R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
4
Wydawca: Ewa Skuza
Redakcja merytoryczna: Monika Głogowska
Projekt okładki, stron tytułowych
i opracowanie typograficzne serii: Jacek Staszewski
Indeks: Inga Jaworska-Róg
Korekta: Maria Aleksandrow
ISBN 978-83-60501-61-0
Copyright by Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne
Warszawa 2007
Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Spółka z o.o.
Grupa Kapitałowa WSiP S.A.
00-696 Warszawa, ul. J. Pankiewicza 3
Wydanie pierwsze
Arkuszy drukarskich: 17,5
Skład i łamanie: Wydawnictwo KeyText, Warszawa
Druk i oprawa: GRAFMAR Sp. z o.o., Kolbuszowa Dolna
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Spis treści
5
Spis treści
Wstęp 9
Rozdział I
Geneza Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa
Unii Europejskiej 15
1. Pierwsze próby unifikacji politycznej Europy Zachodniej 15
2. Droga do Europejskiej Współpracy Politycznej 21
2.1. Plany Foucheta 21
2.2. Ustanowienie Europejskiej Współpracy Politycznej 24
3. Reformy EWP 26
3.1. Raport kopenhaski 28
3.2. Utworzenie Rady Europejskiej i Raport Tindemansa 31
3.3. Raport londyński 33
3.4. Projekty utworzenia Unii Europejskiej 34
4. Jednolity Akt Europejski 39
5. Utworzenie Unii Europejskiej 42
6. Konkluzje 45
Pytania i problemy 46
Rozdział II
Mechanizm instytucjonalny Wspólnej Polityki Zagranicznej
i Bezpieczeństwa 47
1. Zakres WPZiB 47
2. Cele i instrumenty WPZiB 55
3. Rola instytucji w procesie decyzyjnym WPZiB 61
3.1. Rada Europejska 61
3.2. Rada Unii Europejskiej 62
3.3. Sekretariat Generalny Rady UE i Wysoki Przedstawiciel do spraw
WPZiB 67
3.4. Urząd Przewodniczącego i trójka 68
3.5. Organy WE zaangażowane w sprawy WPZiB 69
4. Finansowanie WPZiB 73
5. Konkluzje 75
Pytania i problemy 76
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
6
Rozdział III
Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony jako instrument WPZiB 77
1. Geneza Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO) 77
1.1. Unia Zachodnioeuropejska zbrojnym ramieniem
Unii Europejskiej 77
1.2. Przesłanki nowych inicjatyw na rzecz ustanowienia
polityki obronnej UE 80
2. Koncepcja EPBiO 82
2.1. Przewartościowanie kwestii polityki obronnej UE 82
2.2. Założenia EPBiO 86
2.3. Europejska strategia bezpieczeństwa 89
3. Budowanie zasobów i zdolności EPBiO 94
3.1. Organy zarządzające 94
3.2. Zasoby i zdolności wojskowe 95
3.3. Zasoby i zdolności cywilne 101
4. Konkluzje 105
Pytania i problemy 106
Rozdział IV
Partnerstwo Transatlantyckie 107
1. Współzależność UE i Ameryki Północnej 107
2. Miejsce Ameryki Północnej w koncepcji WPZiB UE 108
3. Stosunki z USA 111
4. Stosunki z Kanadą 120
5. Konkluzje 125
Pytania i problemy 126
Rozdział V
Polityka wobec Europy Środkowej 127
1. Polityka rozszerzania Unii 127
2. Bałkany Zachodnie 135
2.1. Wygaszanie wojen jugosłowiańskich 135
2.2. Stabilizowanie Albanii 142
2.3. Rozwiązywanie kryzysu w Kosowie 144
2.4. Polityka stabilizacji i stowarzyszenia 148
3. Konkluzje 156
Pytania i problemy 156
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Spis treści
7
Rozdział VI
Polityka wobec państw zrzeszonych we Wspólnocie Niepodległych Państw 157
1. Zróżnicowane instrumenty polityki UE 157
2. Partnerstwo strategiczne z Federacją Rosyjską 159
3. Państwa objęte Europejską Polityką Sąsiedztwa 167
3.1. Ukraina 167
3.2. Białoruś 171
3.3. Mołdowa 175
3.4. Kraje Kaukazu Południowego 177
4. Kraje Azji Środkowej 181
5. Konkluzje 184
Pytania i problemy 185
Rozdział VII
Polityka wobec Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu 186
1. Geneza i założenia polityki UE wobec Afryki Północnej i Bliskiego
Wschodu 187
1.1. Droga do Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego 187
1.2. Wspólna strategia wobec regionu śródziemnomorskiego 193
1.3. Koncepcja partnerstwa strategicznego z regionem śródziemnomorskim
i bliskowschodnim 196
2. Funkcjonowanie Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego 198
3. Działania na rzecz pokoju i stabilnościna Bliskim Wschodzie 206
3.1. Konflikt arabsko-izraelski 206
3.2. Inne problemy stabilizacji na Bliskim Wschodzie 215
4. Konkluzje 221
Pytania i problemy 222
Rozdział VIII
Polityka wobec innych regionów świata 223
1. Afryka subsaharyjska 224
2. Azja i region Pacyfiku 231
3. Ameryka Aacińska i Karaiby 238
3.1. Stosunki międzyregionalne 238
3.2. Ameryka Środkowa i proces z San Jos 240
3.3. Ameryka Południowa 243
4. Konkluzje 246
Pytania i problemy 247
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
8
Rozdział IX
Perspektywy WPZiB 248
Pytania i problemy 258
Bibliografia 259
Indeks 266
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wstęp
Unia Europejska powstała w rezultacie realizacji najbardziej ambitnego w hi-
storii projektu zapewnienia pokoju i dobrobytu w Europie. Jest ona specyficznym
tworem, instytucją o mieszanej naturze wspólnotowo-międzyrządowej. Jej zręby
stworzyła, w czasie apogeum zimnej wojny, Europejska Wspólnota Węgla i Stali
(EWWiS), do której po kilku latach dołączono Europejską Wspólnotę Gospodar-
czą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Chociaż te trzy
wspólnoty nakierowano na odbudowę i rozwój gospodarczy, przyświecał im nie-
zbyt skrywany cel polityczny, jakim było pojednanie skłóconej i ciężko doświad-
czonej wojnami Europy Zachodniej. Jednocześnie, chociaż z pewnymi oporami,
sześć państw-pionierów integracji europejskiej (Francja, RFN, Włochy, Belgia,
Holandia i Luksemburg) próbowało stworzyć podwaliny nowego systemu bezpie-
czeństwa i mechanizm unifikacji ich polityki zagranicznej. W pierwszej połowie
lat 50. XX wieku inicjatywy utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO)
i Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP) okazały się jednak przedwczesne.
Zaledwie kilka lat po najokrutniejszej z wojen w Europie nie było możliwe prze-
kazanie przez skonfliktowane do niedawna państwa części ich własnej suweren-
ności na rzecz wspólnych struktur, które zaprojektowano wyraznie jako twory
ponadnarodowe. Czynnikiem, który to dodatkowo utrudniał, była niecierpliwość
zwolenników koncepcji federalistycznej, starających się przeforsować projekty
rozwiązań ponadnarodowych.
