważnie z wieloma uskokami.
Poszczególne uskoki tworzą stopnie wałka, które czasami określa się mianem segmentów. Wałki powszechnie
dzieli się na dwie grupy:
wały,
osie.
Wałem nazywa się część maszynową o przekroju kołowym, która obraca się wokół swej osi wzdłużnej
i przenosi moment obrotowy między osadzonymi na niej częściami. Przykładem wału może być tarcza sprzęgła
i koło zębate. Na skutek działających na wał sił i momentów w wale występują naprężenia zginające
i skręcające oraz naprężenia ściskające i rozciągające.
Oś jest częścią maszynową, która swoim kształtem przypomina wał. Służy ona do utrzymywania
w określonym położeniu osadzonych na niej i obracających się innych części maszyn, np. kół. Osie przenoszą
na podpory siły działające na te części. Oś może być stała i jest wtedy nieruchoma. Wówczas części osadzane
są na niej obrotowo  mogą się poruszać ruchem obrotowym. W przypadku, gdy oś jest ruchoma, obraca się
ona wraz z osadzonymi na niej spoczynkowo częściami. Przykładem są tu osie kół wagonowych.
Osie w przeciwieństwie do wału nie przenoszą momentu obrotowego, a co za tym idzie nie są obciążone
momentem skręcającym, lecz momentem zginającym w największym stopniu.
Odcinki wałów i osi stykające się z innymi częściami mechanizmu, które mogą być ruchome lub nierucho-
me nazywa się czopami (rys. 6.1 i 6.2.). W zależności od tego, czy czop tworzy z częścią na nim osadzoną pa-
sowanie ruchowe czy też pasowanie spoczynkowe, rozróżnia się czopy ruchowe i czopy spoczynkowe. Czopy
ruchowe mogą być obrotowe, przesuwne lub obrotowo-przesuwne, w zależności od rodzaju możliwych ruchów
względnych części osadzonych na czopach.
a)
F b)
F
Rys. 6.1. Czopy poprzeczne: a) końcowy; b) środkowy.
Czop umieszczony na końcu wału lub osi nazywa się czopem końcowym (rys. 6.1a), natomiast
w przypadku, gdy umieszczony jest on w części środkowej, to wówczas nosi nazwę czopu środkowego
(rys. 6.1b). Czopy końcowe walcowe i stożkowe wałów są znormalizowane.
134 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
Czop końcowy
Kołnierz
Czop z gwintem
Otwór poprzeczny
Otwór wzdłużny
Czop końcowy
Rowek wpustowy
Nakiełek
Czop środkowy
Rys. 6.2. Wałek i jego szczegóły konstrukcyjne.
W zależności od kierunku przenoszenia sił rozróżnia się czopy:
f& poprzeczne (rys. 6.1),
f& wzdłużne (rys. 6.3),
f& poprzeczno-wzdłużne (rys. 6.4).
Rys. 6.3. Czop wzdłużny.
a) b)
1  czop wału,
1  czop wału,
2  płytka oporowa, zwana potocznie kamieniem,
A  pierścieniowy występ  kołnierz,
3  kadłub.
2  pierścienie smarujące łożysko.
Rys. 6.4. Czopy poprzeczno-wzdłużne: a) poziome; b) pionowe [4].
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 135
Wały i osie mogą być:
gładkie, gdy ich przekrój poprzeczny jest jednakowy na całej długości,
kształtowe, gdy przekrój kołowy jest różny na długości wału, a więc różne odcinki mają różne wymiary
poprzeczne (rys. 6.5a); najczęściej są to wały schodkowe lub stopniowe,
pełne, wykonane z litego materiału,
drążone, czyli z otworem wzdłużnym.
a)
b)
Rys. 6.5. Wały: a) korbowy; b) wykorbiony [4, 10].
Wały można sklasyfikować również jako:
proste,
korbowe (rys. 6.5a),
wykorbione (rys. 6.5b),
sztywne,
podatne, a wśród nich giętne, skrętne, giętno-skrętne,
dwupodporowe (rys. 6.5a),
wielopodporowe (rys. 6.5b).
Poza tym, że poszczególne stopnie wałków mają różne średnice, na niektórych z nich występują także inne
szczegóły konstrukcyjne, które należy w sposób uproszczony lub szczegółowy odwzorować na rysunku. Do
szczegółów tych należą:
nakiełki,
podcięcia obróbkowe,
otwory poprzeczne przelotowe,
otwory poprzeczne nieprzelotowe,
otwory wzdłużne przelotowe,
otwory wzdłużne nieprzelotowe,
czopy nagwintowane,
rowki wpustowe,
elementy wielowypustowe.
6.2. Nakiełki
Nakiełki są drobnymi nawierceniami, wykonanymi po stronie skrajnych powierzchni czołowych wałka przy
użyciu specjalnych narzędzi, zwanych nawiertakami. Nakiełki stwarzają możliwość podpierania wałka w cza-
sie obróbki (rys. 6.6).
Po ostatecznym wykonaniu wałka nakiełki często stają się zbędne. Po wykończeniu obróbki zdarza się, że
są one usuwane. Wyróżnia się następujące rodzaje nakiełków:
zwykłe, oznaczane jako A,
chronione, oznaczane jako B,
łukowe, oznaczane jako R,
z gwintem.
136 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
Rys. 6.6. Nakiełek wykorzystywany w czasie obróbki wałka.
Wymiary nakiełków są znormalizowane i dobiera się je w zależności od średnicy czopa. Na rysunku 6.7
przedstawiono wszystkie rodzaje nakiełków wraz ze sposobem ich wymiarowania. Te rysunki poglądowe wy-
korzystać można przy wykonywaniu rysunków wykonawczych wałów i osi. Należy przy tym jednak pamiętać
o takim sposobie rysowania szczegółów, aby nie zaciemnić rysunku. Wymiary nakiełków zaprezentowano
w tabelach 6.1 i 6.2.
a) b)
c) d)
Rys. 6.7. Sposoby wymiarowania i rysowania nakiełków: a) zwykły (A); b) chroniony (B); c) łukowy (R); d) z gwintem.
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 137
Tabela 6.1.
