Związki chromowo-ołowiowe
Żółte chromy należą do barwników jaskrawych o odcieniu cytrynowym.
Oranżowe chromy podobne są w kolorze do oranżowych kadmów.
Czerwone chromy nie ustępują jaskrawością cynobrowi.
Chromy weszły w użycie w końcu XVIII w.
Żółte chromy - sól chromowo-ołowiowa. Chromian ołowiowy
Trwałość zależy od skali barwnej: jasne chromiany - mniej trwałe, czerwone chromy - bardziej trwałe.
Jako barwnik ołowiowy nie może być łączony z barwnikami siarkowymi.
Trujące, wrażliwe na siarkowodór i alkalia (nie używane w spoinach alkalicznych).
Na świetle zielenieją w przeciągu roku (szczególnie utarte na oleju).
Chromy oranżowe i czerwone są odporniejsze na światło.
Chromy żółte i oranżowe są stosowane we wszystkich technikach z wyjątkiem fresku i stereochromii.
Czerwony chrom ma budowę krystaliczną i nie może być silnieucierany. Dlatego też nie używa się go
w technice olejnej, ale raczejw temperach.
Chromy kryją dobrze. Schną w oleju szybko i biorą go od 35 do 40%.
Rozpoznanie:
Żółte chromy rozpuszczamy w rozcieńczonym kwasie solnym tworząc żółtyroztwór oraz osad (żółty),
który rozpuszcza się albo w wodzie,albo przy podgrzaniu.
Czerwone rozpuszczają się przy podgrzaniu w kwasie solnym lub azotowym, dając roztwór
intensywnie żółty.
Żółcień neapolitańska (antymonian ołowiowy)
Znana we Włoszech już w XV w. (giallolino).
Wydobywa się ją w pobliżu Wezuwiusza (pochodzenia wulkanicznego).
Odporna na działanie światła i alkalia, dobrze schnąca.
Kolor jasnożółty. Trująca. W oleju kryje dobrze, bierze go od 15 do20%. Trwała we wszystkich
połączeniach (działa na nią jedyniemetaliczne żelazo, ołów lub cynk).
Używana we wszystkich technikach. W akwareli nieodporna na związki siarkowe.
Rozpoznanie:
W roztworach kwasów nie rozpuszcza się lecz rozkłada nie zabarwiającroztworu (w odróżnieniu od
żółtego chromu). W alkaliach i odtemperatury nie zmienia się.
Żółcień kasselska (różne związki chlorowego ołowiu z tlenkiem ołowiu)
Kolor od jasnożółtego do brązowego. Znana od 1809 r. Nietrwała,szczególnie w połączeniach
z barwnikami miedziowymi. Używana w oleju,temperze i akwareli.
W oleju schnie dobrze, bierze go 15%.
Rozpoznanie:
Przy podgrzaniu w kwasie azotowym rozpuszcza się dając bezbarwny roztwór.
Barwniki rtęciowe
Cynober (siarczek rtęci)
Złoża naturalnego cynobru (rudy) spotyka się we wszystkich częściach świata.
Cynober znany był już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie.
Cynober naturalny nosi nazwę górskiego . Ma odcień od jaskrawożółtegodo ciemnoczerwonego.
Przed użyciem do malowania podlega jedynieoczyszczeniu i zmieleniu. Im lepiej zmielony, tym
ładniejszy kolor.
Siarczek rtęci występuje w dwóch odmianach:
1.czarny kolor (bezpostaciowy),
2.czerwony kolor (krystaliczny).
Cynober jest krystalicznym siarczkiem rtęci. Nietrwały, na świetle czernieje.
Na starych obrazach holenderskich zachował się dobrze, gdyż izolowanogo od światła albo lakierem
(werniksem) albo inną czerwieniąlaserunkową.
Cynober lepiej się zachowuje na czarnych podmalówkach.
Obecnie, na skutek wyczerpania złóż siarczku rtęci, produkt ten otrzymuje się sztucznie.
Nietrwały w połączeniach ołowiowych i miedziowych.
Poczernienie cynobru na świetle tłumaczy się przejściem z budowykrystalicznej na amorficzną
(bezpostaciową). Trwałość cynobru naświetle zależy od spoiwa, na którym jest on utarty.
Najsilniejciemnieje od werniksów, potem od oleju, tempery, a najmniej od kleju.
Zależy to od współczynnika załamania światła.
Na żywicach jest on bardziej przezroczysty, więcej przepuszcza światła i przez to ciemnieje.
Chcąc pokryć cynober werniksem należy izolować go warstwą kleju (żelatyny).
Na gruncie olejnym cynober zachowuje się gorzej niż na klejowym.Najbardziej ciemnieje od balsamu
kapajskiego (ma wyższy stopieńzałamania światła niż inne żywice). Używany we wszystkich
technikach.Oleju bierze od 15 do 20%, schnie jednak wolno.
Rozpoznanie:
Przy podgrzewaniu wyparowuje bez reszty. Kwasy i alkalia na niego nie działają. Podgrzewany
do temperatury 100 st.C czernieje, po ostudzeniu powraca do swojego koloru. Podgrzany do 400 st.C
czernieje nieodwracalnie.
Żółcień mineralna (związki soli siarkowo-rtęciowej z tlenkiem rtęci)
Jasnożółta (cytrynowa). Na świetle czernieje. W połączeniach ze związkami organicznymi rozkłada się.
Barwniki barytowe
Związki baru dają niewielką ilość barwników, z których jedynie szpat ciężki i biel barytowa
odznaczają się trwałością.
Szpat
Minerał oczyszczony i zmielony znajduje się w sprzedaży jako białyproszek. Używany
najczęściej jako domieszka do bieli ołowiowej(zbliżone ciężary właściwe).
Biel barytowa (siarczan baru otrzymany sztucznie)
Biel trwała, nie zmienia się pod wpływem światła, kwasów i alkalii.Siła krycia słaba.
