Czas. Stomatol., 2008, 61, 10, 679-685
2008 Polish Dental Society
http://www.czas.stomat.net
Ocena skuteczności zestawu do higieny jamy ustnej
w znoszeniu nadwrażliwości zębów
Evaluation of oral hygiene set in alleviation of dental hypersensitivity
Maria Chomyszyn-Gajewska2, Aneta Olszewska1, Agnieszka Cabała2,
Marta Ciesielska2, Dagmara Darczuk2, Barbara Kęsek2, Anna Sendur2,
Dagmara Gałecka-Wanatowicz2, Maria Borysewicz-Lewicka1
Z Katedry i Kliniki Stomatologii Dziecięcej UM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu1
Kierownik: prof. M. Borysewicz-Lewicka
Z Katedry i Zakładu Periodontologii i Klinicznej Patologii Jamy Ustnej IS UJCM w Krakowie2
Kierownik: prof. M. Chomyszyn-Gajewska
Summary Streszczenie
Introduction: Dentine hypersensitivity is a common Wprowadzenie: nadwrażliwość zębiny jest zjawi-
problem and a source of discomfort for patients skiem powszechnym, stanowiącym przyczynę dys-
affected by this painful sensation. Despite the komfortu dla grupy pacjentów dotkniętych tymi
availability of a wide range of treatment methods dolegliwościami bólowymi. Pomimo istnienia wielu
and desensitizing agents alleviating dentine metod i środków leczniczych, znoszenie objawów
hypersensitivity remains a clinical challenge. nadwrażliwości zębiny stanowi stale aktualny pro-
Aim of the study: To assess the effectiveness blem kliniczny.
of oral hygiene agents in treatment of dental Cel pracy: oceniono skuteczność zestawu do higieny
hypersensitivity. jamy ustnej w znoszeniu nadwrażliwości zębów.
Material and methods: The study evaluated Materiał i metody: oceniono zestaw do higieny
Colgate s oral hygiene set for patients (Sensitive jamy ustnej firmy Colgate: pastę Colgate Sensitive
Multi Protection toothpaste, Colgate Plax Sensitive Multi Protection, płyn do płukania jamy ustnej Col-
mouthrinse, Colgate Sensitive 3600 toothbrush). gate Plax Sensitive i szczoteczkę do zębów Colgate
The study included 95 patients (30 males and Sensitive 3600. W badaniu wzięło udział łącznie 95
65 females) with dentine hypersensitivity, aged pacjentów, w tym 65 kobiet i 30 mężczyzn w wie-
between 16 and 56 years. The study was based on ku od 16 do 56 roku życia. Badanych oceniano za
a questionnaire and examination of clinical indices. pomocą ankiety i wskazników klinicznych. Były to:
Incidence of caries was assessed with DMF-S index, frekwencja próchnicy na podstawie wskaznika PUW
oral hygiene with API (Approximal Plaque Index P, stan higieny jamy ustnej za pomocą wskaznika
according to Lange), pain intensity with Keele`s API (Aproksymalny Wskaznik Płytki, wg Langego),
verbal classification. Observations were carried out a stopień nasilenia dolegliwości bólowych według
at two-week intervals. skali słownej Keele`a. Obserwacje prowadzono w 2
Conclusions: Using Colgate s oral hygiene agents odstępach tygodniowych.
significantly reduced manifestations of dentine Podsumowanie: stosowanie przez pacjenta zestawu
hypersensitivity in most cases. firmy Colgate pozwala w większości przypadków na
znaczną redukcję objawów nadwrażliwości zębów.
KEYWORDS: HASAA INDEKSOWE:
dentine hypersensitivity, painful sensations, desen- nadwrażliwość zębiny, dolegliwości bólowe, środki
sitizing agents znoszące nadwrażliwość
679
M. Chomyszyn-Gajewska i in. Czas. Stomatol.,
Wstęp służący do kompleksowej ochrony zębów i
dziąseł. Formuła płynu do płukania jamy ust-
Nadwrażliwość zębiny (hyperaesthesia nej Colgate Plax Sensitive Gentle Care nie za-
eboris, dentin hypersensitivity) jest dolegli- wiera alkoholu i ma łagodny, miętowy smak.
