TEMAT:
MIGRACJE ZAGRANICZNE  USTALENIA TERMINOLOGICZNE,
PODSTAWOWE FORMY
MIGRACJE ZAGRANICZNE (ang. migration, fr. migration, niem.
Migration). Migracje to przemieszczenia terytorialne (łac. migratio  przemieszczać się)
związane ze względnie trwałą zmianą miejsca zamieszkania. Są to przemieszczenia się osoby
z danej jednostki terytorialnej (zwykle wyodrębnionej według kryterium administracyjnego)
do innej na (nieprzerwany) czas nie krótszy niż z góry ustalony (Okólski, 2005). Migracje
zagraniczne to z kolei wyjazd za granicę w celach innych niż turystyczno-wypoczynkowe,
bez względu na długość pobytu poza granicami kraju (Iglicka, 2008).
Rys historyczny.
Przemieszczenia się ludności stanowią trwały element losów ludzkich od zarania
dziejów, choć zmieniały się ich przyczyny, kierunki, cechy. Wśród historycznych analiz
przyczyn i rozwoju migracji warto zwrócić uwagę na propozycję W.R.Bohninga (1984), który
uznał, że  z jednej strony  typ migracji wynika ze specyfiki danego okresu historycznego, z
drugiej  są one czynnikiem warunkującym charakter epoki (Slany, 1995; Jończy, 2003).
Bohning wyróżnił następujące etapy przemieszczeń:
1) człowiek vs natura (czasy pierwotne i początek cywilizacji antycznej) 
przemieszczenia wynikały z wyczerpywania się możliwości przetrwania na danym obszarze,
2) człowiek vs prowincjonalizm (rozwój cywilizacji antycznej, powstanie Imperium
Rzymskiego)  przemieszczenia ludności związane były z wojnami, najazdami, podbojami,
które prowadziły do zdobycia nowych przestrzeni i środków do życia,
3) człowiek vs okowy (od średniowiecza do XVIII w.)  przemieszczenia po XI w.
miały charakter osadniczy i kolonizacyjny, a na ich rozwój (masowość) wpłynęły wielkie
odkrycia geograficzne (XV w.); równocześnie w Europie dokonywały się przeobrażenia
religijne, gospodarcze, społeczne, polityczne, których konsekwencją były wojny i
prześladowania; pojawiło się też zjawisko uchodz
stwa politycznego,
4) człowiek vs ekonomia polityczna (XIX w. oraz początek XX w.; czas rewolucji
przemysłowej i powstawania nowoczesnych społeczeństw)  bezpośrednim powodem ruchów
migracyjnych w tym okresie był wzrost liczby ludności Europy oraz tani transport (sprzyjała
1
tym zjawiskom rewolucja komunikacyjna); rozwijała się sieć kolejowa, nastała era
transatlantyków. W ciągu tego stulecia Europę opuściło około 60 mln osób, z czego ponad
połowa wybrała kraje zaoceaniczne (Cameron, 1999). Był to okres zdominowany migracjami
 za chlebem najuboższych mas społeczności europejskiej. Początek XX w. dał podstawy do
tworzenia się globalnego rynku pracy,
5) człowiek vs neomerkantylizm (okres powojenny)  zakończenie wojny przyniosło
niespotykane w dziejach ludzkości ruchy ludności, także na skutek zmian granic
państwowych i politycznych - ponad 26 mln mieszkańców Europy musiało zmienić miejsce
zamieszkania podczas zawirowań wojennych, a ponad 30 mln w ciągu 5 lat po ich
zakończeniu (przemieszczali się też mieszkańcy innych kontynentów); okres ten
charakteryzował się zróżnicowanymi formami migracji,
6) człowiek vs sprawiedliwość społeczna  okres, w którym podstawowym
problemem w nadchodzącej erze migracji stanie się przestrzeganie międzynarodowych praw
chroniących migrantów oraz czas zapobiegania negatywnym skutkom przemieszczeń.
W historii ruchów migracyjnych dominującą przyczyną były względy ekonomiczne.
Warto poznać ich etapy, gdyż w dużym stopniu związane są z rozwojem Europy. Podziału
dokonał J. Arango (1998), wyróżniając:
1) Okres merkantylizmu (mercantile period)  od 1500 1800 r.; mobilność dotyczyła
głównie europejczyków, którzy uczestniczyli w procesach kolonizacji i rozkwitu handlu;
skierowane były do Ameryk, Afryki, Azji i Oceanii.
