PROJEKT WSPÓAFINANSOWANY PRZEZ UNI EUROPEJSK Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU SPOAECZNEGO
1.2. Pojęcie podatku oraz jego funkcje i klasyfikacje
Podatek jest zjawiskiem historycznym, które pojawiło się na pewnym etapie rozwoju
stosunków społeczno-gospodarczych. Wykształciły się one z jednej strony w oparciu o
przymusowe świadczenia ściągane od ludności na podbitych terenach, z drugiej zaś strony w
oparciu o przymusowe świadczenia ludności na rzecz panującego, które stając się prawem
zwyczajowym nabierały charakteru obowiązkowego. Początkowo pobierane doraznie w
miarę potrzeby, stają się następnie stałą formą regularnie dokonywanych świadczeń. W ujęciu
historycznym zmieniały się konstrukcje i systemy podatkowe, techniki wymiaru i poboru
podatków, a także ich zadania. Istotnym novum w rozwoju systemów podatkowych było
wprowadzenie w 1798 r. w Anglii podatku dochodowego. Po pewnym czasie zrezygnowano z
niego, w dużej mierze z powodu zastrzeżeń natury etycznej. Uważano bowiem, że podatek
ten, mający charakter osobisty, stawia człowieka w jednym rzędzie z takimi dotychczas
znanymi przedmiotami opodatkowania, jak grunty, budynki itp. Tym niemniej do podatku
tego powrócono w latach 40-tych XIX wieku i od tego czasu stał się on jedną z
podstawowych konstrukcji wszystkich systemów podatkowych. Podatek możemy
rozpatrywać zarówno jako kategorię prawną jak i ekonomiczną.
Obecnie na świecie przyjmuje się, że podatek jest to świadczenie pieniężne, nakładane
jednostronnie na podatników przez państwo lub inne organizacje publiczno-prawne (np.
samorząd terytorialny) na podstawie przepisów prawa.
W polskich warunkach zgodnie z przepisami ordynacji podatkowej podatek jest to
publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz
Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej, czyli
ustawy regulującej prawa i obowiązki organów podatkowych, podatników, płatników i
inkasentów, ich następców prawnych i osób trzecich.
W definicji zawarte są podstawowe cechy podatku:
a) Pieniężna forma, co oznacza, że podatki nie mogą być pobierane np. w naturze.
b) Przymusowy charakter co oznacza, że podatek jest świadczeniem obowiązkowym, a
obowiązek jego uiszczania wynika z normy prawnej. W przypadku niewykonania
obowiązku uiszczenia podatku podmiot uprawniony do pobierania podatków może go
egzekwować w drodze przymusu administracyjnego.
c) Jednostronność ustalania co oznacza, że podatnik nie ma wpływu na wysokość i
rodzaj nakładanych na niego obciążeń. Ich wysokość jest jednostronnie określana
przez państwo i nie jest przedmiotem negocjacji pomiędzy podatnikiem a państwem.
d) Bezzwrotność co oznacza, że beneficjent świadczenia podatkowego (państwo lub
jednostka samorządu terytorialnego) nie ma obowiązku, a nawet prawnych
możliwości zwrotu środków pieniężnych uzyskanych z podatków z wyjątkiem
przypadków niesłusznego lub nadmiernego pobrania.
e) Nieodpłatność co oznacza, że z zapłatą podatku nie wiąże się żadne bezpośrednio z
podatkiem powiązane świadczenie wzajemne ze strony państwa lub jednostki
samorządu terytorialnego.
Rachunkowość podatkowa (wykład)
7
PROJEKT WSPÓAFINANSOWANY PRZEZ UNI EUROPEJSK Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU SPOAECZNEGO
f) Ogólny charakter co oznacza, że podatki ustalane są dla określonych kategorii
podmiotów, a nie dla indywiduów. Dopiero w procesach wymiaru i poboru podatków
następuje indywidualizacja obciążeń podatkowych.
Konkretyzując znaczenie podatków jako kategorii ekonomicznej, wskazuje się na
funkcje, jakie podatki pełnią w gospodarce. Wyróżniamy funkcję fiskalną oraz funkcje
pozafiskalne takie jak: funkcja redystrybucyjna, funkcja informacyjna i funkcja stymulacyjna.
Funkcja fiskalna.
Podstawą funkcjonowania podatków jest funkcja fiskalna (dochodowa), czyli dostarczenie
państwu i innym podmiotom publicznym środków finansowych na realizacje ich zadań. Może
być odnoszona zarówno do pojedynczego podatku, jak i do ogółu podatków składających się
na system podatkowy. Cel fiskalny stanowił w przeszłości i stanowi do dziś jeden z
podstawowych motywów pobierania podatków i w dużym stopniu przesądza o ich
konstrukcji. Funkcji fiskalnej nie należy mylić z pojęciem fiskalizmu, które wyraża się w zbyt
silnym ingerowaniu państwa w dochody podatników oraz w złym rozłożeniu ciężarów
podatkowych, oznacza nadmierne obciążenie podatników w ramach realizacji określonej
polityki państwa i jest oceniane negatywnie.