Używana najczęściej w stereochromii. W oleju nieużywana ze względu na słabe krycie.
Rozpoznanie:
Rozpuszcza się w stężonym kwasie siarkowym podczas podgrzewania.
Żółcień barytowa
Nie może być używana w połączeniach z bielami, żółcią neapolitańską, ultramaryną
i kobaltem.
W oleju kryje zle. Używana w technikach:akwarelowej,temperowej,olejnej.
Należy do grupy żółcieni cytrynowych, takich jak:
żółte chromy,
żółta cynkowa,
żółta strontowa.
Światło zmienia ich kolor na zielony.
Barwniki miedziowe
Związki miedzi dają dużą ilość barwników o kolorze zielonym lub niebieskim. Mogą one być naturalne
lub sztuczne.
N a t u r a l n e, takie jak: azuryt, malachit i błękit górski, znane były już w starożytności. Są to związki
węglowo-miedziowe.
S z t u c z n e - są mieszaniną związków miedziowych.
Istnieją trzy najważniejsze typy związków miedzi dających barwniki miedziowe:
1.Węglany miedzi: błękit górski, zieleń bremeńska, zieleń hamburska, zieleń brunszwicka.
2.Octany miedzi: grynszpan, zieleń francuska.
3.Arseno-octany miedzi (grupa najbardziej trująca): zieleń schweinfurtcka, zieleń Paola Veronese.
Własności powyższych grup:
1.Więcej lub mniej trujące.
2.Intensywny kolor.
3.Wrażliwość na związki siarki i połączenia z barwnikami siarkowymi (czernieją).
4.Zdolność reagowania z barwnikami organicznymi.
5.Tworzenie związków chemicznych z olejem, tzw. mydła miedziowe (sole miedziowe kwasów
tłuszczowych).
6.Błękitne barwniki miedziowe w oleju po pewnym czasie zielenieją.
Miedziowe barwniki najbardziej przydatne są w technikach ściennych.W malarstwie sztalugowym
mogą być używane z wielką ostrożnością, przyczym należy unikać połączeń.
Najtrwalsza jest zieleń malachitowa.
Na ogół miedziowe wychodzą z użycia.
Barwniki kobaltowe
Smalta - niebieskie szkło kobaltowe starte na proszek
Używana często w epoce Odrodzenia zamiast ultramaryny.
Kobalt niebieski - błękit kobaltowy - glinian kobaltu
Powstaje przez osadzanie soli kobaltowych na glince w temperaturze 1100oC.
Wynaleziony w XIX w. Odporny na działanie światła, stosowany wewszystkich technikach. Nie jest
wrażliwy na połączenia. Z olejem łączysię dobrze (pobiera go 14%).
Dobrze kryjący. Przyspiesza wysychanie i służy jako sykatywa dla innych barwników.
Z powodu szybkości schnięcia powstają pęknięcia warstwy malarskiej.
Rozpoznanie:
Kwasy i alkalia na niego nie działają.
Kobalt zielony - cynkian kobaltu
Powstaje przez osadzanie azotanu kobaltu na bieli cynkowej w temperaturze 1100oC. Jasny,
chłodnozielony odcień. Przeciętnie trwały. Nie używany w spoiwach alkalicznych. Średniokryjący.
W oleju schnie dobrze.
Rozpoznanie:
W stężonym kwasie solnym, przy podgrzewaniu, daje roztwór różowy.
Ceruleum - połączenie soli kobaltu z ołowiem
Jasnoniebieski. Bezwzględnie trwały, używany we wszystkich technikach.
Kobalt fioletowy - fosforan kobaltu
Używany we wszystkich technikach (ma własności jak inne barwniki kobaltowe).
Aurealina - azotan kobaltu
Laserunkowa, jasnożółta. Odporna na światło. Nie znosi połączeńz bielą cynkową i dlatego w technice
olejnej i temperowej raczej nieużywana. W akwareli zachowuje się dobrze, ale pod szkłem czernieje.
Barwniki ultramarynowe
Ultramaryna niebieska - krzemian glinowo-sodowy
Kolor: niebieski od jasnego do fioletu.
Własności:
1.Światłotrwała.
2.Nietrująca.
3.Dosyć odporna na alkalia.
4.Nieodporna na kwasy (szczególnie słabe).
5.Podlega tzw. chorobie ultramarynowej .
Choroba ultramaryny polega na zmianach zachodzących w budowiekrystalicznej i jest zjawiskiem
fizycznym. Ultramaryna szarzeje, tracikolor na skutek działania wilgoci w powietrzu,
CO2oraz w technice olejnej - kwasów tłuszczowych (wrażliwość na słabekwasy). Leczenie polega na
stosowaniu kompresów z balsamu kapejskiegoi spirytusu (metoda Petenkoffera) lub oparów
spirytusowych.
Ultramaryna naturalna
Minerał lapis lazuli - kamień półszlachetny, jako minerał trudny w obróbce, gruboziarnisty, drogi.
Używany od XV w.
Ultramaryna zielona
Używana przede wszystkim w technice ściennej. Lepsze gatunki również w malarstwie.
Ma wszystkie własności ultramaryny.
Ultramaryna fioletowa
Powstaje przez działanie na ultramarynę niebieską chloru oraz pary wodnej albo też kwasu solnego.
Kolor niezbyt ładny. Pod względem trwałości ustępuje fioletowemu kobaltowi.
Rozpoznanie:
Czysta ultramaryna rozkłada się we wszystkich słabych kwasach tworząc bezbarwną galaretowatą
ciecz.
Ultramaryna bywa często podbarwiana lazurem paryskim, smaltą, indygo i krochmalem.
Kadmy
Kadm zbliżony jest swoimi właściwościami do cynku i znajduje sięw cynkowej rudzie. W stanie
czystym został on otrzymany w 1817 r.
Siarkowe związki kadmu spotyka się w przyrodzie jako minerał grenokit o odcieniu żółtym (do
oranżu). Jest to jednak tak rzadki minerał,że w praktyce nie ma żadnego zastosowania.