Wymiary nakiełków wewnętrznych 60� (zwykłych (A), chronionych (B), łukowych (R))
dwal
d D D1 L1 L1 t
ponad do
[mm] [mm]
---- 16 1,00 2,12 3,15 0,97 1,27 0,90
1,60 3,35 5,00 1,52 1,99 1,40
16 32
2,00 4,25 6,30 1,95 2,54 1,80
2,50 5,30 8,00 2,42 3,20 2,20
32 56
3,15 6,70 10,0 3,07 4,03 2,80
56 80 4,00 8,50 12,5 3,90 5,05 3,50
80 120 6,30 13,2 18,0 5,98 7,36 5,50
120 ---- 10,0 21,2 28,0 9,70 11,66 8,70
Tabela 6.2.
Wymiary nakiełków z gwintem
d gwint d1 d2 d3 lmin l1 l2 min
[mm]
6,0 M6 6,4 8,0 8,5 16,0 4,0 24,0
10 M10 10,5 12,5 13,2 24,0 5,0 38,0
12 M12 13,0 15,0 16,0 28,0 6,0 50,0
16 M16 17,0 20,0 23,0 32,0 8,0 70,0
20 M20 21,0 36,0 30,0 40,0 11,0 70,0
24 M24 25,0 31,0 36,0 50,0 12,0 90,0
30 M30 31,0 38,0 45,0 65,0 14,0 110,0
36 M36 37,0 45,0 52,0 80,0 16,0 160,0
48 M48 50,0 60,0 68,0 100,0 20,0 180,0
Na rysunkach wykonawczych wałów nakiełki przedstawia się zazwyczaj w sposób umowny. Znak graficzny
uproszczonego przedstawiania nakiełków należy rysować linią cienką, zachowując wymiary pokazane na ry-
sunku 6.8. Odstęp pomiędzy znakiem graficznym nakiełka a linią zarysu przedmiotu nie może być mniejszy niż
0,7 mm. Sposoby przedstawienia i oznaczenia nakiełków podano w tabeli 6.3.
138 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
a)
b)
Rys. 6.8. Znak graficzny nakiełków i jego wymiary (h  wysokość pisma).
Tabela 6.3.
Przedstawianie i oznaczanie nakiełków
Określenie nakiełka Przedstawienie na rysunku Oznaczenie na rysunku
Nakiełek dopuszczalny
w gotowym wyrobie
Nakiełek niedopuszczalny
w gotowym wyrobie
Nakiełek wymagany
w gotowym wyrobie
6.3. Podcięcia obróbkowe
Względy wytrzymałościowe i technologiczne powodują, że na granicy pomiędzy kolejnymi stopniami osi
i wałków stosuje się specjalne rozwiązania konstrukcyjne, które pełnią rolę koncentratorów naprężeń lub są
wykorzystywane do nakładania różnych elementów na wałki. Zazwyczaj są to zaokrąglenia (rys. 6.9a) lub
podcięcia obróbkowe (rys. 6.9b).
Zaokrąglenia posiadają znormalizowane promienie Rz, które wynoszą od 0,1 mm do 125 mm. Odnosi się to
także do podcięć obróbkowych (tab. 6.4).
Rozróżnia się cztery rodzaje podcięć obróbkowych, które oznacza się literowo A, B, C i D. Podcięcia ob-
róbkowe dobiera się w zależności od średnicy czopa wału (tab. 6.5). W przypadku podcięć A i B, podstawo-
wym parametrem, czyli wielkością nominalną, jest wymiar b, natomiast w przypadku podcięć C i D jest to
wymiar r. Podcięcia na rysunkach przedstawia się w sposób umowny. Dotyczy to zarówno wałów wielostop-
niowych, jak i otworów wielostopniowych. Na rysunku 6.10a przedstawiono przykład oznaczania podcięcia
obróbkowego rodzaju A o szerokości b (podcięcia obróbkowego rodzaju C o promieniu r), natomiast na rysun-
ku 6.10b  przykład podcięcia obróbkowego wewnętrznego rodzaju C o promieniu r.
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 139
a) b)
Rys. 6.9. Przejścia pomiędzy stopniami wałka: a) zaokrąglenia; b) podcięcia obróbkowe.
a) b)
Rys. 6.10. Przykład oznaczenia: a) podcięcia obróbkowego rodzaju A o szerokości b = 4 mm (podcięcia obróbkowego
rodzaju C o promieniu r = 1 mm); b) podcięcia obróbkowego wewnętrznego rodzaju C o promieniu
r = 3,15 mm.
Podcięcie wykorzystuje się w zależności od wymogów konstrukcyjnych. Podcięcia A i C stosuje się dla jed-
nej pracującej powierzchni walcowej, natomiast podcięcia B i D stosuje się dla dwóch pracujących powierzchni
prostopadłych do siebie. Ponadto podcięcia B i D stosuje się w przedmiotach podlegających obciążeniom
zmiennym. Dobór podcięć B i D przedstawiono na rysunku 6.11, a także w tabeli 6.6.
Rys. 6.11. Dobór podcięć B i D.
140 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
Tabela 6.4.
Podcięcia obróbkowe
Rodzaj
Podcięcie obróbkowe zewnętrzne, na wale Podcięcie obróbkowe wewnętrzne, w oprawie
podcięcia
A
B
C
D
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 141
Tabela 6.5.
Wymiary podcięć obróbkowych
Rodzaje podcięć
dwał
A i B C i D
ponad do b a b1 c R1 R a1 b2 b3
[mm] [mm]
+0,05
---- 3 1 0,1 0,8 0,5 0,25
0
---- ---- ---- ---- ----
3 10
10 18 2 0,2 1,5 1,0 0,4 1,0 0,2 1,6 1,4
+0,1
18 30 1,6 2,5 2,2
0
+0,1
0
30 80 4 0,3 3,3 1,5 0,6 0,3
2,5 3,7 3,4
80 ---- 6 0,4 5,0 2,3 1,0
Tabela 6.6.
Zastosowanie podcięć rodzaju B i D
Podcięcie
dwał
B D
ponad do emin
[mm] [mm]
---- 3 1,6 ----
3 10 2,0 ----
10 18 2,5 3,0
18 30 2,5 4,0
30 80 3,2 5,5
80 ---- 4,5 7,0
6.4. Elementy wielowypustowe
Niektóre czopy osi i wałków ukształtowane są w sposób szczególny  występują na nich charakterystyczne
występy, zwane wypustami. Na obwodzie czopa występuje od kilku do kilkunastu wypustów. Ich minimalna
liczba wynosi 6.