wością dotyczącą 8 57% dorosłej populacji Szczoteczka Colgate 3600 Sensitive zapewnia
na świecie. Mianem tym określa się występo- łagodne i skuteczne oczyszczanie nadwrażli-
wanie nadmiernego, długotrwałego bólu zę- wych zębów. Wielofunkcyjna główka z mięk-
bów, powstałego z powodu odsłonięcia zę- kim włosiem oraz gumkami polerującymi,
biny. Wywołują je bodzce termiczne (ciepło, działając delikatnie, skutecznie usuwa płytkę
zimno), chemiczne (słodkie, kwaśne) i me- nazębną z wrażliwych obszarów zębów.
chaniczne (szczotkowanie zębów, zgłębniko- Badanie wykonano w dwóch ośrodkach aka-
wanie, dotyk) [6, 13, 17, 18, 19, 20]. Ich inten- demickich: w Klinice Stomatologii Dziecięcej
sywność waha się od łagodnego lub umiarko- Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu oraz w
wanego tępego bólu do silnego, nagłego zlo- Katedrze i Zakładzie Periodontologii i Klinicznej
kalizowanego bólu, trwającego tak długo, jak Patologii Jamy Ustnej UJCM w Krakowie od
długo działa bodziec. Stanowi to raczej zespół marca do lipca 2007 r., po uzyskaniu zgody
objawów niż chorobę. Celem leczenia nad- Komisji Bioetycznej. W badaniu wzięło udział
wrażliwości zębiny jest zatem szybkie i trwałe 95 pacjentów, w tym 65 kobiet i 30 mężczyzn
zniesienie bólu. W leczeniu wykorzystuje się w wieku od 16 do 56 roku życia.
środki stosowane w gabinecie przez lekarza Do oceny zakwalifikowano 468 zębów, wy-
lub w domu przez pacjenta [15, 16]. kazujących nadwrażliwość na bodzce zewnętrz-
ne, z czego 70 osób zgłaszało dolegliwości do-
Cel pracy tyczące pojedynczych zębów lub grup zębów,
u 7 osób nadwrażliwość obejmowała wszystkie
Oceniono skuteczność zestawu do higieny zęby, zaś pozostałe 18 osób nie potrafiło wska-
jamy ustnej w znoszeniu nadwrażliwości zę- zać, które z zębów powodują dolegliwości.
bów. Badanie składało się z części ankietowej
i oceny klinicznej. Kwestionariusz wywiadu
Materiał i metody zawierał m.in. pytania dotyczące czasu wy-
stępowania dolegliwości, stosowanych wcze-
Ocenie poddano zestaw do higieny jamy śniej środków znoszących nadwrażliwość oraz
ustnej firmy Colgate: pastę Colgate Sensitive bodzców wywołujących ból.
Multi Protection, płyn do płukania jamy ustnej W badaniu klinicznym oceniano frekwencję
Colgate Plax Sensitive i szczoteczkę do zębów próchnicy na podstawie wskaznika PUW P.
Colgate Sensitive 3600. Pasta zawiera aktyw- Stan higieny jamy ustnej wyznaczano za pomo-
ny składnik (cytrynian potasu), który dzia- cą wskaznika API (Aproksymalny Wskaznik
łając bezpośrednio na zakończenia nerwów, Płytki, wg Langego). Klinicznie oceniano na-
zmniejsza wrażliwość receptorów nerwowych silenie dolegliwości bólowych zębów za po-
szybko łagodząc ból. Dodatkowo w jej skład mocą badania reakcji na dotyk (zgłębnik) oraz
wchodzi związek fluoru, chroniący zminera- na strumień powietrza skierowany na wrażliwe
lizowane tkanki zębów przed próchnicą oraz miejsce. W celu określenia stopnia nasilenia
system przeciwbakteryjny (cytrynian cynku) odczuwanego bólu pacjent dokonywał oceny
680
2008, 61, 10 Znoszenie nadwrażliwości zębów
za pomocą skali słownej według Keele`a: 0 od miesiąca, 9 osób od 1 do 2 tygodni, zaś
oznacza brak bólu, 1 ból łagodny, 2 ból sil- 25 osób od 6 miesięcy. U 52 badanych nad-
ny, 3 ból silny, trwający dłużej niż 10 sek. wrażliwość wystąpiła kilkakrotnie. Natomiast
Oceny dokonywano podczas pierwszej wi- u 38 pacjentów nadwrażliwość trwała od wie-
zyty, a następnie w czasie wizyt kontrolnych lu lat.