Siarczany kadmu zostały otrzymane sztucznie w I poł. XIX w. i odtąd datuje się używanie ich
w malarstwie.
Barwniki mające w swym składzie siarczek kadmu odznaczają sięintensywnością koloru, trwałością
i używane są we wszystkich technikachz wyjątkiem odcieni cytrynowo-żółtych.
Kryją dobrze, nie trujące, odporne na alkalia.
Żółty i oranżowy kadm (siarczek kadmu)
Otrzymuje się je sposobem mokrym i suchym.
Na mokro:
Roztwór soli kadmu osadza się siarkowodorem. Początkowo otrzymuje sięodcień jasnożółty, a przez
dalsze działanie siarkowodoru - oranżowy.
Na sucho:
Prażenie związków kadmu (np. węglanu kadmu) w tyglach z siarką. W ten sposób otrzymuje się jeden
tylko odcień - średni .
Wszystkie odcienie kadmu otrzymanego na mokro pod wpływem prażeniaprzyjmują odcień kadmów
otrzymanych na sucho. Kadm otrzymany suchymsposobem nabiera odcienia oranżowego przez
długie ucieraniei prasowanie.
Jasne kadmy są nietrwałe. Najtrwalszy - oranżowy i czerwony.
Są produktami zawierającymi siarkę i nie należy łączyć ichz miedziowymi i ołowiowymi (czernieją).
Szczególnie wrażliwe są nato kadmy żółte, zawierające siarkę w stanie wolnym. Żółcieni
kadmowychnie należy też łączyć z ugrami, gdyż po pewnym czasie ciemnieją.W innych połączeniach -
trwałe.
Żółte kadmy mają średnią siłę krycia i schną w oleju wolno.
Oranżowe kryją i schną dobrze.
Rozpoznanie:
Rozpuszcza się w rozcieńczonych kwasach: solnym, azotowym i siarkowym,wydzielając siarkowodór
i tworząc bezbarwny, przezroczysty roztwór.
W alkaliach nie rozpuszcza się.
Kadm czerwony
Należy do barwników nowszych (od 1912 r.). Zawiera w swoim składzie siarczek kadmu i selen
oraz szpat nieodzowny przy produkcji.
Jasne gatunki zawierają 7,6% szpatu, ciemne 58%.
Trwałością przewyższa kadmy żółte.
Używany we wszystkich technikach, trwalszy od cynobru.
We fresku nie zmienia tonu.
Barwniki cynkowe
Biel cynkowa (tlenek cynku)
Używana od poł. XIX w. Otrzymuje się przez podgrzewanie cynkumetalicznego, aż do obrócenia go
w parę. Para cynku łącząc sięz gorącym powietrzem tworzy tlenek cynku w postaci proszku
osiadającegow specjalnych naczyniach uszeregowanych. W najbliższych jest produktzanieczyszczony
metalicznym cynkiem, tzw. złota pieczęć . Czystośćproduktu końcowego zależy od czystości
surowca. Czysty tlenek cynku makolor biały z niebieskawym odcieniem.
Biel cynkowa, przechowywana długo w stanie sproszkowanym i poddanadziałaniu powietrza,
wchłania z niego wodę i dwutlenek węgla,przechodząc w wodorotlenek cynku. Krystalizuje, traci
swoją siłę kryciai potrzebuje wtedy dużo oleju.
Stan taki można usunąć przez powtórne podgrzewanie.
Własności:
1.Słabo trująca.
2.Niewrażliwa na związki siarkowe.
3.Odporna na działanie światła.
4.Używana we wszystkich technikach.
5.Z trwałymi barwnikami daje trwałe połączenia.
Ujemne:
1.Słaba siła krycia.
2.Nieelastyczna, skłonna do pękania.
3.yle wysycha w oleju i opóznia wysychanie innych barwników.
4.Nadaje gruntom oraz warstwie malarskiej kruchość.
5.Potrzebuje dużo oleju (na 100 cz. farby 20-30% oleju).
6.Wrażliwa na wilgoć i CO2.
Biel cynkowa tworzy z olejem mydło cynkowe i z czasem staje się nieco przezroczysta.
Rozpoznanie:
Podgrzewana zabarwia się na żółto, po ostygnięciu bieleje. Rozpuszczasię w kwasach w zwykłej
temperaturze, dając roztwór jasny, bez osadu.
Żółcień cynkowa (chromian cynku)
Kolor żółto-zielonkawy. Na świetle zielenieje. Wrażliwa napołączenia z bielą ołowianą i cynkową,
żółtą neapolitańską, ultramarynąi kobaltem. Częściowo rozpuszcza się w wodzie. Ma zastosowanie
przedewszystkim w produkcji tzw. zieleni cynkowej (błękit paryski + żółcieńcynkowa).
Rozpoznanie:
Rozpuszcza się łatwo w kwasie solnym i azotowym dając czerwonawo-żółty roztwór.
Biel litopon (mieszanina siarczku cynku z siarczanem baru)
Dobrze kryje w oleju (ale słabiej niż biel ołowiana).
Nieodporny na działanie światła (czernieje).
W połączeniach z miedziowymi i ołowiowymi również czernieje. Lepszegatunki litoponu, nie
zawierające w swoim składzie zanieczyszczeńchlorem, są odporniejsze na działanie światła. Nie jest
wrażliwy napołączenia siarkowe. Dosyć elastyczny.
Chromy
Zieleń chromowa - bezwodny tlenek chromu
Odcień ciepłozielony. Dobrze kryjąca. W oleju schnie dobrze i bierze go do 30%.
Otrzymuje się przez prażenie w glinianych retortach.
Żółcień strontowa - chromian strontu
Barwnik o kolorze cytrynowo-żółtym. Pod wpływem działania światłazielenieje. Wrażliwa na działania
atmosferyczne. Jest jednak trwalszaod żółtej chromowej i cynkowej. Stosowana najczęściej
w produkcjizieleni przez połączenie z błękitami.