Czopy wielowypustowe współpracują z otworami podobnie ukształtowanymi, tworząc połączenie wielowy-
pustowe. Połączenia te powstają przez wyfrezowanie bezpośrednio na czopach występów, które współpracują
z rowkami w piastach. Rowki w piastach wykonuje się za pomocą przeciągania.
142 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
W praktyce stosuje się kilka rozwiązań konstrukcyjnych połączeń wielowypustowych (tab. 6.7):
równoległe,
ewolwentowe,
wielokarbowe.
Tabela 6.7.
Poglądowe przedstawienie połączeń wielowypustowych [1, 7, 10, 14]
Typ połączenia
Sposób przedstawienia połączenia
wielowypustowego
równoległe
ewolwentowe
wielokarbowe
Na rysunkach technicznych połączenia wielowypustowe i wielokarbowe rysuje się w sposób uproszczony
(tab.6.8) lub kompletny (tab.6.9). Zgodnie z Polską Normą unika się jednak przedstawienia kompletnego, sto-
sując przedstawienie uproszczone.
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 143
Tabela 6.8.
Uproszczone przedstawianie połączeń wielowypustowych
Element Złącze wielowypustowe ewolwentowe
Złącze wielowypustowe równoległe
złącza i wielokarbowe
Wałek
Piasta
Złącze
Uproszczone przedstawienie połączeń wielowypustowych przyjmuje inną postać w widoku a inną w prze-
kroju. Różnice wynikają ze stosowania odmiennych grubości linii rysunkowych. Rysunek 6.12 obrazuje te
różnice prezentując w półwidoku  półprzekroju wielowypust dla piasty i dla wałka.
a)
b)
Rys. 6.12. Obowiązujące rodzaje i grubości linii przy uproszczonym przedstawianiu połączeń wielowypustowych a) pia-
sta; b) wałek: 1  powierzchnia wierzchołków  linia gruba ciągła, 2  powierzchnia dna wrębów: na widoku 
linia ciągła cienka; na przekroju  linia ciągła gruba, 3  powierzchnia podziałowa w połączeniach ewolwen-
towych i wielokarbowych  linia punktowa cienka, 4  długość użytkowa wielowypustu  linia ciągła gruba,
5  wyjście rowków  linia o tej samej grubości, jaka była zastosowana do narysowania powierzchni dna
wrębów; wyjście rowków rysuje się tylko w razie konieczności).
144 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
Tabela 6.9.
Kompletne przedstawianie połączeń wielowypustowych [1, 7, 10, 14]
Typ połączenia
Sposób przedstawienia połączenia
wielowypustowego
równoległe
ewolwentowe
wielokarbowe
W widoku zarysy i krawędzie wielowypustu zewnętrznego (wałka) lub wielowypustu wewnętrznego (pia-
sty) rysuje się tak, jakby były częściami pełnymi bez wypustów i karbów, ograniczonymi walcami, przedsta-
wiającymi powierzchnie wierzchołków.
W przekrojach wzdłużnych wałki i piasty rysuje się w taki sposób, jakby wypusty lub karby leżały naprze-
ciw siebie i pokazuje się je jako nieprzekrojone bez uwzględnienia podziałki.
Dopuszcza się zaznaczenie jednego lub dwóch wypustów lub karbów na rysunku części z elementem wie-
lowypustowym, za pomocą linii ciągłej grubej, gdy istnieje konieczność zaznaczenia położenia wypustów lub
karbów względem płaszczyzny symetrii (rys. 6.13).
Rys. 6.13. Oznaczenie położenia wypustów względem płaszczyzny symetrii .
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 145
Wszystkie szczegóły konstrukcyjne elementów wielowypustowych (np. głębokość rowka, liczba wypustów,
długość wypustu, promienie zaokrągleń, ścięcia) są znormalizowane. Z tego powodu stosuje się uproszczone
rysowanie i wymiarowanie tych elementów (rys. 6.14). Uproszczone wymiarowanie składa się z trzech elemen-
tów:
znaku graficznego wielowypustu (rys. 6.15),
numeru normy przedmiotowej, określającej konstrukcję, czyli budowę wielowypustu,
podstawowych parametrów wielowypustu.
Przykładowe znormalizowane oznaczenie elementów wielowypustowych prezentuje tabela 6.10.
Objaśnienia:
10  liczba wypustów,
92  wewnętrzna średnica d,
98  zewnętrzna średnica D,
d  osiowanie na średnicy d,
P  połączenie przesuwne,
120  użyteczna długość wypustów,
140  całkowita długość wypustów,
 symbol graficzny wielowypustu
równoległego.
 symbol graficzny wielowypustu
wielokarbowego.
Rys. 6.14. Przykład wymiarowania wałka wielowypustowego.
a)
b)
Rys. 6.15. Symbol graficzny połączenia wielowypustowego: a) równoległego; b) ewolwentowego i wielokarbowego [7].
Tabela 6.10.
Znormalizowane oznaczenie elementów połączeń wielowypustowych [1, 7, 23]
Lp. Wyszczególnienie Oznaczenie według PN
Wałek wielowypustowy równoległy, ogólnego
1. przeznaczenia, 8-wypustowy, spoczynkowy (s), PN-63/M-85015  8x36x40 D  s
o średnicach d = 36 mm, D = 40 mm, osiowany na średnicy D
Otwór wielorowkowy równoległy, 8-rowkowy, spoczynkowy,
2. PN-63/M-85015  8x36x40 D  s
o średnicach d = 36 mm, D = 40 mm, osiowany na średnicy D
Wałek wielokarbowy o średnicy nominalnej
3. PN-63/M-85014  w  20 D
d = 20 mm, w wykonaniu dokładnym (D)
Otwór wielokarbowy o średnicy nominalnej
4. PN-63/M-85014  o  36 Z
d = 36 mm, w wykonaniu zgrubnym (Z)
Norma rozróżnia:
f& trzy rodzaje połączeń (złącz): f& trzy rodzaje połączeń (złącz):
S  spoczynkowe, na wewnętrznej średnicy (d),
P  przesuwne, na zewnętrznej średnicy (D),
L  luz
ne, na bokach wypustów (B).
146 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
Piasta osadzona na wale za pomocą połączenia wielowypustowego może być środkowana (osiowana) na:
bocznych powierzchniach wypustów  osiowanie na B,
zewnętrznej średnicy wału  osiowanie na D,
wewnętrznej średnicy wału  osiowanie na d.