po 2 i 4 tygodniach od badania wstępnego i Spośród 95 pacjentów 76 osób używało
rozpoczęcia terapii. Analizę statystyczną wy- wcześniej w domu preparaty zmniejszające
konano za pomocą testu chi kwadrat i testu do- nadwrażliwość, takie jak: pasty, płukanki, bądz
kładnego Fishera. Pacjenci zostali pouczeni, miało stosowane w gabinetach stomatologicz-
aby w trakcie trwania badania wyłącznie stoso- nych lakiery lub jonoforezę. Z kolei 19 pa-
wać zalecany zestaw (pastę Colgate Sensitive, cjentów pojawienie się dolegliwości łączyło z
płyn i szczoteczkę). używaniem zbyt twardej lub nowej szczotecz-
ki do zębów.
Wyniki Objawy bólowe, u pacjentów z nadwraż-
liwością, w większości były spowodowane
W badaniu klinicznym oceniano intensyw- obnażonymi szyjkami zębów w okolicy po-
ność próchnicy na podstawie wskaznika PUW łączenia szkliwa i cementu, a także ubytka-
P. W grupie kobiet wskaznik PUW P wy- mi tkanek zmineralizowanych niepróchnico-
nosił od 0 do 20 (średni PUW P = 7,8), a w wego pochodzenia oraz pęknięciami szkliwa
grupie mężczyzn od 1 do 12 (średni PUW P na gładkich powierzchniach zębów. Stopień
= 5,1). Określano również stan higieny jamy nasilenia dolegliwości oceniano według ska-
ustnej za pomocą wskaznika API, który dla li słownej Keele`a po zastosowaniu dwóch
kobiet wynosił średnio 19,4%, zaś dla męż- bodzców wyzwalających: dotyku i strumienia
czyzn 21,85%. Można zatem uznać, że ba- powietrza, zarówno podczas badania wstępne-
dane osoby charakteryzowały się optymalną go jak i wizyt kontrolnych po 2 i 4 tygodniach
higieną jamy ustnej. od rozpoczęcia kuracji.
Na podstawie kwestionariusza ankiety uzy- Wykazano, że podczas badania wstępnego u
skano informacje dotyczące czasu występo- 23 badanych wystąpiły silne dolegliwości bólo-
wania nadwrażliwości: 27 badanych zgłaszało we przy bodzcach dotyku (ocena 2 wg Keele`a),
dolegliwości trwające od ponad roku, 34 osoby które po 2 tygodniach stosowania zestawu cał-
T a b e l a 1 . Badanie reakcji na dotyk (zgłębnik) wg skali Keele`a (N-liczba osób)
Czas badania
Skala Keele`a wstępne po 2 tygodniach po 4 tygodniach
N N N
0 0 55 85
1 70 40 10
2 23 0 0
3 2 0 0
681
M. Chomyszyn-Gajewska i in. Czas. Stomatol.,
T a b e l a 2 . Średnia ocena nasilenia bólu w skali Keele`a (reakcja na dotyk)
Moment dokonania oceny Średnia wartość oceny i jej przedział ufności
Badanie wstępne 1,284 + 0,263
Po 2 tygodniach 0,421 + 0,102
Po 4 tygodniach 0,105 + 0,063
T a b e l a 3 . Badanie reakcji na strumień powietrza wg skali Keele`a (N-liczba osób)
Czas badania
Skala Keele`a wstępne po 2 tygodniach po 4 tygodniach
N N N
0 0 35 88
1 24 31 5
2 57 26 2
3 14 3 0
kowicie ustąpiły. Spośród 70 pacjentów, u któ- sekund (ocena 3 wg Keele`a) wystąpiły u 14
rych nadwrażliwość zębów miała przebieg sto- badanych, lecz po 4 tygodniowej kuracji, ża-
sunkowo łagodny (ocena 1 wg Keele`a), tylko den z pacjentów nie zgłaszał już tak silnej re-
10 osób reagowało podobnie po 4 tygodniach akcji (tab. 3). Testem chi kwadrat wykazano
(tab. 1). Testem chi kwadrat wykazano istotne istotne statystycznie różnice dla wartości w
statystycznie różnice dla wartości w skali od 0 skali od 0 do 1 (2 = 26,531, df=1, p<0,001)
do 1 (2 = 37,24, df=1, p<0,001) oraz wartości oraz wartości w skali 2-3 (2 = 22,827, df = 1,
w skali 2-3 (2 = 28,101, df = 1, p<0,001) p<0,001). Wyjściowa średnia wartość natęże-
Analiza statystyczna zgromadzonych da- nia bólu w odpowiedzi na strumień powietrza
nych wykazała, że wyjściowa średnia war- ocenianych zębów wynosiła 1,895 i spadała
tość natężenia bólu w odpowiedzi na bodziec do wartości minimalnej 0,094 po 4 tygodniach
dotyku wg Keele`a wynosiła 1,284 i sukce- od badania wstępnego. Uzyskana różnica była
sywnie spadała w kolejnych okresach oceny. istotna statystycznie (tab. 4).