Po kilkunastu latach funkcjonowania Wspólnot Europejskich (WE), zwłasz-
cza kiedy uwidoczniły się owoce integracji ekonomicznej i wzrosła atrakcyjność
EWG jako modelu pomyślnej integracji, przywódcy państw tworzących je podjęli
starania o ustanowienie wspólnej polityki zagranicznej, a w przyszłości unii po-
litycznej państw. Rezultatem była Europejska Współpraca Polityczna i towarzy-
szące jej propozycje utworzenia Unii Europejskiej, którą powołano do życia na
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
10
mocy Traktatu z Maastricht z 1992 roku. Unia objęła trzy istniejące wspólnoty,
realizujące integrację ponadnarodową (filar I) oraz współpracę międzyrządową
w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (filar II), a także w obszarze
spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości (filar III).
Unia Europejska aktywnie oddziałuje na otoczenie międzynarodowe za po-
mocą instrumentów polityki wspólnotowej (handlowej, pomocowej, humanitar-
nej), nazywanej potocznie zewnętrzną polityką ekonomiczną lub stosunkami ze-
wnętrznymi, a także wykorzystując umiejscowioną w II filarze Wspólną Politykę
Zagraniczną i Bezpieczeństwa (WPZiB).
WPZiB nie jest już tylko, jak to było w formule EWP, platformą uzgadniania
stanowisk przez państwa członkowskie. Obecnie, za jej pośrednictwem, Unia Eu-
ropejska na arenie międzynarodowej przemawia jednym głosem, potwierdzając
swoją tożsamość. WPZiB obejmuje zbiór celów, zasad i instrumentów, dzięki któ-
rym Unia może realizować wielkie ambicje stania się globalnym i wszechstron-
nym aktorem międzynarodowym.
Zaangażowanie polityczne UE na arenie międzynarodowej podąża za jej
zewnętrznymi działaniami ekonomicznymi, jest jednak mniejsze, choć ambicje
rosnącej w siłę Unii motywują ją do odgrywania różnorodnych ról międzyna-
rodowych, charakterystycznych dla czołowych aktorów. Niewątpliwie UE jest
mocarstwem ekonomicznym, czyli mocarstwem cywilnym, lecz jej wzrastająca
aktywność w najważniejszych kwestiach politycznych i bezpieczeństwa między-
narodowego, widoczna na wszystkich kontynentach, sprawia, że staje się też glo-
balnym aktorem międzynarodowym. Nie można wprawdzie stwierdzić, że jest
aktorem wszechstronnym, gdyż na razie nie odgrywa znaczącej roli w dziedzinie
bezpieczeństwa, jednak ma takie ambicje i stara się je konsekwentnie realizować.
Unia Europejska nie jest ani nie zamierza się stać mocarstwem prowadzącym po-
litykę hegemonistyczną, a swoją rolę międzynarodową i autorytet stara się budo-
wać z poszanowaniem prawa międzynarodowego oraz demokratycznych warto-
ści, hołdując zasadzie multilateralizmu.
Na drodze do urzeczywistnienia tych zamierzeń Unia Europejska napotyka
trudności wynikające przede wszystkim z jej specyficznej natury jako hybrydo-
wego uczestnika stosunków międzynarodowych, będącego połączeniem organi-
zacji ponadnarodowej i związku państw. UE ciągle ma, i zapewne nadal mieć bę-
dzie, problemy z uzgadnianiem wspólnych stanowisk i solidarnym prowadzeniem
działań na arenie międzynarodowej. WPZiB, jako mechanizm współpracy mię-
dzyrządowej, z nielicznymi elementami uwspólnotowienia, musi koordynować,
uzgadniać i podporządkowywać wspólnym wartościom i interesom odrębne, in-
dywidualne interesy narodowe państw członkowskich Unii. Cały dotychczasowy
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wstęp
11
rozwój WPZiB, jak również jej poprzedniczki Europejskiej Współpracy Poli-
tycznej dowodzi, jak bardzo państwa są przywiązane do tradycyjnie pojmowa-
nej suwerenności oraz jak trudno im się godzić na oddawanie tej jej części, która
wiąże się całowładnością i samowładnością w sferach polityki zagranicznej oraz
bezpieczeństwa, zwłaszcza obrony. Oczywistą konstatacją jest stwierdzenie, że
WPZiB należy do najmniej efektywnych polityk unijnych.
Ambitnie nakreślone cele i zasady funkcjonowania WPZiB są trudne do osiąg-
nięcia i stosowania przy zasadniczo międzyrządowej procedurze podejmowania
decyzji. Dlatego od Konferencji Międzyrządowej 1996 roku są podejmowane próby
zwiększenia efektywności WPZiB poprzez usprawnienie jej mechanizmu decyzyj-
nego. Na mocy Traktatu amsterdamskiego wprowadzono pewne korekty zwięk-
szające elastyczność procedur decyzyjnych i stworzono nowe organy, a w 1999 ro-
ku wsparto WPZiB także instrumentami polityki obronnej (Europejska Polity-
ka Bezpieczeństwa i Obrony, EPBiO). W latach 2002 2004 na forum Konwentu
Europejskiego, a potem Konferencji Międzyrządowej 2003/2004 wypracowano
projekt Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy. Zawarto w nim nowe
rozwiązania, mające na celu usprawnienie mechanizmu WPZiB, który umożliwił-
by rozszerzonej o nowych 10 12 członków Unii lepiej i skuteczniej występować na
arenie międzynarodowej. Nowy traktat nie wszedł w życie, a obecnie trwają prace
nad jego modyfikacją, tak aby był możliwy do zaakceptowania przez wszystkie
państwa członkowskie. Niewątpliwie jest to dużym wyzwaniem dla Polski, która
obawia się zbytniego związania unijną WPZiB, by nie utracić swobody kształto-
wania szczególnie bliskich sojuszniczych stosunków z USA, rywalem UE na are-
nie międzynarodowej.
W świetle przytoczonych argumentów wyraznie widać, że istnieje potrzeba
podjęcia opisu i analizy Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii
Europejskiej. Jest to ważne ze względów poznawczych i z uwagi na rosnące zapo-
trzebowanie społeczne, czyli potrzebę dostarczenia wiedzy i analiz decydentom
polskiej polityki zagranicznej, która od maja 2004 roku oficjalnie współtworzy
i uzupełnia politykę unijną. Dziś Unia Europejska to również my , a więc znajo-
mość mechanizmów i praktyki funkcjonowania WPZiB powinna być niezwykle
przydatna. Problematykę tę powinni przede wszystkim poznawać ludzie kształ-
cący się.
Niniejsza książka została przygotowana w formie podręcznika, dla przedmio-
tu o nazwie Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej ,
wykładanego na kierunkach studiów: europeistyka, stosunki międzynarodowe
i politologia. Celem podręcznika jest ukazanie mechanizmu instytucjonalnego
Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz działań prowadzonych
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
12
przez UE w ramach tejże polityki wobec wszystkich, przyległych i pozostałych
regionów świata. W rezultacie powstała zwięzła monografia, przedstawiająca
wszystkie najważniejsze inicjatywy UE, porozumienia zawarte z partnerami i ich
funkcjonowanie w praktyce.