Szczegółowy zarys połączenia wielowypustowego wraz z podziałem na sposób osiowania prezentuje rysu-
nek 6.16.
O wyborze środkowania decydują względy konstrukcyjne i technologiczne. Osłabienia wału zastosowaniem
połączenia wielowypustowego jest mniejsze niż w przypadku stosowania połączenia wpustowego. Zaletą sto-
sowania połączeń wielowypustowych jest większa sztywność wału.
a)
b)
c)
Rys. 6.16. Zarys równoległy połączenia wielowypustowego: a) dla wałka osiowanego na d; b) dla wałka osiowanego
na D lub B; c) dla otworu.
Rozróżnia się dwa typy połączeń wielowypustowych (lekki i średni) o różnych wymiarach wypustów (tab.
6.11), których liczba wynosi 6, 8 lub 10.
Połączenia wielowypustowe podzielić można na:
nieruchome, które wykorzystuje się do stałego połączenia piasty z wałem,
przesuwne, które wykorzystuje się w konstrukcjach, w których dopuszcza się ruch wzdłużny piasty na
wale.
Rysunek 6.17 prezentuje połączenie nieruchome i przesuwne połączenie wielowypustowe. Lewe koło osa-
dzone jest spoczynkowo, a prawe przesuwnie. W przypadku, gdy wymagana jest bardzo dokładna współosio-
wość łączonych elementów, zastosowanie znajdują połączenia wielowypustowe o zarysie równoległym lub
ewolwentowym. Dotyczy to zarówno połączeń przesuwnych, jak i nieruchomych. Jedynie w przypadku połą-
czeń nieruchomych, gdy współosiowość łączonych elementów nie musi być dokładna, stosuje się połączenia
wielokarbowe.
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 147
Tabela 6.11.
Podstawowe wymiary nominalne połączeń wielowypustowych równoległych [mm]
Seria lekka
Liczba
d Oznaczenie wypustów D B d1 f e a R dśr H
N
23 6 x 23 x 26 26 6 22,1 1,25 3,54 0,3 0,2 24,5 0,9
26 6 x 26 x 30 6 30 6 24,6 1,84 3,85 0,3 0,2 28,0 1,4
28 6 x 28 x 32 32 7 26,7 1,77 4,03 0,3 0,2 30,0 1,4
32 8 x 32 x 36 36 6 30,4 1,89 2,71 0,4 0,3 34,0 1,2
36 8 x 36 x 40 40 7 34,5 1,78 3,46 0,4 0,3 38,0 1,2
42 8 x 42 x 46 46 8 40,4 1,68 5,03 0,4 0,3 44,0 1,2
46 8 x 46 x 50 8 50 9 44,6 1,61 5,75 0,4 0,3 48,0 1,2
52 8 x 52 x 58 58 10 49,7 2,72 4,89 0,5 0,5 55,0 2,0
56 8 x 56 x 62 62 10 53,6 2,76 6,38 0,5 0,5 59,0 2,0
62 8 x 62 x 68 68 12 59,8 2,48 7,31 0,5 0,5 65,0 2,0
72 10 x 72 x 78 78 12 69,6 2,54 5,45 0,5 0,5 75,0 2,0
82 10 x 82 x 88 88 12 79,3 2,67 8,62 0,5 0,5 85,0 2,0
92 10 x 92 x 98 10 98 14 89,4 2,36 10,08 0,5 0,5 95,0 2,0
102 10 x 102 x 108 108 16 99,9 2,23 11,49 0,5 0,5 105 2,0
112 10 x 112 x 120 120 18 108,8 3,23 10,72 0,5 0,5 116 3,0
Seria średnia
Liczba
d Oznaczenie wypustów D B d1 f e a R dśr H
N
11 6 x 11 x 14 14 3,0 9,9 1,6 - 0,3 0,2 12,5 0,9
13 6 x 13 x 16 16 3,5 12,0 1,5 0,32 0,3 0,2 14,5 0,9
16 6 x 16 x 20 20 4,0 14,5 2,1 0,16 0,3 0,2 18,0 1,4
18 6 x 18 x 22 22 5,0 16,7 2,0 0,45 0,3 0,3 20,0 1,4
6
21 6 x 21 x 25 25 5,0 19,5 2,0 1,95 0,3 0,2 23,0 1,4
23 6 x 23 x 28 28 6,0 21,3 2,3 1,34 0,3 0,2 25,5 1,9
26 6 x 26 x 32 32 6,0 23,4 2,9 1,65 0,4 0,3 29,0 2,2
28 6 x 28 x 34 34 7,0 25,9 2,9 1,70 0,4 0,3 31,0 2,2
32 8 x 32 x 38 38 6,0 29,4 3,3 0,15 0,4 0,3 35,0 2,2
36 8 x 36 x 42 42 7,0 33,5 3,0 1,02 0,4 0,3 39,0 2,2
42 8 x 42 x 48 48 8,0 39,5 2,9 2,57 0,4 0,3 45,0 2,2
46 8 x 46 x 54 8 54 9,0 42,7 4,1 0,86 0,5 0,5 50,0 3,0
52 8 x 52 x 60 60 10 48,7 4,0 2,44 0,5 0,5 56,0 3,0
56 8 x 56 x 65 65 10 52,2 4,7 2,50 0,5 0,5 61,0 3,5
62 8 x 62 x 72 72 12 57,8 5,0 2,40 0,5 0,5 67,0 4,0
72 10 x 72 x 82 82 12 67,4 5,4 - 0,5 0,5 77,0 4,0
82 10 x 82 x 92 92 12 77,1 5,4 3,00 0,5 0,5 87,0 4,0
92 10 x 92 x 102 10 102 14 87,3 5,2 4,50 0,5 0,5 97,0 4,0
102 10 x 102 x 112 112 16 97,7 4,9 6,30 0,5 0,5 107 4,0
112 10 x 112 x 125 125 18 106,3 6,4 4,40 0,5 0,5 119 5,5
148 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
przesuwne
nieruchome
Rys. 6.17. Przykład połączenia wielopwypustowego nieruchomego i przesuwnego [10, 14, 22].
6.5. Inne szczegóły konstrukcyjne wałków
Inne elementy konstrukcyjne wałków, takie jak rowki wpustowe, rowki na pierścienie osadcze, otwory
wzdłużne, otwory poprzeczne, czopy nagwintowane itp., rysuje się zgodnie z zasadami rysunku technicznego.