Najniższą wartość 0,105 osiągnęła po 4 ty- Podczas badania oceniano również wpływ
godniach od rozpoczęcia badania. Uzyskana szczotki do zębów (Colgate Sensitive 360) na
różnica była istotna statystycznie (tab. 2). nasilenie dolegliwości, gdyż zgodnie z danymi
Z kolei ocena dolegliwości bólowych w od- uzyskanymi z ankiety, pojawienie się lub na-
powiedzi na bodziec strumienia powietrza była silenie dolegliwości bólowych 19 pacjentów
nieco inna. Podczas badania wstępnego bardzo łączyło z używaniem nowej lub zbyt twardej
silne dolegliwości bólowe, trwające ponad 10 szczotki.
682
2008, 61, 10 Znoszenie nadwrażliwości zębów
T a b e l a 4 . Średnia ocena nasilenia bólu w skali Keele`a (reakcja na strumień powietrza)
Moment dokonania oceny Średnia wartość oceny i jej przedział ufności
Badanie wstępne 1,895 + 0,064
Po 2 tygodniach 0,968 + 0,090
Po 4 tygodniach 0,094 + 0,036
T a b e l a 5 . Wystąpienie objawów niepożądanych po stosowaniu zestawu Colgate Sensitive (N-liczba
osób)
Kobiety Mężczyzni Ogółem
Objawy niepożądane
N N N
Tak 10 2 12
Nie 55 28 83
T a b e l a 6 . Subiektywna ocena skuteczności stosowanego przez pacjenta zestawu (N-liczba osób)
Brak Lekka Zdecydowana Całkowite ustąpienie Nawrót
efektu poprawa poprawa dolegliwości dolegliwości
Ocena
N N N N N
Po 2 tygodniach 3 68 24 0 0
Po 4 tygodniach 0 0 52 43 0
Podczas wizyt kontrolnych niektórzy pa- Colgate. O skuteczności może świadczyć fakt,
cjenci zapytani o występowanie objawów nie- że już po 2 tygodniach pacjenci zauważyli po-
pożądanych skarżyli się na podrażnienia dzią- prawę. Po 4 tygodniach żadna z badanych osób
seł lub pieczenia błony śluzowej policzków nie zgłosiła nasilenia objawów, a u 43 osób
oraz języka po płukaniu jamy ustnej płynem. nastąpiło całkowite ustąpienie dolegliwości
Opisywane dolegliwości pojawiły się u 10 ko- (tab. 6). Jedynie u 3 badanych nie odnotowało
biet oraz u 2 mężczyzn i dotyczyły głównie żadnego efektu terapii.
pierwszych dni stosowania zestawu (tab.5).