Funkcja redystrybucyjna.
Funkcja ta zwana również rozdzielczą polega na tym, że podatek jest środkiem za pomocą
którego państwo dokonuje przemieszczania (gromadzenia i rozdzielania) środków
pieniężnych określonym podmiotom poprzez instytucję budżetu.
Funkcja informacyjna.
Funkcja informacyjna bądz też ewidencyjno-kontrolna prowadzi w swej istocie do
możliwości stworzenia poprzez konstrukcje podatkowe takich mechanizmów, które pozwalają
na analizowanie i kontrolowanie przebiegu procesów gospodarczych uwidaczniających się w
finansowej stronie funkcjonowania podatków.
Funkcja stymulacyjna.
Funkcja stymulacyjna (motywacyjna) obejmuje oddziaływanie na decyzje gospodarcze, w
tym zwłaszcza w zakresie zwiększenia efektywności oraz wyboru kierunków i rodzaju
działalności gospodarczej. Stymulacja ogólna może być realizowana poprzez poziom
obciążenia, zwolnienia okresowe od podatku, a także odpowiednią konstrukcję podstawy
opodatkowania. Natomiast dla selektywnego motywowania wykorzystuje się ulgi oraz
przedmiotowe zwolnienia podatkowe, dążąc do rozwoju określonych form działalności (np.
preferencje podatkowe dla inwestycji).
Podatki od dawna były przedmiotem zainteresowania teorii ekonomii i zformułowano zasady
podatkowe o zróżnicowanym charakterze, np. odwołujących się do fundamentalnych
wartości, na których winno opierać się funkcjonowanie mechanizmów państwa, zasad
gospodarczych, prakseologicznych, zasad o znaczeniu technicznym. Klasyczne zasady
podatkowe sformułowane zastały przez Adama Smitha uznawanego za twórcę zasad
podatkowych. Znane są one do dziś jako: równość, pewność, dogodność, taniość.
Rachunkowość podatkowa (wykład)
8
PROJEKT WSPÓAFINANSOWANY PRZEZ UNI EUROPEJSK Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU SPOAECZNEGO
Zasada równości głosi potrzebę zachowania równości obciążenia podatkami, co wg A.
Smitha najłatwiej osiągnąć drogą powszechnego i proporcjonalnego opodatkowania
dochodów.
Zasada pewności oznacza, że podatnik powinien z góry i jasno wiedzieć, jakie podatki, w
jakiej wysokości i w jakich terminach zobowiązany jest zapłacić.
Zasada dogodności wyraża się tym, że podatek jest pobierany w czasie i w sposób możliwie
najdogodniejszy dla płacącego.
Zasada taniości głosi, że podatek powinien być tak pomyślany, aby koszty jego wymiaru i
poboru były jak najmniejsze.
Przez system podatkowy rozumiemy uporządkowany zestaw podatków obowiązujących w
danym czasie w danym państwie, przy czym o istnieniu systemu możemy mówić, gdy
spełnione są dwa warunki: (1) występuje pewna liczba podatników, a nie jeden, (2) przyjęta
została zasada porządkująca całość.
W polskim systemie podatkowym występuje obecnie szereg tytułów podatkowych,
a najważniejsze to:
" podatek od towarów i usług,
" podatek akcyzowy,
" podatek od gier,
" podatek dochodowy od osób fizycznych,
" podatek dochodowy od osób prawnych,
" podatek od spadków i darowizn,
" podatek rolny,
" podatek leśny,
" podatek od nieruchomości,
" podatek od środków transportowych,
" podatek od posiadania psów,
" podatek od czynności cywilnoprawnych.
Podatki te mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów. Spośród nich na
uwagę zasługuje przede wszystkim podział podatków według kryterium:
1) przedmiotowego
2) zródła pokrycia świadczenia podatkowego
3) zasilania budżetów.
Z punktu widzenia przedmiotu opodatkowania w systemie podatkowym wyróżniamy cztery
rodzaje podatków: przychodowe, dochodowe, majątkowe oraz podatki od wydatków
Podatki przychodowe pobierane są od przychodów osiąganych przez rozmaite
podmioty w wyniku prowadzonej przez te podmioty działalności gospodarczej. Podatki te
pobierane są na ogół w momencie osiągania przychodów i to nienależnie od tego, jakie będą
koszty osiągania przychodów. Podatki od przychodów są bardzo korzystnym instrumentem
fiskalnym państwa, gdyż pomagają zaspokoić popyt państwa na dochód uniezależniając
Rachunkowość podatkowa (wykład)
9
PROJEKT WSPÓAFINANSOWANY PRZEZ UNI EUROPEJSK Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU SPOAECZNEGO
wpływy z tego podatku od sytuacji dochodowej podatnika. Podatki te są stosunkowo proste i
łatwe w wymiarze i poborze, a do ich zastosowania nie jest potrzebna specjalnie rozbudowana
rachunkowość i ewidencja.
