ARYSTOTELES  POETYKA
oprac. Henryk Podbielski (BN)
I. STAN ZACHOWANIA DZIEA
A
a. dzieło obfituje w dygresje, niedomówienia i nieścisłości;
b. przekazany przez średniowieczne rękopisy tekst jest niekompletny (np. brak
zapowiedzianych rozwa\
ań na temat komedii, rozwinięcia kwestii katharsis);
prawdopodobnie istniała druga księga, która nie dotrwała do naszych
czasów;
c. najstarszy i najlepszy zarazem rękopis w języku oryginalnym pochodzi z
wieku XI i znajduje się w Pary\
u.
II. PODSTAWY O ZAA
OśENIA  POETYKI
a. poezja jest sztuką mimetyczną;
b. normatywny charakter poetyki ma podwójny wymiar: praktyczny i
epistemologiczny;
c. konstrukcja idealnego niejako modelu tragedii, któremu tyle miejsca poświęca
w swym wykładzie A., jest konstrukcją dla celów poznawczych; poznawcza
wartość modelu tragedii sprawdza się wówczas, jeśli skonstruowany według
jego norm utwór spełni swe zadanie, czyli wywoła katartyczne prze\
ycie
uczucia litości i trwogi;
d. przedmiotem badań jest sztuka poetycka sama w sobie, jej istota, rodzaje,
właściwości ka\
dego z nich, sposób, w jaki nale\
y układać fabułę, aby utwór
poetycki był piękny, jego składniki ilościowe i jakościowe, a tak\
e wszystkie
inne sprawy, które wchodzą w zakres tej dyscypliny badawczej;
e. rozpatrywanie poezji jako odrębnej sztuki ;
f. świadomość istnienia odmian gatunkowych i rodzajowych wyznaczonych
przez właściwą ka\
demu z nich funkcję;
g. istnienie istotnych dla dzieła sztuki literackiej składników ilościowych
(całostek kompozycyjnych) i jakościowych stanowią o przynale\
ności
gatunkowej utworu;
h. sama poezja stanowi przyczynę celową i dobro samo w sobie, którego
przyczyną sprawczą jest sztuka poety;
i. nowa dyscyplina naukowa, którą chciał stworzyć A. miała określić zadania
poety jako twórcy artystycznej konstrukcji dzieła literackiego
j. pojęcia zaczerpnięte z innych, pomocniczych dla poetyki nauk, są
niejednokrotnie zdefiniowane na nowo i otrzymują specyficzne znaczenie
terminów technicznych; najwa\
niejsze z nich:  naśladowanie (mimesis),
 fabuła (mythos),  akcja (praksis),  oczyszczenie (katharsis),  wina
tragiczna (hamartia),  charaktery (ethe),  myślenie (dianoia) i  język
poetycki (leksis);
k. Zaproponowane przez A. kategorie opisowe poetyki mo\
na by podzielić na:
" językoznawcze, które w jego własnej terminologii wchodzą w zakres
tzw.  środków naśladowania (język, rytm, śpiew) oraz w zakres
sposobu naśladowania (bezpośrednia wypowiedz
, forma dramatyczna
i mieszana);
" kategorie dotyczące analizy świata przedstawionego: fabuła,
charaktery, perypetia, rozpoznanie, akcja dramatyczna, jej zawiązanie
i rozwiązanie;
" kategorie, które obecnie wchodzą w zakres ogólnej teorii tekstu,
takie jak: początek, środek i koniec utworu;
1
" grupa kategorii właściwych wyłącznie gatunkowi tragedii, jak:
prolog, epejsodion, stasimon, parodos, eksodos chóru (składniki
 ilościowe );
l. A. traktował poetykę jako część filozofii praktycznej, czyli nauki na temat
działalności i wytworów człowieka; stąd te\
staje się bardziej zrozumiały
priorytet wyznaczony kategoriom dotyczącym analizy świata
przedstawionego i przywiązywanie mniejszej wagi do problematyki języka
poetyckiego czy wiersza, który wg A. wchodzi w zakres badań  metryki .