Metodologia oparta została na podejściu interdyscyplinarnym, właściwym
dla nauki o stosunkach międzynarodowych, które pozwala łączyć różne, charak-
terystyczne dla nauk społecznych metody analizy, a mianowicie: obserwacyjną,
analizy i krytyki zródłowej, porównawczą oraz analizy i krytyki literatury przed-
miotu. Całokształt zastosowanych metod badawczych pozwolił odtworzyć oraz
opisać związki i rozwój procesu funkcjonowania Wspólnej Polityki Zagranicznej
i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej.
Struktura podręcznika odpowiada kolejnym etapom analizy. W rozdziale I
ukazano genezę Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa UE, wychodząc
od prezentacji pierwszych prób unifikacji politycznej Europy Zachodniej z lat 50.
XX wieku, poprzez ukazanie powstania i reformowania EWP pierwowzoru
pózniejszej WPZiB, po charakterystykę projektów utworzenia Unii Europejskiej,
Jednolitego Aktu Europejskiego i procesu wypracowywania Traktatu z Maastricht.
W rozdziale II przedstawiono dokładnie mechanizm instytucjonalny WPZiB: jej
zakres, cele i instrumenty realizacyjne; ukazano też znaczenie instytucji unijnych
i wspólnotowych w procesie decyzyjnym WPZiB i wyjaśniono skomplikowany
sposób jej finansowania. Rozdział III poświęcony jest omówieniu genezy, zało-
żeń oraz wojskowych i cywilnych zdolności Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa
i Obrony, która stanowi nowy zespół instrumentów wspomagania zewnętrznej
działalności dyplomatycznej UE. Pokazano tutaj, w jaki sposób EPBiO znacząco
zwiększa możliwości zewnętrznego oddziaływania UE na rzecz zapewniania po-
koju i bezpieczeństwa międzynarodowego.
Kolejne cztery rozdziały stanowią analizę polityki Unii Europejskiej wobec
wszystkich regionów świata. Na pierwszym miejscu, w rozdziale IV, ukazano
Partnerstwo Transatlantyckie, wskazując na meandry strategicznie ważnych, ale
trudnych stosunków UE ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki oraz znacznie lepiej
się układającej współpracy z Kanadą. Rozdział V poświęcony jest polityce wo-
bec Europy Środkowej. Przedstawiono w nim mający kluczowe znaczenie dla
przyszłości Unii proces rozszerzenia o państwa Europy Środkowej oraz długo-
trwałe, wielopłaszczyznowe zaangażowanie Unii na Bałkanach Zachodnich, czyli
udział w wygaszaniu wojen jugosłowiańskich, stabilizowaniu Albanii, rozwiązy-
waniu kryzysu w Kosowie oraz politykę stabilizacji i stowarzyszenia adresowaną
do państw regionu. Rozdział VI z kolei przedstawia i analizuje rozwój partnerstwa
strategicznego Unii Europejskiej z Federacją Rosyjską, politykę wobec państw, do
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wstęp
13
których jest adresowana Europejska Polityka Sąsiedztwa, w tym partnerstwo stra-
tegiczne z Ukrainą, problemy w stosunkach z Białorusią oraz współpracę z Mołdo-
wą i krajami Południowego Kaukazu. W końcowej części rozdziału przedstawiono
rosnące zaangażowanie UE w rozwijanie stosunków z krajami Azji Środkowej.
Rozdział VII analizuje politykę Unii Europejskiej wobec Afryki Północnej
i Bliskiego Wschodu. Szczegółowo przedstawiona została w nim geneza i zało-
żenia polityki Unii wobec nieczłonkowskich państw śródziemnomorskich oraz
funkcjonowanie Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego (procesu barcelońskie-
go). Omówiono tutaj również działania Unii na rzecz pokoju i stabilności na Bli-
skim Wschodzie, których celem jest rozwiązanie konfliktu arabsko-izraelskiego,
a także na rzecz stabilizacji sytuacji w Afganistanie i Iraku oraz dialog z Iranem.
W rozdziale VIII ukazano zaangażowanie UE w pozostałych regionach świa-
ta, czyli w Afryce subsaharyjskiej, Azji i rejonie Pacyfiku oraz w Ameryce Aaciń-
skiej i na Karaibach. Informacje tutaj zawarte wyraznie potwierdzają tezę, że Unia
Europejska stara się prowadzić politykę globalną.
Podręcznik zamyka rozdział IX, w którym nakreślono perspektywy Wspólnej
Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa w świetle dyskusji nad nowym traktatem
o Unii Europejskiej oraz w kontekście rozszerzenia Unii do 27 państw, a nawet do
większej liczby członków.
Podstawę zródłową przedkładanego podręcznika stanowią oficjalne doku-
menty Unii Europejskiej. Wykorzystano także bogate piśmiennictwo naukowe
na tematy polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE, w większości publikacje
w językach angielskim i francuskim. Wiedza przedstawiona tutaj została oparta
na tezach zawartych we wcześniejszych publikacjach autora, przede wszystkim
w monografiach: Unia Europejska jako aktor stosunków międzynarodowych (War-
szawa 2003) oraz Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
(Warszawa 2005). W podręczniku dokonano jednak aktualizacji prezentowanych
i analizowanych problemów oraz działań UE na arenie międzynarodowej. Także
układ treści i sposób jej prezentacji jest inny, odpowiada bowiem regułom opra-
cowania pomocy dydaktycznych. Autor, przygotowując tę książkę, wykorzystał
swoje kilkudziesięcioletnie doświadczenie z pracy dydaktycznej na Uniwersytecie
Warszawskim.
Książka, jak na podręcznik przystało, zawiera ograniczoną liczbę przypisów.
Zazwyczaj stanowią one odwołanie do traktatów regulujących kształtowanie
WPZiB i dokumentów prezentujących omawiane koncepcje, a także do opracowań
naukowych, które potwierdzają prezentowane poglądy i szerzej wyjaśniają poru-
szany problem. Dla przejrzystości tekstu nie zostały opatrzone przypisami frag-
menty opisujące wydarzenia i powszechnie znane dokumenty Unii Europejskiej.
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
14
Te ostatnie znajdzie Czytelnik w licznych publikowanych zbiorach dokumentów,
a także na oficjalnych stronach internetowych UE i jej państw członkowskich.
Szersze przedstawienie literatury przedmiotu zawiera zamieszczona na końcu
podręcznika wielojęzyczna bibliografia. Może posłużyć ona bardziej dociekliwym
Czytelnikom jako poradnik i zachęta do pogłębiania studiów nad Wspólną Poli-
tyką Zagraniczną i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej.
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Rozdział I
Geneza Wspólnej Polityki Zagranicznej
i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
1. Pierwsze próby unifikacji politycznej
Europy Zachodniej
Idea zjednoczenia Europy ma bardzo długą tradycję. Niektórzy autorzy do-
strzegają jej prapoczątki w projektach unifikacyjnych formułowanych w starożyt-
nej Grecji i Rzymie, a potem rozwijanych w epokach następnych1.