Po 2 tygodniach żaden z badanych nie zgłaszał Omówienie wyników i dyskusja
występowania powyższych objawów. Test do-
kładny Fishera wykazał, że różnice pomiędzy Uzyskane wyniki są zgodne z danymi odno-
kobietami a mężczyznami są nieistotne na po- towanymi w piśmiennictwie gdzie stwierdzo-
ziomie p=0,33. no, że najczęstszym bodzcem prowokującym
Ankietowani pozytywnie ocenili znoszą- dolegliwości bólowe w przebiegu nadwrażli-
ce nadwrażliwość zębów działanie zestawu wości zębiny jest zimny strumień powietrza,
683
M. Chomyszyn-Gajewska i in. Czas. Stomatol.,
natomiast badanie dotyku rzadziej wywołu- gliwości, chociaż osiągnięta redukcja ich na-
je ból mający znacznie mniejsze nasilenie [1, silenia była przez pacjentów wyraznie obser-
3, 4, 7]. wowana i wpłynęła na dobrą ocenę skuteczno-
W badaniach wykonanych przez Arnolda ści działania zestawu. Pozostaje to w zgodzie
i wsp. [3], którzy porównywali pasty czte- z obserwacjami innych autorów dotyczącymi
rech różnych firm (w tym Colgate) zawiera- past do zębów oraz lakierów, gdzie efekt tera-
jących różne związki fluoru do remineraliza- peutyczny ma najczęściej obraz redukcji dole-
cji szkliwa, stwierdzono wysoką skuteczność gliwości utrzymującej się w różnym przedziale
produktów firmy Colgate w znoszeniu nad- czasowym [2, 5, 8, 9, 10, 12, 14, 15].
wrażliwości zębiny. Podobnie uzyskane przez
nas wyniki wykazują na znaczną skuteczność Podsumowanie
zestawu Colgate w znoszeniu dolegliwości
związanych z nadwrażliwością zębiny, wy- Stosowanie przez pacjentów zestawu (pasty
wołanych wieloma czynnikami i przejawiają- do zębów Colgate Sensitive Multi Protection
cych się bólem o różnym nasileniu. Sowiński wraz ze szczoteczką Colgate Sensitive 3600 i
i Ayad [13, 14] wykazali w swojej pracy, że
płynem do płukania jamy ustnej) pozwaliło w
pasty zawierające w składzie związki potasu,
większości przypadków na znaczną redukcję
takie jak cytrynian potasu, w znaczącym stop- objawów nadwrażliwości zębów w okresie 4
niu podnoszą działanie znoszące nadwrażli- tygodni od zastosowania zestawu.
wość zębiny.
Dokonanie oceny skuteczności preparatów
Piśmiennictwo
do znoszenia nadwrażliwości zębów nie jest
1. Addy M: Tooth brushing, tooth wear and den-
łatwe, gdyż opiera się na analizie subiektyw-
tine hypersensitivity-are they associated? J Ir
nych odczuć pacjentów. Również dobór bodz-
Dent Assoc 2006, 51, 5: 226-231.
ców stymulujących, w celu dokonania oceny
2. Al-Sabbagh M, Andreana S, Ciancio S:
w sposób ilościowy i powtarzalny, nastręcza
Dentinal hypersensitivity: review of aetiol-
wiele trudności badawczych [11].
ogy, differential diagnosis, prevalence, and
Na podstawie uzyskanych wyników moż-
mechanism. J Int Acad Periodontol 2004, 6,
na wywnioskować, że stosowanie przez pa-
1: 8-12.
cjentów zestawu (pasty do zębów Colgate
3. Arnold WH, Dorow A, Langenhorst S, Ginter
Sensitive Multi Protection wraz ze szczoteczką
Z, Banoczy J, Gaengler P: Effect of fluo-
Colgate Sensitive 3600 i płynem do płukania ride toothpastes on enamel demineralization.
BMC Oral Health 2006, 6:8-10.
jamy ustnej) pozwala w większości przypad-
ków na znaczną redukcję objawów nadwraż- 4. Canaki CF, Canaki V: Pain experienced
by patients undergoing different periodontal
liwości zębów w okresie 4 tygodni od zasto-
therapies. J Am Dent Assoc 2007, 138, 12:
sowania zestawu.
1563-1573.
Pacjenci pozytywnie ocenili kompleksowe
5. Docimo R, Montesani L, Maturo P, Costacurta
podejście do zabiegów higienicznych wykony-
M, Bartolino M, De Vizio W, Zhang YP, Dibart
wanych przez nich w domu po odpowiednim
S: Desensitizing efficacy of a new toothpaste
instruktażu w gabinecie stomatologicznym.
containing 5.5% potassium citrate: a 4-week
Uzyskane rezultaty nie we wszystkich przy-
clinical study. J Am Dent 2007, 20, 4: 209-
padkach oznaczały całkowite ustąpienie dole- 211.