Inne barwniki mineralne
Żółty aurypigment - związek arsenu z siarką
Barwnik jaskrawy o kolorze złocistym. Znany w starożytności (wspomina też o nim Cennino Cennini.
W przyrodzie występuje jako minerał. Bywa też produkowany sztucznie. Bardzo trujący.
Na świetle odbarwia się i czernieje w połączeniach z ołowiowymi i miedziowymi barwnikami.
Czerwony aurypigment
W odcieniu zbliżony do czerwonego chromu.
Skład chemiczny taki jak żółtego aurypigmentu, lecz zawiera mniejszą ilość siarki. Własności zbliżone
do żółtego aurypigmentu.
Rozpoznanie:
Rozpuszcza się w kwasie azotowym.
Fiolet mineralny - fosforan manganu
Kolor zbliżony do fioletowego kobaltu. Co do jego trwałości istniejąróżne zdania. Zależy to przede
wszystkim od warunków w jakich jest onużywany.
Rozpoznanie:
Odporny na działanie rozcieńczonych kwasów. W kwasie solnym, podgrzaniu z dodatkiem niewielkiej
ilości cukru - odbarwia się.
Biel tytanowa - dwutlenek tytanu
Używana od 1920 r. W sprzedaży występuje z dodatkiem bieli barytowejlub cynkowej. Ma
nadzwyczajną siłę krycia. Elastyczna, niewrażliwa nakwasy i alkalia oraz siarkę. Nie trująca.
W połączeniach z ultramaryną,kobaltem i szmaragdem - mniej trwała.
W oleju ma skłonności do żółknięcia.
Rozpoznanie:
Rozpuszcza się w stężonym kwasie solnym.
Pod wpływem działania światła zabarwia się na intensywny żółty kolor.
Barwniki organiczne
Barwniki pochodzenia roślinnego i zwierzęcego
Barwniki te znane i używane były w dawnych czasach, obecnie jużraczej nie stosowane. W większości
barwniki organiczne są nietrwałe,z wyjątkiem kraplaków i żółcieni indyjskiej. Tracą one kolor
podwpływem światła lub połączenia z barwnikami ołowiowymi i miedziowymi.
Duże znaczenie ma również spoiwo, z którym zostaną utarte. Na przykładniektóre z barwników
utarte z białkiem jajka nabierają nadzwyczajnejtrwałości.
Własności:
1.Nieszkodliwe dla zdrowia.
2.Laserunkowe.
3.Większa lub mniejsza wrażliwość na światło.
4.W oleju schną wolno.
Żółcień indyjska
Odcień złocistożółty. Dość trwała na świetle. W oleju trwalsza niżw akwareli (posiada zdolność
częściowego rozpuszczania się w wodzie).
Wybitnie laserunkowa. Oleju bierze 100%. Schnie wolno.
Rozpoznanie:
W gorącym kwasie solnym daje roztwór, który po ochłodzeniu wytrąca biały osad.
Kraplak
Znany w starożytności, używany do dzisiaj. Otrzymuje się z korzenia marzanny.
Wysuszony korzeń uciera się na proszek żółto-czerwonej barwy. Roślinata pochodzi z Cypru. Korzeń
jej zawiera w sobie cały szereg związkówbarwiących, których najważniejszymi są: alizaryna
i purpuryna.
Oprócz alizaryny i purpuryny, które dają kolor czerwony, korzeńmarzanny posiada takie składniki jak:
rubiacyn (żółty), chlorogen(zielony) i erytrozynę (brunatny), które używane są do
produkcjisamodzielnych barwników o tych odcieniach, a także dla nadania różnychodcieni
kraplakom.
W ten sposób otrzymuje się żółte i brązowe kraplaki.
Najtrwalszym składnikiem barwiącym jest alizaryna. Obecnie produkcjabarwników z korzeni
marzanny odbywa się w bardzo skomplikowany sposóbprzez wymywanie składników barwiących
i osadzanie węglanu sodu.
Alizaryna z glinką i tlenkiem ołowiu daje laki czerwone. Z tlenkiem żelaza - fioletowe, a z chromianami
- brunatne.
W sprzedaży spotyka się też kraplaki palone. Nie zawierają one w swoimskładzie wody i przez to mają
mniejszą skłonność do pęknięć.
Mają odcień fioletowy.
Czerwone kraplaki
Są jedynymi barwnikami z grupy barwników organicznych używanych wewszystkich technikach, nie
wykluczając freskowej i stereochromii.
W oleju schną wolno i potrzebują go do 70%.
Kraplaki utarte na maśle przy długim przechowywaniu galarecieją(działanie swobodnych kwasów
tłuszczowych zawartych w oleju na glinkęznajdującą się w kraplaku).
Najtrwalsze są kraplaki czerwone. Jasne - wrażliwe na światło.
Obecnie alizarynę produkuje się sztucznie ze smoły pogazowej. Alizaryna syntetyczna nie ustępuje
jakością naturalnej.
Kraplak nie łączy się z zieleniami ani z zielonymi podkładami.
Rozpoznanie:
Kraplaki żółte zabarwiają się w roztworze kwasu solnego i siarkowego na kolor czerwony.
Kraplaki czerwone w stężonym kwasie solnym i siarkowym dają kolor żółty.
Karmin
Karmin został odkryty w XVI w.
W XVI w. był zasadniczym barwnikiem w technice olejnej i akwarelowej.
W technice olejnej stracił na popularności przez bardzo powolne wysychanie. Jest barwnikiem
wybitnie nietrwałym na świetle.
Surowcem do produkcji karminu są mszyce pasożytujące na kaktusie(Ameryka, Meksyk). Z mszyc tych
otrzymuje się tzw. kwas karminowy.
Rozpoznanie:
Rozpuszcza się w amoniaku.
Gumiguta
Laserunkowy, jasnożółty barwnik.