Po zakończeniu II wojny światowej w teorii rywalizowały między sobą
dwa odmienne podejścia: federalistyczne lansujące integrację ponadnarodo-
wą, i intergowernmentalistyczne opowiadające się za współpracą międzyrzą-
dową, mającą zagwarantować interesy państw narodowych2. W toczonej debacie
politycznej federaliści dążyli do ustanowienia instytucji europejskich, mających
przejąć władzę państw narodowych, natomiast pragmatycy, inspirowani intergo-
wernmentalizmem, chcieli ograniczyć ów transfer suwerenności do niezbędnego
minimum. W rezultacie zainicjowana w Europie Zachodniej dyskusja bardziej
ogniskowała się wokół zagadnień struktur instytucjonalnych niż wokół kwestii
funkcji proponowanych struktur.
Na Kongresie Ruchów Europejskich, który odbył się w Hadze 7 11 maja 1948 ro-
ku, wyraznie zaapelowano o budowanie Europy federalistycznej. Potem zaczęły
się ujawniać różnice stanowisk w sprawie integrowania Europy. Upraszczając,
można stwierdzić, że Francja, Belgia, Holandia i Włochy optowały za konstrukcją
1
K. Aastawski, Historia integracji europejskiej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006, s. 15 i n.
2
Szerzej na temat teorii integracji europejskiej zob. B. Rosamond, Theories of European Integration, Macmil-
lan Press, Basingstoke 2000.
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
16
federalną, natomiast Wielka Brytania i państwa skandynawskie reprezentowały
bardziej ostrożne podejście. Kiedy rok pózniej dziesięć rządów w odpowiedzi na
apel kongresu haskiego podpisało statut Rady Europy, pierwotnie projektowanej
jako zaczątek rządu, w którym Komitet Ministrów został poddany kontroli Zgro-
madzenia, Brytyjczycy oświadczyli, że komitet ten ograniczy się do współpracy
międzyrządowej w klasycznej formie, a rola Zgromadzenia zostanie zawężona do
funkcji konsultacyjnych. Ponadto w statucie Rady Europy nie uregulowano kwe-
stii polityki zagranicznej i obrony, co w konsekwencji oznaczało wykluczenie ich
z zakresu działania tej organizacji.
Mocnym impulsem do tworzenia w powojennej Europie silnych struktur
międzynarodowych było poparcie dla tej idei ze strony Stanów Zjednoczonych
Ameryki. Zniszczone gospodarki krajów zachodnioeuropejskich nie mogły być
odbudowane bez pomocy USA, a Waszyngton otwarcie oświadczał, że uzależ-
nia swoją pomoc od kooperacyjnych wysiłków Europejczyków. Właśnie dlatego
w kwietniu 1948 roku utworzono w Paryżu Organizację Europejskiej Współpracy
Gospodarczej, która zarządzała funduszami w ramach Planu Marshalla.
USA i Wielka Brytania uważały, że zasadnicze znaczenie dla powojennej Eu-
ropy miała gospodarcza odbudowa Niemiec. Jej celem było uwolnienie gospodar-
ki niemieckiej, zwłaszcza przemysłu węglowego i stalowego, od ograniczeń, któ-
re zostały na nią nałożone w rezultacie wojny. Francja, będąc pod presją swoich
wojennych aliantów, poszukiwała formuły ożywienia gospodarczego, która jed-
nocześnie mogłaby zapobiec powrotowi Niemiec do polityki agresji. Taką genezę
miał Plan Schumana3 z 9 maja 1950 roku, przewidujący utworzenie Europejskiej
Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). Powołana do życia układem z 18 kwietnia
1951 roku, EWWiS wymyślona była po to, by służyć rzeczywistym potrzebom,
a nie po to, by odpowiadać jakiemuś modelowi teoretycznemu. Miała ona ogra-
niczoną, ale realną władzę ponadnarodową (Wysoka Władza), wystarczającą do
zapewnienia skutecznego działania. Jej kompetencje nie rozciągały się na stosunki
zewnętrzne, które pozostały w kompetencji państw członkowskich4.
Nacisk Stanów Zjednoczonych w celu skłonienia państw zachodnioeuropej-
skich do efektywnej współpracy był najbardziej widoczny w sferze obrony. Roz-
poczęta w końcu lat 40. zimna wojna postawiła kraje Europy Zachodniej w obli-
czu poważnego i bezpośredniego niebezpieczeństwa. Państwa te nie były w stanie
samodzielnie, bez pomocy USA, przeciwstawić się zagrożeniu ze strony ZSRR.
3
Robert Schuman był wówczas ministrem spraw zagranicznych Francji.
4
Szerzej na temat Planu Schumana i EWWiS zob.: P. Gerbet, La construction de l Europe, Imprimerie natio-
nale ditions, Paris 1999, s. 95 106.
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Geneza Wspólnej Polityki Zagranicznej&
17
17 marca 1948 roku pięć państw: Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia
i Luksemburg podpisało Traktat brukselski (o współpracy gospodarczej, społecz-
nej i o kolektywnej samoobronie), a w kwietniu następnego roku zawarto Sojusz
Północnoatlantycki z udziałem 12 państw, w tym Stanów Zjednoczonych i Kana-
dy. Traktat brukselski stworzył podstawę regionalnej organizacji obronnej Unii
Zachodniej. Jednak ze względu na wymogi jedności w bloku zachodnim, zagro-
żonym ze Wschodu, Unia Zachodnia w praktyce nie funkcjonowała jako insty-
tucja w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Funkcję zapewniania
obrony Europy Zachodniej przejęła Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego
(NATO, North Atlantic Treaty Organization).
Traktat brukselski nie obejmował pokonanych Niemiec, a w jego preambule
był zapis o tym, że został zawarty w celu przeciwdziałania powrotowi Niemiec do
polityki agresji. Jednak obrona Europy Zachodniej w razie ataku ZSRR wydawała
się mało wiarygodna bez włączenia do niej, powstałej w 1949 roku, Republiki Fe-
deralnej Niemiec (RFN). Poczucie zagrożenia w Europie Zachodniej wzrosło po
wybuchu w czerwcu 1950 roku wojny w Korei, a niebezpieczeństwo nowej wojny
światowej, tym razem między Wschodem a Zachodem, stało się bardzo prawdo-
podobne. W tej sytuacji remilitaryzacja Niemiec, do czego parły Stany Zjedno-
czone, wydawała się praktyczną koniecznością. Z perspektywą tą najtrudniej było
pogodzić się Francji, która w ostatnich kilkudziesięciu latach była napadnięta
przez Niemcy trzy razy. Francuskie obawy przed ponownym uzbrojeniem Nie-
miec prowadziły nie tylko do zgłoszenia Planu Schumana, ale także złożyły się na
uzasadnienie nowego projektu integracyjnego.