III. ZARYS I UKA
AD PROBLEMATYKI
a. twórczość poetycka nale\
y do grupy  sztuk mimetycznych ;
b. główne rodzaje poezji ze względu na przedmiot, środek i sposób
naśladowania: poezja epicka, tragedia, komedia, dytyramb i nomos;
c. ze względu na odmienny  sposób naśladowania , czyli formę podawczą
wypowiedzi autorskiej, wyró\
nia trzy rodzaje literackie: rodzaj
 opowiadający (liryka), rodzaj dramatyczny i rodzaj o formach mieszanych
(epopeja poetycka);
d. ze względu na przedmiot (dobry lub pospolity): epopeja i tragedia oraz
poezja jambiczna (satyry) i komediowa;
e. powstanie poezji łączy A. z samą naturą człowieka skłonną do
 naśladowania i czerpiącą z tego naśladowania intelektualną przyjemność
oraz z przyrodzonym człowiekowi poczuciem rytmu i harmonii;
f. ponad połowę całego traktatu wypełnia analiza sztuki tragicznej;
g. wyodrębnienie 6 elementów konstytutywnych tragedii: fabuły, charakteru
postaci, języka, sposobu myślenia, widowiska (opseos kosmos) i śpiewu (melos);
szersze omówienie fabuły, charakterów i języka, pominięcie śpiewu oraz
sposobu myślenia;
h. język poetycki ma cechować przede wszystkim jasność, stosowność i
wzniosłość;
i. pierwsze cztery rozdziały dotyczą samej sztuki poetyckiej i jej miejsca wśród
innych sztuk  mimetycznych , następne osiem  morfologii samego utworu
(tragedii), od rozdziału XIII do XVIII zwraca się natomiast autor coraz częściej
bezpośrednio do poety z pouczeniem, jak powinien być zbudowany
modelowy utwór i jakie w tym względzie obowiązują zasady sztuki;
przedmiotem rozdziałów XIX-XXIII jest  język .
IV. POJ
CIE  MIMESIS
a. poezja to pewna forma naśladownictwa;
b. poeta naśladuje rzeczywistość nie tylko taką, jaką ona jest, ale równie\
taką,
jaką być powinna, lub taką, o jakiej się mówi, \
e jest;
c. artysta za pomocą sztuki mimetycznej mo\
e przedstawić rzeczywistość, która
nie znajduje paraleli w realnie istniejącym świecie, a nawet jej istnienie w jego
kategoriach jest niemo\
liwe;
d. zadanie poety nie polega na przedstawieniu wydarzeń rzeczywistych, lecz
takich, które mogłyby się zdarzyć jako prawdopodobne lub konieczne
(ró\
nica między historią a poezją);
e. rzeczywistość tworzona w procesie mimesis to rzeczywistość celowo
ukonstytuowana i uporządkowana, oczyszczona z wszelkiej przypadkowości,
wyra\
ająca to, co istotne, mo\
liwe, prawdopodobne, lub konieczne;
f. istotnym elementem, który decyduje, czy utwór zasługuje na miano
poetyckiego, jest mimesis realizowana w jego konstrukcji fabularnej (poeta
2
musi być raczej twórcą fabuły ni\
wierszy, skoro naśladownictwo czyni zeń
poetę i skoro przedmiotem naśladowania jest akcja);
g. mimesis rozumiana jest tu jako akt twórczy, akt kreowania rzeczywistości
potencjalnej, ale zarazem obiektywnej, bo odzwierciedlającej aktywne \
ycie
ludzkie, działalność człowieka znaczącą i nieprzypadkową;
h. naczelną zasadą, którą kieruje się poeta tworząc rzeczywistość artystyczną,
jest według A. zasada prawdopodobieństwa rozumiana jako czynnik
strukturalny; pozwala ona wyeliminować wszelką przypadkowość w doborze
i układzie elementów przedstawianego świata, zapewnić mu jednolitość i
spójność oraz siłę specyficznego oddziaływania na odbiorców; jest to więc
rzeczywistość w pełni autonomiczna, a nie  odbicie odbicia ; jest to
rzeczywistość stworzona przez zamysł artysty, zmyślona lub celowo
ukonstytuowana, istniejąca jako swego rodzaju analogia w stosunku do
świata realnego;
i. zgodnie z definicją piękna, które opiera się na odpowiedniej wielkości i
porządku, w przypadku tragedii mówi A. o stosownych dla niej rozmiarach i
o jej konstrukcji artystycznej, a więc: o jedności akcji, odpowiednim układzie
zdarzeń połączonym z perypetią i rozpoznaniem, o właściwym doborze
bohaterów, zawartości myślowej ich wypowiedzi, o odpowiedniej i
dostosowanej do rodzaju dzieła formie językowej, czy wreszcie o wystawie
scenicznej; cała ta struktura ma doprowadzić do prze\
ycia pewnego rodzaju
katharsis;
j. świat autonomiczny zbudowany jest ze specyficznych składników, które A.
dzieli na 3 rodzaje: przedmioty naśladowania, środki, czyli tworzywo, jakim
posługuje się naśladowca, sposób, czyli formę, w jakiej przebiega proces
naśladowczy;
k. umiejętność naśladowania w rozumieniu A. nie łączy się z odtworzeniem
przez sztukę wiernego obrazu rzeczywistości, lecz raczej z jej
przedstawieniem w sposób artystyczny, tj. zgodny z wewnętrznymi prawami
sztuki;
l. elementem, który stanowi o indywidualnych właściwościach rodzaju,
gatunku czy konkretnego dzieła sztuki, jest dynamis (siła), która o\
ywia
wspomniane części materialne, spaja je w konkretną całość i nadaje tej całości
pewne swoiste piętno;
m. A. z pojęciem mimesis wią\
e obok koncepcji twórczości pewną
reprezentatywność, połączoną z odtwarzaniem przez sztukę podobizny
istniejącej rzeczywistości;
n. mimesis jest wspólną cechą przedmiotów wchodzących w zakres poetyki.