684
2008, 61, 10 Znoszenie nadwrażliwości zębów
6. de Viliers D: Dentine hypersensitivity, SADJ new dentifrice. J Clin Periodontol 2001, 28,
March 2007, Vol 62 no 2 pp 66.SADJ 2007, 1032-1036.
62, 7: 297.
14. Sowinski J A, Bonta Y, Battista G W, Petrone
7. Gillam DG, Bulman JS, Eijkman MA, Newman D, DeVizio W, Petrone M, Proskin H M:
HN: Dentists perceptions of dentine hyper- Strength and Fresh Mint Sensodyne dentifric-
sensitivity and knowledge of its treatment. J es Desensitizing efficacy of Colgate Sensitive
Oral Rehabil 2002, 29, 3: 219-225. Maximum. Am J Dent 2000 Jun,13, 3:116-
20.
8. Hu D, Zhang YP, Chaknis P, Petrone ME,
Volpe AR, DeVizio W: Comparative investi- 15. Swift E J Jr: Causes, prevention, and treat-
gation of the desensitizing efficacy of a new ment of dentin hypersensitivity. Compend
dentifrice containing 5.5% potassium citrate: Contin Educ Dent 2004, 25, 2: 95-106.
an eight-week clinical study. J Clin Dent
16. Sykes L M: Dentine hypersensitivity: a review
2004, 15, 1:6-10.
of its etiology, pathogenesis and management.
9. Kaczmarek U: Postępowanie diagnostyczno- SADJ 2007, 62, 2: 66-71.
-lecznicze w nadwrażliwości zębiny. Czas
17. Sztogryn M, Jodkowska E: Ocena skuteczno-
Stomatol 2006, 59, 7: 461-472.
ści produktów znoszących nadwrażliwość zę-
10. Kheirallah M, Baki A H: Kliniczna skutecz-
biny na podstawie doświadczeń autorów pol-
ność wybranych środków i ich wpływ na zno-
skich. Magazyn Stomat 2007, 4: 42-46.
szenie nadwrażliwości zębiny. Czas Stomatol
18. Szymańska A, Mierzejewska A, Majewska-
1995, 48, 8: 520-525.
Paradowska M, Paradowski G: Ocena sku-
11. Radwan-Oczko M, Szulc M: Ocena klinicz-
teczności preparatu Seal & Protect w znosze-
na skuteczności past Sensodyne w znoszeniu
niu nadwrażliwości zębiny. Magazyn Stomat
nadwrażliwości szyjek zębów. Czas Stomatol
2003, XIII, 5, 54-57.
2003, 7: 454-460.
19. Walters P A: Dentinal hypersensitivity: A re-
12. Schiff T, Zhang YP, DeVizio W, Stewart B,
view. J Contemp Dent Prac 2005, 6, 2: 107-
Chaknis P, Petrone ME, Volpe AR, Proskin
-117.
HM: A randomized clinical trial of the desen-
20. West N: Dentine hypersensitivity. Monogr
sitizing efficacy of three dentifrices. Compend
Oral Sci 2006, 20:173-189.
Contin Educ Dent Suppl 2000, 27:4-10.
Otrzymano: dnia 15.IV.2008 r.
13. Sowinski JA, Ayad F, Petrone M, DeVizo W,
Adres autorek: 31-155 Kraków, ul. Montelupich 4
Volpe A, Ellwood R, Davies R: Comparative
Tel./Fax: 012 4245420
investigations of the desentising efficacy of a e-mail: mdgajews@cyf-kr.edu.pl
685
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Higiena jamy ustnej oraz ruchomych uzupełnień protetycznychWpływ pasty do zębów zawierającej triklosan kopolimer i fluorki na halitozę jamy ustnejKliniczna ocena stanu jamy ustnej kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą407 E5ABFCP0 Prezentacja Zestaw do diagnostyki urzadzen wykonawczych pompy H 1613 2 NieznanyZESTAW DO URUCHAMIANIA KANAĹU ZWROTNEGOKandydoza jamy ustnej(1)Węgrzyn Ocena skuteczności procesów optymalizacyjnych zachodzacych w systemach sterowniczychOcena skuteczności programów profilaktycznychZestaw do miareczkowania instrukcjaZestaw do rejestracji nasobnej PVR M2 i kamera P3CMIKROBIOLOGIA JAMY USTNEJ, WYKŁAD 3, 28 03 2013więcej podobnych podstron