Jest to połączenie żywicy zabarwionej i roślinnego kleju. Tzw. lakgumigutowy składa się z substancji
barwiącej - gummi gutty i glinki.
Trwałość gumiguty zależy od gatunku barwnika oraz od spoiwa.
W akwareli i z czystym olejem odbarwia się. Z żywicami i woskiem jesttrwała. Trwałość jej zwiększa
się w połączeniach z żółcienią barytowąi kadmami.
Gumiguta była używana przez malarzy średniowiecznych.
Rozpoznanie:
W rozcieńczonym kwasie solnym nie zmienia się.
Po dodaniu alkalii zabarwia się na czerwono.
Indygo
Otrzymuje się z rośliny indigafera disprema, związek barwiący - indigotion (niebieski).
Indigotion został otrzymany syntetycznie w XIX w.
Naturalne indygo znane było w Egipcie.Pózniej, szeroko stosowane w epoce Odrodzenia, zniszczyło
wiele dzieł znanych malarzy (Veronesa).
Trwalsze w akwareli niż w oleju, ale też odbarwia się.
W oleju zielenieje, czernieje i zle kryje. W cienkiej warstwie dajeodcień błękitny, jasny, w grubszych -
ciemnoniebieski, prawie czarny.
Sztuczne indygo jest czystsze i przyjemniejsze w tonie od naturalnego,gdyż to ostatnie posiada pewną
ilość składników ubocznych,osłabiających jego trwałość i zanieczyszczających kolor.
Sepia
Brunatny, laserujący barwnik, najpopularniejszy w akwareli.
Nieodporna na działanie światła, ale nie w takim stopniu jak inne barwniki brunatne pochodzenia
organicznego.
Asfalty (ciała bitumiczne)
Asfalt
Składa się głównie z węglowodorów parafinowych. Poza tym ma w swoim składzie związki siarkowe
i azotowe.
Asfalt w stanie naturalnym wydobywano z brzegów Morza Martwego. Był to tzw. asfalt syryjski
(gatunek stosowany w malarstwie).
Asfalt w stanie surowym rozpuszcza się w oleju i terpentynie, dlatego też do celów malarskich musi
być odpowiednio spreparowany.
Zazwyczaj dodaje się do niego terpentyny weneckiej, szelaku, wosku i wszystko razem stapia się.
Asfalt odznacza się laserunkowością i przyjemnym tonem, dlatego teżwielu starych mistrzów,
szczególnie niderlandzkich, używało go w swojejtwórczości.
Potrafiono go dobrze preparować, wskutek czego nie uczynił takich szkód, jakim uległy obrazy
malowane asfaltem w XIX w.
Charakterystyczną cechą asfaltu i najbardziej ujemną jest ta, że ma onzdolność rozpuszczania się
w oleju i nie daje trwałej warstwymalarskiej. Tworzy bardzo szeroką i nieregularną siatkę
pęknięć.Położony w niższych warstwach wypływa na wierzch naruszając warstwygórne. Pod
wpływem światła nieco jaśnieje.
Chcąc używać asfaltu, należy go odpowiednio przygotować oraz nie mieszać z innymi barwnikami
i kłaść w jednej warstwie.
Obecnie produkowany jest tzw. brąz Wibesa , który tonalnie bliski jestasfaltowi i jest bezwzględnie
trwały. Składem chemicznym należy domarsów. Jest to bezwodny tlenek żelaza.
Mumia egipska
Brunatny barwnik zbliżony do asfaltu, lecz nie laserunkowy.
Pod wpływem światła, podobnie jak asfalt, jaśnieje, ale jest trwalszy od niego.
Czernie (barwniki węglowe)
Wyjściowym materiałem dla czerni są związki organiczne pochodzeniaroślinnego i zwierzęcego,
obrócone w węgiel, kopeć lub sadzę. Surowcemjest drzewo lipowe, gałęzie winogron i kości
zwierzęce.
Produkty te są poddane suchej destylacji bez dostępu powietrza,w rezultacie czego otrzymuje się
bardziej lub mniej czysty węgiel.
Spalanie różnych olejów przy małym dostępie powietrza w specjalnychaparatach, daje sadzę i kopeć.
Sadze i węgiel używane były jakobarwniki w głębokiej starożytności.
Własności:
1. Nietrujące.
2. Odporne na działanie światła.
3. Wolnoschnące.
4. Trwałe w połączeniach.
5. Dobrze kryjące.
Kość słoniowa
Surowiec - kość słoniowa. Obecnie ze zwykłej kości.
Czysty, czarny ton, z bielami - odcień perłowy. Oleju bierze 100%, schnie wolno.
Rozpoznanie:
Spalona na powietrzu daje biały popiół.
Kość palona
Czerń o odcieniu czerwonawym (nawet w rozbiałach). Gatunkowo gorsza od słoniowej, na świetle
blednie i gorzej schnie.
Czerń winna
Odcień niebieskawy (w rozbiałach też). Produkuje się przez zwęglenie młodych pędów winorośli.
Należy, na równi z czernią słoniową, do lepszych gatunków.
Używana we wszystkich technikach.
Powyższe czernie odznaczają się bardzo małym ciężarem właściwymi dlatego trudno je ucierać
zarówno z olejem jak i z akwarelowymspoiwem.
Przed ucieraniem z olejem dobrze jest zwilżyć sproszkowaną czerń benzyną, a przed ucieraniem
z klejami - spirytusem.
Czerń chińska
Kopeć powstały przy spalaniu oleju fugowego (otrzymywany z oleistych ziaren drzewa rosnącego
w Chinach i Indiach).
Barwnik bardzo miałki, tłusty, bardzo wolno schnący, dobrze kryjącyi silnie barwiący. W malarstwie
olejnym należy go używać bardzoostrożnie ze względu na wolne wysychanie (pęknięcia).
Barwniki organiczne - sztuczne
Alizarynowy kraplak
Otrzymywany ze smoły pogazowej o różnych odcieniach. Nie tylko czerwonych, ale i fioletowych.