24 pazdziernika 1950 roku przedstawiony został Plan Plevena5. Przewidziano
w nim utworzenie Europejskiej Wspólnoty Obronnej, struktury, która kontrolo-
wałaby proces remilitaryzacji RFN. W jej ramach powstałaby zintegrowana ar-
mia europejska, w której siły zbrojne RFN byłyby poddane kolektywnej kontroli
europejskiej. Plan Plevena, podobnie jak Plan Schumana, był inspirowany przez
Jeana Monneta, który zabiegał o rozszerzenie zasad EWWiS na kwestie wojskowe.
Projekt spotkał się z silnym poparciem USA, a sześć zainteresowanych państw
członkowskich EWWiS podpisało 27 maja 1952 roku Traktat o ustanowieniu
Europejskiej Wspólnoty Obronnej.
Traktat ten przewidywał zbudowanie zintegrowanej armii europejskiej pod
międzynarodowym dowództwem. Priorytetowymi celami EWO miały być:
obrona Europy Zachodniej przed ewentualnym atakiem, jakiego obawiano się
ze strony ZSRR, zapobieżenie odrodzeniu się militaryzmu niemieckiego, a także
5
Ren Pleven był premierem Francji w latach 1950 1951 i 1951 1952.
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
18
uniezależnienie państw zachodnioeuropejskich od pomocy i wsparcia militarne-
go USA. Struktura instytucjonalna EWO była wzorowana na konstrukcji EWWiS.
Wspólna armia europejska miała być zarządzana przez Komisariat (odpowied-
nik Wysokiej Władzy w EWWiS). Przewidziano też powołanie Rady Ministrów
(złożonej z przedstawicieli państw członkowskich), Zgromadzenia jako organu
doradczego (złożonego z deputowanych delegowanych przez parlamenty krajowe
bądz wybieranych w wyborach bezpośrednich w krajach członkowskich), i Trybu-
nału, którego funkcje spełniałby Trybunał EWWiS6.
Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg wiązały wielkie nadzie-
je z utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Jej powstanie i działalność
miały stanowić pierwszy poważny krok na drodze do integracji politycznej Europy
Zachodniej. EWO jako bardzo ambitne przedsięwzięcie mogła również przy-
czynić się do zbudowania wielostronnej solidarności państw europejskich przez
integrację ich sił zbrojnych w ramach ponadnarodowej struktury7.
Podpisanie traktatu o EWO pomimo że nie wszedł on w życie okazało się sty-
mulatorem do podjęcia przez państwa członkowskie EWWiS starań o ustanowienie
wspólnoty politycznej jako struktury nadrzędnej, określającej cele i środki wspólnej
polityki obronnej. Z tego myślenia narodził się postulat stworzenia wspólnej polity-
ki zagranicznej, zawarty w idei traktatu o Europejskiej Wspólnocie Politycznej.
Zwolennicy projektu EWO zdawali sobie sprawę z tego, że w procesie ratyfi-
kacji traktatu ustanawiającego tę organizację mogą wystąpić trudności, jeśli nie
stworzy się instytucji politycznych zapewniających środki demokratycznej kontro-
li nad proponowaną armią europejską. Zwracano na to uwagę zwłaszcza we Fran-
cji, gdzie nawet ci socjaliści, którzy wspierali EWO, ostro krytykowali brak takich
rozwiązań. Toteż zdecydowano, że zanim zostanie utworzone Zgromadzenie EWO
(co było uzależnione od uprzedniej ratyfikacji traktatu), Zgromadzenie EWWiS
odpowiednio poszerzone (o 9 członków) będzie przejściowo służyć Europejskiej
Wspólnocie Obronnej. Sytuacja została zdyskontowana przez federalistów. Dążąc
do wyjścia poza międzyrządowy charakter rozwiązań zapoczątkowanych przez
Radę Europy, dostrzegli oni teraz szansę wznowienia kampanii na rzecz Europy fe-
deralnej. W tym celu zaczęli lansować rozwiązania parlamentarne8. Dowodzi tego
6
La Communaut europenne de dfense, Chronique de Politique EtrangŁre , vol. 5, no 5 6, septembre 1952,
s. 521 587.
7
R. Cardozo, The Project for Political Community [w:] R. Pryce (red.), The Dynamics of the European Union,
Croom Helm, London 1987, s. 52. Zob. klasyczną pracę na temat EWO: E. Fursdon, The European Defence
Community: A History, St. Martin s Press, New York 1980.
8
S.J. Nuttall, European Political Co-operation, Clarendon Press, Oxford 1992, s. 34.
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Geneza Wspólnej Polityki Zagranicznej&
19
aktywność Tymczasowego Zgromadzenia EWWiS, które wypracowało i przedsta-
wiło w marcu 1953 roku projekt Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Politycznej9.
Europejska Wspólnota Polityczna (EWP) przedstawiony 10 marca 1953 roku przez
Tymczasowe Zgromadzenie EWWiS projekt utworzenia nowej struktury instytucjo-
nalnej, opartej na rozwiązaniach przyjętych dla EWWiS, ale ze zwiększonymi kompe-
tencjami czynnika parlamentarnego. Wspólnota ta miała służyć jako superstruktura
dla istniejącej EWWiS i EWO, a pózniej wchłonąć obydwie organizacje. W projekcie
zawarto, po raz pierwszy w odniesieniu do europejskich struktur integracyjnych, po-
stanowienia odnoszące się do polityki zagranicznej, ale ograniczone do koordynacji
zewnętrznej polityki państw członkowskich . Rada Wykonawcza (odpowiednik dzisiej-
szej Komisji) mogłaby jednak prowadzić politykę zagraniczną wspólnie z państwami
członkowskimi, jeśli byłaby do tego upoważniona jednomyślną decyzją Rady Mini-
strów. Kompetencje te obejmowały także negocjowanie i zawieranie umów między-
narodowych. Projekt przewidywał konsultacje w Radzie Ministrów w sprawach, które
państwa członkowskie zatrzymywały do swojej narodowej kompetencji, podczas gdy
kwestie, które w drodze konsensusu zostałyby przeniesione na szczebel europejski,
przechodziłyby do kompetencji Rady Wykonawczej, zarówno jeśli chodzi o ich inicjo-
wanie, jak i prowadzenie. Innymi organami Wspólnoty przewidzianymi w projekcie
traktatu miały być Parlament, złożony z Izby Ludów i Senatu, oraz Trybunał.
Projekt Europejskiej Wspólnoty Politycznej spotkał się z entuzjastycznym
przyjęciem w kołach federalistów, ale został poddany ostrej krytyce przez więk-
szość rządów państw członkowskich EWWiS. Największe zastrzeżenia do niego,
podobnie jak do traktatu o EWO, podnoszone były we Francji, gdzie zdecydowanie
oponowali nacjonalistycznie nastawieni gaulliści, ale także wahali się wspierają-
cy podejście federalistyczne socjaliści. Dodatkowo w czasie, gdy projekt traktatu
o EWP był konsultowany z rządami sześciu państw (od marca 1953 roku) i z Wiel-
ką Brytanią (rok pózniej), zmniejszyły się wysokie dotychczas napięcia międzyna-
rodowe, a w niektórych państwach Europy Zachodniej spadało zainteresowanie
integracją polityczną. Poparcie dla projektów federalistycznych trudno było też
uzyskać z powodu zawirowań na scenie politycznej Francji i głębokich podziałów
w społeczeństwie francuskim na tle stosunku do integracji polityczno-wojskowej
9
Na temat genezy projektu Europejskiej Wspólnoty Politycznej zob.: H. Wallace, W. Wallace (red.), Policy-
-making in the European Union, Oxford University Press, Oxford 1997, s. 411 412; A. Podraza, Unia Euro-
pejska, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1999, s. 29 33; K. Wiaderny-Bidzińska,
Polityczna integracja Europy Zachodniej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń Warszawa 2000, s. 91 97.