Zasady ich rysowania, wymiary, uproszczenia rysunkowe itp. regulują Polskie Normy, odrębnie dla każdego
elementu konstrukcyjnego. Sposób rysowania wymienionych powyżej elementów konstrukcyjnych w najbar-
dziej ogólny sposób przedstawiono na rysunku 6.18. Należy jednak zaznaczyć, że projekt wałka wymaga czę-
sto narysowania każdego elementu konstrukcyjnego w sposób uszczegółowiony, dzięki czemu unika się wąt-
pliwości przy wykonaniu projektowanego wyrobu.
Rys. 6.18. Elementy konstrukcyjne wałków: 1  otwór wzdłużny, 2  czop nagwintowany, 3  rowek wpustowy, 4  otwór
poprzeczny, 5  rowek na pierścień osadczy, 6  rowek na wpust czółenkowy.
Poniżej w kolejnych podpunktach zaprezentowano rozwiązania konstrukcyjne miejsc osadzania kół, wymia-
ry otworów i ich rozmieszczenie w przekroju wału, wymiary ścięć, podtoczenia, dobór wpustów itp.
W omówieniu tym pominięto wymiary otworów wzdłużnych i poprzecznych. Projektując i rysując wał należy
pamiętać, aby nie dobierać otworu wzdłużnego większego bądz
równego najmniejszej średnicy któregoś z czo-
pów wału. Dobór średnic otworów wzdłużnych powinien być wykonywany z rozsądkiem. Te same uwagi do-
tyczą doboru i rysowania otworów poprzecznych.
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 149
6.5.1. Wymiary ścięć w funkcji średnicy wału i promienie zaokrągleń
Ścięcia potocznie określa się mianem fazek. Występują one zazwyczaj na czopach końcowych wału (rys.
6.19a), przy czym wielkość ścięcia uzależniona jest od średnicy wału (tab. 6.12). Ścięcia mogą także występo-
wać na czopach środkowych wałów i wówczas można je dobierać na podstawie podanych poniżej tabeli. Jed-
nak zazwyczaj ścięcia na czopach środkowych projektuje się według uznania, biorąc pod uwagę względy kon-
strukcyjne, technologiczne i użytkowe. Ich wymiary mogą wtedy okazać się bardzo różne od podanych poniżej.
Tabela 6.12.
Wymiary ścięć w funkcji średnicy wału, c = f(dwał)
dwał ... 10 �18 20 �38 30 �48 50 � 75 80 �125 190 �320 ...
[mm]
c ... 0,6 1,0 1,6 2,0 3,2 4,0 ...
W niektórych przypadkach zamiast ścięcia krawędzi pod kątem 45� stosuje się promienie zaokrąglenia
krawędzi wału (tab. 6.13). Promienie zaokrągleń, podobnie jak i ścięcia, wykonuje się w celu uniknięcia efektu
karbu, wywołanego ostrą krawędzią, która w sytuacjach krytycznych prowadzi do koncentracji naprężeń, co
może być przyczyną zniszczenia wału. Promienie zaokrągleń mogą również pojawić się na czopach środko-
wych. Wówczas ich wymiary mogą okazać się różne od podanych poniżej.
Tabela 6.13.
Wartości promieni zaokrągleń [mm]
1* ... 0,4 0,6 1,0 1,6 2,5 4,0 ...
Szereg
2 ... 0,5 0,8 1,2 2,0 3,0 5,0 ...
* Szereg 1 jest uprzywilejowany.
Takie same wymiary ścięć i promieni zaokrągleń, jakie dotyczą wałów, odpowiadają także otworom (rys.
6.19b). W tym przypadku ich zadanie polega również na łagodzeniu efektu karbu. Ścięcia i promienie zaokrą-
gleń mogą występować nie tylko na krawędziach skrajnych otworów, ale także pomiędzy przejściem jednego
otworu w drugi. Ich wymiary są wówczas określane według innych kryteriów.
a)
b)
Rys. 6.19. Wymiary ścięć: a) dla wału; b) dla oprawy.
150 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
6.5.2. Ścięcia, promienie zaokrągleń oraz wysokości odsadzeń wału
W przypadku, gdy na danym czopie umieszczany jest inny element konstrukcyjny (np. koło zębate, łańcu-
chowe, pasowe), zachodzi konieczność odpowiedniego przygotowania przejścia pomiędzy czopami oraz piasty
osadzanego na czopie elementu konstrukcyjnego. Średnice dwóch sąsiednich czopów są ściśle ze sobą powią-
zane, a przejście pomiędzy nimi jest  łagodzone promieniem zaokrąglenia (rys. 6.20). Pozwala to zredukować
efekt działania karbu i koncentrację naprężeń.
piasta
wał
Rys. 6.20. Ustalanie piasty do odsadzenia wału.
Piasta w miejscu osadzenia również jest dostosowywana poprzez zastosowanie odpowiedniego ścięcia. Od-
powiednie wymiary ścięć piasty i promienie zaokrągleń dla wałów są znormalizowane i dobiera się je w zależ-
ności od średnicy wału (tab. 6.14).
Tabela 6.14.
Zalecane wymiary ścięć
dwał (D) d" 20 d" 30 d" 45 d" 70 d" 100 d" 150
R -0 1,0 1,6 2,0 2,5 3,0 4,0
[mm]
0,4
+0,4
c 1,2 2,0 2,5 3,0 4,0 5,0
0
6.5.3. Wymiary ścięć do połączeń wciskowych
Zastosowanie połączenia wciskowego wymaga odpowiedniego przygotowania zarówno czopa wału wciska-
nego w otwór (rys. 6.21a), jak i samego otworu (rys. 6.21b). W przypadku połączeń wciskowych stosuje się
łagodne ścięcia pod kątem 10�. Mogą one występować nie tylko na czopach końcowych, ale także na czopach
pośrednich, które są jednym z elementów połączenia wciskowego.
Charakterystyczne dla połączeń wciskowych wymiary ścięć są znormalizowane i dobiera się je w zależności
od średnicy czopa wału lub w zależności od średnicy otworu w przypadku oprawy (tab. 6.15).
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 151
a) b)
Rys. 6.21. Ścięcia dla połączeń wciskowych: a) wał; b) oprawa.
Tabela 6.15.