Podatki dochodowe pobierane są od dochodów rozumianych jako nadwyżka
przychodów nad kosztami ich uzyskania. Podatki te są zdecydowanie trudniejsze do
zastosowania, niezbędne jest nie tylko wyrazne zdefiniowanie przychodów, ale także
określenie, jakie koszty mogą być uznane za koszty uzyskania przychodów oraz jakie koszty
pomimo ich poniesienia nie mogą być uznane za koszty uzyskania przychodów. Wymiar i
pobór podatków dochodowych wymaga bardziej rozbudowanej rachunkowości i ewidencji
oraz istnienia sprawnego i odpowiednio rozbudowanego aparatu podatkowego. Do podatków
dochodowych zliczamy: podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy od
osób prawnych.
Podatki majątkowe wymierzane są od wartości majątku. Wyróżniamy cztery grupy
podatków majątkowych:
- podatki od posiadania majątku gdzie przedmiotem opodatkowania jest posiadanie
przedmiotów majątkowych, a niekiedy globalna wartość majątku należącego do danego
podmiotu,
- podatki od przyrostu majątku gdzie przedmiotem opodatkowania jest zwiększenie masy
majątkowej będącej w dyspozycji podatnika w drodze przyłączenia do niej składników
majątkowych wcześniej do tej samej masy nie należących (np. w drodze spadku),
- podatki od wzrostu wartości majątku gdzie opodatkowaniu podlega wzrost wartości
określonych przedmiotów majątkowych, np. gruntów,
- podatki od transformacji substancji majątkowej w których opodatkowaniu podlega
sprzedaż lub zamiana rzeczy i praw majątkowych na inne rzeczy i prawa majątkowe. Wyjątek
stanowi sprzedaż dokonywana w wykonywaniu działalności.
Do podatków majątkowych zaliczamy:
-podatek od spadków i darowizn,
-podatek rolny,
-podatek leśny,
-podatek od nieruchomości,
-podatek od środków transportowych,
-podatek od posiadania psów,
-podatek od czynności cywilnoprawnych.
Podatki od wydatków są typowymi podatkami od konsumpcji, jednak zakres ich
stosowania jest ograniczony, w porównaniu np. z podatkami od przychodów. Stosowane są
one wybiórczo, przedmiotem opodatkowania są wydatki ponoszone na zakup dóbr
luksusowych (np. jachty, samochody) i dóbr, które tradycyjnie uważa się za domenę skarbu
państwa (alkohol, zapałki, paliwa płynne). Podatek od takich wydatków to akcyza.
Z punktu widzenia zródła pokrycia świadczenia podatkowego w systemie podatkowym
wyróżniamy:
- podatki bezpośrednie
- podatki pośrednie.
Rachunkowość podatkowa (wykład)
10
PROJEKT WSPÓAFINANSOWANY PRZEZ UNI EUROPEJSK Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU SPOAECZNEGO
Podatki bezpośrednie to takie podatki, które bezpośrednio wiążą się ze zdolnością
podatkową podatnika, sięgając wprost do jego dochodu lub majątku. W przypadku tych
podatków istnieje precyzyjnie określona zależność między płaconym podatkiem, tzn.
rodzajem podatku, jego wysokością, trybem płacenia, a podatnikiem. Typowymi przykładami
podatków bezpośrednich są podatki od dochodów i podatki majątkowe.
Podatki pośrednie obciążają podatnika w sposób nie pozostający w ścisłym związku z
jego sytuacją dochodową i majątkową. Podatki te są podatkami ukrytymi, a ciężary
ponoszone przez podatników są bardziej anonimowe. Klasycznymi podatkami pośrednimi są
wszystkie podatki od sprzedaży (podatki przychodowe, podatki od wydatków).
Podział podatków z punktu widzenia zasilania budżetów przedstawia Schemat 1
Rachunkowość podatkowa (wykład)
11
PROJEKT WSPÓAFINANSOWANY PRZEZ UNI EUROPEJSK Z EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU SPOAECZNEGO
Schemat 1 Podział podatków z punktu widzenia zasilania budżetów
Podatki
Podatki wpływające do Podatki wpływające do
budżetu państwa budżetu terenowego
Podatek dochodowy od Podatek od spadku
osób fizycznych i darowizn
Podatek dochodowy od Podatek rolny
osób prawnych
Podatek od towarów i usług Podatek leśny
VAT
Podatek akcyzowy Podatek od nieruchomości
Podatek od gier Podatek od środków
transportu
Podatek od posiadania
psów
Literatura do samodzielnego studiowania: (1) Koperkiewicz-Mordel K., Nykiel W.,
Chróścielewski W., Polskie prawo podatkowe, Difin, Warszawa 2003, s. 11 i nast., (2)
Owsiak S., Finanse publiczne-teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2005, s. 155
Rachunkowość podatkowa (wykład)
12
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
5 2pk2 2pk4 2pk4 2pk6 2pk3 2pkwięcej podobnych podstron