Sztuczny kraplak jest trwalszy od naturalnego.
Trwałość barwników
Barwniki najbardziej trwałe w połączeniach
Mineralne - ziemne
Chemicznie mało aktywne, żółte i czerwone ugry, bolusy, ultramaryna naturalna, ziemia zielona,
umbra.
Mineralne - sztuczne
Chromy zielone, biel barytowa, kobalt niebieski i fioletowy,ceruleina, marsy, czerwienie żelazne
(angielska i wenecka), cynober,czernie organiczne.
Średniotrwałe
Mineralne
Bardziej aktywne chemicznie biele: cynkowa i ołowiowa, żółcieńneapolitańska, kadmy, kobalt zielony,
ultramaryna różnych kolorów.
Organiczne
Alizarynowe kraplaki.
Małotrwałe i nietrwałe
Litopon, biel tytanowa, jasne kadmy, aurypigment, aurealina, chromy żółte, minia, cynober,
miedziane.
Organiczne - żółcień indyjska, różowe kraplaki, karmin, gumiguta.
Gips
Gips poddany temperaturze 250- 280 st.C traci wodę całkowicie, a co za tym idzie - zdolność wiążącą.
Gips pozbawiony jest własności kryjących i dlatego w malarstwie niejest używany. Używa się go
przede wszystkim do gruntów na drewnie.
Użyty w gruntach przewyższa wartością kredę, gdyż jest bardziej od niej elastyczny.
Podobnie jak kreda, służy jako osnowa przy produkcji barwników (np.laki), a także jako wypełniacz
przy falsyfikatach. Barwniki fałszowanegipsem nie nadają się do techniki freskowej, gdyż zle wpływają
naprawidłowe powstawanie błonki z węglanu wapnia. Mają wpływ również naton barwnika.
Rozpoznanie:
Aatwo rozpuszcza się w rozcieńczonym kwasie solnym przy podgrzewaniu, nie burzy się podczas
rozpuszczania.
Barwniki żelazowe - naturalne i sztuczne
Barwniki żelazowe
Barwniki występujące w tej grupie dzielą się na naturalne i sztuczne.
Naturalne noszą nazwę ziemnych, a także ugrów i składają się głównie z glinki zabarwionej wodnym
lub bezwodnym tlenkiem żelaza.
Własności:
1. Absolutna trwałość na świetle.
2. Nietrujące.
3. Tanie.
4. Używane we wszystkich technikach.
Barwniki żelazowe - naturalne
Ugry żółte
Pod względem chemicznym - glinka zabarwiona wodnym tlenkiem żelaza.Zależnie od natężenia
barwy, dzielą się na jasne, ciemne, złocistei oranżowe. Światłotrwałe, dobrze zachowują się
w mieszaninach z innymibarwnikami. Używane we wszystkich technikach. Ze względu na
dużązawartość glinki należą do gruboziarnistych, ale kryją dobrze.
Oleju potrzebują od 40 do 60%. Należą do farb średnioschnących.
Ugier oranżowy i złocisty
Zawiera większą ilość wodnego tlenku żelaza niż jasny i dlategokryje nieco gorzej od jasnego. Należy
do barwników półlaserunkowych.Potrzebuje ok. 70% oleju i wysycha wolniej.
Trwały. Często podbarwiany żółtym chromem lub anilinowymi pigmentami.
Ugry ciemne
O większej zawartości tlenku żelaza.
Mają również pewną ilość manganu, dzięki czemu schną prędzej.
Są trwałe, ale w technice olejnej często ciemnieją z powodu większejilości oleju użytego przy
ucieraniu oraz zawartości ciał bitumiczych.
Ugry palone
Otrzymuje się je przez prażenie ugrów żółtych celem nadania im koloru brązowego lub czerwonego.
Są to czerwienie: wenecka, pompejańsja, puccola.
Kolor zależy od wysokości temperatury i czystości surowca.
Z ugrów ciemnych w ten sam sposób otrzymuje się ugry brunatne.
Przez prażenie ugry tracą związaną chemicznie wodę i zmieniają barwę, ale własności swoje
zachowują.
Rozpoznanie:
Ugry żółte i czerwone nie rozpuszczają się w alkaliach, spirytusiei wodzie. W rozcieńczonym kwasie
solnym rozpuszczają się częściowozabarwiając roztwór na żółto.
Części gliniaste dają osad. Przy podgrzewaniu ciemnieją.
Ugry czerwone palone rozpuszczają się w rozcieńczonym HCl. Kolor roztworu żółty. Przy
podgrzewaniu nie zmieniają koloru.
Siena
Jest to barwnik należący do rzędu barwników ziemnych - ugrów,chociaż znacznie odbiega od nich
składem chemicznym. Jest to sólkrzemianożelazowa.
Zamiast glinki zawiera krzem zabarwiony wodnym tlenkiem żelaza. Zewzględu na swój skład
chemiczny siena należy do barwnikówlaserunkowych. Przy ucieraniu potrzebuje oleju od 159 do
241%, dlategoteż w technice olejnej ciemnieje i schnie wolno.
Innymi własnościami zbliżona jest do ugrów. Najlepsze gatunki sieny otrzymuje się we Włoszech,
niedaleko Sieny - stąd nazwa.
Siena palona
Ma zabarwienie czerwono-brunatne i odznacza się lepszą siłą krycia.
Siena palona używana jest we wszystkich technikach.
Rozpoznanie:
Siena naturalna rozpuszcza się podczas wrzenia w stężonym kwasiesolnym, tworząc galaretowaną
masę o intensywnym żółto-brązowym kolorze.
Ugry czerwone
Ugry czerwone różnią się w swoim składzie od żółtych jedynie tym, że zabarwione są bezwodnym
tlenkiem żelaza.
Występują one w gruntach wulkanicznych i są od razu palone. Wielez nich, np. rubryka czy bolus,
znane były już w starożytności. Wydobywasię je przeważnie we Włoszech.