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
20
z RFN; podejrzliwość nasiliła się również wśród Niemców. Kres dla dyskutowa-
nych projektów przyszedł 29 sierpnia 1954 roku, kiedy francuskie Zgromadzenie
Narodowe odmówiło ratyfikacji traktatu o Europejskiej Wspólnocie Obronnej10.
Oznaczało to także wstrzymanie prac nad projektem Europejskiej Wspólnoty Po-
litycznej. Luka, jaka powstała wówczas w europejskiej polityce obronnej, została
niebawem wypełniona przez inicjatywę Wielkiej Brytanii, zmierzającą do przy-
jęcia na mocy układów paryskich z 23 pazdziernika 1954 roku RFN (i Włoch)
do Traktatu brukselskiego (w wyniku czego powstała Unia Zachodnioeuropejska)
i włączenia RFN do NATO. Natomiast luka w konstruowaniu politycznej Eu-
ropy i skutkiem tego wspólnej europejskiej polityki zagranicznej pozostała
niewypełniona.
Upadek projektów Wspólnoty Obronnej i Wspólnoty Politycznej oznaczał
zablokowanie szybkiej drogi do unifikacji Europy. Pozostała wolniejsza droga in-
tegracji w myśl podejścia funkcjonalistycznego. Właśnie ten sposób osiągnięcia
celu, jaki formułowali tzw. ojcowie integracji europejskiej, został zapisany w trak-
tatach rzymskich z 25 marca 1957 roku, ustanawiających Europejską Wspólno-
tę Gospodarczą i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Traktaty
te zawierały postanowienia odnoszące się do stosunków zewnętrznych traktat
o EWG przewidywał stopniowe przenoszenie odpowiedzialności za politykę han-
dlową na rzecz instytucji Wspólnoty, ale nie odnosił się do high policy, która po-
zostawała tradycyjnym i zaszczytnym przywilejem ministrów spraw zagranicz-
nych11. W istocie traktaty rzymskie spowodowały przeniesienie uwagi twórców
i zwolenników koncepcji zjednoczonej Europy z aspektów integracji militarnej
i politycznej na zagadnienia gospodarcze. Powstała 1 stycznia 1958 roku EWG
miała charakter organizacji gospodarczej, ale od samego początku przyświeca-
ła jej inspiracja i ukryty cel polityczny, którym było doprowadzenie do ścisłego
związku politycznego między państwami decydującymi się na zbudowanie wspól-
nego rynku. Ślad takiej intencji znajdujemy w preambule traktatu o EWG, gdzie
zawarte jest stwierdzenie o woli państw członkowskich stworzenia podstaw do
coraz ściślejszego związku między narodami Europy . Były minister spraw za-
granicznych RFN Heinrich von Brentano, nawiązując do niemożności utworze-
nia EWO i EWP, stwierdził: Mimo to doszło do utworzenia EWG [& ]. Poli-
tyczne cele zostaną osiągnięte przez integrację gospodarczą. Nie zawsze można
iść bezpośrednią drogą, często potrzeba okrężnych dróg, a Traktat rzymski jest
10
Na temat motywów odrzucenia przez parlament francuski Traktatu o EWO zob. K.A. Eliassen (red.), Foreign
and Security Policy in the European Union, Sage Publications, London 1998, s. 3.
11
S.J. Nuttall, op. cit., s. 37.
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Geneza Wspólnej Polityki Zagranicznej&
21
taką okrężną drogą 12. Wypowiedz ta wskazuje, że idea integracji politycznej była
obecna w świadomości Europejczyków, ale z jej realizacją musiano poczekać na
dogodniejszy moment.
2. Droga do Europejskiej Współpracy Politycznej
2.1. Plany Foucheta
W połowie 1958 roku, po dojściu do władzy we Francji gen. Charles a de Gaulle a,
zaostrzyły się spory między zwolennikami federalizacji Europy i rzecznikami bu-
dowania jedności politycznej opartej na państwach narodowych. Gaullistowska
V Republika lansowała drugą koncepcję, postulując prowadzenie regularnych
i długotrwałych konsultacji w celu przygotowania unii politycznej, a zdecydowa-
nie sprzeciwiała się budowie struktur ponadnarodowych na podstawie instytucji
Wspólnot Europejskich. Prace nad ustanowieniem integracji politycznej rozpo-
częto na forum nieformalnych spotkań szefów państw i rządów z udziałem mi-
nistrów spraw zagranicznych. Pierwsze, z inicjatywy Francji, zwołano do Paryża
w dniach 10 11 lutego 1961 roku. Rozważano na nim możliwość stworzenia unii
politycznej przez państwa członkowskie Wspólnot Europejskich i powołano w tym
celu grupę (komitet) studyjną, złożoną z dyplomatów sześciu państw. Na jej czele
stanął ambasador Francji w Kopenhadze, Christian Fouchet. Od jego nazwiska
pochodzą nazwy kolejnych propozycji, prezentowane następnie przez Francję.
Plan Foucheta I pierwsza propozycja, przedłożona 19 pazdziernika 1961 roku.
Plan ten nawiązywał do lansowanej w latach 1953 1954 idei Europejskiej Wspólnoty
Politycznej, lecz odrzucał model integracji ponadnarodowej. Zawierał projekt trak-
tatu ustanawiającego klasyczną organizację międzyrządową Unię Państw . Unia
ta prowadziłaby realizowaną w formule współpracy międzyrządowej wspól-
ną politykę zagraniczną, zaś wspólną politykę obronną we współpracy z innymi
wolnymi narodami ; rozwijałaby także współpracę w dziedzinach nauki i kultury.
Sprawy ekonomiczne nie zostały wymienione, gdyż chciano uniknąć wrażenia, że
Unia Państw miałaby stworzyć pewien rodzaj politycznej kontroli nad działalnoś-
cią Wspólnot. Najwyższym organem Unii miała być Rada, obradująca w składzie
szefów rządów trzy razy w roku, a ministrowie spraw zagranicznych zbieraliby
się na sesje cztery razy w roku. Decyzje Rady zapadałyby jedynie na zasadzie jed-
nomyślności, a byłyby przygotowywane i realizowane przez mającą powstać Komi-
sję Polityczną, złożoną z wyższych urzędników ministerstw spraw zagranicznych
i zlokalizowaną w Paryżu. Komisja miała dysponować personelem oraz służbami
12
Finanznachrichten , 22 czerwca 1962, s. 12.