Wymiary ścięć do połączeń wciskowych [mm]
Rodzaj pasowania
dwał, Dotw Wymiar
H/p,H/r H7/u6 H7/x6 H7/z6
H/s, H/t H8/u8 H8/x8 H8/z8
a 0,5 1,0 1,5 2,0
do 50
A 1,0 1,5 2,0 2,5
a 1,0 2,0 2,0 3,0
50 �100
A 1,5 2,5 2,5 3,5
a 2,0 3,0 4,0 5,0
100 �250
A 2,5 3,5 4,5 6,0
6.5.4. Podtoczenia
Podtoczenia, podobnie jak omówione wcześniej elementy konstrukcyjne, mogą występować nie tylko na
wałku, ale także w oprawie, np. piasta koła zębatego (rys. 6.22). Wykonuje się je w celu lepszego dopasowania
piasty do wałka (rys. 6.22a) lub wałka do oprawy (rys. 6.22b). Podtoczenia na wałkach wykonuje się na czo-
pach, na których ma być osadzany jakiś element konstrukcyjny (np. koło zębate, koło łańcuchowe, koło paso-
we). Wymiary podtoczeń są określone przez Polską Normę i zależą od średnicy wałka lub średnicy otworu (tab.
6.16).
a) b)
piasta
oprawa
wał
Rys. 6.22. Wymiary podtoczeń: a) dla wału; b) dla otworu.
152 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
Tabela 6.16.
Wymiary podtoczeń [mm]
dwał, Dotw b d2 D2 R1 R2
10 �50 3 dwał  0,5 Dotw + 0,5 1,0 0,5
4 dwał  1,0 Dotw + 1,0 1,6 0,5
>50 �100
5 dwał  1,5 Dotw + 1,5 2,0 1,0
>100
6.5.5. Rozmieszczenie w przekroju wału otworów dla dwóch śrub lub dla pojedynczej śruby
Otwory w przekroju wałów wykonuje się na czopach końcowych i wykorzystuje się je do mocowania dekli
lub płytek zabezpieczających przemieszczanie się innych elementów umieszczonych na czopach wałów. Wy-
miary otworów uzależnione są od średnicy czopa wału i są regulowane przez Polską Normę (tab. 6.17 i 6.18).
W budowie maszyn stosuje się jeden lub dwa otwory dla śrub (rys. 6.23). Dobór liczby otworów również
jest uwarunkowany średnicą czopa wału. Dla czopów o średnicy do 35 mm stosuje się zawsze jeden otwór.
Powyżej tej średnicy można stosować jeden lub dwa otwory (tab. 6.17 i 6.18).
a) b)
Rys. 6.23. Rozmieszczenie i wymiary: a) dla dwóch śrub w przekroju wału; b) dla pojedynczej śruby w przekroju wału.
Tabela 6.17.
Rozmieszczenie i wymiary otworów dla dwóch śrub w przekroju wału [mm]
dwał d1 lmin l1min e
35,36,38,40,42 20
M8 14 10
45 20
48,50,53 25
55,56,60 30
63,65,70 36
M12 21 16
71,75,80 40
85,90 45
95,100 M16 25 19 50
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 153
Tabela 6.18.
Rozmieszczenie i wymiary otworów dla pojedynczej śruby w przekroju wału [mm]
dwał d1 d2 lmin l1min l2 l3
12, 14, 16 M4 4,3 14 10 3,2 2,5
18, 19 M5 5,3 17 12,5 4,0 2,8
20, 22, 24 M6 6,4 21 16 5,0 3,1
25, 28 M8 8,4 25 19 6,0 3,6
30, 32, 35, 36 M10 10,5 30 22 7,5 4,7
38, 40, 42 M12 13 37,5 28 9,5 6
45, 48, 53 M16 17 45 36 12 7
55, 56, 60, 63, 65 M20 21 53 42 15 9
70, 71 M24 25 63 50 18 13
80, 85, 90 M30 31 75 60 22 16
95, 100, 105 M36 37 90 71 25 16
6.5.6. Rowki na pierścienie osadcze
Osadzenie łożyska na wałku uwarunkowane jest zastosowaniem pierścienia osadczego sprężynującego, co
z kolei wymaga odpowiedniego przygotowania czopa wału, na którym ma być osadzane łożysko, poprzez wy-
konanie na nim rowka na zewnętrzny pierścień osadczy rodzaju Z (rys. 6.24). Umieszczenie łożyska
w piaście wymaga również odpowiedniego przygotowania piasty poprzez wykonanie rowka na wewnętrzny
pierścień osadczy rodzaju W (rys. 6.25). Wymiary obu wymienionych powyżej pierścieni osadczych są znor-
malizowane i regulowane Polską Normą (tab. 6.19 i 6.20).
Rys. 6.24. Pierścienie osadcze rodzaju Z i wymiary rowków na czopie [1].
154 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
Tabela 6.19.
Podstawowe wymiary pierścieni osadczych rodzaju Z i wymiary rowków na czopie (wg PN-81/M-85111)
d Do d1 b g f h d Do d1 b g f h
[mm] [mm]
17 15,7 16,2 2,3 1,00 1,10 1,2 45 41,5 42,5 4,7
+0,39 1,75 1,85 3,8
18 16,5 17,0 2,4 48 44,5 45,5 5,0
-0,78
20 18,5 19,0 2,6 1,5 50 45,8 47,0 5,1
22 20,5 21,0 2,8 55 50,8 52,0 5,4
1,20 1,30
+0,21
24 22,2 22,9 3,0 56 51,8 53,0 5,5 2,00 2,15
25 23,2 -0,42
23,9 3,0 1,7 60 55,8 57,0 5,8
26 24,2 24,9 3,1 63 58,8 60,0 6,2 4,5
28 25,9 26,6 3,2 65 60,8 +0,46 62,0 6,3
2,1
30 27,9 28,6 3,5 70 65,5 -0,92 67,0 6,6
1,50 1,60
32 29,6 30,3 3,6 2,6 72 67,5 69,0 6,8 2,50 2,65
35 32,2 33,0 3,9 75 70,5 72,0 7,0
+0,25
36 33,2 34,0 4,0 3,0 80 74,5 76,5 7,4
-0,50
38 35,2 36,0 4,2 85 79,5 81,5 7,8
1,75 1,85 5,3
40 36,5 +0,39 37,5 4,4 90 84,5 +0,54 86,5 8,2 3,00 3,15
3,8
42 38,5 -0,78 39,5 4,5 100 94,5 -1,08 96,5 9,0
Rys. 6.25. Pierścienie osadcze rodzaju W i wymiary rowków w otworze [1].