Sangwina
Glinka + bezwodny tlenek żelaza. Ma zastosowanie przy wyrobie specjalnych ołówków.
Bolus
W zależności od miejsca wydobycia, posiada różny skład chemiczny.Czasem jest to sól krzemowo-
żelazowa (jak siena), czasem glinkazabarwiona tlenkiem żelaza (bezwodnym). W XVIII w. bolus miał
szerokiezastosowanie przede wszystkim w gruntach.
Czerwień indyjska
Zawiera dużą ilość tlenku żelaza - stąd intensywny kolor czerwony.
Puccola
Posiada złożony skład chemiczny. Oprócz glinki i tlenku żelaza zawiera wapń, magnez i sód.
Wszystkie czerwone ugry są trwałe i używane we wszystkich technikach.W oleju schną dobrze, do
ucierania potrzebują go od 45 do 50%.
Ziemia zielona
Składa się z glinki, krzemianów, podtlenków żelaza, manganu, wapniai sodu. Elementy te są
w barwniku związane chemicznie ze sobą.Składniki te, zależnie od miejsca pochodzenia barwnika,
występująw różnych proporcjach, co odbija się na odcieniu i właściwościach.
Barwnik ten znany był już w starożytności i używany chętnie do dziś.Wydobywa się go we Włoszech,
Tyrolu i na Cyprze. Najlepsze gatunkipochodzą spod Werony i stąd pochodzi nazwa ziemi
werońskiej (odcieńoliwkowy).
Ziemia zielona jest trwała, stosowana we wszystkich technikach.Specjalnie cenna jest w technice
freskowej, gdzie służy do lepszegoutrwalania niektórych barwników.
W oleju schnie ze średnią szybkością i potrzebuje go 100%.
Ziemia zielona przechowywana długo w stanie naturalnym (proszek) przydostępie powietrza -
brunatnieje (podtlenek żelaza pochłania tleni przechodzi w wyższy stopień nasycenia - czyli tlenek
żelaza).
Przez wypalenie nabiera koloru brunatnego i znana jest pod nazwą palonej ziemi zielonej .
Ostatnio używana jest do produkcji zielonych laków.
Rozpoznanie:
Imitację ziemi zielonej przez zmieszanie ugru z lazurem berlińskimwykrywa się przez działanie alkalii
na lazur. Podbarwienie organicznymibarwnikami poznaje się próbą ze spirytusem. Obecność
miedziowychwykrywa się spirytusem octowym, z którym dają one roztwór niebieski.
Umbra
Składem chemicznym zbliżona do ugrów, lecz zawiera większe ilościwodnego tlenku manganu, który
daje jej zabarwienie brunatne. Trwała.Szybko schnie w oleju (mangan), chociaż potrzebuje go
w większej ilości(100%).
Używana we wszystkich technikach, zarówno naturalna jak i palona (czerwono-brązowa).
Znana w starożytności, wydobywana we Włoszech w Umbrii.
Rozpoznanie:
Przy podgrzewaniu umbry z kwasem solnym powstaje chlor z charakterystycznym zapachem.
W alkaliach nie rozpuszcza się.
Barwniki żelazowe - sztuczne
Marsy
Żółte marsy są ugrami otrzymywanymi sztucznie. Mogą się składaćz czystego wodnego tlenku żelaza,
ale mogą też zawierać w swoimskładzie glinkę, gips, tlenek cynku i kredę.
Jednym z prostszych sposobów otrzymywania marsów żółtych jest sposóbpolegający na zmieszaniu
roztworu żelaznego kynopoca z mlekiemwapiennym. Otrzymywany przy tym zielonkawy osad
(mieszanina gipsuz wodnym tlenkiem żelaza) poddaje się działaniu powietrza, pod wpływemktórego
zmienia się kolor zielonkawy na żółty.
Przez prażenie marsów żółtych otrzymuje się marsy oranżowe, czerwone, brązowe i fioletowe.
Kolor tych marsów zależy od temperatury prażenia. Słaba temperatura daje marsy oranżowe, wyższa
- ciemniejsze.
Marsy są znacznie bardziej przezroczyste niż ugry, pod względem trwałości im nie ustępują.
Trwałe we wszystkich technikach i połączeniach. W oleju wysychają wolno. Do ucierania potrzebują
od 50 do 60% oleju.
Rozpoznanie:
Marsy składające się z tlenku żelaza i glinki rozpuszczają sięcałkowicie przy podgrzewaniu
w rozcieńczonych kwasach: solnymi azotowym.
Czerwień angielska, caput mortuum, czerwień pompejańska
Lepsze gatunki tych czerwieni składają się z czystego, bezwodnegotlenku żelaza, otrzymanego
sztucznie różnymi sposobami: wypalaniemżelaznego kyporoca i innych związków żelaza w czystym
staniew mieszaninach z solą lub saletrą.
Barwniki te mają duży i średni ciężar właściwy. Są trwałe, używane wewszystkich technikach. Siła
krycia dobra, oleju potrzebują od 40 do50%. Schną dobrze.
Rozpoznanie:
W rozcieńczonym kwasie solnym rozpuszczają się przy podgrzaniu, tworzącżółty roztwór.
W stężonym HCl rozpuszczają się bez podgrzewania. Szpati glina wytrącają się w osadzie.
Barwniki ołowiowe
Ołów daje cały rząd barwników koloru białego, żółtego i czerwonego,składających się z różnych
tlenków ołowiu i soli ołowiowych, takich jak: chromowe, chlorowe, cyprakowe.
Ołów występujący w barwniku, w tej czy w innej postaci, nadaje mu swoisty charakter.
Własności:
1. Dość duży ciężar właściwy.
2. Duża siła krycia.
3. Większe lub mniejsze własności trujące.
4. Wrażliwość na związki siarkowe (czernieje - PbSi).
5. Dobrze schnie w oleju i przyspiesza wysychanie innych barwników z nim zmieszanych.
Biel ołowiowa (Kremserweiss)
Znana w głębokiej starożytności.