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
22
potrzebnymi do wykonywania jej zadań, mogłaby także tworzyć potrzebne orga-
ny robocze. Istniejące Zgromadzenie Wspólnot Europejskich mogłoby debatować
i uchwalać zalecenia we wszystkich sprawach Unii. Traktat podlegałby po trzech
latach rewizji, mającej na celu wzmocnienie Unii w kierunku ujednoliconej polity-
ki zagranicznej i scentralizowania Wspólnot w ramach tej organizacji. Członkowie
Wspólnot byliby przyjmowani do Unii na podstawie jednomyślnej decyzji13.
Plan francuski spotkał się z zastrzeżeniami, wysuwanymi głównie przez Ho-
landię i Belgię, które obawiały się, że jego realizacja przyczyni się do osłabienia
NATO, do czego skądinąd Paryż wyraznie zmierzał. Ponadto Holandia zaintere-
sowana była włączeniem Wielkiej Brytanii do WE i do dyskusji na temat unii poli-
tycznej. Powstałe trudności zostały przezwyciężone na paryskim spotkaniu mini-
strów spraw zagranicznych Szóstki w grudniu 1961 roku W następnym miesiącu
(13 stycznia 1962 roku) Quai d Orsay sformułowało zrewidowany projekt, który
uwzględniał większość zastrzeżeń podnoszonych przez partnerów Francji, m.in.
zapowiadał, że polityka obronna państw członkowskich będzie przyczyniać się
do umacniania Sojuszu Atlantyckiego . Jednak generał de Gaulle osobiście na-
niósł poprawki anulujące osiągnięty kompromis. W rezultacie Francja przedłoży-
ła 18 stycznia 1962 roku nowy projekt Komitetowi Foucheta.
Plan Foucheta II w sposób bardziej jednoznaczny i kategoryczny stwierdzał,
że celem Unii Państw miało być zbliżanie, koordynowanie i unifikowanie polityki
państw członkowskich w dziedzinach wspólnego zainteresowania: polityki zagra-
nicznej, gospodarki (co stanowiło novum), kultury i obronności. Proponował zmiany
w strukturze instytucjonalnej Unii; Rada miała zbierać się na szczeblu szefów państw
członkowskich, a szczebel niższy stanowić miał nowy organ Komitet Ministrów,
złożony z szefów dyplomacji lub ministrów edukacji. Generalnie w nowej redakcji
Planu Foucheta wyraznie widoczna była gaullistowska koncepcja Europy ojczyzn ,
nie znalazło się w nim żadne odzwierciedlenie federalistycznej koncepcji Europy
narodów europejskich . Ponadto plan zdradzał intencje Paryża zmierzające do budo-
wania jedności Europy, tak aby była ona zdolna konkurować politycznie z USA.
Drugi Plan Foucheta wywołał konsternację partnerów Francji. Ostatecznie
w kwietniu 1962 roku, pomimo czynionych wysiłków dyplomatycznych, został od-
rzucony. Zdecydowało o tym negatywne stanowisko Holandii i Belgii, wspieranych
w niektórych sprawach przez Włochy. Tym razem, w odróżnieniu od fiaska planów
13
Tekst Planu Foucheta zob. Le dossier de l union politique, Recueil de documents avec prface de M. Emilio,
Bureau d information des Communauts Europennes, Paris 1964, s. 12; Ch. Zorgbibe, Histoire de la constru-
ction europenne, PUF, Paris 1993, s. 71 75. Szerzej zob. R. Bloes, Le plan Fouchet et le problŁme de l Europe
politique, CollŁge de l Europe, Bruges 1970.
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Geneza Wspólnej Polityki Zagranicznej&
23
EWO i EWP sprzed dziesięciu lat, o niepowodzeniu przesądziła nie nadmierna
ufność wobec ówczesnego stanu świadomości narodowej w państwach zachod-
nioeuropejskich, ale ograniczoność i niekonsekwencja propozycji Paryża nawią-
zujących do zasady suwerenności i instytucji państwa narodowego. Dodatkowym
czynnikiem utrudniającym akceptację obydwu planów Foucheta była rozgrywka
na linii Paryż Londyn Waszyngton. Francja, dążąc do stworzenia ze zintegrowa-
nej Europy trzeciej siły , starała się ograniczyć wpływy USA w Europie, w tym
przez zreformowanie NATO, i z tego samego powodu blokowała wejście do EWG
Wielkiej Brytanii utrzymującej szczególne stosunki z Waszyngtonem. Innym
problemem, wywołującym obawy w mniejszych państwach, była rysująca się oś
Paryż Bonn. Planom Foucheta sprzyjał bowiem kanclerz RFN Konrad Adenauer,
a zbliżenie francusko-zachodnioniemieckie zaowocowało zawarciem 22 stycznia
1963 roku Układu elizejskiego o pojednaniu i współpracy. Dlatego państwa Bene-
luksu i Włochy stanęły na stanowisku, że tylko nienaruszalność struktury rzym-
skiej może zagwarantować równorzędność praw wszystkich partnerów. Oparte na
gaullistowskiej dalekosiężnej wizji jedności europejskiej państw narodowych plany
Foucheta nie miały szans na przyjęcie na początku lat 60.
W latach 1965 1968 trwał kryzys instytucjonalny w integracji europejskiej. Jego
powodem było dążenie Francji do zachowania międzyrządowego charakteru integra-
cji oraz niedopuszczenie do wprowadzenia procedury podejmowania decyzji więk-
szością głosów i do zwiększenia kompetencji Komisji EWG. Spór między Francją
a Komisją w sprawie polityki rolnej doprowadził do zerwania (30 czerwca 1965 roku)
przez Francję obrad Rady Ministrów i bojkotowania prac tego organu (polityka pu-
stego krzesła ). Kompromis luksemburski między przedstawicielami Szóstki (zawarty
30 stycznia 1966 roku) miał charakter zachowawczy, gdyż jedynie w sprawach mniej
ważnych Rada Ministrów mogła podejmować decyzje większością głosów. Od tego
czasu w procesie integracji europejskiej realizowano politykę drobnych kroków .
Wcześniej, 8 kwietnia 1965 roku zawarto traktat fuzyjny, na mocy którego
zadecydowano o połączeniu organów decyzyjnych i wykonawczych trzech wspól-
not. Od 1 lipca 1967 roku rozpoczęła działalność jedna Rada Ministrów i jedna
Komisja. Spory, a następnie prace nad reformą organów wspólnot europejskich,
zaabsorbowanie państw członkowskich wdrażaniem unii celnej, wspólnej polityki
rolnej i transportowej, a także podejmowane wówczas zabiegi o przystąpienie do
wspólnot Wielkiej Brytanii, Irlandii, Danii i Norwegi oraz wycofanie się Francji
ze struktury wojskowej NATO wszystko to zahamowało prace nad stworzeniem
wspólnej europejskiej polityki zagranicznej.
Należało więc poczekać na bardziej sprzyjający czas. Drogę do dalszych po-
szukiwań formuły wspólnej polityki zagranicznej torowały sukcesy integracji
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej
24
w ramach Wspólnot Europejskich i narastająca potrzeba przemawiania przez
państwa członkowskie jednym głosem w sprawach ważnych wydarzeń między-
narodowych.