2) Okres industrializacji (industrial period))  od 1800 r. do końca I wojny światowej.
Migracje z Europy wynikały z transformacji jej struktur ekonomicznych oraz dalszych
konsekwencji kolonizacji, tj. z napływu kapitału do kolonii oraz ich industrializacji; między
1800 r. a 1925 r. ponad 48 milionów ludzi opuściło przemysłowe kraje Europy (Wielka
Brytania, Włochy, Norwegia, Portugalia, Hiszpania, Szwecja) i wyjechało w kierunku
Argentyny, Australii, Kanady, Nowej Zelandii i USA.
3) Okres ograniczonej migracji ekonomicznej (period of limited migration))  od
końca I wojny światowej do końca lat 50.  na zahamowanie mobilności ekonomicznej
złożyło się wprowadzenie restrykcyjnego prawa migracyjnego przez ważne kraje imigracyjne,
np. Stany Zjednoczone oraz kryzys ekonomiczny w latach 30. Okres II wojny światowej oraz
bezpośrednio po niej wprawdzie charakteryzował się masowością przemieszczeń, ale
wynikały one z motywów pozaekonomicznych; miały charakter przymusowy (uchodz
stwo,
2
wysiedlenia).
4) Okres postindustrializmu (post-industrial migration)  od połowy lat 60. do lat
aktualnych. Migracja w tym okresie stała się zjawiskiem globalnym; wzrasta liczba krajów
wysyłających i przyjmujących; głównymi krajami wysyłającymi stały się kraje Trzeciego
Świata; Europa z kontynentu wysyłającego stała się przyjmującym.
Zaprezentowane koncepcje (w nurcie historycznym) ukazują nie tylko ciągłość
migracji w historii życia społecznego, ale także ich nieustanną zmienność. Dotyczy ona
zarówno przyczyn wędrówek, jak również ich form, konsekwencji, kierunków oraz liczb
uczestników.
Migracje zagraniczne z Polski.
Migracje zagraniczne są zjawiskiem trwale wpisanym w historię Polski. Ich
uwarunkowania były zróżnicowane, choć oparte głównie na czynnikach politycznych i
ekonomicznych, ale także na zróżnicowaniu cywilizacyjnym, demograficznym, prawnym.
Zawsze powiązane były z dziejami Polski. W ich historii występowały etapy, które
wyróżniały się masowością lub cechami wynikającymi ze specyficznych uwarunkowań, np.
politycznych.
ETAPY MASOWYCH WYJAZDÓW POLAKÓW Z KRAJU:
1) XVIII w.  pierwsza masowa emigracja skierowana była do Ameryki Północnej;
miała charakter polityczny, gdyż wyjeżdżali uczestnicy Powstania Kościuszkowskiego
chroniąc się przed prześladowaniami. Następna fala przypadła na czas Wielkiej Emigracji, tj.
ruchu emigracyjnego o podłożu patriotyczno-politycznym po upadku powstania
listopadowego; strumień przemieszczeń skierowany był do krajów europejskich, głównie do
Francji.
2) Druga połowa XIX w. do 1939 r.  był to czas globalnych migracji
transkontynentalnych, w tym wyjazdów  za chlebem jako konsekwencji przeludnienia wsi i
powolnego rozwoju przemysłu polskiego w latach międzywojennych, ubóstwa. Szacuje się,
że przed wybuchem I wojny światowej na emigracji znalazło się 10% polskiego
społeczeństwa (Wrzesiński, 2006). W większości przypadków emigrowano dobrowolnie. W
początkowym etapie tego okresu migrowano głównie do Stanów Zjednoczonych. W dalszym
3
okresie, tj. po I wojnie światowej kierunek przemieszczeń zmienił się ku państwom Europy
Zachodniej. Przemieszczenia stopniowo zaczynały nabierać charakteru okresowego, dość
rzadko spotykanego w okresach wcześniejszych. Zmiany nastąpiły podczas I wojny
światowej. Dobrowolnie wyjeżdżały kolejne grupy Polaków, choć dominowała migracja
przymusowa (na skutek mobilizacji do armii państw zaborczych oraz do pracy w zakładach
przemysłowych). Po wojnie nastąpiły ruchy powrotne, ale też dalsze emigracyjne. Pojawiły
się nowe kierunki wyjazdów i możliwości pracy we Francji, Belgii, Argentynie, Palestynie.