V. ZNACZENIE POJ
CIA KATHARSIS I FUNKCJA TRAGEDII
a. tragedia jest to imitacja akcji powa\
nej, skończonej i posiadającej
odpowiednią wielkość, wyra\
ona w mowie ozdobnej, odmiennej w ró\
nych
częściach dzieła, nie za pomocą opowiadania, lecz w formie dramatycznej,
przez litość i trwogę osiągająca katharsis od takich właśnie uczuć;
b. proces katartyczny jest bezpośrednio związany z procesem mimetycznym,
katharsis jest celem procesu mimetycznego;
c. muszą być spełnione pewne niezbędne warunki organizacji świata
przedstawionego, by katharsis mogło mieć miejsce: wa\
ny jest przede
wszystkim sam układ zdarzeń;
d. wg A. litość budzi w nas nieszczęście człowieka niewinnego, trwogę 
podobnego do nas;
e. dzięki temu, \
e mimesis stanowi świat uporządkowany, oparty na
wewnętrznej logice prawdopodobieństwa i konieczności, umysł odbiorcy
3
dokonuje oceny: nieszczęście dotknęło człowieka  a) niewinnego, b)
podobnego do mnie. Z kolei  niewinność na zasadzie  sympatii wywołuje
w sferze uczuciowej odbiorcy litość,  podobieństwo zaś wywołuje trwogę.
W tym samym momencie rozpoczyna się następny proces: umysł poznaje, \
e
to nieszczęście dzieje się w świecie fikcji. Dystans fikcji i logika wewnętrzna
przedstawionego świata dokonuje  sublimacji (oczyszczenia) uczuć
sprowadzając je do właściwej  miary , dzięki czemu, zgodnie z
Arystotelesowską definicją cnoty, stają się prze\
yciem pozytywnym (cnotą) i
sprawiają przyjemność.
VI. SKA
ADNIKI TRAGEDII
a. mythos
" organizacja przedstawionego świata i jego oddziaływania na odbiorcę;
" dusza, zasada, cel tragedii;
" układ, organizacja zdarzeń;
" przedmiot naśladowania, rozumiany zarówno jako zamysł artystyczny,
uwzględniający właściwości psychiczne i etyczne poety, jak te\

urzeczywistnienie tego zamysłu za pomocą odpowiedniego sposobu i
środków naśladowania;
" naśladowanie pełnej akcji utworu, skonstruowanej na takich zasadach,
które umo\
liwiłyby dostarczenie właściwej dla danego gatunku
przyjemności;
" pewien rodzaj organicznej całości czy struktury, która warunkuje
 poetycką dynamis i opiera się na naśladowaniu pewnego ciągu ludzkich
działań;
" idealnie skomponowana fabuła wg A. musi być naśladowaniem takiej
akcji, która rozpoczyna się od  zbłądzenia będącego wynikiem
nieświadomości bohatera, nieświadomości prowadzącej do popełnienia
(lub jego zamiaru) czynu tragicznego (pathos), którego konsekwencją jest
zmiana kierunku biegu zdarzeń (peripeteia), prowadząca do wyjaśnienia
(anagnorisis) to\
samości bohatera bądz
jego ofiary i do potwierdzenia w
ten sposób jego winy; w tym momencie błąd zamienia się w winę
tragiczną, która właśnie wzbudza uczucia  litości i trwogi ,
 samooczyszczające się dzięki sztuce mimetycznej;
b. charakter ( ethos )
" cechy charakteru ujawniające się w postępowaniu lub wypowiedziach
bohaterów jako wynik dokonanego przez nich wyboru kierunku
działania;
" właściwości bohaterów, które  uprawdopodobniają akcję tragedii
(stosowność), stanowią o jej jednolitości (konsekwencja) i o jej
oddziaływaniu na odbiorcę (podobieństwo do przeciętnego odbiorcy);
c.  dianoia (myślenie)
" stała właściwość intelektualna bohaterów, która wyra\
a się wyłącznie za
pomocą wło\
onych w ich usta wypowiedzi wtedy, gdy uzasadniają oni
swą postawę wobec tezy przeciwnika (agon) lub gdy wyra\
ają prawdy
ogólne albo stwierdzają jakieś fakty;
d.  leksis (wysłowienie)
" kompozycja słowna posiadająca formę wiersza;
" struktura słowna wypowiedzi bohaterów.
PAULINA OBSZAC
SKA
4


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Arystoteles Poetyka [opracowane]
Arystoteles Poetyka frgm
TEORIA LITERATURY WAŻNE
Arystoteles, Poetyka
Poetyka Arystotelesa zagadnienia
1) poetyka arystotelesa
arystoteles(1)
Filozof(Arystoteles) prawoznawstwo
Izabela Burek Język filmu Poetyka filmu #Podryw#
Arystoteles

więcej podobnych podstron