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 155
Tabela 6.20.
Podstawowe wymiary pierścieni osadczych rodzaju W i wymiary rowków otworze (wg PN-81/M-85111)
d Do d1 b g f h d Do d1 b g f h
[mm] [mm]
+0,92
+0,50
37 39,8 39,0 3,6 75 79,5 78,0 6,6 4,5
1,50 1,60 3,0 -0,46 2,50 2,65
-0,25
38 40,8 40,0 3,7 80 85,5 83,5 7,0
40 43,5 +0,78 42,5 3,9 85 90,5 88,5 7,2
42 45,5 -0,39 44,5 4,1 88 93,5 91,5 7,4 5,3
+1,08 3,00 3,15
45 48,5 47,5 4,3 1,75 1,85 3,8 90 95,5 93,5 7,6
-0,54
47 50,5 49,5 4,4 100 105,5 104,0 8,4
48 51,5 50,5 4,5 105 112,0 109,0 8,7
50 54,2 53,0 4,6 110 117,0 114,0 9,0
55 59,2 58,0 5,0 120 127,0 124,0 9,7
+0,92 6,0
56 60,2 59,0 5,1 130 137,0 134,0 10,2
-0,46 2,00 2,15
60 64,2 63,0 5,4 140 147,0 144,0 10,7 4,00 4,15
4,5 +1,26
62 66,2 65,0 5,5 150 158,0 155,0 11,2
-0,63
63 67,2 66,0 5,6 160 169,0 165,0 11,6
65 69,2 68,0 5,8 170 179,5 175,0 12,2 7,5
2,50 2,65
70 74,5 73,0 6,2 180 189,5 185,0 13,2
6.5.7. Przykładowe rozwiązania w konstruowaniu i rysowaniu czopów końcowych wałów
Normy Polskie regulują także kształt czopów końcowych wałów. Mogą one być walcowe (rys. 6.26a) lub
stożkowe (rys. 6.26b i 6.26c).
Na czopach końcowych walcowych często wykonuje się w miarę potrzeby podcięcie lub rowek na pierścień
osadczy. Czopy te często zawierają otwory na śruby, podobnie jak czopy stożkowe, które w większości przy-
padków mają kształt pokazany na rysunku 6.26b. Na końcowych czopach walcowych często wykonuje się tak-
że gwint zewnętrzny.
Dość ciekawym rozwiązaniem są czopy końcowe stożkowe z rowkiem wpustowym, po którym może wystę-
pować krótki (rzędu 10 do 25 mm) czop walcowy z gwintem zewnętrznym na całej długości (rys. 6.26c).
a) b) c)
Rys. 6.26. Czopy końcowe wałków: a) walcowy; b) i c) stożkowy [1, 2].
6.5.8. Wymiary wpustów pryzmatycznych i czółenkowych. Wymiary rowków na wpust
Poniżej podano podstawowe parametry wpustów pryzmatycznych odmiany A (rys. 6.27) i czółenkowych
(rys. 6.28 i 6.29), które wykorzystuje się w osadzaniu kół zębatych, łańcuchowych lub pasowych na wałkach.
Długość i szerokość wpustów oraz rowków na wpust dobiera się w zależności od średnicy wału (tab. 6.21, 6.22
156 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
i 6.23). Stosowanie tego połączenia w porównaniu do połączenia wielowypustowego powoduje znaczne osła-
bienie wału. y
le wykonany rowek wpustowy staje się koncentratorem naprężeń i powoduje efekt karbu.
a)
b) c)
Rys. 6.27. Wpusty pryzmatyczne odmiany A: a) wymiary; b) miejsce osadzania na wale; c) miejsce osadzania na piaście.
Tabela 6.21.
Długości wpustów pryzmatycznych [mm]
b max 2�! 3�! 4�!
L = 6 8 10 12 14 16 18 20 22 25 28 32 36 40 45
b min 2, 3 4 5 6 8 10 12 14 16
b max 5�! 6�! 8�! 10�! 12�! 14�! 16�! 18�! 20�! 22�!
L = 50 56 63 70 80 90 100 110 125 140 160 180 200 220 250
b min 18 20 22 25 28 32 36, 40 45 50 56 63 80
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 157
Tabela 6.22.
Podstawowe wymiary wpustów pryzmatycznych oraz rowków na wpust [mm]
Wał Wpust Rowek na wpust
Szerokość Głębokość
R
Odchyłki dla połączeń  wał-piasta
d
ruchowych zwykłych spocz.
z
b t1 t2
6 8 2 2 2 +0,025 +0,060 -0,004 -0,006 1,2 1,0 0,16 0,08 2,5
ą0,0125
8 10 3 3 0,25 0,16 0 +0,020 -0,029 -0,031
3 1,8 1,4 0,16 0,08 3,5
+0,1 +0,1
10 12 4 4 4 2,5 1,8 0,16 0,08 4,0
+0,030 +0,078 0 -0,012 0 0
12 17 5 5 5 ą0,0150 3,0 2,3 0,25 0,16 5,0
0 +0,030 -0,030 -0,042
17 22 6 6 0,40 0,25 6 3,5 2,8 0,25 0,16 6,0
22 30 8 7 8 +0,036 +0,098 0 -0,015 4,0 3,3 0,25 0,16 8,0
ą0,0180
30 38 10 8 10 0 +0,040 -0,036 -0,051 5,0 3,3 0,40 0,25 8,0
38 44 12 8 12 5,0 3,3 0,40 0,25 8,0
44 50 14 9 0,60 0,40 14 +0,043 +0,120 0 -0,018 5,5 3,8 0,40 0,25 9,0
ą0,0215
50 58 16 10 16 0 +0,050 -0,043 -0,061 6,0 +0,2 4,3 +0,2 0,40 0,25 11,0
0 0
58 65 18 11 18 7,0 4,4 0,40 0,25 11,0
65 75 20 12 20 7,5 4,9 0,60 0,40 12,0
75 85 22 14 22 +0,052 +0,149 0 -0,022 9,0 5,4 0,60 0,40 14,0
ą0,0260
85 95 25 14 0,80 0,60 0 +0,065 -0,052 -0,074
25 9,0 5,4 0,60 0,40 14,0
95 110 28 16 28 10,0 6,4 0,60 0,40 16,0
110 130 32 18 32 11,0 7,4 0,60 0,40 18,0
130 150 36 20 36 12,0 8,4 1,00 0,70 21,0
+0,062 +0,180 0 -0,026
150 170 40 22 40 ą0,0310 13,0 9,4 1,00 0,70 23,0
1,20 1,00 0 +0,080 -0,062 -0,088
170 200 45 25 45 15,0 10,4 1,00 0,70 26,0
200 230 50 28 50 17,0 11,4 1,00 0,70 28,0
+0,3 +0,3
230 260 56 32 56 20,0 12,4 1,60 1,20 32,0
0 0
260 290 63 32 2,00 1,60 63 +0,074 +0,220 0 -0,032 20,0 12,4 1,60 1,20 32,0
ą0,0370
290 330 70 36 70 0 +0,100 -0,074 -0,106 22,0 14,4 1,60 1,20 36,0
330 380 80 40 80 25,0 15,4 2,50 2,00 40,0
380 440 90 45 3,00 2,50 90 +0,087 +0,260 0 -0,037 28,0 17,4 2,50 2,00 45,0
ą0,0440
440 500 100 50 100 0 +0,120 -0,087 -0,124 31,0 19,4 2,50 2,00 50,0
Rys. 6.28. Wymiary wpustów czółenkowych.