3) Lata 1939 1944  intensywne migracje trwały przez cały okres okupacji
hitlerowskiej, a przemieszczenia miały charakter przymusowy, gdyż były ściśle związane z
wydarzeniami wojennymi. Poza granicami Polski przebywało wówczas 5 mln Polaków, czyli
20 % tych, którzy przeżyli wojnę (Kersten, 1986).
4) Pierwsze lata powojenne  charakteryzowały się intensywnymi ruchami
migracyjnymi. Społeczeństwo polskie w okresie powojennym Krystyna Kersten (1990)
określiła jako rozproszone (wynikało z wojennych  dobrowolnych i przymusowych
przemieszczeń oraz z powojennego przesunięcia granic państwowych). Co czwarty
mieszkaniec Polski zmienił miejsce zamieszkania, tzn. doświadczył migracji zewnętrznej bądz

wewnętrznej (w skali województw, gdyż w skali lokalnej ruchliwość była jeszcze wyższa). W
tym czasie dokonywały się procesy repatriacji, przesiedleń do Polski (1,3 mln) oraz
reemigracji (0,2 mln) (Kersten, 1974). Ruchy ludnościowe po II wojnie światowej wynikały z:
przesiedleń z powodu zmiany granic; repatriacji i migracji powrotnych; migracji
wewnętrznych związanych głównie z zasiedlaniem tzw. Ziem Odzyskanych (Kaczmarczyk,
2005). y
ródłami większości tych przemieszczeń były czynniki ideologiczne i polityczne, gdyż
dążono do skupienia w Polsce osób narodowości polskiej i wysiedlenia ludności innego
pochodzenia, w tym głównie tzw. etnicznych Niemców, Ukraińców i Żydów. W 1945 r. liczba
wysiedleń i wychodz
stwa z Polski wynosiła około 1,1 mln, a w latach następnych  2, 9 mln
(Piesowicz, 1987; Kersten wymienia liczbę 3885 tys. osób opuszczających Polskę). Ponadto,
w ramach akcji  Wisła w 1947 r. przymusowo przesiedlono wewnątrz Polski ok. 150 tys.
Ukraińców i A
emków (Jezierski, Leszczyńska, 2001). Migracje zagraniczne tego okresu stały
się mocnym ogniwem budującym kapitał społeczny przyciągający rodaków za granicę w
dalszych etapach przemieszczeń.
4
W latach 1951 1954 nastąpił etap ograniczonych wyjazdów ( Wielkiego Zamknięcia ,
Stola, 2001) charakteryzujący się ich zdecydowanym ograniczeniem. W dalszych latach
wyjazdy ponownie nabrały nasilonego charakteru, a przyczyniły się do nich: destalinizacja,
poprawa stosunków między blokiem krajów socjalistycznych i kapitalistycznych, zmiany
personalne w PZPR oraz poprawa sytuacji międzynarodowej Polski. Ponadto miejsce
zamieszkania zmieniali Niemcy w ramach akcji łączenia rodzin oraz osoby pochodzenia
żydowskiego (Stola, 2001).
Lata 60. to czas wyjazdów do krajów socjalistycznych w celach zarobkowych oraz 
tym samym  okres kontrolowanego wzrostu migracji zagranicznych. Był to okres migracji
legalnych przy stopniowym pojawianiu się migracji nielegalnych. W tym też czasie kampania
nienawiści i szkalowanie ludzi  a także zdarzające się nierzadko akty agresji  przyczyniły się
do powstania fali emigracyjnej. Dane szacunkowe wskazują, że pod naciskiem kampanii
antysemickiej w latach 1968 1969 wyjechało z Polski ok. 15 tys. osób (Paczkowski, 1996).
5) Lata 70.  ta fala dotyczyła głównie osób wyjeżdżających do Niemiec oraz USA
(w latach 1971 1980 4,2 mln osób wyjechało do krajów Europy Zachodniej; Kaczmarczyk,
2005). Była konsekwencją tzw. podróży turystycznych, których de facto zamierzeniem była
migracja i które kończyły się długotrwałym pobytem za granicą, a tym samym wieloletnią
rozłąką migrantów z ojczyzną, rodzinami. Popularne stawały się przemieszczenia wahadłowe,
tj. wyjazdy na krótki okres w celu wymiany towarów lub krótkotrwałej (nielegalnej) pracy.