2.2. Ustanowienie Europejskiej Współpracy Politycznej
W końcu lat 60. dokonał się przełom w rozwoju idei integracji politycznej w Eu-
ropie. Na spotkaniu w Hadze w dniach 1 2 grudnia 1969 roku szefowie państw
i rządów Szóstki zapowiedzieli koordynację polityki na rzecz budowy unii politycz-
nej i utworzenie w przyszłości międzynarodowej struktury współpracy politycz-
nej. Inicjatorem powrotu do idei współpracy politycznej w ramach WE był nowy
prezydent Francji, Georges Pompidou, który zręczniej od swojego poprzednika,
gen. Charles a de Gaulle a lansował jego koncepcję polityczną, zgodził się także na
wejście Wielkiej Brytanii do Wspólnot Europejskich14. Pompidou zaproponował
odbywanie regularnych spotkań ministrów spraw zagranicznych państw tworzą-
cych Wspólnoty Europejskie, które poświęcone byłyby omawianiu problemów po-
lityki zagranicznej, stosunków Europy z resztą świata, zwłaszcza z USA i krajami
Europy Wschodniej. Celem tych spotkań byłoby podejmowanie prób zharmonizo-
wania polityk zagranicznych państw WE oraz lepsze wzajemne informowanie się
o podejmowanych działaniach dyplomatycznych. Rezultatem spotkania haskiego
było na wniosek szefa dyplomacji RFN, Willy ego Brandta zobowiązanie mini-
strów spraw zagranicznych do wypracowania najlepszego sposobu osiągnięcia po-
stępu w sprawach unifikacji politycznej, w kontekście rozszerzenia [WE] 15. Przed
końcem stycznia następnego roku rozpoczęła pracę grupa wyższych urzędników
z ministerstw spraw zagranicznych państw członkowskich polityczni dyrektorzy
(którzy potem utworzyli Komitet Polityczny). Z tej racji, że w pierwszej połowie
1970 roku Belgia sprawowała przewodnictwo we Wspólnocie, grupie przewodni-
czył dyplomata belgijski, Viscount Davignon, a przygotowany raport był niekiedy
określany jego nazwiskiem. Raport ten został ostatecznie przyjęty na spotkaniu
Rady Ministrów WE w Luksemburgu 27 pazdziernika 1970 roku.
Raport luksemburski (Raport Davignona) stworzył nową instytucję Europej-
ską Współpracę Polityczną (EWP), w ramach której prowadzone były konsultacje
polityczne państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej, aż do czasu wejścia
14
Szerzej zob. P.-B. Coust, F. Visine, Pompidou et l Europe, Librairies techniques, Paris 1974.
15
Szczegółowo na temat uzgodnień poczynionych w Hadze zob.: K.A. Eliassen, op. cit., s. 2 4; S.J. Nuttall,
Two Decades of EPC Performance [w:] E. Regelsberger, Ph. de Schoutheete de Tervarent, W. Wessels (red.),
Foreign Policy of the European Union: From EPC to CFSP and Beyond, Lynne Rienner Publishers, Boulder
CO 1997, s. 19 27.
R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa UE, Warszawa 2007
ISBN 978-83-60501-61-0, by WAiP 2007
Geneza Wspólnej Polityki Zagranicznej&
25
w życie postanowień Traktatu z Maastricht o Wspólnej Polityce Zagranicznej
i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Podjęte w Luksemburgu decyzje o instytu-
cjonalizacji współpracy politycznej państw członkowskich WE stanowiły konkre-
tyzację idei zawartej w planach Foucheta, choć bardziej konsekwentnie opartą na
formule międzyrządowej.
W raporcie określono cele Europejskiej Współpracy Politycznej i metody jej
funkcjonowania. Za cel nadrzędny uznano zwiększanie wysiłku Europy na rzecz
korzystania z rozwoju gospodarczego swoich krajów oraz poszanowania wolności
i praw człowieka. Dalej wymieniono trzy cele ogólne:
% ukształtowanie woli zbudowania unii politycznej;
% skorelowanie wspólnych polityk (WE) z rozwojem w sferze politycznej tak,
aby przybliżyć czas, kiedy Europa będzie mogła przemawiać jednym głosem;
% zapewnienie rosnącej odpowiedzialności Europy za sprawy światowe16.
Za główną metodę budowania unii politycznej przyjęto stopniowy postęp,
polegający na wchodzeniu w kolejne etapy (stadia) i sukcesywnym doskonale-
niu wspólnych działań politycznych . Ministrowie wskazali, że pierwsze wysiłki
powinny zostać skoncentrowane na koordynacji polityk zagranicznych. Raport
luksemburski w odróżnieniu od Planu Foucheta nie przewidywał utworzenia
struktury nadrzędnej, która wchłonęłaby istniejące Wspólnoty, lecz proponował
równoległe ich istnienie i EWP. Plan Foucheta zakładał de facto ustanowienie sta-
łego sekretariatu, natomiast Raport luksemburski stwierdzał tylko, że kraj gosz-
czący u siebie zorganizuje niezbędny sekretariat i zapewni materialne przygoto-
wanie spotkań przedstawicieli państw. Raport ten ograniczał się do koordynacji
polityk zagranicznych, podczas gdy jego pierwowzór włączał do wielostronnych
uzgodnień także politykę ekonomiczną (zastrzeżoną dla Wspólnoty), kulturalną
i obronną (zawarowaną dla NATO). Były to różnice ważne w strukturze instytu-
cjonalnej. Wreszcie Raport luksemburski był tylko deklaracją, dokumentem poli-
tycznym, a nie traktatem17.
Mechanizm EWP stanowiły spotkania ministrów spraw zagranicznych, od-
bywające się dwa razy w roku pod przewodnictwem szefa dyplomacji państwa
sprawującego przewodnictwo (prezydencję) w WE. Spotkania te były przygoto-
wywane przez Komitet Polityczny, złożony z dyrektorów politycznych reprezen-
tujących państwa członkowskie. Komitet spotykał się cztery razy w roku i mógł
powoływać grupy robocze oraz zespoły ekspertów.
16
Rapport des ministres des affaires trangŁres des tats membres sur le problŁme de l unification politique,
Bulletin des Communauts Europennes , 1970, no 11, s. 9 14.
17
S.J. Nuttall, op. cit., s. 52 54.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
wspolna polityka zagraniczna i bezpieczenstwa mtalasiewiczRola Floty Czarnomorskiej w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa RosjiGROM jako instrument polityki zagranicznej i bezpieczeństwa RPBezpieczeństwo Unii Europejskiej zagrożone przez PRISM! Zbierają kwityGaz ziemny w polityce energetycznej Polski i Unii EuropejskiejABC UE Wspólna polityka transportowa Unii Europejskiej (2002)2014 vol 09 POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ W REGIONIE MORZA KASPIJSKIEGOGeneza polityki spójności Unii Europejskiej prezentacjaPolityka Unii Europejskiej wobec ChinStrategia bezpieczeństwa wewnętrznego Unii EuropejskiejGizicki Bezpieczeństwo europejskie w wybranych dokumentach Unii Europejskiejwięcej podobnych podstron