Wspominają o niej w swoich traktatach Witruwiusz i Pliniusz.
W wiekach średnich wytwarzaniem jej zajmowali się Wenecjanie. Pózniejprodukcją tej bieli wsławiło
się węgierskie miasto Kremnitz (od nazwytego miasta powstała nazwa jednego z lepszych gatunków
bieli ołowiowej)oraz miasto Krems w Austrii, od którego bierze początek najbardziejpopularna nazwa
tej bieli - kremska.
Pod względem chemicznym jest to zasadowy węglan ołowiu.
Siła krycia bieli ołowiowej polega na zawartości wodorotlenku ołowiu Pb(OH)2. Węglan ołowiu
2PbCO3jest słabo kryjący. Jeżeli biel ołowiowa poddana zostanie działaniuwilgoci i dwutlenku węgla
z powietrza, wodorotlenek ołowiu przechodziw węglan ołowiu, co powoduje prześwitywanie bieli
ołowiowej.
Biel ołowiowa odznacza się elastycznością i dlatego nawet grubsze jej warstwy nie podlegają
z czasem pękaniu.
Elastyczność tę dają tzw. mydła ołowiowe powstające z połączeńtłuszczu (oleju) z grupą zasadową
wchodzącą w skład bieli ołowiowej.
Powstaje związek chemiczny zwany linoleatem. Linoleaty nie ulegają hydrolizie i stąd odporność bieli
ołowiowej na wilgoć.
Podczas prażenia biel ołowiowa zmienia kolor na różowy. Tłumaczy się to przejściem jej w tlenek
ołowiu - minię.
Biel ołowiowa przyspiesza proces wysychania oleju lub farb z niązwiązanych (działa jak sykatywa).
Silnie trująca wywołuje chorobę zwaną ołowicą .
Odporna na światło i działania atmosferyczne. Używana we wszystkichtechnikach oprócz ściennej
i stereochromii. Wrażliwa na alkalia. Ilośćoleju potrzebna do ucierania waha się od 8 do 14%.
Istnieją cztery sposoby produkcji bieli ołowiowej:
1. Wenecki albo holenderski:
Spiralnie zwinięte listki ołowiu umieszczano w glinianym garnku i nadno garnka wlewano kwas
octowy. Naczynie okrywano jakimś tworzywemzawierającym substancje gnilne i wydzielającym
ciepło. Pod wpływemciepła kwas octowy parował i reagował z ołowiem, wytwarzając, z pomocątlenu
zawartego w powietrzu, sól octowo-ołowiową.
Otrzymana w ten sposób sól, pod działaniem CO2 wydzielającego się z substancji gnilnych
okrywających naczynie, zamieniała się w zasadowy węglan ołowiu.
2. Niemiecki sposób otrzymywania bieli ołowiowej:
Listki ołowiu umieszczano w drewnianej komorze, przez podłogę której wydzielały się opary kwasu
octowego, wody i CO2 otrzymywanego przez spalanie drzewa lub węgla kamiennego. Zachodził
identyczny proces chemiczny jak w sposobie weneckim.
Biel otrzymywana tymi sposobami była spłukiwana wodą w celuoczyszczenia z tzw. cukru
ołowiowego . Następnie ucierano ją z wodą,suszono i poddawano sproszkowaniu.
3. Angielski sposób:
Glejtę ołowiową mieszano z cukrem ołowiowym i poddawano działaniu CO2.
4. Francuski sposób:
Na roztwór cukru ołowiowego oddziaływano CO2 lub sodą. Otrzymywano produkt bardzo czysty, lecz
słabo kryjący.
Ostatnio otrzymuje się biel ołowiową przy pomocy elektrolizy.
Rozpoznanie:
Prażona - nabiera odcienia oranżowego, po ostudzeniu przechodzącegow jasnożółty. Rozpuszcza się
w rozcieńczonym kwasie azotowymlub octowym, w zwykłej temperaturze dając bezbarwny,
przezroczystyroztwór bez osadu.
Osad jest oznaką domieszek.
Minia
Barwnik o jaskrawym, czerwono-oranżowym odcieniu, znany jużw starożytności. Pod względem
chemicznym - tlenek ołowiu (o wyższymstopniu utlenienia niż zwykły tlenek ołowiu). Lepszy gatunek
miniiotrzymywano przez prażenie bieli ołowiowej.
Oleju potrzebuje od 10 do 15%, schnie szybko. W połączeniu z barwnikamiroślinnymi odbarwia je
odbarwiając się jednocześnie sama.
Traci również swój kolor po zmieszaniu z bielą ołowiową i pod działaniem światła.
Odporna na alkalia i przez to może być stosowana w technice freskowej i stereochromii.
Rozpoznanie:
Stężony kwas octowy rozpuszcza minię całkowicie, tworząc octowo-ołowiową sól.
Palety
Drewno niepękające, twarde, nasycone pokostem lub żywicą.
Pędzle
Szczecinowe: płaskie lub okrągłe. Miękkie: borsucze, wiewiórcze.
Mycie pędzli: woda i mydło, benzyna, terpentyna.
Przechowywanie pędzli: zawieszone w nieschnącym oleju.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
barwnikiBiochemia, Otrzymywanie roztworu barwników chloroplastówFotosynteza barwniki doświadczenia4 barwniki foto19 ADSORBCJA NA GRANICY FAZ CIAŁO STAŁE CIECZ WYZNACZANIE ADSORBCJI BARWNIKA NA WĘGLU AKTYWNYMBARWNIKI KONSERWANTYBarwniak SzmaragdowyBarwniki i pigmentyBarwnikiBarwniak Czerwonobrzuchy (Pelvicachromis Pulcher)ZASTOSOWANIE VIDEODERMATOSKOPII W DIAGNOSTYCE ZMIAN BARWNIKOWYCH SKÓRYSeparacja barwników roślinnych chromatografiawięcej podobnych podstron