Do pracy wyjeżdżali także pracownicy firm na mocy kontraktów państwowych. Były one
zawierane przed wyjazdem z Polski, przy czym od wielu migrantów wymagano
specjalistycznych kwalifikacji.
6) Lata 80.  koniec XX w.  okres zróżnicowany pod względem ilości wyjazdów i
ich przyczyn. Szacuje się, że ok. 700 tys. osób opuszczało Polskę na ponad rok (Jończy,
2003), z czego większość stanowili wyjeżdżający do Niemiec. Według Kaczmarczyka (2001)
w 1991 r. granicę niemiecką przekroczyło 8,3 mln obywateli polskich, a w 1994 r. prawie 18
mln (liczby te obejmują wszystkie przekroczenia tj. też te o charakterze turystyczno-
handlowym i rodzinnym). W okresie tym zmniejszyła się migracja do krajów
socjalistycznych (m.in. z powodu zastosowania przez te kraje sankcji przeciw społecznemu
przyzwoleniu działaniu  Solidarności), co w efekcie skierowało Polaków ku Zachodowi.
Strumień wyjazdów został zamknięty w grudniu 1981 r., ale restrykcje wyjazdowe
wprowadzone po 13 grudnia 1981 r. ograniczyły skalę mobilności. Jednak historia polskich
5
migracji nie została zamrożona, trwały bowiem procesy zwiększające ich potencjał
rozwojowy na przyszłość (Stola, 2001).
Jednym z typów wychodz
stwa w latach 80. była emigracja polityczna, tzw.
solidarnościowa. Dotyczyła osób, które nie akceptowały systemu politycznego w Polsce i
wyjechały oraz osób z kręgu opozycji, które otrzymały od władz propozycję wyjazdu jako
alternatywę uniknięcia represji; ich liczba wynosiła 20 30 tys. osób (Jończy, 2003). Ważną
cechą wyjazdów w tym okresie były przemieszczenia pracowników naukowych, które
dotyczyły około 10% tej grupy zawodowej (Jończy, 2003). Migracja kreacyjna wynikała z
obiektywnego lub subiektywnego poczucia braku możliwości rozwoju.
Po zmianach ustrojowych w 1989 r. wystąpiły jakościowo odmienne cechy procesów
migracyjnych w porównaniu z dotychczasową historią polskiej migracji. Polska wprowadziła
politykę pełnej swobody wyjazdów i przyjazdów. Dominujące stały się wyjazdy zarobkowe.
Migrowano okresowo, głównie do prac sezonowych w rolnictwie, sadownictwie oraz na czas
nieokreślony do pracy w sektorze remontowo-budowlanym, usługowym. Praca miała głównie
charakter nieudokumentowany (nielegalny). M. Okólski (2001) zachowania migracyjne
Polaków po przemianach 1989 r. określił jako  strategię huśtawki , gdyż  ludzie na
huśtawce pozostawali na ogół przywiązani do opuszczonych rodzimych gospodarstw
domowych; traktowali pobyt w nowych miejscach jako tymczasowy i celowo nie
podejmowali prób nawiązania w nich trwałych kontaktów społecznych.
7) Od początku XXI w.  kolejny etap przemieszczeń zagranicznych wyznaczony
został przez przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 r., co spowodowało otwarcie
granic dla legalnej pracy w niektórych krajach europejskich. Nastąpiły znaczne zmiany w
dotychczasowym, skomplikowanym wizerunku polskiej migracji.
PODSTAWOWE FORMY MIGRACJI:
 migracja (migration)  przekroczenie granic jednostki politycznej lub
administracyjnej na pewien, minimalny okres czasu (Castles, 2000);
 migracja wewnętrzna (internal migration)  odnosi się do przemieszczeń z
jednego terenu (prowincji, regionu, miasta) do innego w obrębie kraju;
 migracja międzynarodowa (international migration)  przekroczenie granic
dzielących jedno z około dwustu państw świata. (Castles 2000);
 migracja cyrkulacyjna (circular migration)  odnosi się do osób
przemieszczających się pomiędzy krajami, na przykład w poszukiwaniu pracy sezonowej;
6


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
MOduł III nauka i wiedza
ecdltest modul 2
Test DT moduł 3 4
Moduł 1
Modul 6
Moduł 2 lek 2 Fizjologia Pracy
Quas primas Pius XI (11 12 1925)
Moduł zdalnego sterowania PC 1
Fizyka modul
Modul 6 Przelom wiekow
Modul 7
Moduł preskalera

więcej podobnych podstron