s x 45 lub r
b h9
min
Max
w wale
do
min
max
w wale N9
w wale H9
ponad
i piaście P9
h (h
6 mm h9; h
6 mm h11)
w piaście D10
w piaście JS9
158 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
a) b)
Rys. 6.29. Wymiary rowków w miejscach osadzania wpustów czółenkowych: a) na wale; b) na piaście.
Tabela 6.23.
Podstawowe wymiary wpustów czółenkowych oraz rowków na wpust [mm]
Wał Wpust Rowek na wpust
d Szerokość Głębokość Promień zaokrągleń
b x h
szereg 1 szereg 2 Odchyłki dla połączeń  wał-piasta R
b (h9) L D1
+0,1 +0,1
b
mieszanych wtłaczanych t1 0 t2 0
h (h12)
ponad do ponad do max min
w wale N9 w piaście JS9 w wale i piaście P9
2,0x2,6 6,8 7 1,8 1,0
6 8 10 12 2
2,0x3,7 9,7 10 2,9 1,0
-0,004 +0,0125 -0,006
2,5x3,7 9,7 10 2,9 1,0
-0,029 -0,0125 -0,031
8 10 12 17 3,0x3,7 9,7 10 3 2,5 1,4
0,16 0,08
3,0x5,0 12,6 13 3,8 1,4
4,0x5,0 12,6 13 3,5 1,8
10 12 17 22 4
4,0x6,5 15,7 16 5,0 1,8
5,0x6,5 15,7 16 4,5 2,3
12 17 22 30 5 0 +0,0150 -0,012
5,0x7,5 18,6 19 5,5 2,3
-0,030 -0,0150 -0,042
6,0x7,5 18,6 19 5,0 2,8
17 22 30 38 6,0x9,0 21,6 22 6 6,5 2,8
0,25 0,16
6,0x10,0 24,5 25 7,5 2,8
8,0x9,0 21,6 22 6 3,3
22 30 38 44 8 0 +0,0180 -0,015
8,0x11,0 27,3 28 8 3,3
-0,036 -0,0180 -0,051
30 38 44 50 10,0x13,0 31,4 32 10 10 3,3 0,40 0,25
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 159
6.6. Uwagi o rysowaniu osi i wałów
Na rysunkach wykonawczych osie i wały przedstawia się w zasadzie bez uproszczeń (rys. 6.30). W szcze-
gólnych przypadkach, czego przykładem mogą być rysunki w dużym pomniejszeniu, zarysy osi i wałów można
upraszczać, prezentując dokładny kształt uproszczonych fragmentów przedmiotu (rys. 6.33 i 6.34).
a)
b)
Rys. 6.30. Rysunek: a) osi; b) wałka.
160 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
Na rysunkach złożeniowych osie i wały rysuje się stosując uproszczenia rysunkowe pierwszego stopnia bez
powiększanych fragmentów przedmiotu lub uproszczenia drugiego stopnia, polegające na pomijaniu gwintów,
wielowypustów itp. Pomijanie wymienionych szczegółów można zastosować wówczas, gdy pokazanie ich na
rysunku jest zbędne lub gdy rysunek złożeniowy wykonuje się w pomniejszeniu.
6.7. Rysunki wykonawcze wałów
Podczas opracowywania rysunku wykonawczego osi lub wałka należy ściśle stosować się do reguł określo-
nych w Polskiej Normie:
f& osie i wałki o prostej budowie wystarczy przedstawić w jednym rzucie  rzucie głównym (rys. 6.31),
f& w rzucie głównym wałek należy przedstawić w położeniu poziomym, z czopami o większych średnicach
po lewej stronie arkusza rysunkowego (rys. 6.32 i 6.33),
f& rysunki osi lub wałków o budowie bardziej złożonej muszą zawierać poza rzutem głównym także rzuty
dodatkowe  często są to przekroje poprzeczne lub kłady przesunięte oraz rzuty cząstkowe  obrazujące
różne szczegóły nie widoczne lub nie zwymiarowane w rzucie głównym (rys. 6.33),
f& należy odzwierciedlić wszystkie szczegóły konstrukcyjne występujące na poszczególnych stopniach (rys.
6.34),
f& wymiarując wałek lub oś należy podać średnicę każdego stopnia (czopu) oraz w sposób bezpośredni lub
pośredni określić jego długość,
f& szczegóły konstrukcyjne należy wymiarować według zasad określonych w Polskich Normach.
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 161
Rys. 6.31. Rysunek wykonawczy wałka w jednym rzucie.
162 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
Rys. 6.32. Rysunek wykonawczy wałka w jednym rzucie i kładzie miejscowym
Marcin Graba - Rysowanie osi i wałów 163
Rys. 6.33. Rysunek wykonawczy wałka wraz z przedstawieniem szczegółów.
164 Elementy zapisu konstrukcji - Marcin Graba
Rys. 6.34. Rysunek wykonawczy wałka wraz z przedstawieniem szczegółów.


Wyszukiwarka